Chiny w gospodarce światowej
Wykład II
Rozwój gospodarczy Chin przed
rokiem 1949
dr Tomasz Białowąs
[e-mail]
Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
http://msg.umcs.lublin.pl/
Przełom roku 1949
" Większość ekonomistów uznaje rok 1949 za
punkt zwrotny w historii gospodarczej Chin
" Dzieje się tak za sprawą wzrostu dynamiki PKB
w porównaniu z okresami wcześniejszymi oraz
głębokich przeobrażeń strukturalnych w epoce
Mao i okresie po roku 1978
Periodyzacja
" Możemy wyróżnić dwa zasadnicze okresy w
historii gospodarczej Chin
1) Lata 1127-1911  tradycyjna gospodarka Chin
2) Lata 1912-1937  początki industrializacji
3) Lata 1937-1949  wojna i konflikty
wewnętrzne
Gospodarka tradycyjna
" Tradycyjne społeczeństwo Chin w
przeważającej części (ponad 90%)
zamieszkiwało obszary rolnicze
" Rolnicy wykorzystywali zaawansowaną jak na
tamte czasy technologię do uprawy zbóż.
Opierała się ona na: naturalnych nawozach,
starannie selekcjonowanych ziarnach i
nawadnianiu.
Wysoka wydajność w produkcji rolnej
" Dzięki temu uzyskiwane w Chinach plony były
znacznie wyższe niż w Europie.
" W ciągu roku możliwe były trzykrotne zbiory
zboża z jednego kawałka pola
" Tak wydajny system mógł funkcjonować
jednak tylko dzięki wielkim nakładom siły
roboczej (budowa kanałów, niwelacja terenu,
transport)
Liczba ludności
Rok 1 1000 1300 1500 1700 1820 2003
Chiny 60 59 100 103 138 381 1 288
Europa 30 32 52 71 100 170 516
Indie 75 75 88 110 165 209 1 344
Japonia 3 7,5 10,5 15,4 27 31 127
Świat 226 267 372 438 603 1 042 6 279
Czy rzeczywiście wysoka?
" Wydajność produkcji rolnej była wysoka w
przeliczeniu na jednostkę ziemi uprawnej, ale
już w przeliczeniu na pracownika zaskakująco
niska
" Wielu rolników wytwarzało produkcję ledwo
wystarczającą do wyżywienia rodziny
Chiny vs Europa
" Porównując rolnictwo w Chinach i w Europie
uderzające było bardzo niewielkie
zastosowanie zwierząt w produkcji rolniczej,
ale również w hodowli
" Mięso było dobrem luksusowym dla
większości chińczyków, liczba otrzymywanych
kalorii niedostateczna, a dieta była praktycznie
w 100% wegetariańska
Dolina rzeki Yangtze
" Pierwszym regionem Chin, w którym
zastosowano bardziej wydajne metody
produkcji rolniczej była dolina rzeki Yangtze
" Dodatkowy postęp dokonał się dzięki adaptacji
nowych rodzajów upraw, a w szczególności
kukurydzy i ziemniaków, które pozwoliły na
rozpoczęcie upraw w mniej żyznych regionach
 Populacja Produkcja Powieżchania upraw Plony
zboża
(miliony) (tysiące (miliony ha.) kg/ha.
ton)
Zboża A
ącznie
1400 72 20 520 19,8 24,7 1 038
1650 123 35 055 32 40 1 095
1750 260 74 100 48 60 1 544
1820 381 108 585 59 73,7 1 840
1952 569 162 139 86,3 107,9 1 879
Wymiana handlowa
" Wzrost produkcji rolniczej doprowadził
podobnie jak w Europie do pogłębienia
specjalizacji między regionami i rozwoju
wymiany handlowej
" Była ona szczególnie rozwinięta w dolinach
wielkich rzek i w systemach kanałów
" Zasobne w zboża regiony połączono z
deficytowymi północnymi regionami Chin
Instytucjonalizacja gospodarki
" Rozwój wymiany handlowej stał się
katalizatorem powstania rozwiniętego systemu
instytucji rynkowych obejmujących:
- Upowszechnienie pieniądza  banknoty
stanowiły 1/3 wszystkich pieniędzy
znajdujących się w obiegu w roku 1820.
Europa pod tym względem była znacznie
mniej rozwinięta
Banknoty (1855 rok)
Instytucjonalizacja gospodarki
- Podobieństwo struktur organizacyjnych 
klany i rodzinne organizacje pełniły istotne
funkcje gospodarcze
- Procedury handlowe oparte były na
powszechnych kontraktach
- Standardem było wykorzystywanie
pośredników handlowych
- Powstały instytucje sądownicze i lokalne izby
handlowe
Produkcja pozarolnicza
" Większość produkcji pozarolniczej realizowano
w niewielkich manufakturach
" Okazały się one jednak niezwykle dynamiczne
i jako pierwsze włączyły się w proces
globalizacji
" Około 1880 roku prowincja Fujian stała się
jednym z najszybciej rozwijających się
regionów dzięki rozwojowi eksportu herbaty
Produkcja pozarolnicza
" Ciągle jednak produkcja na wielką skalę
omijała Chiny
" Prawdziwa rewolucja przemysłowa dokonała
się dopiero w XX wieku
" Do początku XX wieku eksport Chin rozwijał
się w niskim tempie i dopiero początek
ubiegłego wieku okazał się sukcesem
Eksport Chin 1850-1938 w mln $
700
600
500
400
300
200
100
0
1850 1860 1870 1880 1890 1900 1913 1929 1933 1934 1935 1936 1937 1938
Kryzys tradycyjnej gospodarki?
" Chiny wyczerpały możliwości rozwoju
gospodarczego opartego na powiększaniu
obszarów zasiewów
" Już pod koniec XVIII wieku wszystkie
potencjalnie przydatne do celów rolniczych
obszary Chin poza Manchurią zostały
zagospodarowane.
" Chiny znalazły się w swoistego rodzaju pułapce
Wyczerpane możliwości wzrostu
" Tradycyjne technologie umożliwiające wzrost
produkcji do XVIII wieku były skuteczne, ale
nie dawały możliwości dalszego rozwoju
" Zabrakło zamożnych inwestorów zdolnych
podjąć wysokiej wartości nowoczesne
inwestycje.
" W tym samym czasie w Europie bogaci
posiadacze ziemscy finansowali rewolucję
przemysłową
Konflikty militarne
" W XIX wieku rozpoczął się okres konfliktów
politycznych i militarnych z krajami Europy i Japonią
" Przyczyniły się do tego słabość polityczna i
ekonomiczna kraju
" Najazdy kolonialne spowodowały przyznanie praw do
terytorium Chin 19 krajom w najbogatszych enklawach.
" Odbyły się trzy wojny z Japonią oraz dwie z Francją i
Wielką Brytanią
" W 1850 roku Rosja zaanektowała 10% terytorium Chin
Od nadwyżki do deficytu handlowego
" Od wielu wieków Chiny posiadały nadwyżkę
handlową w wymianie z resztą świata
" Za tradycyjne produkty jak jedwab, herbata i
porcelana otrzymywały zapłatę w srebrze
" Napływ srebra sprzyjał rozwojowi
gospodarczemu Chin, ale powodował odpływ
kruszcu z Anglii
" Angielscy kupcy poszukiwali towaru, który
zmniejszyłby deficyt z Chinami
Opium
"  Sukcesem okazało
się opium
" Uprawiano je na
brytyjskich
plantacjach w Indiach
i eksportowano do
Chin
" Chiny szybko straciły
nadwyżkę handlową
Opium
" Opium stało się istotnym problemem
ekonomicznym i społecznym
" Pojawił się deficyt handlowy i spowolnienie
wzrostu gospodarczego
" Miliony chińczyków uległo uzależnieniu
" Aby zatrzymać napływ opium do kraju
rozpoczęły wojnę z Brytyjczykami (1839)
" Wojna zakończyła się utratą Hongkongu
Konflikty militarne
" Kolejne konflikty militarne kończyły się
niepowodzeniem i koniecznością zapłaty
wysokich odszkodowań
" Przede wszystkim kończyły się one utratą
kontroli nad kolejnymi miastami i prowincjami
Powstanie Bokserów
" W latach 1899-1901
miało miejsce tzw.
Powstanie Bokserów
skierowane
przeciwko wszystkim
najez
dz
com i dynastii
Quing zakończone
klęską i nałożeniem
wielkich kontrybucji
na Chiny
Konflikt z Japonią
" Pod koniec XIX wieku (po wojnie roku 1895)
Japonia stała się głównym okupantem Chin
przejmując tę rolę od Wielkiej Brytanii
" Konflikt z Japonią doprowadził do utraty
Tajwanu
" Otwarcie gospodarcze Chin i wzrost ich udziału
w handlu światowym wiązały się jednak z
coraz większą utratą kontroli nad własną
gospodarką
Utrata pozycji Chin
W latach 1820-1913 udział Chin w
światowym PKB spadł z 32% do 9%
Realny PKB per capita spadł z 90%
średniej światowej do poniżej 40%.
Początki industrializacji
" Po upadku dynastii Quing i serii konfliktów Chiny
wchodzą w nowy etap rozwoju gospodarczego
" Rozpoczyna się etap industrializacji, rozwoju
nowoczesnego transportu i komunikacji
" W latach 1912-1936 produkcja rozwijała się w
tempie 8-9% średniorocznie
" Ciągle jednak zaledwie 2% produkcji w roku 1933
było wytwarzane w nowoczesnych fabrykach
zatrudniających 1 milion pracowników
Początki industrializacji
" Industrializacja odbywała się w dwóch
obszarach
1) Kontrolowanych przez Kuomintang
prowincjach gdzie w roku 1933 42%
stanowiły tekstylia a 26% żywność
2) Portowych miastach znajdujących się pod
okupacją (Shanghai, Tianjin, Quingdao)
Sam Shanghai wytwarzał około 40% produkcji
przemysłowej Chin w roku 1933
Początki industrializacji
" Pierwsze enklawy industrializacji zostały
stworzone przez zachodnich inwestorów
" Jednak w latach 30. XX wieku przedsiębiorcy z
Chin zaczęli zyskiwać na znaczeniu
" Pod koniec lat 30. 78% produkcji pochodziło z
należących do rdzennych Chińczyków fabryk
Ocena industrializacji
" Istnieje zgodność poglądów o pozytywnym wpływie
industrializacji na wzrost PKB Chin
" Luka technologiczna zmniejszyła się
" Chiny dołączyły do grona istotnych producentów
produktów przemysłowych jednak poziom
zaawansowania technologicznego ich produkcji był
niski
" Nastąpił wyraz
ny wzrost poziomu wykształcenia
ludności
" Zmniejszyła się również luka technologiczna
" Shanghai stał się jednym z głównych centrów
gospodarczych świata
Wojna i wojna domowa 1937-1949
" Japonia przejęła w roku 1937 kontrolę nad
Manchurią co formalnie oznaczało wojnę z
Chinami
" Manchuria rozpoczęła produkcję na potrzeby
armii Japonii stając się najdynamiczniej
rozwijającym się regionem w Azji (obok Korei)
" Poprzez liczne ZIB dokonane przez Japonią
została powiązana gospodarczo z krajami Azji
Manchuria
" W latach 1936-1942
produkcja rosła w
tempie 14% rocznie
" Wytwarzano tam
większość energii
elektrycznej, żelaza i
cementu oraz ponad
50% produkcji
przemysłowej
Koniec okupacji
" Przegrana przez Japonię II wojna światowa
spowodowała wycofanie się Japończyków z Chin
" Szybko rozpoczął się proces przejmowania przez
rząd narodowy prywatnych firm zagranicznych
" W roku 1947 rząd kontrolował 90% produkcji
żelaza i stali, 2/3 energii elektrycznej i 45%
produkcji cementu
" Ta kontrolowana przez rząd gospodarka została
przejęta przez komunistów w roku 1949
Tezy I i II obalone
" Chiny były potęgą gospodarczą jedynie w
okresie gdy produkcja opierała się na pracy
człowieka.
" Gdy w Europie nastąpiła industrializacja
nastąpił szybki spadek znaczenia Chin w
gospodarce światowej, której kiedyś były
centrum