Czas. Stomatol., 2008, 61, 3, 203-211
© 2008 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Triklosan z kopolimerem w kontroli płytki
poddziąsłowej i zapalenia przyzębia
Triclosan/Copolymer in the control of subgingival plaque and
periodontitis
Tomasz Konopka
Z Zakładu Patologii Jamy Ustnej Katedry Periodontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. M. Ziętek
Summary Streszczenie
Introduction: Supragingival plaque control leads to Wprowadzenie: kontrola płytki naddziąsłowej pro-
the reduction of pathogens in periodontal pockets and wadzi do redukcji drobnoustrojów w kieszonkach
improves the clinical manifestations of periodontal przyzębnych oraz do poprawy objawów klinicznych
disease. Antimicrobial agents incorporated in chorób przyzębia. Środki przeciwbakteryjne stoso-
mouthwash rinses and toothpastes enhance the wane w postaci płukanek i składników past do zę-
effect of mechanical supragingival plaque control. bów nasilają wynik mechanicznej kontroli płytki
Triclosan combined with copolymer serves that naddziąsłowej. Triklosan z kopolimerem jest wyko-
purpose. rzystywany w tym celu.
Aim of the study: To review the results of the clinical Cel pracy: przedstawienie dotychczasowych wyni-
and microbiological studies on the effect of triclosan/ ków badań klinicznych i mikrobiologicznych nad
copolymer on the course of periodontitis and the wpływem triklosanu z kopolimerem na przebieg za-
presence of periodontal pathogenic microbiota in palenia przyzębia oraz występowanie periodontopa-
subgingival plaque. togenów w płytce poddziąsłowej.
Conclusions: Evidence from clinical studies Podsumowanie: wyniki badań klinicznych wskazują,
indicates that long-term chemopreventive że wieloletnia chemoprewencja płytki naddziąsłowej
supragingival plaque control using a triclosan/ triklosanem i kopolimerem podawanym w postaci
copolymer-containing toothpaste in the maintenance pasty do zębów w fazie podtrzymującej wpływa ko-
phase favourably affects the course of the recurrence rzystnie na przebieg nawrotów zapalenia przyzębia,
of periodontitis, but does not prevent it. The results chociaż nie zapobiega nim. Wyniki badań mikrobio-
of microbiological studies demonstrate that long- logicznych wskazują, że długotwałą kontrola płytki
term control of supragingival plaque with triclosan/ naddziąsłowej triklosanem z kopolimerem w fazie
copolymer in the maintenance phase of periodontal podtrzymującej leczenia periodontologicznego może
treatment may favourably influence the occurrence mieć pozytywny wpływ na występowanie i liczbę
and volume of pathogenic subgingival microbiota. periodontopatogenów w płytce poddziąsłowej.
KEYWORDS: HASA
A INDEKSOWE:
triclosan, periodontitis, clinical trials, subgingival triklosan, zapalenie przyzębia, badania klinic-
plaque, prophylaxis and maintenance phase of zne, płytka poddziąsłowa, zapobieganie i faza
periodontal treatment podtrzymujÄ…ca leczenia periodontologicznego
203
T. Konopka Czas. Stomatol.,
Wstęp ności uzyskania stężeń powyżej minimalnego
hamującego rozwój drobnoustrojów zorgani-
Chemiczna kontrola płytki naddziąsłowej zowanych w postaci biofilmu (mikrokolonie
poprzez zastosowanie środków antyseptycz- w glikokaliksowym matriks na powierzchni
nych (tzw. softchemo) w postaci płukanek, korzenia zęba), pomimo wymiany płynu dzią-
żeli, past do zębów, lakierów, sprayów, irygacji słowego w kieszonce (klirensie) wynoszącym
i gum do żucia jest powszechnie uznaną me- 1 raz na 90 s [11].
todą leczenia większości zapaleń dziąseł. Jest W kieszonce dziąsłowej czas półtrwania
to także jeden z wielu zabiegów wpisanych w środka nie wykazującego adhezyjności do zęba
fazę higienizacyjną i podtrzymującą algoryt- i tkanek miękkich wynosi mniej niż 1 minutę.
mów kompleksowego leczenia zapaleń przy- Płytka poddziąsłowa zorganizowana w posta-
zębia [14, 19, 21]. ci biofilmu ma 1000 krotnie większą oporność
Środki stosowane w tym celu powinny speł- na działanie leku chmioterapeutycznego niż te
niać następujące wymogi [2, 19]: hamować po- same organizmy żyjące w postaci planktonicz-
wstawanie płytki nazębnej, rozkładać lub re- nej [20]. Na szczególne podkreślenie zasługuje
dukować płytkę już istniejącą, posiadać wyso- obecnie także wymóg nie wywoływania opor-
ki czas dostępności w aktywnej formie i daw- ności bakteryjnych, które tak często są konse-
ce tzw.  Substantivität , wykazywać dziaÅ‚anie kwencjÄ… zastosowania antybiotyków w lecze-
przeciwbakteryjne i przeciwzapalne; nie po- niu zapaleń przyzębia [5, 20].
winny natomiast wykazywać działań toksycz- Triklosan jest niejonowym, rozpuszczalnym
nych także przy długim stosowaniu, alergizu- w tłuszczach bifenolem o szerokim spektrum
jących, naruszać fizjologiczne reakcje tkan- aktywności przeciwbakteryjnej w stosunku do
kowe, nie wchłaniać się przez błonę śluzową komórek pro i eukariotycznych. Działa głów-
jamy ustnej i przewodu pokarmowego, powin- nie poprzez hamowanie biosyntezy kwasów
ny rozkładać się w przewodzie pokarmowym, tłuszczowych błon komórkowych oraz RNA i
nie zakłócać równowagi ekologicznej w jamie białek drobnoustrojów [12, 16]. Właściwości
ustnej, nie wywoływać zaburzeń smaku i prze- przeciwzapalne triklosanu wynikają ze zmniej-
barwień w jamie ustnej oraz nie wywoływać szenia syntezy prostaglandyn i leukotrienów
oporności bakteryjnych [2, 19]. Takiego  zło- poprzez hamowanie cyklooksygenazy i lipo-
tego środka spełniającego wszystkie wymo- oksygenazy w szlaku kwasu arachidonowego.
gi ciągle nie ma, dlatego trzeba szukać kom- Triklosan wykazuje także właściwość hamo-
promisu między wymaganiami a możliwymi wania powstawania płytki nazębnej de novo.
działaniami niepożądanymi. Zastosowanie triklosanu w połączeniu z ko-
Antyseptyki stosowane w chemicznej kon- polimerem Gantrez, czyli eterem poliwinylo-
troli płytki nazębnej to biguanidy, czwartorzę- metylenowym i kwasem maleinowym wydłu-
dowe zasady amoniowe, fenole i olejki ete- ża dostępność triklosanu w jamie ustnej, po-
ryczne, metale ciężkie i ich sole, chlorow- przez zwiększenie retencji takiego związku
cowe i pochodne chlorowców w tym jodo- do szkliwa i nabłonka [22]. Najbardziej opty-
wany poliwinylopirolidon, związki uwalnia- malne stężenie tych związków z punktu wi-
jące wolny tlen, produkty roślinne i enzymy. dzenia skuteczności klinicznej w odniesieniu
Trudności związane z kontrolą płytki poddzią- do płytki naddziąsłowej to 0,3% dla triklosanu
słowej przez te substancje polegają na koniecz- i 2% dla kopolimeru. Alternatywne połączenie
204
2008, 61, 3 Wpływ triklosanu na przebieg zapalenia przyzębia
0,2% triklosanu z 0,5% cytrynianem cynku na- 3 lata. Nie wykazano istotnych różnic w śred-
sila aktywność przeciwzapalną i hamowanie niej wartości BOP w stosunku do badania wyj-
płytki nazębnej [10]. Zupełnie bezsporny jest ściowego oraz pomiędzy analizowanymi gru-
hamujący wpływ triklosanu z kopolimerem na pami w obserwacji 36-miesięcznej.
płytkę naddziąsłową (redukcja wskaz
nika PSI Po 2 i 3 latach obserwacji wykazano zna-
wg Quigleya-Heina od 11,9 do 58,9% w od- miennie płytsze kieszonki w grupie badanej
niesieniu do placebo w obserwacji 6 miesięcz- (o 0,2 mm, p<0,05 po 24 miesiącach, 0,35
nej) oraz zmniejszenie stanu zapalnego dziÄ…- mm, p<0,01 po 36 miesiÄ…cach) oraz istotnie
sła (redukcja wskaz
nika GI wg Löe i Silnessa mniejszÄ… utratÄ™ przyczepu w grupie badanej (o
od 38,3 do 87,5% w odniesieniu do placebo w 0,21 mm, p<0,05 po 24 miesiÄ…cach i 0,34 mm,
obserwacji 6-7 miesięcznej) [15, 22]. p<0,01 po 36 miesiącach). Liczba dodatkowej
utraty przyczepu powyżej 2 mm pomiędzy
Cel pracy drugim a trzecim rokiem obserwacji wynosiła
72 miejsca dla grupy badanej i 197 w grupie
Celem pracy było przedstawienie dotych- kontrolnej. Oceniano także na radiogramach
czasowych wyników badań klinicznych i mi- utratę kości wyrostka zębodołowego i stwier-
krobiologicznych nad wpływem triklosanu dzono istotnie mniejszą utratę w grupie bada-
z kopolimerem na przebieg zapalenia przy- nej po 36 miesiÄ…cach.
zębia oraz występowanie periodontopatoge- Ellwood i wsp. [4] badali wpływ na para-
nów w płytce poddziąsłowej. W przeglądzie metry kliniczne oceniane periodontometrem
uwzględniono prace, w których zachowany (krwawienie na zgłębnikowanie, głębokość
został standard współczesnego badania perio- kieszonek, położenie przyczepu łącznotkan-
dontologicznego zgodnie z wymogiem  evi- kowego) triklosanu z kopolimerem stosowa-
dence-based approach . nego w postaci pasty do zębów w profilakty-
ce periodontopatii u młodzieży. Badania wy-
Wyniki badań klinicznych konano u 641 osób w wieku od 11 do 13 lat,
podzielonÄ… losowo na grupÄ™ badanÄ… (stosu-
Rosling i wsp. [18] oceniali wpływ na pa- jącą pastę do zębów z 0,3% triklosanem, 2%
rametry kliniczne oceniane sondÄ… elektronicz- kopolimerem i 0,243% fluorkiem sodowym)
ną (krwawienie na zgłębnikowanie BOP, głę- i kontrolną (stosującą identyczną pastę bez
bokość kieszonek PPD, położenie przyczepu triklosanu z kopolimerem).
łącznotkankowego-CAL) triklosanu z kopoli- U każdego uczestnika badań wymieniano
merem stosowanego w postaci pasty do zębów szczoteczkę do zębów co 8 tygodni, a stan kli-
w fazie podtrzymującej 3-5 lat po niechirur- niczny przyzębia oceniano po 1,5 i 3 latach.
gicznym leczeniu zapalenia przyzębia. Badanie Dzięki stworzeniu modeli regresji wielokrot-
wykonano w grupie 60 osób w wieku od 34 do nej dla osób z utratą przyczepu i bez wyka-
67 lat, podzielonych losowo na grupę badaną zano istotne różnice w ewolucji parametrów
(stosującą pastę do zębów z 0,3% triklosanem, klinicznych przyzębia pomiędzy grupą bada-
2% kopolimerem i 1100 ppm fluoru w postaci nÄ… i kontrolnÄ…. W grupie z utratÄ… przyczepu
fluorku sodowego) i kontrolnÄ… (stosujÄ…cÄ… iden- stwierdzono istotnie mniejszÄ… (o 0,07 mm na
tycznÄ… pastÄ™ bez triklosanu z kopolimerem). miejsce, p<0,007) utratÄ™ CAL, a w przypad-
Obserwacje prowadzono co 3 miesiące przez ku wyjściowo najgłębszych kieszonek dalsza
205
T. Konopka Czas. Stomatol.,
utrata przyczepu w grupie badanej była o 50% W grupie badanej w każdym badaniu
mniejsza (0,066 mm na miejsce vs. 0,131 mm kontrolnym stwierdzano istotnÄ… poprawÄ™
na miejsce). (p < 0,01) wszystkich wyżej wymienionych
Furuichi i wsp. [8] oceniali wpływ na wskaz
ników klinicznych. W grupie kontrol-
wskaz
niki kliniczne w pomiarze sondą elek- nej istotna poprawa dotyczyła wskaz
nika GBI,
troniczną (BOP, PPD, CAL) pasty do zębów PPD 6 miesięcy po leczeniu oraz CAL po 6 i 12
z triklosanem i kopolimerem w fazie podtrzy- miesiÄ…cach od leczenia. Istotna statystycznie
mującej kompleksowego leczenia zaawanso- różnica (p < 0,01) międzygrupowa na korzyść
wanego zapalenia przyzębia. Badania wyko- grupy badanej dotyczyła wskaz
nika GI oraz
nano w grupie 60 dorosłych pacjentów trzy pomiarów PPD i CAL w każdym badaniu kon-
lata po niechirurgicznym leczeniu zapalenia trolnym. Liczba miejsc z dodatkowÄ… utratÄ…
przyzębia (grupa badana stosująca pastę za- przyczepu powyżej 2 mm w całym okresie 24
wierającą triklosan i kopolimer oraz grupa miesięcznej obserwacji była istotnie niższa w
kontrolna używajaca pasty bez tych skład- grupie badanej (109 vs. 154). Zastosowane
ników). W grupie badanej zaobserwowano leczenie doprowadziło do utrzymania się
istotne zmniejszenie BOP pomiędzy okresem głębokości kieszonek powyżej 3 mm w przy-
leczenia niechirurgicznego oraz 36 miesięcy padku 37% kieszonek w grupie badanej i 67%
póz
niej (redukcja o 25%, p < 0,05). W gru- w grupie kontrolnej (p < 0,01).
pie badanej pomiędzy okresem leczenia i po Cullinan i wsp. [3] oceniali przez 5 lat
36 miesiącach póz
niej stwierdzono także zna- wpływ szczotkowania zębów z użyciem pasty
cząco większe spłycenie głębokości kieszo- z triklosanem i kopolimerem na stan klini-
nek (o 1,7 mm vs. 0,6 mm, p < 0,05) i większą czny przyzębia (BOP, PPD i CAL) w pomi-
odbudowę przyczepu (o 1,9 mm vs. 0,7 mm, arach sondą elektroniczną u 504 ochotników
p < 0,01). w wieku od 18 do 65 lat, którzy nie byli pod-
Kerdvongbundit i Wikesjö [13] bada- dani leczeniu periodontologicznemu. Osoby
li wpływ na wskaz
niki kliniczne w pomia- te podzielono losowo na grupÄ™ badanÄ… (sto-
rze periodontometrem (m. in. GI wg Löe i sujÄ…cÄ… pastÄ™ do zÄ™bów z 0,3% triklosanem,
Silnessa, GBI wg Ainamo i Baya, PPD, CAL) 2% kopolimerem i 0,243% fluorkiem sodu)
pasty do zębów z triklosanem i kopolime- i kontrolną (stosującą pastę bez triklosanu z
rem w fazie podtrzymujÄ…cej kompleksowe- kopolimerem). OcenÄ™ klinicznÄ… wykonano co
go leczenia przewlekłego zapalenia przyzębia. 12 miesięcy. Nie stwierdzono istotnego wpły-
Obserwacje prowadzono co 6 miesięcy przez wu pasty z triklosanem na mniejszą średnią
2 lata, po niechiurgicznym leczeniu periodon- utratę przyczepu w 60 miesięcznej obserwa-
tologicznym wykonanym w grupie 60 osób, cji. Wykazano natomiast istotny związek po-
aktywnych palaczy (kryterium nikotynizmu: między stosowaniem pasty z triklosanem i
minimum 10 papierosów w ciągu dnia przez kopolimerem a liczbą kieszonek przyzębnych
przynajmniej 10 lat), w wieku od 35 do 59 lat. powyżej 3,5 mm we wcześniejszym bada-
Pacjentów tych podzielono losowo na grupę niu, czyli osoby z grupy badanej z 5 lub 10
badaną stosującą pastę z triklosanem, kopo- kieszonkami o głębokości powyżej 3,5 mm
limerem i fluorkiem sodu i grupę kontrolną, mają o około 10 i 20% mniej takich kieszonek
która używała pastę z fluorem. Szczoteczki do po upływie roku w stosunku do osób z grupy
zębów wymieniano co 3 miesiące. kontrolnej.
206
2008, 61, 3 Wpływ triklosanu na przebieg zapalenia przyzębia
Wyniki badań mikrobiologicznych Największe różnice w liczbie osób, u których
uzyskano pozytywne hodowle periodontopa-
Furuichi i wsp. [7] badali średnią liczbę togenów w płytce poddziąsłowej dotyczyły
ziarniaków/nieruchomych pałeczek, nitkowa- Porphyromonas gingivalis (redukcja z 8 do
tych/wrzecionowców, krętków/ruchomych 2 osób w grupie badanej i z 9 do 4 w kon-
pałeczek w ciemnym polu widzenia bezpo- trolnej) oraz Prevotella intermedia (reduk-
średnio po skalingu poddziąsłowym i wygła- cja z 20 do 10 osób w grupie badanej i z 19
dzeniu korzenia oraz zastosowaniu pasty do do 16 w kontrolnej). Największe różnice w
zębów zawierającej 0,3% triklosanu, 2% ko- średnim odsetku bakterii w przypadku po-
polimer i 0,1% fluorek sodu oraz żelu mające- zytywnych hodowli pomiędzy stanem wyj-
go m. in. w składzie 0,6% triklosan i 1,976% ściowym i 36 miesięcy póz
niej odnosił się
kopolimer i 0,1% fluorek sodu. Badanie pro- do Porphyromonas gingivalis (redukcja z 6
wadzono u 16 dorosłych osób ze średnio za- do 0,2% osób w grupie badanej i z 7 do 2%
awansowanym zapaleniem przyzębia. Nie w kontrolnej) oraz Actinobacillus actinomy-
wykazano istotnych różnic w składzie pod- cetemcomitans (redukcja z 1 do 0% osób w
dziąsłowej płytki nazębnej w okresie 14 dni grupie badanej, brak zmian w grupie kontro-
od leczenia pomiędzy grupą stosującą triklo- lnej po 0,1%).
san a grupą kontrolną, w której nie zastoso- Fine i wsp. [6] oceniali wpływ płukanki z
wano tego zwiÄ…zku. triklosanem i kopolimerem na planktoniczne
Rosling i wsp. [17] oceniali wpływ triklo- i biofilmowe dwa szczepy Actinobacillus ac-
sanu z kopolimerem stosowanego w postaci tinomycetemcomitans izolowane z płytki pod-
pasty do zębów na liczbę osób z pozytywnym dziąsłowej. W porównaniu do PBS stwier-
wynikiem występowania określonych bakte- dzono 99,9% skuteczność w zabijaniu szcze-
rii w płytce poddziąsłowej oraz średni odse- pów planktonicznych oraz tylko 3-8% zabi-
tek bakterii związanych z chorobą i zdrowiem tych szczepów izolowanych z biofilmu z po-
przyzębia w pozytywnych hodowlach w fazie wierzchni korzenia zęba.
podtrzymujÄ…cej 3-5 lat po niechirurgicznym Cullinan i wsp. [3] za pomocÄ… techniki
leczeniu zapalenia przyzębia. Badanie wy- ELISA analizowali wymazy poddziąsłowe co
konano u 40 osób w wieku od 34 do 67 lat, do występowania Porphyromonas gingivalis,
podzielonych losowo na grupÄ™ badanÄ… (sto- Prevotella intermedia i Actinobacillus acti-
sującą pastę do zębów z 0,3% triklosanem, nomycetemcomitans z 12 miejsc (najgłębsze i
2% kopolimerem i 1100 ppm fluoru w posta- najpłytsze w każdym sekstancie) u 504 osób,
ci fluorku sodowego) i kontrolnÄ… (stosujÄ…cÄ… podzielonych losowo na grupÄ™ badanÄ… (stosu-
identyczną pastę bez triklosanu z kopolime- jącą pastę do zębów z triklosanem i kopolime-
rem). Badania mikrobiologiczne wykonano 3 rem) oraz grupÄ™ kontrolnÄ… (pasta bez triklosa-
lata po leczeniu niechirurgicznym i 36 mie- nu) przed i 60 miesięcy po stosowaniu past.
sięcy póz
niej. Wykazano niezależny wpływ pasty z triklo-
W grupie badanej stwierdzono istotną re- sanem i kopolimerem na głębokość kieszonek
dukcję ogólnej liczby żywych bakterii w (szczególnie powyżej 3,5 mm) oraz interak-
hodowlach z wymazów poddziąsłowych tywny wpływ obecności P. gingivalis w kie-
(z 17x106 do 9x106, p<0,05 vs. z 15x106 szonce u osób palących, starszych oraz z ge-
do 12x106, p>0,05 w grupie kontrolnej). notypem IL-1 na PPD.
207
T. Konopka Czas. Stomatol.,
Dyskusja JednÄ… z determinant takiej progresji choroby
był wysoki odsetek Azjatów z Indii, Pakistanu
Zapalenie dziąseł nie zawsze musi prze- i Bangladeszu biorących udział w tym bada-
chodzić w zapalenie przyzębia, chociaż po- niu. Jednakże wyniki obu tych badań epide-
wszechnie uważa się, że zapalenie przyzębia miologicznych interwencyjnych jednoznacz-
jest zawsze poprzedzone zapaleniem dziąseł. nie wskazują, że wieloletnie stosowanie ta-
Współczesna profilaktyka zapaleń przyzębia kiej pasty spowalnia proces rozwoju kieszonek
opiera się de facto, na koncepcji nieswoistej przyzębnych. Efekt ten jest tym bardziej nasi-
płytki nazębnej i ogniskuje się na kontrolowa- lony im wyższa była wyjściowa liczba i głębo-
niu naddziąsłowej płytki nazębnej jako bio- kość kieszonek przyzębnych. Tak więc wielo-
masy. letnie zastosowanie pasty do zębów z triklosa-
Wyniki programu profilaktycznego Karlstad nem i kopolimerem nie może równać się wy-
prowadzonego w ciÄ…gu 15 lat przez Axelssona nikom programu profilaktycznego Karlstad,
i wsp. [1] dowodzą, że realizacja takich wy- jednak może w istotny sposób spowalniać roz-
tycznych prowadzi praktycznie do całkowite- przestrzenianie się i przebieg przewlekłego za-
go zapobiegnięcia utracie przyczepu łącznot- palenia przyzębia.
kankowego u dorosłych. Warunkiem takiego Eksperymentalne badania kliniczne w ukła-
sukcesu jest profesjonalna opieka stomatolo- dzie podwójnie ślepej próby Roslinga i wsp.
giczna i częste wizyty kontrolne (co 2 mie- [18], Furuichi i wsp. [8] oraz Kerdvongbundit
siÄ…ce przez 2 lata i co 3 miesiÄ…ce po 2 latach) i Wikesjö [13] koncentrowaÅ‚y siÄ™ na ocenie
oraz utrzymywanie się odsetka powierzchni skuteczności pasty do zębów z triklosanem i ko-
zębowych z płytką nazębną na poziomie po- polimerem stosowanej codziennie jako jeden z
niżej 20%. Wdrożenie takiego programu w elementów profilaktyczno-leczniczych w fazie
odniesieniu do całego społeczeństwa nie jest podtrzymującej, wiele lat po niechirurgicznym
możliwe ze względów ekonomicznych nawet leczeniu zapalenia przyzębia. Wyniki tych ob-
w najbogatszych krajach. Dlatego należy po- serwacji są zgodne co do wpływu tak podawa-
szukiwać tańszych metod zapobiegania za- nych środków do chemicznej kontroli płytki
paleniom przyzębia. Jednym z tych rozwią- nazębnej na redukcję powstawania nowych
zań może być zaproponowanie regularnego kieszonek przyzębnych i nowych miejsc z
szczotkowania zębów pastą o sprawdzonej utratą przyczepu łącznotkankowego u pacjen-
formule działania hamującej rozwój perio- tów z objawowym zapaleniem przyzębia.
dontopatii i próchnicy. Nie obserwowano pełnego zabezpieczenia
Badania Ellwooda i wsp. [4] u młodzieży przed nawrotami choroby, jednak nasilenie i
oraz Cullinana i wsp. [3] u dorosłych poka- rozległość zapalenia przyzębia była mniejsza
zują jaka może być skuteczność zapobiegania u osób, które utrzymywały odpowiedni reżim
zapaleniom przyzębia po wieloletnim (3 i 5 higieniczny, jednak nie stosowały dodatkowo
lat) stosowaniu pasty do zębów z triklosanem, chemoprewencji płytki nazębnej.
kopolimerem i fluorkiem sodu. Postępowanie Korzystny wpływ szczotkowania pastą z
takie nie zapobiegało utracie przyczepu łącz- triklosanem i kopolimerem (różnica pomiędzy
notkankowego. Dla przykładu występowanie grupą badaną i kontrolną) na parametry kli-
utraty przyczepu u młodzieży z 2% w badaniu niczne nasilał się w miarę trwania obser-
wyjściowym wzrosło po 3 latach do 24% [4]. wacji. Na szczególne podkreślenie zasługują
208
2008, 61, 3 Wpływ triklosanu na przebieg zapalenia przyzębia
wyniki badaÅ„ Kerdvongbundit i Wikesjö [13] termedia i Actinobacillus actinomyctemcomi-
przeprowadzone u aktywnych nikotynistów, tans) po 3 letnim stosowaniu pasty z triklosa-
u których uzyskanie stabilności zapalenia nem. Jest to wpływ niezależny od wcześniej
przyzębia w fazie podtrzymującej jest ekstre- stosowanej i bezwzględnie koniecznej mecha-
malnie trudne. Potwierdzono także przeciwza- noterapii.Wyrażono także sugestię, że gorszy
palne własciwości triklosanu z kopolimerem wynik takiego postępowania leczniczo-pro-
[8, 13] w grupach osób z już rozwiniętym za- filaktycznego w poszczególnych kieszonkach
paleniem przyzębia w obserwacji odległej. może być związany z występowaniem w nich
Wyniki badań klinicznych wskazują, że che- Prevotella intermedia [17].
moprewencja płytki nadziąsłowej triklosanem Badania Furuichi i wsp. [7] wskazują,
i kopolimerem podawanym w postaci pasty że konieczne jest dłuższe miejscowe sto-
do zębów w fazie podtrzymującej wpływa sowanie triklosanu z kopolimerem w jamie
korzystnie na przebieg nawrotów zapalenia ustnej, aby mógł się przejawić wpływ tego
przyzębia, chociaż im nie zapobiega. Tylko antyseptyku na płytkę poddziąsłową. Tak
w jednej z analizowanych prac klinicznych więc wieloletnia chemoprewencja płytki
autorzy określili rodzaj zapalenia przyzębia naddziąsłowej triklosanem z kopolimerem
jako przewlekły [13]. Należy przypuszczać, w fazie podtrzymującej leczenia periodonto-
że w przypadku zapaleń agresywnych wyni- logicznego może mieć pozytywny wpływ na
ki kliniczne takiego postępowania mogą być występowanie i liczbę periodontopatogenów
znacząco gorsze. w płytce poddziąsłowej.
W badaniach in vitro określono mini- Obserwacje wielu autorów [3, 4, 8, 12,
malne stężenie hamujące triklosanu z ko- 13, 17, 18] dowodzą, że wieloletnie stoso-
polimerem w odniesieniu do większości wanie pasty do zębów z triklosanem i kopo-
bakterii uważanych za klasyczne pato- limerem jest dobrze tolerowane przez pacjen-
geny dla przyzębia  bakterie kompleksu tów i nie przynosi niepożądanych objawów
pomarańczowego (Fusobacterium nucleatum, w jamie ustnej. Problemem związanym z
Prevotella intermedia i Peptostreptococcus długotrwałym stosowaniem triklosanu jest
micros) oraz Actinobacillus actinomyctem- możliwość wywoływania oporności bak-
comitans [22]. W warunkach in vivo infor- teryjnej, szczególnie bakterii Gram-ujem-
macje te mają bardzo ograniczoną wartość. nych. Chodzi tutaj o charakterystyczną dla
Organizacja płytki podziąsłowej w postaci E. coli oporność zależną od białka błonowego
biofilmu zapewnia wysoką oporność na środki Fab1, wykazującego działanie typu pompy
przeciwbakteryjne, w tym triklosan z kopo- błonowej (ang. efflux pump), czyli aktywnego
limerem, w czym upewniają wyniki badań usuwania leku z komórki [9, 12]. Wynika to
Fine i wsp. [6]. Badania Roslinga i wsp. prawdopodobnie z powszechnego stosowania
[17] wskazują jednak, że długotrwałe i codzi- triklosanu. Stwarza to niebezpieczeństwo
enne szczotkowanie zębów pastą z triklosa- uogólnionej oporności na inne chemiotera-
nem i kopolimerem ma wpływ na bioceneozę peutyki. Dlatego też stosowanie pasty z trik-
poddziąsłową. Świadczy o tym zmniejszona losanem nie może być bezkrytyczne oraz bez
liczba osób z pozytywnymi hodowlami i pro- ograniczeń i powinno być zarezerowowane
porcja występowania periodontopatogenów dla osób o skłonności do chorób przyzębia i
(Porphyromonas gingivalis, Prevotella in- próchnicy zębów.
209
T. Konopka Czas. Stomatol.,
sion of periodontal disease in a adult popu-
Wnioski
lation. J Clin Periodontol 2003, 30, 5: 414-
419.
Na podstawie cytowanego piśmiennictwa
4. Ellwood R P, Worthington H V, Blinkhorn A S
można wyciągnąć następujące wnioski:
B, Volpe A R, Davies R M: Effect of a triclo-
1. Wieloletnie stosowanie pasty do zębów z
san/copolymer dentrifice on the incidence of
triklosanem i kopolimerem w połączeniu z za-
periodontal attachment loss in adolescents. J
chowaniem prawidłowej higieny jamy ustnej
Clin Periodontol 1998, 25, 5: 363-367.
może w istotny sposób spowalniać rozprze-
5. Feres M, Haffajee A D, Allard K, Som S,
strzenianie się i przebieg przewlekłego zapa-
Goodson S, Socransky S S: Antibiotic resis-
lenia przyzębia.
tance of subgingival species during and after
2. Wyniki badań klinicznych wskazują,
antibiotic therapy. J Clin Periodontol 2002,
29, 8: 724-735.
że wieloletnia chemoprewencja płytki
naddziąsłowej triklosanem i kopolimerem po- 6. Fine D H, Furgang D, Barnett M L:
Comparative antimicrobial activities of anti-
dawanym w postaci pasty do zębów w fazie
septic mouthrinses against isogenic plankton-
podtrzymującej wpływa korzystnie na prze-
ic and biofilm forms of Actinobacillus actino-
bieg nawrotów zapalenia przyzębia, chociaż
mycetemcomitans. J Clin Periodontol 2001,
im nie zapobiega.
28: 697-700.
3. Wyniki badań mikrobiologicznych
7. Furuichi Y, Ramberg P, Krok L, Lindhe J:
wskazują, że długotwała kontrola płytki
Short-term of triclosan on healing following
naddziąsłowej triklosanem z kopolimerem
subgingival scaling. J Clin Periodontol 1997,
w fazie podtrzymujÄ…cej leczenia periodonto-
24, 10: 777-782.
logicznego może mieć pozytywny wpływ na
8. Furuichi Y, Rosling B, Volpe A R, Lindhe J:
występowanie i liczbę periodontopatogenów
The effect of a triclosan/copolymer dentrifice
w płytce poddziąsłowej.
on healing after non-surgical treatment of re-
current periodontitis. J Clin Periodontol 1999,
4. Pomimo dobrej tolerancji triklosanu z ko-
26, 2: 63-66.
polimerem jego zastosowanie w postaci pasty
9. Gilbert P, Allison D G, McBain A J: Biofilms
do zębów nie może być bezkrytyczne. Powinno
in vitro and in vivo: do singular mechanisms
być zarezerowowane dla osób o skłonności do
imply cross-resistance? J Appl Microb 2002,
chorób przyzębia i próchnicy.
92, suppl: 98S-110S.
10. Gjermo P, Saxton C A: Antibacterial dentifric-
Piśmiennictwo
es. Clinical data and revelance with emphasis
on zinc/triclosan. J Clin Periodontol 1991, 18,
1. Axelsson P, Lindhe J, Nyström B: On the pre-
6: 468-473.
vention of caries and periodontal disease.
11. Hanes P, Purvis J: Local anti-infective ther-
Results of a 15-year longitudinal study in
apy: pharmacological agents. A systemic re-
adults. J Clin Periodontol 1991, 18, 3: 182-
view. Ann Periodontol 2003, 8, 1: 79-98.
189.
12. Hoang T Q: The use of triclosan in support-
2. Bouwsma O J: The status, future, and prob-
ive treatment of gingivitis and periodontitis. J
lem of oral antiseptics. Curr Opin Periodontol
West Soc Periodontol Abstr 2000, 48, 4: 101-
1996, 3: 78-84.
108.
3. Cullinan M P, Westerman B, Hamlet S M,
Faddy M J, Seymour G J: The effect of a tri- 13. Kerdvongbundit V, Wikesjö U M E: Effect
closan-containing dentifrice on the progres- of triclosan on healing following non-sur-
210
2008, 61, 3 Wpływ triklosanu na przebieg zapalenia przyzębia
gical periodontal therapy in smokers. J Clin gresion of periodontitis. J Clin Periodontol
Periodontol 2003, 30, 12: 1024-1030.
1997, 24, 12: 873-880.
14. Konopka T: Algorytmy kompleksowego le-
19. Schiffner U: Chemische Plaquekontrolle.
czenia zapaleń przyzębia. Czas Stomatol
Dtsch Zahnärzt Z 2000, 55: 160-167.
2001, LIV, 6: 362-371.
20. Slots J: The search for effective, safe and af-
15. Lindhe J, Rosling B, Socransky S S, Volpe A
fordable periodontal therapy. Periodontol
R: The effect of a triclosan-containing denti-
2000, 2002, 28: 9-11.
firce on established plaque and gingivitis. J
Clin Periodontol 1993, 20, 5: 327-334.
21. Wolf H F, Rateitschak E M, Rateitschak K
16. Lygre H, Moe G, Skalevik R, Holmsen H: H: Parodontologie. Georg Thieme Verlag,
Interaction of triclosan with eukariotic meme-
Stuttgard, New York, 2004.
brane lipids. Eur J Oral Sci 2003, 111, 3: 216-
22. Volpe A R, Petrone M E, DeVizio W, Davies
222.
R M: A review of plaque, gingivitis, calculus
17. Rosling B, Dahlen G, Volpe A R, Furuichi Y,
and caries clinical efficacy studies with a den-
Ramberg P, Lindhe J: Effect of triclosan on
tifirce containing triclosan and PVM/MA co-
the subgingival microbiota of periodontitis-
polymer. J Clin Dent 1993, 4: 31-41.
susceptible subjects. J Clin Periodontol 1997,
24, 12: 881-887. Otrzymano: dnia 11.III.2008 r.
Adres autora: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26
18. Rosling B, Wannfors B, Volpe A R, Furuichi
Y, Ramberg P, Lindhe J: The use of a triclo- Tel./Fax: [phone]
san/copolymer dentifice may retard the pro- e-mail: [e-mail]
211