Słowniczek  geomorfologia  wykład II
Absorpcja  pochłanianie, wchłanianie.
Antyklina  (siodło) wypukła część fałdu, w której środek jest zbudowany ze skał starszych niż skrzydła.
Cykl hydrologiczny  obieg wody w przyrodzie. Mały i duży obieg.
Denudacja - ogół procesów niszczących powierzchnię Ziemi poprzez usuwanie materiału skalnego lub gleby,
obejmujący wietrzenie i erozję. Procesy prowadzące do obniżenia powierzchni terenu.
Energia kinetyczna  energia jaką posiada ciało będące w ruchu.
Energia potencjalna  energia ciała pozostającego w spoczynku.
Erozja linijna  rozcinanie powierzchni.
Góry - wielkie wyniosłości skorupy ziemskiej, zazwyczaj różniące się swą budową geologiczną od otaczających
je obszarów. Na obszarze gór odsłaniają się na powierzchni Ziemi skały, zazwyczaj występujące jedynie na
dużych głębokościach. Biorąc za kryterium podziału budowę i sposób powstania gór wyróżnia się następujące ich
rodzaje: wulkaniczne, fałdowe, zrębowe, erozyjne. Góry wulkaniczne powstają wskutek działalności procesów
wulkanicznych. Góry fałdowe i zrębowe powstają w wyniku tzw. ruchów górotwórczych (orogenezy). Góry
erozyjne powstały w wyniku procesów epejrogenicznych (epejrogeneza), ostatecznego swego kształtu nabrały
jednak wskutek oddziaływania procesów rzez
botwórczych, związanych z wiatrem, opadami atmosferycznymi.
Góry Świadki  są to ostańce. (świadek, góra wyspowa)  wzniesienie o charakterze ostańcowym, odcięte
erozyjnie od silnie rozczłonkowanej kuesty (progu strukturalnego  wychodni warstw odporniejszych na erozję),
świadczące o jej poprzednim dalszym zasięgu i nierównomiernym cofaniu się. Charakteryzuje się stromymi
zboczami, może mieć płaski lub ostry wierzchołek. Góry świadek występują na obszarach o budowie płytowej.
Inwersja rzez
by - inwersja rzez
by, wytworzenie się rzez
by terenu, w której wypukłym strukturom tektonicznym
(zrębom, antyklinom) odpowiadają obniżenia terenu, a wklęsłym strukturom tektonicznym (rowom, synklinom) -
wzniesienia terenu. Odwrócenie rzez
by jest wynikiem długotrwałego rozwoju rzez
by, w trakcie którego na skutek
procesów niszczących następowało wpierw zrównanie powierzchni (zobacz powierzchnia zrównania), które
odsłoniło mniej odporne skały w obrębie wypukłych struktur tektonicznych, a następnie selektywne wietrzenie i
nierównomierna degradacja terenu w ich obrębie. W efekcie w miejscu antyklin (zrębów) powstają obniżenia, a w
miejscu synklin (rowów) - pasma górskie. W Polsce odwrócenie rzez
by występuje w wielu obszarach górskich,
np. pasma Gorców w Karpatach i Gór Kaczawskich w Sudetach powstały w obrębie wklęsłych form
tektonicznych.
Monoklina - obszar, na którym warstwy skał osadowych leżą pod pewnym (na ogół niewielkim) kątem do
poziomu.
Morfogenetyka  odtwarzanie pochodzenia form i określanie mechanizmu ich współczesnego rozwoju.
Nizina - makroforma powierzchni Ziemi, położona na niewielkiej wysokości n.p.m. Górny zasięg niziny określa się
zwykle na 200 m n.p.m., ale niektórzy geografowie przyjmują 300, a nawet 500 m. Powierzchnia niziny może
mieć charakter całkowicie płaski (równina), falisty lub pagórkowaty. Obszar nizinny, zwykle pagórkowaty z
licznymi misami jeziernymi nosi nazwę pojezierza.
Niziny powstają na skutek:
1) długotrwałych procesów niszczenia powierzchni ziemi (powierzchnie zrównania), np. południowa Finlandia,
2) wynurzenia płaskiego dna morza, np. Nizina Czarnomorska,
3) nagromadzenia (akumulacji) osadów rzecznych (Nizina Panońska), lodowcowych (Niż Środkowoeuropejski)
lub eolicznych (niziny Azji Środkowej).
Niziny obejmują tylko ok. 7% powierzchni kuli ziemskiej, z racji dogodnych warunków dla życia człowieka są
jednak - od zarania cywilizacji - najgęściej zaludnione, najbardziej wykorzystane gospodarczo i najbardziej
przekształcone przez działalność człowieka.
Opracował: Krzysztof Kożyczkowski
Słowniczek  geomorfologia  wykład II
Permafrost - marzłoć wieczna, wieczna zmarzlina, zamarznięta gleba, której temperatura utrzymuje się poniżej
0�C co najmniej przez 2 lata (równocześnie średnia roczna temperatura powietrza nie przekracza -8�C).
Przestwory glebowe są wypełnione lodem przez cały rok. Marzłoć wieczna (łącznie z lodowcami) pokrywa 26%
powierzchni Ziemi. Najgłębiej sięga na Syberii - 1600 m. Uważa się, że większość istniejącej dziś marzłoci
wiecznej powstała w plejstocenie.
Plateon  skały ułożone horyzontalnie.
Relaksacja  w geomorfologii jest to obszar stabilności.
Rzez
ba krawędziowa - typ ukształtowania powierzchni terenu odznaczający się występowaniem szeregu
równoległych wzniesień o charakterze progów strukturalnych.
Rzez
ba krawędziowa powstaje na terenach o monoklinalnej budowie podłoża, w wyniku niejednakowej
odporności skał wpływającej na różne tempo działania procesów niszczących (denudacja).
Do obszarów o takim typie rzez
by należą m.in. tereny północno-wschodniej Francji, a w Polsce wschodnia
część Wyżyny Śląskiej.
Skrzydło fałdu  część łącząca antyklinę z synkliną.
Synklina  (łęk) forma tektoniczna, inaczej zwana łękiem. Jest wklęsłą częścią fałdu, którego jądro jest
zbudowane z utworów młodszych, a jego skrzydła z utworów starszych. Jest przeciwieństwem antykliny.
Ułożenie horyzontalne  występuję na budowie płytowej skał osadowych.
Wyżyna - makroforma powierzchni Ziemi, położona co najmniej na wysokości 250 m n.p.m. (wg innych poglądów
175, 200 lub 300 m n.p.m.) i cechująca się najmniej kilkudziesięciometrową wysokością względną oraz
stosunkowo słabo urozmaiconą rzez
bą, nie przybierającą charakteru górskiego. Wyżyny występują na różnych
wysokościach bezwględnych, dochodzących do kilku tys. m n.p.m. (Wyżyna Tybetańska w Azji, Altiplano w
Ameryce Południowej).
Pod względem genetycznym wyżyny stanowią:
1) stare, zniszczone obszary górskie,
2) podniesione blokowo obszary płytowe,
4) niższe części obszarów górskich, w tym kotliny śródgórskie, pogórza, wyżyny przedgórskie.
W Polsce obszary wyżynne występują przede wszystkim w pasie tzw. starych gór i wyżyn, związanym z
orogenezą hercyńską (Wyżyny: Lubelska, Kielecko-Sandomierska, Przedborska, Krakowsko-Częstochowska,
Wieluńska, Śląska, Niecka Nidziańska, niektóre części Sudetów), oraz w Karpatach (Pogórze Karpackie, Kotlina
Podhala, Kotlina Żywiecka). Charakter wyżyn mają także najwyższe części pojezierzy, np. środkowa część
Pojezierza Kaszubskiego.
Opracował: Krzysztof Kożyczkowski