Teatr narodzi" si´ w Grecji&
Kompozycja tragedii antycznej
Przed tymi zaj´ciami moÅ»na przeprowadziç lekcj´ wst´pnÄ…, u"atwiajÄ…cÄ…
uczniom przeczytanie antycznej tragedii i jednoczeĘnie motywującą do lek-
tury Antygony. Przedstawiamy na niej histori´ Labdakidów, przywo"ujÄ…c
imiona bohaterów tragedii na wykresie w formie drzewa genealogicznego.
PrzybliÅ»amy poj´cie Fatum, analizujÄ…c stasimon poĘwi´cony tej kwestii.
1. Sprawdzamy, czy uczniowie przeczytali i zrozumieli tekst Antygony. MoŻe-
my przeprowadziç konkurs pomi´dzy trzema grupami, na które podzielimy
klas´.
2. Pierwsze zadanie konkursowe. Uczniowie rozwiÄ…zujÄ… test:
1. W tragedii Sofoklesa Antygona nie wyst´puje:
a) Tejrezjasz,
b) Edyp,
c) Eurydyka.
2. ZdrajcÄ… ojczyzny okaza" si´:
a) Polinejkes,
b) Eteokles,
c) Kreon.
3. Tragedia rozgrywa si´:
a) w Atenach,
b) w Koryncie,
c) w Tebach.
4. Który z bohaterów pope"ni" samobójstwo przez powieszenie?
a) Antygona,
b) Eurydyka,
c) Hajmon.
5. Który z bohaterów nie wyst´powa" w obronie Antygony?
a) Ismena,
b) straŻnik,
c) Hajmon.
6. Które stwierdzenie moÅ»na przypisaç Antygonie?
a) pos"uszeł
stwo prawom boskim jest najwaŻniejszym obowiązkiem,
b) prawowity król jest zast´pcÄ… bogów uprawnionym do wydawania
potrzebnych w danej chwili rozkazów,
c) zdrajcom nie przys"uguje prawowity pochówek.
3
7. Które stwierdzenie moÅ»na przypisaç Kreonowi?
a) ocena post´pków cz"owieka jest sprawÄ… bogów, nie ludzi,
b) Å»ycie ziemskie jest kruche i krótkie, naleÅ»y wi´c bardziej byç mi"ym
zmar"ym niŻ Żywym,
c) prawo ustawowe, pisane, jest ponad zwyczajowym.
odp. 1. b; 2. a; 3. c; 4. a; 5. b; 6. a; 7. c
3. KorzystajÄ…c z tekstu tragedii, uczniowie odpowiadajÄ… na pytania kolejnego
zadania konkursowego:
Sfinks by" mitologicznym uskrzydlonym potworem o tu"owiu lwa (w dolnej
cz´Ä˜ci) i kobiety (w cz´Ä˜ci górnej), o kobiecej g"owie. Przebywa" na skale
w wÄ…wozie w drodze do Teb. Jego ofiarÄ… padali przechodzÄ…cy tamt´dy lu-
dzie, którzy nie umieli rozwiÄ…zaç zadawanej przez niego zagadki. Oto ona:
Jakie stworzenie chodzi rano na czterech nogach, w po"udnie na dwóch,
a wieczorem na trzech?
Dla was Sfinks przygotowa" inne zagadki.
Kto wypowiedzia" te s"owa?
1. Wspó"kochaç przysz"am, nie wspó"nienawidziç.
2. Marne to pał
stwo, co li panu s"uŻy.
3. O nic nie b"agaj, bo próŻne marzenia, by cz"owiek uszed" swego prze-
znaczenia.
4. Niechaj si´ zbratam z mym kochanym w Ęmierci po Ęwi´tej zbrodni.
5. Trupa ktoĘ co tylko pogrzeba" skrycie i wyniós" si´ chy"kiem. Rzuci"
garĘç ziemi i uczci" to cia"o.
6. Si"a jest dziwów, lecz nad wszystkie si´ga dziwy cz"owieka pot´ga.
7. S"owami Ęwiadczyç mi"oĘç  to nie mi"oĘç.
8. Bo kto w swym domu potrafi si´ rzÄ…dziç, ten sterem paÅ‚
stwa pokie-
ruje dobrze.
9. Zmar"ych czciç  czcigodny czyn, ale godny kaÄ™ni b"Ä…d  "amaç pra-
wo, waliç rzÄ…d.
10. Bo wszystkich jest ludzi b"Ä…dziç udzia"em i z prostej zejĘç drogi; lecz
mąŻ, co zb"ądzi", nie jest pozbawiony czci i rozwagi, jeŻeli wĘród nie-
szcz´Ä˜ç szuka lekarstwa i nie trwa w uporze. Upór jest zawsze niero-
zumu znakiem.
Odp.: 1. Antygona; 2. Hajmon; 3. Przodownik chóru; 4. Antygona;
5. StraŻnik; 6. Chór; 7. Antygona; 8. Kreon; 9. Chór; 10. Tejrezjasz.
Kolejne zadanie konkursowe:
Po rozwiÄ…zaniu krzyÅ»ówki dowiesz si´, co wyznacza"o losy rodu Antygony.
1 K O R Y F E U S Z
1. przewodnik chóru;
2 H A J M O N
2. narzeczony Antygony;
3. wróŻbita w tragedii Sofoklesa;
3 T E J R E Z J A S Z
4. Żona Kreona;
4 E U R Y D Y K A
5. siostra Antygony.
5 I S M E N A
4
4. Czytamy fragmenty tragedii mówiące o Fatum ciąŻącym nad rodem Edypa.
 pierwsza wypowiedÄ™ Antygony z prologu i Ismeny przypominajÄ…cej tra-
gedi´ rodu;
 kwestia chóru z parodosu;
 fragment mowy Pos"ał
ca z exodosu;
 koł
cowa wypowiedę przodownika chóru.
5. Nast´pne zadanie polega na uporzÄ…dkowaniu w uk"adzie chronologicznym
pomieszanych streszczeł
kolejnych fragmentów Antygony i przypisanie ich
aktorom lub chórowi.
hymn do Dionizosa  patrona Teb, który moÅ»e uratowaç miasto przed osta-
tecznÄ… katastrofÄ…;
pieĘł
o pot´dze Przeznaczenia; wspó"czucie dla Antygony; ogólne refleksje,
Że cierpienie jest wspólnym losem ludzi;
polemika Kreona z Hajmonem, który broni ukochanej kobiety;
starcy tebał
scy (tworzący chór) przybywają na zebranie, wezwani przez
Kreona; opowiadajÄ… o wyprawie przeciw Tebom;
przybycie Tejrezjasza, zapowiedÄ™ kary; prze"om w postawie Kreona (rozkaz
pogrzebania Polinejkesa i uwolnienia Antygony);
pieĘł
s"awiÄ…ca pot´g´ mi"oĘci; rosnÄ…ce poparcie chóru dla Antygony; ostrze-
Żenie dla w"adcy;
informacja o przesz"oĘci Teb; wymiana zdał
mi´dzy siostrami; zapowiedÄ™
z"amania rozkazu Kreona przez Antygon´;
lament Antygony idÄ…cej do grobu, Å»egnajÄ…cej si´ ze Ęwiatem i Å»yciem;
pochwa"a geniuszu cz"owieka, pochwa"a pał
stwa, aprobata post´powania
Kreona;
przyprowadzenie Antygony schwytanej przez straŻnika podczas kolejnej
próby pogrzebania brata; gwa"towna polemika Antygony z Kreonem; odrzu-
cenie propozycji Ismeny; og"oszenie wyroku przez Kreona;
przemówienie Kreona; podanie motywów zakazu grzebania zw"ok Polinejka;
wejĘcie straŻnika informującego o posypaniu cia"a zdrajcy piaskiem;
katastrofa  Ęmierç trojga bohaterów i kl´ska moralna Kreona; zwiastun przy-
nosi wieĘç o Ęmierci Antygony i Hajmona; samobójstwo Eurydyki; lament
Kreona przerywany wypowiedziami chóru;
wyliczenie bohaterów mitycznych, którzy zgin´li podobnie jak Antygona.
5
6. Kolejne zadanie konkursowe. Uczniowie, korzystając ze s"ownika terminów
literackich, wykonujÄ… çwiczenie:
Dopasuj odpowiednie terminy do definicji.
scena recytowana przez aktora; prolog wyg"aszany
przez jednego z bohaterów czy przez jakieĘ bóstwo;
informowa" o okolicznoĘciach (podawa" czas, miejsce,
t"o konfliktu, przesz"oĘç bohaterów); poprzedza" w"a-
ĘciwÄ… akcj´.
parodos
pierwsza pieĘł
Ępiewana przez chór wchodzący
na orchestr´ po skoÅ‚
czeniu prologu.
stasimon
cz´Ä˜ç tragedii, która mieĘci si´ mi´dzy dwiema pie-
exodos Ęniami chóru lub innymi partiami lirycznymi; sk"ada
si´ z partii dialogowych lub monologowych recytowa-
prolog nych przez aktorów.
pieĘł
znajdujÄ…cego si´ na orchestrze chóru, nast´pu-
epejsodion
jÄ…ca po kolejnych epejsodiach.
koł
cowa pieĘł
Ępiewana przez chór w chwili zejĘcia
z orchestry, zawierająca podsumowanie zakoł
czonej
juÅ» akcji; liryczno-moralistyczny komentarz do przed-
stawionych zdarzeł
(w Antygonie nieco nietypowy).
7. Uczniowie przypominajÄ… konstrukcj´ akcji w dramacie. Z u"oÅ»onych wcze-
Ęniej streszczeł
kolejnych fragmentów wybierają te, które stanowią:
 wprowadzenie (ekspozycj´)  prolog;
 zawiÄ…zanie akcji  epejsodion I;
 rozwini´cie  epejsodion II, III;
 punkt kulminacyjny  epejsodion IV;
 perypetie  epejsodion V;
 rozwiÄ…zanie akcji  exodos.
Uk"adają je na wykresie trójkąta.
8. Nieu"oÅ»one pozostajÄ… kwestie chóru. Zadajemy pytanie: jakÄ… rol´ odgrywa
chór? ZauwaÅ»amy, Å»e na pewno nie dramatycznÄ… (to widaç z wykresu). Chór
komentuje wydarzenia, wyraŻa poglądy, ale nie wp"ywa na bieg wydarzeł
.
Nie jest teŻ w pe"ni obiektywny  uzaleŻniony od w"adcy najpierw solidary-
zuje si´ z Kreonem, póęniej dopiero wspó"czuje Antygonie. Wyst´puje w ro-
li lirycznego komentatora. Przewodnik chóru zapowiada wejĘcie postaci,
rozmawia, pyta si´, radzi.
9. Podsumowujemy wyniki konkursu, nagradzajÄ…c zwyci´zców i najbardziej
aktywnych uczniów.
10. Jako prac´ domowÄ… uczniowie majÄ… przygotowaç cytaty charakteryzujÄ…ce
postawy Antygony i Kreona.
6