Natalia Załóg
Grupa F
REFERAT:
SYSTEM POLITYCZNY SZWECJI
Historia
Od VIII do połowy XI wieku na ternach dzisiejszej Skandynawii datuje się epokę
wikingów. W tym samym czasie kiedy odbywała się ich ekspansja, zaczęło tworzyć się
państwo szwedzkie, a także jego chrystianizacja, która znaczące efekty przyniosła pod koniec
XI wieku. Na przełomie XII-XIII wieku Szwecja opanowała Finlandię, a w XIV intensywnie
rozwinęła handel, głównie w grupie miast niemieckich, dlatego okres ten nazywa się
Hanzeatyckim. Z inspiracji królowej Małgorzaty I, będącej równocześnie władczynią
Szwecji, Danii i Norwegii, w 1397 roku została zawarta unia kalmarska, która
uprawomocniała decyzję o władaniu tymi trzema mocarstwami przez jednego monarchę.
Jednak Szwecja próbowała zachować niezależność w kwestii jedności narodowej i
zachowania interesów handlowych z Hanzą, doprowadziło to w 1520 roku do tzw. Krwawej
A
az
ni w Sztokholmie, w której zginęło około 80 przywódców szwedzkiej opozycji.
Spowodowało to wybuch powstania i detronizację unijnego króla duńskiego Chrystiana II. Na
jego miejsce wyniesiono na tron w 1523 roku Gustawa Wazę , pod którego przywództwem
doszło do pełnego usamodzielnienia się Szwecji. Za jego rządów na ziemiach szwedzkich
ugruntował się luteranizm, a kościół uznano za instytucję państwową, zreorganizowano
administrację na wzór niemiecki i skupiono władzę w rękach monarchy, którą wzmocniła
zasada dziedziczności tronu wprowadzona w 1544 roku. W latach 1592-1599 Szwecja
połączona była z Rzeczpospolitą unią personalną przez króla Zygmunta III Wazę, zakończyła
się ona jednak jego detronizacją z tronu szwedzkiego. Poczynania Szwecji od XVI wieku
skupiły się na dominacji w basenie Morza Bałtyckiego i uczynienie z niego morza
wewnętrznego, dla osiągnięcia tego celu prowadziła liczne wojny z Danią, Polską, Rosją i
państwami niemieckimi, a w latach 1630-1648 wzięła udział w wojnie trzydziestoletniej. Ta
ostatnia przyniosła jej wiele zdobyczy terytorialnych i pozycję mocarstwową, mimo to
pozostawała ubogim krajem rolniczym. Lata 1700-1721 przyniosły jej klęskę w wojnie
północnej, a tym samym upadek jej morskiej potęgi i utratę większości ziem pod drugiej
stronie Bałtyku, a w 1809 roku straciła także zwierzchnictwo nad Finlandią na rzecz Rosji. W
1
tymże roku Szwecja stała się monarchią konstytucyjną1. W 1810 roku na następcę tronu
parlament szwedzki powołał napoleońskiego marszałka Jeana Baptiste Bernadotte, który jako
Karol XIV zainicjował doktrynę pokojową. Ustanowiona przez niego dynastia w Szwecji
panuje po dzień dzisiejszy. W 1814 roku narzucił Norwegii unię personalną, ale rozwiązano
ją na drodze pokojowej w 1905 roku. Od zawiązania unii Szwecja powstrzymywała się od
działań wojennych i rozpoczęła politykę neutralności, prowadzoną także w czasie I i II wojny
światowej.
W połowie XIX wieku poza kolejami żelaznymi i przemysłem drzewnym Szwecja
pozostawała krajem biednym, ponad 90 procent jej ludności utrzymywało się z rolnictwa.
Skutkiem tego stała się masowa emigracja, licząc od połowy XIX wieku do 1930 roku
wyjechało, głównie do USA, około 1,5 mln ludzi, z kraju, który w tym okresie liczył od 3,5
do 6 mln mieszkańców2. Jednak masowe bezrobocie nie wpłynęło negatywnie na początki
kapitalizmu w Szwecji. Migracja ludności ze wsi do miast przyczyniła się do rozwoju
przemysłu, a niedobór rąk do pracy, spowodowany emigracją do USA, polepszył sytuację
klasy robotniczej. Wzrosły bowiem płace, a to z kolei przyśpieszyło postęp techniczny.
Szybki rozwój gospodarczy przypadł na okres od lat 60 XIX wieku aż do I wojny światowej,
w czasie której Szwecja, pozostając neutralną, handlowała z obu walczącymi stronami i
znacznie się na tym wzbogaciła. Okres wielkiego kryzysu przysporzył Szwecji pewnych
trudności głównie ze wzrastającym poziomem bezrobocia już w 1928 roku, ale dzięki
zdecydowanej walce rządu socjaldemokratów z 1932 roku pokonano je poprzez m.in.: roboty
publiczne, biura pośrednictwa pracy. Okres rządów Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej
1932-46 należał do najbardziej kształtującego politykę  państwa dobrobytu , partia w swoim
programie uwzględniała to, co społeczeństwo uznawało od dawna, czyli opiekę państwa,
rodzinę i współpracę. Czynniki, które wpłynęły na ukształtowanie tego typu państwa to
nawyknięcie do unikania konfliktów zbrojnych od czasów zapoczątkowania dynastii
Bernadotte, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych oraz korzystna sytuacja klasy
robotników, a co za tym idzie wysoki poziom życia całej ludności, która hasła dobrobytu
zaakceptowała. Za kolejny, choć nie najważniejszy determinant polityki socjalnej w Szwecji
uważa się protestancką wiarę, która według Maxa Webera wspomaga rozwój ekonomiczny.
Szeroką aprobatę zyskały dzięki niej takie wartości, jak:  idea braterstwa i solidarności oraz
szacunek dla własności i pracy, która ją stwarza 3. Należałoby także zwrócić uwagę na to, że
1
http://www.szwecja.vel.pl/, 05.04.2006r., 20:00
2
http://www.szwecja.vel.pl/, 05.04.2006r., 20:00
3
S. Rudolf, Szwedzka polityka dobrobytu, Warszawa 1978r., str.38-49
2
pewien fundament dla rozwoju partii lewicowych stanowiło już samo pochodzenie dynastii,
wywodzącej się z rewolucyjnej Francji. II wojna światowa dopomogła Szwecji stać się
jednym z wiodących państw przemysłowych, głównie dzięki złożom rudy żelaza, które
eksportowała do wszystkich walczących mocarstw. Uprzemysłowienie zawdzięcza także
dużym pokładom drewna i ogromnym zasobom energii wodnej. Obecnie szwedzka
gospodarka tradycyjnie uzależniona jest od handlu międzynarodowego, przede wszystkim zaś
od eksportu. Liczy się głównie jak dostawca zaawansowanych technologicznie urządzeń
telekomunikacyjnych, farmaceutyków, kosmetyków i pojazdów silnikowych. Stąd znane
spółki, jak Electrolux (sprzęt AGD), Ericsson (telekomunikacja), Pharnacia (farmacja) czy
Volvo (produkcja samochodów), szczególnie kojarzy się także IKEA, zajmująca się
produkcją mebli. Duży udział w eksporcie stanowi przemysł papierniczy i metalurgia żelaza.
W latach powojennych praktycznie nieustannie, bo tylko z trzema przerwami, władzę
sprawowała Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), będącą zwolenniczką
państwa opiekuńczego, popierająca wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną.
Początkiem dla szerokiego ustawodawstwa socjalnego była ustawa o bezpieczeństwie
pracy i inspektoratach fabryk z 1889 roku, kolejne ustawy dotyczyły opieki lekarskiej o
zaopatrywaniu przez państwo w finanse kas na wypadek choroby (1891r.), odszkodowań za
wypadki przy pracy (1901r.), ochrony i bezpieczeństwie pracy (1912r.), rent i emerytur
(1913r.) , skrócenia dnia pracy do ośmiu godzin , zwalczania alkoholizmu (1931r.), z którego
nadużywaniem społeczeństwo szwedzkie miało poważny problem, przyznania dodatków
rodzinnych (1947r.), przedłużenie płatnych urlopów do 4 tygodni (1963r.). Szwecja w swoim
systemie pomocy społecznej zobowiązała się do utrzymania na odpowiednim poziomie
dochodów osób, które nie są w stanie zabezpieczyć się samodzielnie. Obejmuje opieką zatem
osoby w podeszłym wieku, niezdolne do pracy, bezrobotnych i te które mają niskie dochody.
Główne formy pomocy społecznej to opieka lekarska i zasiłki chorobowe, zwrot kosztów
leczenia oraz zasiłek w związku z urodzeniem dziecka. Na drugim miejscu stoi opieka nad
ludz
mi w podeszłym wieku, która sprowadza się głównie do zabezpieczenia emerytalnego i
opieki zdrowotnej, ale również do budowy sieci domów opieki o wysokim standardzie4. Na
aspekt opieki nad ludz
mi starszymi kładzie się duży nacisk ze względu na proces starzenia się
społeczeństwa, który nie ominął żadnego z państw europejskich. Szwecja liczy ponad 9 mln
mieszkańców, ale cechuje ją niski przyrost naturalny, dlatego polityka prorodzinna przyjęła
szeroki zakres. Pomoc dla rodzin i dzieci świadczy się poprzez dodatki rodzinne na każde
4
Ibidem, str.82-94
3
dziecko do lat 16 czy organizowanie dla nich wypoczynku. Dzieci i młodzież mają dostęp do
edukacji na równych prawach, ale prawo do kształcenia posiadają także dorośli. Nauka w
szkołach jest bezpłatna, państwo finansuje wszelkie pomoce dydaktyczne dla dzieci
zaczynając od szkolnych podręczników, a także posiłki w szkołach, opiekę medyczną i
transport do szkoły. Młodzież ucząca się w wieku 16-20 lat otrzymuje państwowe stypendium
naukowe.
O jakość i stopę życiową w Szwecji obrazuje średnia życia obywateli, która należy do
jednej z najdłuższych na świecie. Kobiety dożywają 81 lat, natomiast mężczyz
ni 75. Państwo
szwedzkie jest jednolite pod względem narodowościowym, bowiem Szwedzi stanowią 91
procent ludności, pozostałe nacje to Finowie  2 procent, Lapończycy  2 procent i pozostali
 5 procent. Podobnie jednolicie wygląda struktura wyznaniowa: 90 procent to luteranie, 2
procent katolicy, 1 procent zielonoświątkowcy i 7 procent pozostali5.
System polityczny
Za pierwszy statut konstytucyjny Szwecji uważa się proklamację na polach Mora koło
Uppsali z 1319 roku, która gwarantowała swobody kościelne i szlacheckie oraz
zobowiązywała króla do nie nakładania nieuczciwych obciążeń na lud. Pierwsza nowożytna
konstytucja pochodzi z czerwca 1809 roku. Za najważniejsze jej postanowienie należy uznać
wprowadzenie Monteskiuszowskiego trójpodziału władzy. Co istotne konstytucja ta
przetrwała aż do 1974 roku, ale liczne poprawki sprawiły, że zyskała miano  Szwedzkiej
historii w formie paragrafów . Według niej władzę wykonawczą sprawował król, ale
ustawodawczą dzielił się z powstałym w XV wieku Riksdagiem, czyli szwedzkim
parlamentem. Znamienne jest powołanie po raz pierwszy na świecie instytucji Ombudsmana,
mającego nadzorować przestrzeganie praw. Stał się on pierwowzorem dla wszelkich tego
typu stanowisk w krajach europejskich, a także dla Europejskiego Rzecznika Praw
Obywatelskich działającego w ramach Unii Europejskiej.
W 1866 roku pod wpływem silnych poglądów liberalnych i socjaldemokratycznych
dokonano reformy parlamentu. Zniesiono podział Riksdagu na cztery stany i zastąpiono go
reprezentacją dwóch izb. Jednak dostęp do praw wyborczych pozostawał ograniczony,
faktycznie 90 procent ludności nie posiadało możliwości głosowania. Zmieniła to dopiero
walka o powszechne prawa wyborcze, która w 1907 roku osiągnęła je dla wszystkich
mężczyzn, którzy ukończyli 24 lata i w 1921 roku dla kobiet6. Należy wspomnieć, że kraje
5
http://www.szwecja.vel.pl/, 05.04.2006r., 20:00
6
http://psz.pl/index.php?option=content&task=view&id=2330, 06.04.2006r., 19:00
4
skandynawskie uległy głębokiemu naciskowi feminizacji, w Szwecji w parlamencie ponad 50
procent posłów należy do płci żeńskiej, a jedyną instytucją, która oparła się temu procesowi
jest Szwedzki Dom Rycerski - Riddarhuset, skupiający 602 rody szlacheckie reprezentowane
wyłącznie przez mężczyzn.
W 1969 roku na podstawie kompromisu między partiami zniesiono w Riksdagu izbę
wyższą i doprowadzono do zmiany systemu wyborczego, który dotychczas korzystny był
jedynie dla partii dużych.
Konstytucja
Obecna konstytucja Szwecji nie jest aktem jednolitym, składają się na nią tzw.
grundlagar, czyli prawa podstawowe. Najważniejszy dokument definiujący instytucje państwa
i relacje między nimi stanowi  Instrument o rządzie z 1974 roku. Utrzymał on monarchię,
pozbawiając jednocześnie monarchy wszelkiego wpływu na proces decyzyjny. Kolejny co do
ważności dokument to  Ustawa o wolności prasy z 1948 roku i  Akt o sukcesji tronu z
1810 roku. Specjalny status posiada także  Akt o Riksdagu . Zmiana konstytucji była dla
Szwecji niezbędna bowiem wcześniejsza dawała przewagę królowi przy rzeczywistej
dominacji parlamentu7. Doszło do niej dość póz
no, gdyż w Szwecji reformy zachodzą powoli
i polegają na akceptacji rozwiązań wcześniejszych. Nowa konstytucja oficjalnie wprowadziła
parlamentarno -gabinetową formę rządów.
Monarcha
Regulacje dotyczące monarchy zawiera Akt o sukcesji tronu z 1810 roku, zgodnie z
nim jest on głową państwa. Jednak jego uprawnienia na przełomie lat tracone były na rzecz
innych organów państwowych i choć formalnie nadal pozostaje podmiotem władzy
wykonawczej, to posiada ograniczone prerogatywy. Zalicza się do nich reprezentowanie
Szwecji na zewnątrz, zwierzchnictwo w państwowym kościele ewangelicko-luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu, wręczanie nagrody Nobla, czy prawo do informowania
go przez premiera o stanie państwa, a także przewodniczenie Komitetowi Doradczemu Spraw
Zagranicznych8. Należy też zwrócić uwagę, że choć w czasach średniowiecza rola monarchy
sprowadzała się do bycia głównodowodzącym wojsk, teraz funkcję zwierzchnika sił
zbrojnych utracił. Podobnie nie posiada także prawa do wyznaczania premiera i zatwierdzania
nominacji ministrów. Monarcha nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny, a przed
wyjazdem za granicę powinien zasięgnąć opinii premiera.
7
http://psz.pl/index.php?option=content&task=view&id=2330, 06.04.2006r., 19:00
8
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r. str.
5
Zgodnie z poprawką z 1980 roku do Aktu o Sukcesji dziedzicem jest najstarsze
dziecko monarchy, bez względu na płeć. Obecnie na tronie Szwecji od 1973 roku zasiada
Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte, a jego następczynią jest księżniczka Victoria. Akt o
Sukcesji precyzuje też jakie warunki musi spełnić przyszły monarcha i co dyskwalifikuje
dziedzica. Król musi wyznawać wiarę ewangelicką, członek rodziny, który przejdzie na inną
wiarę, zostanie wychowany poza granicami Szwecji, zmieni stan cywilny bez zgody rządu lub
zostanie głową innego państwa bez zgody monarchy i Riksdagu - traci prawo sukcesji9. Akt o
Sukcesji zawiera tylko kilka artykułów, wydaje się, że ze względu na ograniczone
kompetencje monarchy parlament uwzględnił tylko uwagi o podstawowym znaczeniu.
Parlament
Powstały w XV wieku i reformowany dwukrotnie Riksdag obecnie jest jednoizbowy.
Wybory do niego określają cztery przymiotniki: powszechne, równe, bezpośrednie i tajne.
Kadencja szwedzkiego parlamentu liczy 4 lata. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadają
obywatele, którzy ukończyli 18 lat. Parlament składa się z 349 posłów. System wyborczy w
Szwecji to zmodyfikowany proporcjonalny system Saint-Lague. 310 mandatów pochodzi z
okręgów, a 39 z krajowych list partyjnych  mandaty wyrównawcze rozdzielane są między
partie, które przekroczyły 4 procentowy próg wyborczy lub dla tych ugrupowań, które w
jednym tylko okręgu uzyskały 12 procent. Wybór do Riksdagu może być zaskarżony do
powołanego przez parlament Komitetu Weryfikacji Wyborów. Znamienne jest, że każdy z
posłów na czas swojej nieobecności ma zastępcę tzw. Varemana, a na sali posiedzeń posłowie
zajmują miejsca zgodnie z okręgami wyborczymi10.
Riksdag zbiera się corocznie na sesji w Sztokholmie, jest głównym organem władzy w
państwie, wykonuje funkcje ustawodawcze i kontrolne i tylko do niego należy prawo zmiany
konstytucji oraz jej interpretacji. W systemie politycznym Szwecji występuje bowiem
zjawisko dualizmu konstytucyjnego, co oznacza, że ustawy wydawane przez Riksdag nie
muszą być zgodne z konstytucją, nie istnieje także Trybunał Konstytucyjny.
Przewodniczącym Riksdagu jest Talman, instytucję tę nazywa się  nietytularną
prezydenturą , gdyż posiada szeroki zakres funkcji. Talman m.in. wyznacza premiera i
otrzymuje misję tworzenia rządu oraz interpretuje parlamentarne procedury, dlatego wymaga
się od niego bezstronności. Nie głosuje ani nie przemawia w imieniu swojej partii, a wraz z
zastępcami, przewodniczącymi frakcji i szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę
Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze. Riksdag powołuje
9
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r., str.
10
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r., str.
6
Gubernatora Banku Szwecji, Talmana, Szefa Kancelarii, Przewodniczących stałych i
specjalnych komisji oraz Doradczą Radę ds. Zagranicznych i co najważniejsze czterech
Ombudsmanów (ds. sprawiedliwości, wojskowych i ochrony konsumenta), mających za
zadanie egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem11.
Przedterminowe rozwiązanie sejmu może nastąpić w dwóch przypadkach: gdy
czterokrotnie zostanie odrzucona przedkładana przez talmana kandydatura nowego premiera i
gdy rząd w ciągu tygodnia od wotum nieufności zarządzi nowe wybory.
Zmiana konstytucji wymaga bezwzględnej większości głosów w Riksdagu przy
dwóch identycznych uchwałach, które muszą oddzielać wybory parlamentarne. Istnieje także
możliwość przeprowadzenia referendum konstytucyjnego na wniosek 1/10 ogółu posłów,
przyjęty przez 1/3 składu parlamentu.
Frekwencja wyborcza pomimo braku obligatoryjności jest zawsze wysoka przez
wzgląd na stopień zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego. Cztery razy przekroczyła
90 procent, najwyższa odnotowana w 1976 roku wyniosła 91, 8 procent., natomiast najniższa
w ostatnich latach równała się 80,1 procent12.
Rząd
Do rządu należy władza wykonawcza i ustawodawcza, w jego skład wchodzą: premier
i ministrowie kierujący określonymi ministerstwami i bez teki. Jednak ministerstwa nie są
rozbudowane i jest to przejaw dualizmu administracyjnego, posiadają jedynie funkcję
kierowniczą, a obok nich funkcjonują urzędy centralne złożone z apolitycznych ekspertów,
zajmujących się bieżącym zarządzaniem. Wyjątek stanowi ministerstwo spraw
zagranicznych, które łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem zostaje przywódca
partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej ze względu na zasadę szwedzkiego
parlamentaryzmu mniejszościowego, tzw. negatywny parlamentaryzm, który zakłada za
wystarczające nie tyle poparcie rządu, ile jego tolerowanie. Wotum nieufności wobec rządu
wymaga bezwzględnej większości parlamentarnej, a wstrzymanie się od głosu oznacza
faktycznie poparcie dla rządu. Wobec ministra prowadzi w przypadku przegranej tylko do
jego dymisji, w przypadku premiera  całego rządu. Jednak instytucja ta powoduje silną
pozycję premiera, a tym samym długoletnie rządy jednego premiera, tak jak w przypadku T.
Erlandera pełniącego tę funkcję nieprzerwanie w latach 1946-69.Rząd ponosi
odpowiedzialność przed parlamentem i konstytucyjną, kontrolę nad tą ostatnią sprawuje
11
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r., str.
12
http://psz.pl/index.php?option=content&task=view&id=2330, 06.04.2006r., 19:00
7
Komisja Konstytucyjna Riksdagu, sprawdzająca czy rząd jest praworządny i czy kieruje się
interesem królestwa.
Powołuje także kolejnych ombudsmanów, którzy zajmują się kontrolą przestrzegania
praw w określonych sferach życia publicznego oraz kanclerza sprawiedliwości, którym
zawsze zostaje wybitny prawnik, ochraniający interesów państwa i wolności prasy, jest także
reprezentantem rządu w sprawach cywilno-prawnych13.
Mimo pojawiających się problemów, jak wzrost bezrobocia czy starzenie się
społeczeństwa, które dla Szwecji obłożonej dużymi zobowiązaniami socjalnymi jest
szczególnie dotkliwe, to państwo szwedzkie nadal cechuje się wysokim poziomem życia i
przyciąga rocznie kilkadziesiąt tysięcy obcokrajowców liczących na poprawę swojej sytuacji.
Nie odstrasza także świadomość, że Szwecja posiada najwyższe podatki w całej Unii
Europejskiej, a socjaldemokratyczny rząd zapowiada w najbliższym czasie jeszcze ich
stopniowe podwyższenie. Nie zmienia to faktu, że kraj ten stanowi najlepszy przykład na
możliwość realizacji założeń  państwa dobrobytu i wykazuje pozytywny bilans socjalizmu,
który ze szwedzkiej perspektywy nabiera innego znaczenia niż znają go Polacy z okresu
Polski Ludowej.
Bibliografia:
S. Rudolf, Szwedzka polityka dobrobytu, Warszawa 1978r.,
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r.,
Internet:
http://www.szwecja.vel.pl/,
http://psz.pl/index.php?option=content&task=view&id=2330
13
Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r., str.
8