WYŻSZA SZKOA
A
FINANSÓW I ZARZ
DZANIA
Zarządzanie ryzykiem
Zarządzanie ryzykiem
Zarządzanie ryzykiem w banku
Wykład VII
D R R A F A A
K U S Y
Ryzyko
w działalności bankowej można
zdefiniować jako zagrożenie
nieosiągnięcia wytyczonych przez bank
celów, np. optymalizacji zysku i
celów, np. optymalizacji zysku i
zapewnienia bezpieczeństwa działania.
Ryzyko bankowe jest równoznaczne z
prawdopodobieństwem wystąpienia
zdarzeń oddziałujących negatywnie na
sytuację banku i perspektywy jego
rozwoju.
1.Ryzyko kredytowe.
2.Ryzyko rynkowe ( ryzyko ceny).
- ryzyko stóp procentowych
- ryzyko walutowe
3.Ryzyko płynności.
4.Ryzyko operacyjne.
RYZYKO KREDYTOWE
niebezpieczeństwo niespłacenia przez dłużnika banku zaciągniętego
zobowiązania w całości lub części wraz z należnymi prowizjami i odsetkami.
ryzyko obniżenia się zdolności kredytowej kredytobiorcy
Powody dla których ryzyko kredytowe jest kluczowym elementem
funkcjonowania banku:
działalność kredytowa jest podstawą powstania systemu bankowego;
niewypłacalność nawet niewielkiej liczby klientów może prowadzić do
niewypłacalność nawet niewielkiej liczby klientów może prowadzić do
niewypłacalności banku;
decyzja o udzieleniu kredytu jest podejmowana w warunkach niepełnej
informacji;
właściwe rozpatrzenie wniosku kredytowego zależy w dużej mierze od ilości
posiadanych informacji oraz właściwej prognozy rozwoju sytuacji
kredytobiorcy.
RYZYKO RYNKOWE
Ryzyko rynkowe, zwane także cenowym, związane jest ze zmianą cen
na rynku, która powoduje zmianę wyceny aktywów banku. Ceny
wyrażane są w różny sposób, poprzez stopy procentowe, kursy
walutowe, kursy akcji na giełdzie, ceny nabywanych towarów. Ryzyko
rynkowe dotyczy przede wszystkim portfela aktywów, które są nabyte
w celu ich sprzedaży. Pomiar tego ryzyka polega na obliczeniu zmiany
wartości aktywów w sytuacji gdyby musiały być sprzedane w
określonym czasie przy nowych, zmienionych cenach. Ryzyko
rynkowe można definiować tylko w określonym przedziale czasu.
rynkowe można definiować tylko w określonym przedziale czasu.
Chodzi o czas, jaki jest potrzebny do zbycia określonego instrumentu
finansowego lub towaru. Dochody z portfela rynkowego są zyskiem
lub stratą dla banku w zależności od tego, jak ceny sprzedaży różnią
się od cen zakupu. W zależności od charakteru działalności bankowej
możemy wyróżnić:
ryzyko stopy procentowej,
ryzyko walutowe.
RYZYKO WALUTOWE
�! niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek
niekorzystnych zmian kursu walutowego;
Rodzaje ryzyka walutowego
�! ryzyko konwersji (polega na administracyjnym ograniczeniu możliwości
wymiany waluty przez władze)
�! ryzyko transferu (decyzją władz kraju z którym bank prowadzi transakcje,
zostanie ograniczona możliwość transferu należności).
Wrażliwość wyników finansowych banku na zmiany kursu walutowego jest
spowodowane coraz częściej spotykaną indeksacją zarówno przychodów i opłat
spowodowane coraz częściej spotykaną indeksacją zarówno przychodów i opłat
jak i pozycji bilansowych do walut zagranicznych.
" Zmiany kursu walutowego oddziałują na obie strony bilansu i transakcje
pozabilansowe.
" Ważne elementy ryzyka kursowego (walutowego) to:
kierunki zmian kursu;
nadwyżki po stronie aktywów lub pasywów w walucie obcej.
RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ
�! niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy
procentowej na sytuację finansową banku;
Bank posiada produkty o stałej jak i zmiennej stopie procentowej.
�! W zakresie pozycji o stałym oprocentowaniu zagrożenie dla banku może
wystąpić, gdy zmniejsza się różnica pomiędzy odsetkami otrzymywanymi a
płaconymi przez bank, czyli np.:
1. rośnie poziom rynkowych stóp procentowych i koszty odsetkowe po stronie
pasywów, a oprocentowanie po stronie aktywów jest zagwarantowane na
pasywów, a oprocentowanie po stronie aktywów jest zagwarantowane na
stałym poziomie;
2. spada poziom rynkowych stóp procentowych i co za tym idzie przychody
banku z tytułu aktywów a nie istnieje możliwość obniżenia oprocentowania
po stronie pasywów;
3. gdy pojawia się konieczność przewartościowania papierów wartościowych o
stałym oprocentowaniu gdyż przy rosnącej stopie procentowej spada kurs
sprzedaży tych papierów.
RYZYKO PA
YNNOŚCI
ryzyko utraty zdolności banku do terminowego regulowania
swoich zobowiązań;
prawdopodobieństwo braku zdolności banku do zebrania
niezbędnych funduszy po normalnym koszcie;
możliwość wystąpienia problemów z zebraniem przez bank
niezbędnych funduszy po normalnym koszcie;
niedopasowanie w strukturze bilansu wysokości pasywów o danym
niedopasowanie w strukturze bilansu wysokości pasywów o danym
terminie wymagalności z aktywami o danej płynności;
ryzyko związane z niewypłacalnością dużych kredytobiorców;
Efekt
=> masowe wycofywanie powierzonych funduszy i zamykanie już
dostępnych linii kredytowych w innych instytucjach;
RYZYKO PRAWNE
=> polega po pierwsze  na możliwości wystąpienia
=>
takich zmian w prawie, które spowodują zmianę sytuacji
banku w określonych obszarach działalności. Może to
dotyczyć np. zmian prawa podatkowego w kierunku
niekorzystnym dla banku lub dla klientów banku. Po
drugie  na zagrożeniu złą jakością regulacji istniejących
drugie  na zagrożeniu złą jakością regulacji istniejących
w banku, które mogą prowadzić do praktycznych działań
sprzecznych z wolą zarządu, np. regulacje obowiązków
pracowniczych, nieprecyzyjnych procedur kredytowych,
złych umów z partnerami biznesowymi, które
niedostatecznie zabezpieczają interes banku.
RYZYKO NIEWYPA
ACALNOŚCI
polega na niezdolności banku do pokrycia kapitałem strat
generowanych przez różnego rodzaju ryzyka. Ryzyko to jest
ryzykiem bankructwa banku. Każda działalność obarczona
ryzykiem generuje straty. Zabezpieczeniem dla pokrycia
tych strat jest kapitał banku. Wartość kapitału powinna być
odpowiednia do charakteru działania i wielkości strat
odpowiednia do charakteru działania i wielkości strat
generowanych przez ryzyko związane z określonym
charakterem działalności. Pokazanie, że bank nie ma w
kapitale pokrycia dla generowanych strat zwykle zamyka
możliwość finansowania się z rynku i następuje ostateczna
utrata płynności.
Etapy zarządzania ryzykiem :
1.identyfikacja i pomiar ryzyk ma charakter
informacyjny i prognostyczny; punktem
wyjścia jest jego identyfikacja (określenie,
jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie
jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie
zagrożony jest bank w danym momencie),
następnie zakwalifikowanie danej transakcji
do określonej grupy ryzyka, pomiar ryzyka
(zarządzać można jedynie ryzykami, które są
mierzalne),
Zdolność kredytowa a ryzyko kredytowe
Zdolność kredytowa:
- zdolność  możliwość spłaty zaciągniętego kredytu wraz
z odsetkami w umownych terminach spłaty (ustawa 
Prawo Bankowe);
- pozytywna ocena  warunek udzielenia kredytu
- wyjątki jakie ustawa dopuszcza są nieliczne;
Ryzyko kredytowe:
- zagrożenie spłaty kredytu z odsetkami w umownych
terminach spowodowanym trudnościami w realizacji
umowy kredytowej;
- może być ono niewielkie lub też znaczące;
- ryzyko kredytowe istnieje zawsze  może mieć różny
stopień intensywności.
Zdolność kredytowa a ryzyko kredytowe
" Podstawowym sposobem ograniczania ryzyka
kredytowego jest analiza zdolności kredytowej
potencjalnego kredytobiorcy zarówno przed udzieleniem
kredytu jak i w trakcie jego wykorzystywania;
Podstawowe kategorie zdolności kredytowej:
" zdolność formalno  prawna, czyli zdolność klienta do
" zdolność formalno  prawna, czyli zdolność klienta do
czynności prawnych oraz do składania oświadczeń woli ,
w tym do zaciągania kredytów;
" zdolność merytoryczna , na którą składają się m.in. takie
czynniki jak sytuacja ekonomiczna kredytobiorcy, jego
reputacja, doświadczenie itp.
2. sterowanie ryzykiem podejmowanie przedsięwzięć
mających na celu ograniczenie ryzyka do założonych
dopuszczalnych rozmiarów (w analizie ryzyka
istotne jest zwrócenie uwagi na wzajemny związek
między ograniczaniem ryzyka a pozostałymi celami
działalności banku, w tym przede wszystkim
działalności banku, w tym przede wszystkim
osiąganiem rentowności i utrzymaniem płynności;
między osiągnięciem poszczególnych celów
występują sprzeczności  dążenie do poprawy
rentowności pozostaje w sprzeczności z dążeniem do
ograniczenia ryzyka i zapewnienia płynności),
3. kontrola podejmowanych działań ma
na celu zbadanie efektywności
podejmowanych przedsięwzięć w
zakresie ograniczania ryzyka.
zakresie ograniczania ryzyka.
Zarządzanie ryzykiem rynkowym
Ryzyko rynkowe (inaczej cenowe) odnosi się do konsekwencji
wpływu zmian cen różnych instrumentów finansowych na wyniki
finansowe banku. Poniższa tabela przedstawia metody pomiaru
ryzyka rynkowego.
Wybrana metoda Zastosowanie Rodzaj miary Stopień
pomiaru ryzyka trudności
ryzyko kursu walutowego,
Otwarte pozycje zmienność niski
Otwarte pozycje zmienność niski
ryzyko akcji portfela
handlowego, ryzyko
surowcowe
ryzyko papierów dłużnych
Luka elastyczność/zmi średni
portfela handlowego, ryzyko
enność
surowcowe
ryzyko papierów dłużnych
Duration elastyczność średni
portfela handlowego
do wszystkich rodzajów wysoki 
Modele VaR strata
ryzyka rynkowego niezbędne dane
historyczne
Otwartą pozycję (zwaną także pozycją netto) możemy zdefiniować
jako różnicę między aktywami i pasywami (z uwzględnieniem
odpowiednich korekt wynikających z pozycji pozabilansowych).
Może być ona długa (nadwyżka pozycji aktywnych) bądz
krótka
(nadwyżka pozycji pasywnych). Otwartą pozycję wyznacza się dla
pojedynczych instrumentów, np. dla wszystkich transakcji w USD
albo dla akcji spółki  Bumerang" notowanych na GPW. W
regulacjach ostrożnościowych poza pozycją otwartą dla danego
regulacjach ostrożnościowych poza pozycją otwartą dla danego
instrumentu wyróżnia się także:
pozycję całkowitą  suma wszystkich pozycji długich bądz

wszystkich pozycji krótkich w zależności od tego, która z tych sum
jest wyższa; w przypadku ich równości formalnie wybiera się sumę
pozycji długich,
pozycję globalną netto  bezwzględna wartość różnicy między
sumą długich a sumą krótkich pozycji,
pozycję globalną brutto  suma pozycji długich i krótkich.
Luka bada niedopasowanie oprocentowania aktywów i
pasywów pod względem jego przeszacowania (zmiany). W
literaturze można się spotkać z różnymi definicjami luki stopy
procentowej. Różnica sprowadza się do tego, czy w
definiowaniu luki są wykorzystywane informacje na temat
stałości czy zmienności oprocentowania danej pozycji. W
literaturze anglojęzycznej lukę stopy procentowej definiuje się
jako różnicę między aktywami o zmiennym oprocentowaniu a
jako różnicę między aktywami o zmiennym oprocentowaniu a
pasywami o zmien-nym oprocentowaniu, a w literaturze
niemieckojęzycznej  jako różnicę między aktywami o stałym
oprocentowaniu a pasywami o stałym oprocentowaniu.
Niedopasowanie nazywamy luką, która może być dodatnia
(więcej aktywów o zmiennym oprocentowaniu) lub ujemna
(więcej pasywów o zmiennym oprocentowaniu).
Duration - (okres trwania) jako narzędzie do
oceny ryzyka stopy procentowej pozwala na
ocenę wpływu zmian rynkowych stóp
procentowych na wartość rynkową banku, w
procentowych na wartość rynkową banku, w
tym zmianę wartości poczynionych przez bank
inwestycji w dłużne papiery wartościowe księgi
handlowej.
Zarządzanie ryzykiem kredytowym
Ryzyko kredytowe należy analizować w ujęciu:
pojedynczej ekspozycji (solo),
portfela kredytowego (z uwzględnieniem korelacji).
Z racji tego, że w ocenie ryzyka pojedynczego
Z racji tego, że w ocenie ryzyka pojedynczego
portfela uwzględnia się korelację między
ekspozycjami kredytowymi, suma ryzyka
pojedynczych transakcji nie jest równa ryzyku
oszacowanemu dla portfela kredytowego. Zestawienie
metod pomiaru ryzyka kredytowego przedstawione
jest w tabeli.
Zestawienie metod pomiaru ryzyka kredytowego
Pojedyncza Portfel
ekspozycja kredytowy
Wybrana metoda pomiaru
tak tak
Analiza opisowa (ekspercka)
Analiza opisowa (ekspercka)
tak nie
Analiza dyskryminacyjna
tak nie
Credit scoring
tak tak
Wewnętrzne ratingi ryzyka
nie tak
Modele CreditYaR (CVaR)
Celem pomiaru ryzyka kredytowego jest
określenie potencjalnych strat, jakie mogą
wynikać z posiadanych ekspozycji
kredytowych. W przypadku badania ryzyka
pojedynczych ekspozycji analizuje się
możliwość pogorszenia kondycji
możliwość pogorszenia kondycji
kredytobiorcy (łącznie z bankructwem), co
stanowi główne z
ródło powstawania strat.
Analiza opisowa - może być stosowana do oceny ryzyka
kredytowego zarówno pojedynczej ekspozycji
kredytowej, jak i całego portfela.
W przypadku pojedynczej ekspozycji analityk
kredytowy dokonuje oceny na podstawie m.in.:
analizy wskaz
nikowej, analizy biznesplanu i możliwości
analizy wskaz
nikowej, analizy biznesplanu i możliwości
rozwojowych (podmiot gospodarczy),
poziomu i z
ródła dochodów, rodzaju zatrudnienia, stanu
cywilnego i majątkowego (klient indywidualny),
oceny zdolności kredytowej klienta, wydając opinię na
temat celowości udzielenia kredytu.
Analiza dyskryminacyjna - metoda ta jest stosowana
głównie do oceny zdolności kredytowej podmiotów
gospodarczych.
Credit scoring  metodę tę stosuje się do badania zdolności
kredytowej zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów
kredytowej zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów
gospodarczych. Systemy scoringowe są wykorzystywane
także przez wystawców kart kredytowych w celu badania ich
potencjalnych użytkowników.
Zaletą modeli credit scoring jest to, że można za ich
pomocą badać dużą liczbę wniosków przy minimalnym
nakładzie pracy i w ten sposób przyczynić się do redukcji
kosztów.
Wewnętrzne ratingi ryzyka - nadawanie wewnętrznych ratingów ryzyka
ma swój określony przebieg. Można wyróżnić następujące etapy:
ocenę kondycji ekonomiczno-finansowej przeprowadzoną np. za pomocą
modelu scoringowego; na tym etapie nadawany jest wstępny rating,
ocenę pierwszej grupy czynników korygujących (w górę bądz
w dół),
głównie czynników jakościowych, branży, w której działa dany podmiot,
oraz jego miejsca w branży,
ocenę jakości sprawozdań finansowych, która może się przyczynić tylko
do obniżenia ratingu,
do obniżenia ratingu,
ocenę ryzyka kraju, w którym działa kredytobiorca, bądz
rynku, na
którym jest skoncentrowana jego działalność (korekta w górę bądz
w dół),
ocenę drugiej grupy czynników korygujących (w górę bądz
w dół),
takich jak możliwość uzyskania wsparcia od innego podmiotu, okres
kredytowania, struk-tura transakcji oraz zabezpieczenie.
Rating ostatecznie nadany kredytobiorcy jest wypadkową oceny
kon-dycji finansowej oraz oceny eksperckiej wielu różnych czynników.
Kredytobiorca otrzymuje rating, który pozwala na zakwalifikowanie go do
jednej z wyróżnionych przez bank klas ryzyka.
Zarządzanie ryzykiem płynności
Skuteczne zarządzanie ryzykiem płynności wymaga jego
zidentyfikowania. Zagrożenie płynności to niedostatek środków
płynnych do pokrycia wymagalnych zobowiązań, rozpoznanie
takiego przypadku wymaga porównania obu wielkości. Poziom
płynności banku można ustalić na podstawie bilansu i zestawienia
przepływów pieniężnych. Na podstawie bilansu uzyskuje się
przepływów pieniężnych. Na podstawie bilansu uzyskuje się
statyczny obraz płynności banku. W zestawieniu przepływów
pieniężnych płynność zilustrowana jest w ujęciu dynamicznym.
W celu określenia statycznego obrazu płynności wyodrębnia
się z bilansu majątkowego tzw. bilans płynności, w którym
zestawione są płynne aktywa i płynne pasywa. Ich porównanie
powinno spełniać następujący warunek:
aktywa płynne e" płynne pasywa
W RFN bilans płynności wyodrębnia się w wyniku
wydzielenia z bilansu majątkowego dwu bilansów cząstkowych
spełniających:
II zasadę zachowania płynności:
aktywa o niskiej płynności d" pasywa długoterminowe
gdzie:
aktywa- majątek trwały, inwestycje finansowe banku i kredyty
udzielone co najmniej na 4 lata ,
pasywa- KW, długoterminowe lokaty, pożyczki obligatoryjne oraz
części osadu we wkładach oszczędnościowych, terminowych i awista,
która podlega transformacji terminu.
III zasadę utrzymania płynności:
aktywa o średniej płynności d" pasywa średnioterminowe
gdzie:
aktywa  wszystkie należności od podmiotów niebankowych,
giełdowe papiery wartościowe i część należności od banków w
okresie powyżej 3 miesięcy,
pasywa
pasywa- średnioterminowe zasoby finansowe, wkłady i zobowiązania
wobec banków poddane transformacji terminowej.
Jeżeli III zasada byłaby spełniona , to podstawowy warunek
zachowania zdolności banku do regulowania zobowiązań bieżących
byłby osiągnięty. Przestrzeganie powyższych zasad nie zawsze
przenosi dobre rezultaty. Przy dostosowywaniu aktywów i pasywów
według z
ródeł i terminów należy wykorzystać także doświadczenia
banku.
Zestawienie przepływów pieniężnych
Do zarządzania ryzykiem konieczne jest przyjęcie
takiego systemu płynności, który dawałby informacje
liczebną o łącznym zapotrzebowaniu na gotówkę,
wynikającym z zawartych kontraktów i potencjalnych
potrzeb klientów. W praktycznym zarządzaniu
potrzeb klientów. W praktycznym zarządzaniu
płynnością banki starają się ustalić dwa elementy
składowe zapotrzebowania na płynność:
element planowy , którego wielkość na podstawie
doświadczeń mogą przewidzieć ze stosunkowo dużym
wyprzedzenie w czasie ,
element ochronny, który można ustalić niewiele
wcześniej od momentu wykorzystania.
W krajach zachodnich używane są w praktyce następujące
metody szacowania zapotrzebowania banku na płynność:
1. Metoda oparta na analizie z
ródeł funduszów i sposobie
ich wykorzystania.
Stosowane są tu następujące zasady postępowania:
oparcie szacunku zapotrzebowania na płynność na prognozach
działalności depozytowej i kredytowej banku w przyjętym okresie
planistycznym;
planistycznym;
ustalenie przewidywanych zmian poziomu depozytów i kredytów
w pasmach czasowych okresu planistycznego;
oszacowanie nadwyżek i deficytów płynności w poszczególnych
pasmach czasowych.
W wyniku tych szacunków ustalone nadwyżki płynności
powinny być zainwestowane w aktywa dochodowe, deficyt
płynności pokryty środkami pozyskanymi z dostępnych i
najtańszych z
ródeł.
2. Metoda oparta na analizie struktury funduszów.
Sekwencja postępowania menedżera płynności jest następująca:
A. podział depozytów i zobowiązań pozadepozytowych według
prawdopodobieństwa ich wycofania i egzekwowania. Wyróżnia się
tutaj następujące kategorie:
gorący pieniądz  który obejmuje depozyty i pożyczone fundusze
bardzo wrażliwe na stopę procentową i o najważniejszym
współczynniku prawdopodobieństwa wycofania ich z banku,
fundusze wrażliwe- stanowiące tę część depozytów, które w bieżącym
fundusze wrażliwe- stanowiące tę część depozytów, które w bieżącym
okresie w znacznej części zostaną wycofane,
fundusze stabilne, czyli fundusze, które z małym
prawdopodobieństwem mogą być wycofane.
W ten sposób wyodrębnione z pasywów kategorie depozytów i
zobowiązań pozadepozytowych stanowią podstawę do utworzenia
rezerw funduszów płynnych. Rezerwę płynności tworzy się również
dla utrzymania pełnej gotowości banku do udzielenia każdego dobrego
kredytu. wysokość tej rezerwy powinna odpowiadać różnicy między
maksymalną potencjalną kwotą kredytów ogółem a faktycznym stanem
należności kredytowych.
B. utworzenie specjalnej rezerwy płynności w
odpowiedniej proporcji do każdej z wyodrębnionych
kategorii zobowiązań,
C. ustalenie zapotrzebowania na płynność wynikającego
z działalności kredytowej,
D. określenie całkowitego zapotrzebowania banku na
płynność.
Całkowite zapotrzebowanie banku na płynność jest sumą
zapotrzebowania na płynność wynikającego z
zobowiązań depozytowych i pozadepozytowych oraz
przewidywanego wzrostu zaangażowania banku w akcję
kredytową. Trafność zapotrzebowania na płynność
zależy w dużym stopniu od instytucji i doświadczenia
menedżerów płynności.
3. Metoda oparta na wykorzystaniu wskaz
ników płynności.
metoda polega na wykorzystaniu najważniejszych wskaz
ników
płynności do szacowania wielkości zapotrzebowania banku na
płynność,
identyfikacja i pomiar ryzyka musi opierać się na analizie
przepływów pieniężnych pozwalającej na umiejscowienie w czasie
wystąpieniu luki płynności i na liczbowym wyrażeniu ich skali,
wystąpieniu luki płynności i na liczbowym wyrażeniu ich skali,
należy podkreślić że banki najczęściej śledzą odchylenie
wskaz
ników płynności w czasie. Przy dużej wrażliwości wskaz
ników
na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne pozwala to im na rozpoznanie
niekorzystnych odchyleń i ustalenie zasad zapotrzebowania banku na
płynność oraz sposobu pokrywania niedoborów i zagospodarowania
nadwyżek płynności.
Metody zarządzania płynnością
metoda puli zasobów finansowych,
metoda konwersji zasobów finansowych,
metoda aktywnego zarządzania pasywami,
metoda przekształcania wierzytelności
kredytowych w papiery wartościowe 
sekurytyzacja, (metoda sekurytyzacja należności
kredytowych).
Metoda puli zasobów finansowych znalazła powszechne zastosowanie
po wielkim kryzysie płynności banków w Stanach Zjednoczonych i
Europie. Są to zagregowane zobowiązania banku traktowane jako
pojedyncze z
ródło zasobów finansowych i w całości służą do
finansowania działalności aktywnej. Wykorzystanie puli zasobów
finansowych ustala się poprzez wyodrębnienie środków w następującej
kolejności na:
rezerwy podstawowe  obejmują gotówkę w kasie, depozyty w BC,
salda na rachunkach w innych instytucjach depozytowych , gotówkę w
salda na rachunkach w innych instytucjach depozytowych , gotówkę w
drodze,
rezerwy dodatkowe- krótkoterminowe, łatwo zbywalne papiery
wartościowe o średnim terminie zapadalności do 1 roku ( bony skarbowe,
obligacje skarbu państwa) stanowią zasadnicze z
ródło płynności banku,
kredyty,
resztę środków bank lokuje w długoterminowych papierach
wartościowych. Metoda ta jest niepopularna, gdyż spora część
zgromadzonych kapitałów nie przynosi satysfakcjonującej stopy zwrotu.
Metoda konwersji zasobów finansowych odchodzi od
globalnego traktowania pasywów banku jako z
ródła
finansowania, przyjmuje, że każdy rodzaj zasobów cechuje
się różną zmiennością stanów i różnymi wymogami w
zakresie tworzenia rezerw. Każdy zasób traktowany jest więc
indywidualnie, ze względu na szybkość obrotu i chwiejność
wartości.
wartości.
Do najważniejszych wad tej metody należy zaliczyć:
brak spójnego zarządzania aktywami i pasywami bilansu,
decyzje dotyczące płynności opierają się na obiegu
depozytów a nie na ich chwiejności co może zawyżać
(przejściowo) potrzeby płynności (w konsekwencji obniżenie
rentowności),
portfel kredytowy dalej traktowany jest jako całkowicie
niepłynny kierunek lokowania środków finansowych.
Zarówno w metodzie puli zasobów
finansowych i konwersji zarządzanie
bilansem skoncentrowane jest na
aktywach. Zachowanie płynności
uzależnione jest od sposobu wykorzystania
uzależnione jest od sposobu wykorzystania
zasobów i niezbędnych przesunięć miedzy
aktywami w celu pokrycia wypłat z tytułu
wycofanych depozytów lub pokrycia
popytu na kredyt.
Metoda aktywnego zarządzania pasywami
koncentruje się na roli pozyskiwanych zasobów
finansowych w podtrzymywaniu lub
zwiększaniu bazy aktywów. Podstawą jest
założenie, że bank jest w stanie podtrzymywać
założenie, że bank jest w stanie podtrzymywać
lub powiększać rozmiary portfela dzięki
nabywaniu lub pożyczaniu zasobów
pieniężnych na rynku pieniężnym. Jej celem
jest zwiększanie puli aktywów dochodowych.
Rozróżnia się dwa typy aktywnego zarządzania
pasywami:
kasowy dla równoważenia bilansu- krótkoterminowe
zasoby nabyte na rynku pieniężnym powiększają rezerwy
kasowe banku w okresie spiętrzonych wypłat depozytów.
Bank realizuje wyższe dochody na skutek znacznej
Bank realizuje wyższe dochody na skutek znacznej
redukcji rezerw,
kredytowy dla wzrostu sumy bilansowej - zakłada że
zasoby pozyskane na rynku pieniężnym zostaną
skierowane na powiększenie portfela kredytowego. Bank
stosując aktywny sposób zarządzania pasywami naraża się
na większe ryzyko utraty płynności w przypadku
inwestowania na młodym i niepłynnym rynku.
Metoda sekurytyzacji należności kredytowych
koncentruje się na działaniach po stronie aktywnej
bilansu banku. Polega na łączeniu kredytów w
 pule i przekształcaniu ich w papiery
wartościowe  securitization. Papiery te są
wówczas sprzedawane zróżnicowanym grupom
wówczas sprzedawane zróżnicowanym grupom
inwestorów. Bank zarabia stosowne prowizje i
opłaty za przygotowanie kredytów a
równocześnie powiększa swoje zasoby finansowe
poprzez sprzedaż papierów wartościowych.
Cechy metody sekurytyzacji należności kredytowych :
odmraża kapitał przed umownym terminem spłaty,
zabezpiecza płynność kredytową,
przyspiesza rotację kapitału,
realizuje dodatkowy dochód.
Sprzedaż aktywów dla ratowania płynności
Sprzedaż aktywów dla ratowania płynności
prowadzi do:
zmniejszenia skali działalności banku,
pogorszenia jakości portfela aktywów na skutek
trudności w upłynnianiu należności o obniżonym
standardzie.
Model wartości zagrożonej ( VaR ) pozwala
wyrazić ryzyko w ujęciu kwotowym, dzięki czemu
poszczególne jego rodzaje są porównywalne.
Kalkulacja VaR odbywa się z zastosowaniem
procedur statystycznych.
VaR jest miarą strat. Koncentruje się ona
tylko na negatywnych odchyleniach i jest miarą
najbardziej kompleksową ze wszystkich
stosowanych do oceny ryzyka, łączy bowiem
w sobie zarówno zmienność, jak i wrażliwość.
Wymaga modelowania rozkładu
prawdopodobieństwa.
Poza VaR spotyka się także takie miary
ryzyka, jak:
DEaR (dzienne zyski narażone na ryzyko),
EaR (zyski narażone na ryzyko),
CaR (kapitał narażony na ryzyko),
CaR (kapitał narażony na ryzyko),
CFaR (przepływy pieniężne narażone na
ryzyko).
Wykorzystują one w swej konstrukcji
procedury statystyczne.
Modele wartości zagrożonej można
stosować w odniesieniu do następujących
rodzajów ryzyka:
kredytowego,
kredytowego,
stopy procentowej księgi bankowej,
inwestycji księgi bankowej,
rynkowego,
operacyjnego.
Formułę VaR można zapisać następująco:
_
VARą = - Wo ( R - R ) = W0 x c x �
Wo  wartość początkowa portfela,
Wo  wartość początkowa portfela,
R  stopa zwrotu z inwestycji,
ą  poziom istotności,
_
R  wartość oczekiwana stopy zwrotu,
�  odchylenie standardowe,
c  współczynnik wynikający z rozkładu normalnego, którego
wartość zależy od poziomu istotności; dla rozkładu
jednostronnego wartości podane są w tabeli
Wartości współczynnika c wynikające z rozkładu normalnego,
których wartość zależy od poziomu istotności,
dla rozkładu jednostronnego:
ą (% ) c
5 1,65
1 2,33
0,13 3,00
0,03 3,43
Modele VaR dla ryzyka rynkowego
Model pomiaru ryzyka rynkowego jest złożony z dwóch
bloków: bloku mierzącego ryzyko indywidualnej pozycji i
bloku mierzącego ryzyko indywidualnej pozycji i
bloku pozwalającego na pomiar ryzyka portfela.
bloku pozwalającego na pomiar ryzyka portfela.
W bloku I szacujemy ryzyko indywidualnej ekspozycji, np.
otwartej pozycji walutowej czy też papierów dłużnych
zakwalifikowanych do portfela handlowego. Pierwszym modelem
zakwalifikowanych do portfela handlowego. Pierwszym modelem
pomiaru ryzyka rynkowego był wspomniany już RiskMetrics, w
którym stosowano nie VaR, lecz DEaR. Ogólnie DEaR można
zdefiniować następująco:
DEaR = - Wo zą
Wo  wartość pozycji w walucie krajowej w dniu  0 ,
zą  zmienność ceny przy danym poziomie istotności ą
Obliczenie wartości pozycji w walucie krajowej wymaga
zastosowania bieżącego kursu walutowego do tych pozycji, które
bank otworzył w walutach obcych, ustalenie zaś zmienności ceny
wymaga zbudowania rozkładu dziennych zmian cen.
Zmienność ceny wyznacza się według następującego wzoru:
zą = �cą
zą = �cą
ale w przypadku dłużnych papierów wartościowych posłużymy się
jednak formułą:
zą = -D*"rą
gdzie
"rą oznacza zmianę stopy zwrotu przy danym poziomie istotności.
PORÓW A IE METOD KALKULACJI VaR
PORÓW A IE METOD KALKULACJI VaR
Wyszczegól- Metoda Metoda Metoda
nienie Wariancji-kowariancji Symulacji historycznej Symulacji Monte Carlo
łatwa w rozumieniu i łatwy do zrozumienia i wysoka elastyczność
komunikowaniu przekonujący intuicyjnie możliwa symulacja
możliwość wyjaśnienia model wszystkich rodzajów
wysokości ryzyka z możliwy pomiar ryzyka ryzyka
odniesieniem do dla instrumentów
Zalety
poszczególnych rodzajów nieliniowych
poszczególnych rodzajów nieliniowych
oraz efektów dywersyfikacji
relatywnie niski koszt
wdrożenia modelu w
podstawowym zakresie
bardzo ścisłe założenia wysokie wymagania wysoki stopień
trudna do uwzględnienia odnośnie do bazy danych skomplikowania ( i z tego
nieliniowość instrumentów tylko pośrednia względu także wysokie
Wady
możliwość oszacowania ryzyko modelu )
efektów dywersyfikacji
Modele VaR dla ryzyka kredytowego
Podobnie jak w przypadku ryzyka rynkowego, w
modelach ryzyka kredytowego można wydzielić dwa
bloki: jeden służący do pomiaru ryzyka pojedynczej
ekspozycji i drugi do pomiaru ryzyka portfela.
Wyróżnia się dwa podstawowe typy modeli ryzyka
Wyróżnia się dwa podstawowe typy modeli ryzyka
kredytowego:
modele szacujące straty kredytowe (default),
modele szacujące zmianę wartości rynkowej portfela
kredytowego na skutek pogorszenia standingu
kredytobiorcy (MTM - mark-to-market).
VaR kredytowy oblicza się dla okresu
1-rocznego. W modelach typu default jest
uwzględniana jedynie strata wynikająca z
niewypłacalności klienta, a w modelach MTM jest
ujmowany każdy efekt zmian kondycji
ujmowany każdy efekt zmian kondycji
kredytobiorcy (zarówno in minus, jak i in plus).
Bardzo ważną rolę w konstrukcji tych modeli
odgrywają wiarygodne informacje na temat
kondycji ekonomiczno-finansowej kredytobiorców.
Straty można zdefiniować w ujęciu ogólnym
następująco:
EL% = PD% x LGD%,
UL% EL% (LGD - EL%
%
W modelach MTM ważnym elementem jest macierz
W modelach MTM ważnym elementem jest macierz
migracji, która jest zestawieniem zmian ocen kondycji, np.
kredytobiorców, sporządzanym najczęściej dla jednego
roku. Służy ona do modelowania nie tylko ryzyka portfela
kredytowe-go, lecz także premii za ryzyko kredytowe oraz
do wyceny kredytowych instrumentów pochodnych.
Oszacowanie ryzyka pojedynczych ekspozycji jest
podstawą do ustalenia ryzyka portfela kredytowego, ale
zgodnie z przyjętym schematem są nam potrzebne
szacunki korelacji. Banki w swoich portfelach mają
miliony kredytów. Liczba współczynników korelacji
obliczonych dla każdej pary kredytów byłaby
gigantyczna. Z tego względu przyjmuje się pewne
gigantyczna. Z tego względu przyjmuje się pewne
uproszczenia, analizując np. współczynniki korelacji
między grupami klientów lub między czynnikami
wpływającymi na ryzyko kredytowe (np. cena ropy, kurs
walutowy). Przy zastosowaniu  zbiorczych"
współczynników korelacji istnieje możliwość obliczenia
VaR portfela.
Model KMV opiera się na oczekiwanej
częstotliwości niewypłacalności (EDF). EDF jest
funkcją struktury kapitału firmy, zmienności, zwrotu
na aktywach (ROA) i bieżącej wartości danego
aktywa.
aktywa.
Modele pomiaru ryzyka kredytowego
 których jest wiele rodzajów  nie są
nie są
jeszcze powszechnie stosowane przez banki.
jeszcze powszechnie stosowane przez banki.
Modele VaR dla ryzyka operacyjnego
Modelowanie ryzyka operacyjnego jest najsłabiej
rozwinięte i najrzadziej stosowane.
W Nowej Umowie Kapitałowej przewidziano dwie
metody pomiaru ryzyka operacyjnego, które pozwolą na
oszacowanie wartości zagrożonej w ujęciu uproszczonym
oszacowanie wartości zagrożonej w ujęciu uproszczonym
(metoda standardowa) bądz
zaawansowanym (AMA). Dla
celów pomiaru tego typu ryzyka działalność banku dzieli się na
pewne obszary operacyjne. Są to: finansowanie korporacyjne,
handel i sprzedaż, bankowość detaliczna, bankowość
komercyjna, płatności i rozliczenia, usługi agencyjne,
zarządzanie aktywami, brokerskie usługi detaliczne.
Dla zbudowania modelu wartości zagrożonej
kluczowe znaczenie mają dane dotyczące strat
historycznych, które powinny obejmować:
rodzaj straty,
miejsce powstania,
czas i częstotliwość występowania,
czas i częstotliwość występowania,
wysokość straty,
powiązania z innymi zdarzeniami ( innymi stratami,
miejscami ich powstawania, przyczynami),
działania korygujące,
przypadki strat z innych instytucji finansowych
( jeżeli są dostępne ).
Aby uniknąć nadmiernego gromadzenia danych na
temat strat, banki powinny wyznaczyć sobie pewien próg,
od którego rejestrują straty ( w bazylejskiej umowie
zasugerowano, żeby wynosił on 10 000 euro ). Wysokość
tego progu może być różna w zależności od wielkości
banku i rodzaju działalności.
banku i rodzaju działalności.
Straty oczekiwane powinny być uwzględniane w
kosztach zakładowych, według których są rozliczane
poszczególne operacje, a straty nieoczekiwane powinny
znalez
ć pokrycie w kapitale ekonomicznym lub być
ubezpieczone.
W modelowaniu VaR dla ryzyka operacyjnego
mają zastosowanie techniki symulacji
techniki symulacji, a także
matematyka ubezpieczeniowa
matematyka ubezpieczeniowa. W przypadku
stosowania techniki symulacyjnej częstotliwość
strat  pojedynczych jest modelowana przy
strat  pojedynczych jest modelowana przy
użyciu rozkładu Poissona, a ich wysokość za
pomocą rozkładu log-normalnego. Następnie
korzystając z symulacji Monte Carlo, oblicza się
łączny poziom ryzyka operacyjnego przy danym
poziomie istotności ( np. 1 % ).
Ryzyko operacyjne definiowane jest jako ryzyko poniesienia straty
w rezultacie niewłaściwych czy błędnych procesów wewnętrznych,
działań ludzi i systemów oraz na skutek zdarzeń zewnętrznych wobec
banku. Dotyczy to przede wszystkim awarii systemów
komputerowych i sprzętu komputerowego, błędów prawnych,
defraudacji i innych zdarzeń zakłócających pracę banku.
Wzrastające znaczenie ryzyka operacyjnego doprowadziło do
Wzrastające znaczenie ryzyka operacyjnego doprowadziło do
konieczności wydzielenia określonej wartości funduszy własnych na
pokrycie nieoczekiwanych strat w tym obszarze.
Celem zarządzania ryzykiem operacyjnym jest
minimalizowanie wielkości i prawdopodobieństwa pojawienia się
niespodziewanych strat, usprawnienie struktur organizacyjnych i
procedur działania.
Zarządzanie tym rodzajem ryzyka obejmuje:
" działania prewencyjne wyprzedzające sytuacje mogące
" działania prewencyjne wyprzedzające sytuacje mogące
spowodować powstawanie strat z tytułu ryzyka operacyjnego,
" bieżące rozpoznawanie na każdym stanowisku pracy ryzyka
związanego z decyzjami biznesowymi,
" szczegółową analizę przyczyn i skutków wszystkich istotnych
przypadków powstania rzeczywistej straty lub zagrożenia stratą,
" okresowe oceny ekspozycji banku na ryzyko operacyjne.
Wymóg kapitałowy oblicza się mechanicznie jako określony
procent uzyskiwanego wyniku. Wynik liczony przy
zastosowaniu przepisów ustawy o rachunkowości składa się
z następujących pozycji:
wynik z tytułu odsetek,
wynik z tytułu prowizji,
przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów
przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów
wartościowych i innych instrumentów finansowych
o zmiennej kwocie dochodu,
wynik operacji finansowych,
wynik z pozycji wymiany,
pozostałe przychody operacyjne.
W zakresie ryzyka operacyjnego NUK określa 7 rodzajów zdarzeń,
które skutkują stratą. Są to:
1) Oszustwo wewnętrzne:
zamierzone oszustwa,
obejście przepisów prawa i regulacji wewnętrznych,
kradzieże, fałszerstwa, przekupstwo,
sprzeniewierzanie aktywów,
oszustwa kredytowe ( świadome przyjęcie bezwartościowego
zabezpieczenia kredytu).
zabezpieczenia kredytu).
2) Oszustwo zewnętrzne:
działania mające na celu oszustwo,
sprzeniewierzenie własności,
łamanie przepisów prawa przez stronę trzecią,
kradzież informacji,
oszustwo przy użyciu kart kredytowych.
3) Praktyka kadrowa i bezpieczeństwo pracy:
łamanie przepisów pracy,
wypłata odszkodowań,
zdarzenia związane z bezpieczeństwem pracy.
4) Klienci, produkty i praktyka gospodarcza:
niewypełnienie obowiązków zawodowych wobec klientów,
czego skutkiem jest, z jednej strony, naruszenie zaufania i utrata reputacji,
a z drugiej, może spowodować konieczność wypłaty odszkodowań.
5) Uszkodzenie aktywów fizycznych:
uszkodzenie lub zniszczenie aktywów fizycznych wymaga poniesienia
kosztów ich rewitalizacji,
klęski żywiołowe,
działania terrorystyczne,
wandalizm.
wandalizm.
6) Zakłócenie działalności i awarie systemów:
nieprawidłowe działanie sprzętu komputerowego,
wady oprogramowania mogą powodować przerwy w pracy lub wadliwe
wykonywanie operacji.
7) Dokonywanie transakcji, dostawa oraz zarządzanie procesami:
wadliwe działanie systemów informatycznych powodujących nieprawidłowe
realizowanie transakcji z klientami,
może dochodzić do błędów w informacji oraz do błędnych zapisów księgowych.
Nowa Umowa Kapitałowa ( NUK ) określa metody
obliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka
operacyjnego na dwóch poziomach. Metody proste
to dwie metody obliczania minimalnych
wymogów:
" metoda podstawowego wskaz
nika,
" metoda podstawowego wskaz
nika,
" metoda standardowa.
Oraz metodę zaawansowaną obejmującą wyrafinowane,
nowe jakościowo, kompleksowe metody działania,
w oparciu o normy opracowane wewnętrznie przez bank
w ramach pomiaru ryzyka.
Metoda podstawowego wskaz
nika ą
Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego,
liczony metodą podstawowego wskaz
nika ą,
jest wyliczany na podstawie jednego wskaz
nika
całkowitej ekspozycji na ryzyko,
całkowitej ekspozycji na ryzyko,
tj. średniego zysku brutto za ostatnie 3 lata:
Wymóg kapitałowy = GI x ą
gdzie:
GI  średni wynik za ostatnie 3 lata,
ą  15 %.
Metoda standardowa
Aby uzyskać zgodę na stosowanie tego modelu,
bank musi posiadać system zarządzania ryzykiem operacyjnym,
który spełnia minimalne wymagania Komitetu Bazylejskiego.
W tym modelu banki są zobowiązane do identyfikacji wysokości
zysku z ośmiu linii biznesowych. Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka
operacyjnego stanowi sumę ośmiu obciążeń składowych
operacyjnego stanowi sumę ośmiu obciążeń składowych
z linii biznesowych:
8
Wymóg kapitałowy = Ł GIi x �i
i=1
W metodzie standardowej istotne jest poprawne
metodzie standardowej
wyodrębnienie wyniku określonych linii biznesowych.
Warunkiem stosowania tej metody jest spełnienie
kryteriów jakościowego zarządzania ryzykiem
operacyjnym (identyfikacja incydentów operacyjnych,
ocenianie ich, monitorowanie, raportowanie, kontrola).
Jest to metoda trudniejsza od metody podstawowego
Jest to metoda trudniejsza od metody podstawowego
wskaz
nika, bo wiele banków ma problemy z
wydzieleniem przychodów i kosztów związanych z
określonym obszarem działania. Szczególnie podział
kosztów funkcjonowania mniejszego banku
uniwersalnego trudno jest podzielić na różne linie
biznesowe obsługiwane często w jednej placówce
bankowej przez tych samych pracowników.
Metoda zaawansowana
Metoda zaawansowanego pomiaru wewnętrznego ( AMA ) jest
stosowana przez banki spełniające wyższe standardy zarządzania
ryzykiem. W takiej sytuacji banki same oceniają ekspozycję na
ryzyko operacyjne i wysokość obciążenia kapitałowego z tego
tytułu. Mają one ponadto możliwość wykupienia ubezpieczenia od
ubezpieczenia od
ryzyka operacyjnego
ryzyka operacyjnego, co pozwala zmniejszyć wymagania
ryzyka operacyjnego
ryzyka operacyjnego, co pozwala zmniejszyć wymagania
kapitałowe o maksymalnie 20 %. Taka procedura obarczona jest
pewnymi warunkami. Najważniejszym z nich jest posiadanie przez
ubezpieczyciela zewnętrznego ratingu na poziomie A. Dodatkowo
umowa ubezpieczenia musi być zawarta na minimum rok, jasno
definiować zakres ryzyka operacyjnego i nie może zawierać
żadnych wyłączeń i ograniczeń wynikających z regulacji prawnych.
Zaawansowane metody pomiaru wymagają:
Zaawansowane metody pomiaru wymagają:
istnienia niezależnej komórki organizacyjnej zarządzającej ryzykiem
operacyjnym,
zintegrowania systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym z bieżą-cym
zarządzaniem ryzykiem w banku,
rozbudowanej sprawozdawczości i szczegółowej dokumentacji
wszystkich zdarzeń,
wewnętrznych i zewnętrznych przeglądów audytorskich zarządzania
wewnętrznych i zewnętrznych przeglądów audytorskich zarządzania
ryzykiem operacyjnym,
elastyczności przy opracowywaniu systemu pomiaru i zarządzania
ryzykiem operacyjnym,
obliczania regulacyjnego wymogu kapitałowego jako sumy oczekiwanej
straty i nieoczekiwanej straty,
dobrze udokumentowanej i weryfikowanej metody ważenia jego
podstawowych elementów,
szczegółowego śledzenia wewnętrznych danych dotyczących strat
związanych z określonymi zdarzeniami.
Według Nowej Umowy Bazylejskiej banki prowadzące operacje
na skalę globalną oraz zarządzające licznymi bankami
zależnymi są uprawnione do zastosowania tzw. podejścia
hybrydowego do ryzyka operacyjnego. Za zgodą nadzoru
bankowego bank macierzysty działający na polu
międzynarodowym i wykorzystujący modele AMA może
zdywersyfikować zyski w ramach własnych operacji, ale nie ma
prawa włączać do tej kategorii zysków całej grupy bankowej.
prawa włączać do tej kategorii zysków całej grupy bankowej.
Banki zależne, o dużym znaczeniu, mogą wykorzystywać do
kalkulowania ryzyka operacyjnego własne modele i parametry,
ale wysokość obciążenia kapitałowego musi spełniać kryteria
przyjęte przez bank macierzysty. Banki o minimalnym
znaczeniu dla operacji grupy bankowej ustalają wymóg
kapitałowy albo zgodnie z kalkulacją ryzyka dla całej grupy
bankowej, albo zgodnie z metodologią banku macierzystego.
Zarządzając ryzykiem operacyjnym, trzeba stosować dwie
metody - analizę jakościową mającą na celu poprawę
analizę jakościową
funkcjonowania procedur i analizę ilościową z próbami
analizę ilościową
finansowego pomiaru wartości ryzyka.
Konieczne jest:
wypracowanie definicji opisujących ryzyko operacyjne w różnych
obszarach działania banku i wdrożenie odpowiedniej polityki
zarządzania tym ryzykiem,
zarządzania tym ryzykiem,
wypracowanie mapy ryzyka operacyjnego w banku i skutecznych,
dostosowanych do charakteru działania banku metod jego pomiaru,
ustalenie treści i częstotliwości raportowania o ryzyku
operacyjnym,
następnie analizowanie i formułowanie wniosków dla działalności
banku.