Mikologia Lekarska 2009, 16 (3): 135-140
PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL ARTICLES
Copyright © 2009 Cornetis
www.cornetis.com.pl
ISSN 1232-986X
Grzybica jamy ustnej w przebiegu radioterapii u chorych na raka narządów głowy i szyi
Część 1. Mikroflora patologiczna i zmiany kliniczne na błonie śluzowej jamy ustnej
Oral cavity mycosis in the course of radiotherapy in patients with head and neck organs cancer
Part 1. Pathological microbial flora and clinical lesions on the oral mucous membrane
Jolanta Pytko-Polończyk1, Anna B. Macura2
1 Wydział Lekarski, Instytut Stomatologii, Zakład Propedeutyki Stomatologicznej i Stomatologii Zintegrowanej CM UJ w Krakowie
2 Wydział Lekarski, Katedra Mikrobiologii, Zakład Mykologii CM UJ w Krakowie
ADRES DO KORESPONDENCJI: Dr n. med. Jolanta Pytko-Polończyk
Zakład Propedeutyki Stomatologicznej i Stomatologii Zintegrowanej CM UJ
ul. Montelupich 4, 31-155 Kraków; tel.: [phone] wew. 559, e-mail: [e-mail]
STRESZCZENIE Wprowadzenie: Radioterapia nowotworów złośliwych głowy i szyi powoduje popromienne uszkodzenie błony śluzowej, co prowadzi do zmiany mikroflory jamy
ustnej.
Cel pracy: Celem pracy była ocena kliniczna i mikrobiologiczna błony śluzowej jamy ustnej u chorych na raka narządów głowy i szyi przed radioterapią i w trakcie jej
trwania.
Materiał i metody: Przebadano 41 pacjentów leczonych z powodu raka narządów głowy i szyi, zakwalifikowanych do napromieniowania pierwotnego lub pooperacyj-
nego. Oceniano stan kliniczny błony śluzowej jamy ustnej oraz wykonywano badania mikrobiologiczne z wymazów błony śluzowej policzka i popłuczyn z jamy ustnej.
Wyniki: W trakcie radioterapii narastały dolegliwości bólowe oraz występowały objawy zapalenia błony śluzowej (oral mucositis) z towarzyszącymi nadżerkami i owrzo-
dzeniami. Jednocześnie ze zmianami klinicznymi pojawiał się wzrost patologicznej flory bakteryjnej oraz intensywne zwiększanie się liczby bakterii należących do tzw.
flory fizjologicznej. Zwiększała się również liczba pacjentów, u których wyhodowano grzyby z rodzaju Candida.
Wnioski: Zastosowanie radioterapii powoduje uboczne skutki wpływające niekorzystnie na stan kliniczny jamy ustnej. Powstawaniu zmian zapalnych błony śluzowej
jamy ustnej sprzyja wzrost flory bakteryjnej i grzybiczej.
SA
OWA KLUCZOWE: radioterapia, mikroflora jamy ustnej
ABSTRACT Introduction: Radiotherapy of head and neck malignancies results in postradiation injury of mucosa with subsequent changes in oral microbial flora.
Objective: The objective of the study was clinical and microbiological evaluation of the condition of oral mucosa in head and neck cancer patients before and during
radiotherapy.
Material and methods: A total of 41 patients with head and neck organs cancer, referred to primary or postoperative radiotherapy, were examined. Clinical condition
of oral mucosa was evaluated, and microbiological examination of buccal smears and oral washings were carried out.
Results: The pain increased and inflammation of the oral mucosa (oral mucositis) occurred, together with erosions and ulcerations in the course of radiotherapy. Simul-
taneously, the amount of pathogenic bacterial flora increased, and the indigenous flora increased intensively. The number of patients in whom Candida fungi were iso-
lated increased as well.
Conclusions: Radiotherapy causes adverse effects in the oral mucosa. The growth of bacterial and fungal flora is conducive to occurrence of mucosal inflammatory
lesions.
KEY WORDS: radiotherapy, oral microflora
Wprowadzenie związanego z uwolnieniem wolnych rodników i toksycznych enzy-
mów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych oraz zmianą przepusz-
Radioterapia, obok leczenia chirurgicznego, należy do klasycz- czalności błon komórkowych (4, 5). W trakcie trwania radioterapii
nych metod terapii nowotworów złośliwych głowy i szyi. Podstawo- uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej mogą być powodowane
we znaczenie ma w tym postępowaniu letalne działanie promienio- przez zmianę mikroflory, zarówno bakteryjnej, jak i grzybiczej (6-8).
wania jonizującego na komórki nowotworowe. Podczas radioterapii Czynnikami miejscowymi predysponującymi do wystąpienia oral
nowotworów tego regionu na pierwszy plan wysuwają się zmiany mucositis są przede wszystkim: zła higiena jamy ustnej, zmniejszone
związane z ostrym uszkodzeniem popromiennym (zapaleniem) wydzielanie śliny, użytkowanie rozległych protez zębowych oraz
błony śluzowej jamy ustnej (oral mucositis) (1-3). Czynnikami mają- długotrwałe procesy infekcyjne.
cymi wpływ na rozwój i nasilenie oral mucositis jest rodzaj zastoso-
wanego promieniowania, sposób frakcjonowania dawki oraz dawka Cel pracy
kumulacyjna. Ostre popromienne zapalenie błony śluzowej wystę-
puje u wszystkich chorych na nowotwory tej lokalizacji, napromie- Celem pracy była ocena kliniczna i mikrobiologiczna stanu
nianych w sposób konwencjonalny, tj. dawką 60-70 Gy* podaną błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów chorych na raka narządów
w 30-35 frakcjach w czasie 6-7 tygodni. Kliniczne objawy zapalenia głowy i szyi  przed napromieniowaniem, w 2. i 4. tygodniu lecze-
błony śluzowej  zmiana zabarwienia, obrzęk, rumień, powstanie nia, a tak-że  dla flory grzybiczej  w 4-6 tygodni po zakończeniu
błon rzekomych i owrzodzeń są wynikiem uszkodzenia tkanek, radioterapii.
135
Pytko-Polończyk J., Macura A.B.
Oral cavity mycosis in the course of radiotherapy in patients with cancer& Part 1 Mikologia Lekarska 2009, 16 (3)
Materiał i metody gólnych szczepów bakteryjnych i grzybiczych wg ogólnie przyjętych
zasad w mikrobiologii (12). PodÅ‚oże Portagerm (firma bioMérieux)
Do badań klinicznych włączono 41 pacjentów w wieku od 27 do posłużyło do transportu pobranego materiału biologicznego do
76 lat, w tym 30 mężczyzn (73,2%) w wieku 27-73 lat i 11 kobiet założenia hodowli drobnoustrojów tlenowych i beztlenowych.
(26,8%) w wieku 35-76 lat, leczonych z powodu raka narządów W analizie wyników zastosowano test Chi2, a w przypadku gdy
głowy i szyi, zakwalifikowanych do napromieniowania pierwotnego wartości oczekiwane w tabelach kontyngencji były mniejsze od 5,
lub pooperacyjnego w Instytucie Onkologii im. M. Skłodowskiej- stosowano test Fishera. Obliczeń dokonano przy użyciu programu
Curie w Krakowie w latach 2005-2007. Chorzy napromieniani byli i języka do obliczeń statystycznych R w wersji 2.9.1.
dawką 60-70 Gy podaną w 30-35 frakcjach w czasie 6-8 tygodni. Badania były częścią projektu badawczego KBN  nr 2 P05 E
Najczęściej występującym nowotworem był rak krtani (ca laryngis), 03528.
który rozpoznano u 53,7% chorych (22 pacjentów), i rak migdałka
(ca tonsillae)  u 14,6% (6 pacjentów) (ryc. 1). Wyniki
Wśród 41 przebadanych osób  92,7% (38 chorych)  to nałogowi
palacze tytoniu (z czego  20 osób  palący ponad 20 papierosów Dla 25 spośród 41 pacjentów radioterapia była leczeniem uzu-
dziennie przez ponad 30-40 lat), a 7,3% to osoby niepalące (3 cho- pełniającym wcześniejszy zabieg chirurgiczny. U części z nich, jesz-
rych). Piętnaście osób nadużywało alkoholu (36,6% badanych). Kon- cze przed radioterapią, pojawiły się dolegliwości subiektywne:
takt z substancjami szkodliwymi w miejscu pracy (farby, kleje, lakie- uczucie pieczenia, napięcia i suchości w jamie ustnej. W badaniu
ry itp.) miało 14 pacjentów (34,1%). wstępnym  przed rozpoczęciem leczenia promieniami jonizujący-
U pacjentów tych przeprowadzano stomatologiczne badanie mi  8 chorych (19,5%) podawało uczucie pieczenia w jamie ustnej,
podmiotowe i przedmiotowe (zewnątrz- i wewnątrzustne) wg ogól- a 6 (14,6%)  uczucie napięcia i suchości błony śluzowej (potwier-
nie przyjętych kryteriów oceny (9), w których uwzględniono dane dzone testem MT). W 2. tygodniu radioterapii do 19 pacjentów
z wywiadu ogólnego z podaniem rozpoznania onkologicznego, (46,3%) wzrosła liczba osób podających objaw pieczenia w jamie
dane z wywiadu stomatologicznego, klinicznÄ… ocenÄ™ stanu jamy ustnej, natomiast w 4. tygodniu leczenia, chorych podajÄ…cych tÄ™
ustnej, stosowane leczenie onkologiczne, wyniki badań laboratoryj- dolegliwość było 28 (68,3%). Dolegliwości te występowały niezależ-
nych oraz zastosowane leczenie stomatologiczne. nie od wdrożonego leczenia stomatologicznego (płukanka antysep-
Nasilenie zmian na błonie śluzowej oceniano, posiłkując się tyczna, działająca przeciwbakteryjnie oraz przeciwgrzybiczo).
5-stopniową skalą wg WHO (10): Podobnie zwiększyła się liczba osób podających uczucie napięcia
0  stan błony śluzowej jamy ustnej bez objawów chorobowych, i suchości w jamie ustnej. W 2. tygodniu radioterapii 22 osoby
I  zaczerwienienie błony śluzowej, obrzęk, ból w jamie ustnej, (53,7%) skarżyły się na tę dolegliwość, a w 4. tygodniu leczenia  33
II  zaczerwienienie błony śluzowej, obrzęk, powierzchowne nad- pacjentów (80,5%). W badaniu przeprowadzonym 4 tygodnie po
żerki, pacjent może spożywać stałe pokarmy, zakończeniu terapii przeciwnowotworowej uczucie suchości błony
III  zaczerwienienie błony śluzowej, obrzęk, obecność owrzodzeń, śluzowej manifestowało się u 10 chorych (24,4%).
pacjent może przyjmować tylko pokarmy płynne, W badaniu wstępnym  przed radioterapią  u 6 pacjentów
IV  zaczerwienienie błony śluzowej, obrzęk, owrzodzenia, pacjent (14,6%) stan błony śluzowej jamy ustnej oceniono jako stopień
jest odżywiany pozajelitowo. I, pozostałych chorych stwierdzono brak jakichkolwiek objawów.
Stopień nawilżania błony śluzowej oceniano testem Mirror Test  W 2. tygodniu leczenia u 9 osób (22,0%) stan błony śluzowej zakwa-
MT (11). lifikowano jako stopień I, a u 23 badanych (56,0%)  jako stopień II.
U wszystkich badanych pobrane zostały wymazy z błony śluzo- U 9 pacjentów (22,0%) oceniono stan śluzówki jamy ustnej na sto-
wej policzka prawego oraz popłuczyny z jamy ustnej  przed zasto- pień III. W 4. tygodniu leczenia promieniami jonizującymi stan cho-
sowaniem radioterapii, w 2. tygodniu jej trwania, w 4. tygodniu rych znacznie się pogarszał. Narastające dolegliwości bólowe, obja-
leczenia napromieniowaniem oraz dodatkowo dla badania mikolo- wy zapalenia błony śluzowej (oral mucositis) z towarzyszącymi nad-
gicznego  4-6 tygodni po zakończeniu leczenia. żerkami i owrzodzeniami (ryc. 2, 3), występująca kserostomia, utrud-
Pobrany materiał kliniczny poddano badaniom mikrobiologicz- niały spożywanie stałych pokarmów i znacznie pogarszały jakość
nym, które obejmowały hodowlę, izolację i identyfikację poszcze- życia. Mimo zastosowanego uzupełniającego leczenia stomatolo-
n=41
25
22
20
15
10
6
4 4
5
3
2
0
ca laryngis ca lingue ca nasopharyngis ca tonsillae ca fundioris inne / other
Ryc. 1. Rodzaje nowotworów
136 Fig. 1. Types of malignant neoplasms
P a tients ' nu mber
Liczba pa cjentów
Pytko-Polończyk J., Macura A.B.
Grzybica jamy ustnej w przebiegu radioterapii u chorych na raka& Część 1
gicznego u 20 chorych (48,8%) obserwowano III stopień nasilenia oraz Lactobacillus sp. (u 5 pacjentów). U 2 chorych przed rozpoczę-
zmian na błonie śluzowej jamy ustnej, u 15 pacjentów (36,6%) ciem terapii stwierdzono zakażenie Pseudomonas aeruginosa. Tylko
stwierdzono w ocenie klinicznej stopień II, a tylko u 6 osób (14, 6%) u 2 badanych wzrost szczepów bakterii przed radioterapią był na
 stopień I (tab. I). poziomie słabo obfitym (pojedyncze kolonie).
Z pobranego od pacjentów materiału klinicznego wyhodowano W trakcie leczenia promieniami jonizującymi zaobserwowano
różnorodną florę bakteryjną. Dominowały gatunki: Streptococcus dalsze zwiększenie i utrzymywanie się intensywnego wzrostu S. viri-
viridans (oceniany jako flora patologiczna u pacjentów przy obfitym dans. Liczba pacjentów zakażonych bakterią P. aeruginosa wzrosła
wzroście na podłożu hodowlanym)  izolowany u 32 pacjentów, do 6 w 2. tygodniu leczenia i do 8  w 4. tygodniu napromieniowa-
Neisseria sp. (u 20 pacjentów), Gemella morbillorum  beztlenowa nia (ryc. 4).
bakteria (u 18 pacjentów), Staphylococcus aureus (u 6 pacjentów)
a
b
Ryc. 2. Czwarty tydzień radioterapii: a) grzybica języka, b) odczyn popromienny na skórze szyi (u tego samego pacjenta)
Fig. 2. Fourth week of radiotherapy: a) candidiasis of tongue, b) radioreaction on the neck skin (the same patient).
b
a
Ryc. 3a, b. Owrzodzenia na błonie śluzowej jamy ustnej u pacjentów w 4. tygodniu radioterapii.
Fig. 3a, b. Ulcers on the oral mucosa of two patients in fourth week of radiotherapy
Tabela I: Ocena błony śluzowej w pięciostopniowej skali WHO
Table I: Evaluation of oral mucous membrane according to five grade WHO scale
Ocena błony śluzowej (stopień) Liczby i odsetek pacjentów / Patients numbers and percentages
Oral mucosa evaluation (grade)
Przed radioterapiÄ… W 2. tygodniu leczenia W 4. tygodniu leczenia
Before radiotherapy In second week of treatment In fourth week of treatment
0 35 (85,4%) 0 (0) 0 (0)
I 6 (14,6%) 9 (22,0%) 6 (14,6%)
II 0 (0) 23 (56,0%) 15 (36,6%)
III 0 (0) 9 (22,0%) 20 (48,8%)
IV 0 (0) 0 (0) 0 (0)
137
Pytko-Polończyk J., Macura A.B.
Oral cavity mycosis in the course of radiotherapy in patients with cancer& Part 1 Mikologia Lekarska 2009, 16 (3)
Różnice statystyczne stwierdzono (test Chi2, p=0,01177) w przy- W grupie 41 chorych, którzy zostali włączeni do programu 
padku S. aureus, który wykazywał największy dynamizm przyrostu przed rozpoczęciem leczenia  nie wyhodowano grzybów u 22 pac-
i w miarę postępu radioterapii był izolowany u coraz większej liczby jentów (53,7 %), u 19 osób (46,3%)  występowały grzyby z rodzaju
pacjentów, oraz w przypadku Enterobacter sp. (test Fishera, Candida. W 2. i 4. tygodniu leczenia promieniami jonizacyjnymi
p=0,03346). W pozostałych przypadkach nie uzyskano różnic staty- wzrosła liczba osób, u których wyhodowano grzyby, odpowiednio
stycznych. do 28 i 29. Natomiast po zakończeniu radioterapii (4-6 tygodni) nie
Występowanie flory bakteryjnej przed radioterapią
Bacterial flora before radiotherapy
32
Streptococcus viridans
35
Enterococcus sp.
30
Neisseria sp.
25
20
18 Staphylococcus aureus
20
Pseudomonas aeruginosa
15
E. coli
6
10
5 Gemella morbillorum
2
2 2
1
5 Klebsiella pneumon.
Lactocobacillus sp.
0
Występowanie flory bakteryjnej w 2. ty g . radioterapii
Bacterial flora in s econd week of radiotherapy
Streptococcus viridans
37
40
Enterococcus sp.
35
Neisseria sp.
30
Staphylococcus aureus
22
21
25
Pseudomonas aeruginosa
20
E. coli
15
Gemella morbillorum
8
7
6
10
Klebsiella pneumon.
3
2
2
5
Lactocobacillus sp.
0
Wys tępowanie flory baktery jnej w 4. tyg . radioterapii
Bacterial flora in fourth week of radiotherapy
SStreptococcus virridans
treptococcus idans
vi
37
40
Enterococcus sp.
Enterococcus sp.
35
Neisssseria sp.
Nei eria sp.
30
24
Staphylococcus aureus
Staphylococcus aureus
22
25
Psseudomonas aerugiinosa
nosa
P eudomonas aerug
17
20
EE. coli
. coli
15
Gemella
8
8 Gemella morbillorum
morbillorum
10
4 4
Klebsiellla pneumon.
3 Klebsiel a pneumon.
2
5
La ctocobacillus sp.
Lactocobacillus sp.
0
Ryc. 4a-c. Flora bakteryjna jamy ustnej przed i podczas radioterapii
Fig. 4a-c. Bacterial flora in oral cavity before and during radiotherapy
138
Liczba pacjentów /
Patients' number
Liczba pacjentów /
Patients' number
Liczba pacjentów /
Patients' number
Pytko-Polończyk J., Macura A.B.
Grzybica jamy ustnej w przebiegu radioterapii u chorych na raka& Część 1
wyhodowano grzybów u 23 pacjentów (szczegółową analizę jako- poziom Lactobacillus oraz Streptococcus mitis, co sprzyja rozwojowi
ściową i ilościową flory mikologicznej przedstawiono w części 2  próchnicy radiacyjnej . Opisano również występowanie Streptococ-
artykułu pt. Analiza flory mikologicznej w jamie ustnej autorstwa cus i bakterii tlenowych (Enterococcus, Escherichia, Klebsiella)
J. Pytko-Polończyk, P. Krzyściaka i A.B. Macury). w węzłach chłonnych u pacjentów z rakiem jamy ustnej. Wśród bak-
terii beztlenowych Peptostreptococcus został wyizolowany u 12 z 30
Omówienie przebadanych pacjentów (13, 14).
W badaniach własnych przeprowadzanych u napromieniowa-
Badania własne są zgodne z danymi z piśmiennictwa dotyczący- nych pacjentów, wraz z pojawieniem się grzybów w jamie ustnej
mi występowania i przebiegu oral mucositis. W 2. tygodniu trwania badanych, wzmagają się dolegliwości ze strony błony śluzowej
radioterapii  u ponad połowy chorych (32 osoby) zanotowano (uczucie napięcia, pieczenia) i brak śliny, zwłaszcza w ciągu nocy.
objawy ostrego popromiennego odczynu śluzówkowego. Bada- W trakcie kontynuowania radioterapii stan chorych pogarsza się
niem klinicznym stwierdzano obrzęk i zaczerwienienie błony śluzo- i u większości z nich obserwuje się objawy grzybicy w jamie ustnej
wej, a także potwierdzaną testem Mirror (MT) suchość śluzówki. oraz współistniejące objawy zapalenia błony śluzowej (oral mucosi-
U pacjentów pojawiły się zmiany o charakterze nadżerek, niekiedy tis) z towarzyszącymi nadżerkami i owrzodzeniami.
pokryte włóknikowym nalotem. Chorzy skarżyli się na dolegliwości Dreizen (16) zaobserwował, że charakterystyczną infekcją błon
ze strony błony śluzowej  uczucie napięcia, pieczenia, bolesność śluzowych występującą podczas radioterapii nowotworów głowy
tworzących się zmian oraz zmniejszone wydzielanie śliny. Wymie- i szyi są grzybice. Z kolei Lockhart (17) zauważył, że zaburzenia ogól-
nione objawy występowały głównie w nocy. Pacjenci zgłaszali rów- noustrojowe spowodowane głównie chorobą nowotworową,
nież zaburzenia smaku. W 4. tygodniu napromieniowania stan cho- napromienianiem, antybiotykoterapią, chorobami ogólnoustrojo-
rych znacznie się pogarszał i u większości pacjentów (35 osób) obja- wymi stwarzają warunki do rozwoju Candida albicans i innych rza-
wy ostrego popromiennego odczynu śluzówkowego prezentowały dziej występujących patogenów grzybiczych. W piśmiennictwie
fazę III, tj. wrzodziejąco-bakteryjną. Narastające dolegliwości bólo- polskim doniesienia Stryjskiego i Borysewicz-Lewickiej (18) potwier-
we i kserostomia nie tylko utrudniały spożywanie stałych pokar- dzają występowanie szczepów C. albicans izolowanych z jamy ust-
mów, ale powodowały, że jedzenie stało się niemożliwe. Pacjenci nej pacjentów ze schorzeniami nowotworowymi. Metody stosowa-
przyjmowali pokarmy tylko w półpłynnej lub płynnej postaci. ne w procesie leczenia tej grupy pacjentów (szczególnie radiotera-
Podobne spostrzeżenia zanotowali i opisali dwaj autorzy  Carl pia i/lub chemioterapia) zaburzają prawidłowe funkcjonowanie
i Emrich (13), którzy zbadali 98 pacjentów, u których przeprowadzo- układu immunologicznego i krwiotwórczego, co w sposób nega-
no radioterapię z powodu nowotworów jamy ustnej, otrzymujących tywny wpływa na stan zdrowia jamy ustnej.
w trakcie leczenia dawkę ponad 50 Gy. U badanych wystąpił II i III
stopień zapalenia błony śluzowej jamy ustnej (w 3-stopniowej skali Wnioski
stosowanej przez autorów).
W badaniach własnych najliczniej pojawiającą się w hodowli 1. Zastosowanie radioterapii powoduje skutki uboczne, wpływają-
bakterią był Streptococcus viridans  paciorkowiec z grupy D. Jest to ce niekorzystnie na stan jamy ustnej pacjentów, tj. zapalenie
bakteria, która kolonizuje jamę ustną jako składnik mikroflory fizjo- błony śluzowej (oral mucositis), występowanie nadżerek oraz
logicznej. Mimo niskiego potencjału chorobotwórczego może jed- owrzodzeń.
nak stanowić tzw. florę oportunistyczną, powodując zakażenia, 2. Powstaniu zmian zapalnych błony śluzowej sprzyja wzrost flory
zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością oraz chorobą nowotwo- bakteryjnej i grzybiczej.
rową. Występujące również licznie bakterie z grupy Neisseria to
drobnoustroje Gram (-). Mogą one wywoływać zakażenia błon ślu-
zowych, będące efektem zaburzenia homeostazy między mikroflo-
*1 grej (Gy)  jest to dawka pochłonięta promieniowania jonizującego, przy której
rą oportunistyczną a mechanizmami odpornościowymi, zwłaszcza
energia 1 dżula zostaje przekazana ciału o masie 1 kg. 1 Gy=1 J/kg
u pacjentów po chemio- i radioterapii. Staphylococcus aureus, który
kolonizuje nosogardziel i w dużych ilościach znajduje się w ślinie
Piśmiennictwo
zdrowych osobników, może być izolowany z poddziąsłowych płytek
nazębnych. U chorych z zaburzeniami układu odpornościowego, 1. Carl W.: Oral complications in cancer patients. Am. Fam. Physician, 1983, 27, 161-170.
a także u pacjentów użytkujących ruchome uzupełnienia protetycz- 2. Milecki P.: Wybrane aspekty objawów ubocznych radioterapii nowotworów głowy i szyi. Post. Chir.
GÅ‚owy i Szyi, 2004, 1, 15-32.
ne wywołuje schorzenia błony śluzowej jamy ustnej  języka, warg,
3. Scully C., Epstein J., Sonis S.: Oral mucositis: a challenging complication of radiotherapy, chemo
kątów ust (14). Wyhodowany od pacjentów Pseudomonas aerugino-
therapy, and radiochemotherapy. Part 2: diagnosis and management of mucositis. Head Neck,
sa i obfity wzrost bakterii z grupy Streptococcus viridans spowodo-
2004, 26, 77-84.
wały uogólniony stan zapalny jamy ustnej, manifestujący się dużymi 4. Johnson J.T., Ferreti G.A., Nethery W.J., Valdez I.H., Fox P.C., Ng D., Muscoplat C.C., Gallagher S.C.:
Oral pilocarpine for post-irradiation xerostomie in patients with head and neck cancer. New Engl.
zmianami o charakterze nadżerek i owrzodzeń, do których dołączy-
J. Med., 1993, 8, 390-395.
ło się zapalenie kątów ust. W trakcie trwania leczenia napromienia-
5. Wojciechowska U., Didkowska J., Tarkowski W., Zatonski W. (red.): Nowotwory złośliwe w Polsce
niem, w badaniu bakteriologicznym obserwowano również wzrost
w 2003 roku. Centrum Onkologii  Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa, 2005.
bakterii  Gemella morbillorum. Bakteria ta, będąca florą fizjologicz-
6. Bunetel L., Bonnaure-Mallet M.: Oral pathoses caused by Candida albicans during chemotherapy.
ną w przewodzie pokarmowym człowieka, staje się chorobotwór- Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 1996, 82, 161-165.
7. Petkowicz B., Skiba-Tatarska M., Wysokińska-Miszczuk J.: Kandydoza jamy ustnej. Gerontol. Pol.,
cza, jeśli zostaje zaburzona równowaga między mikroflorą jamy
2006, 14, 160-164.
ustnej a organizmem. Wyhodowanie opisanych powyżej szczepów
8. Ramirez-Amador V., Silverman S., Mayer P., Tyler M., Quivey J.: Candida colonization and oral
bakteryjnych w tej grupie pacjentów powodowało nasilenie zmian
candidiasis in patients undergoing oral and pharyngeal radiation therapy. Oral Surg. Oral Med.
zapalnych w jamie ustnej, występowanie nadżerek i owrzodzeń oraz Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 1997, 84, 149-153.
9. Knychalska-Karwan Z.: Fizjologia i patologia błony śluzowej jamy ustnej. Czelej, Lublin, 2002.
utrudniało leczenie.
10. Schubert M.M., Williams B.E., Lloid M.E., Donaldson G., Chapko M.K.: Clinical assessment scale
Dane z piśmiennictwa dotyczące flory bakteryjnej u pacjentów
for the rating of oral mucosal changes associated with bone marrow transplantation. Cancer,
w trakcie trwania radioterapii sÄ… bardzo sporadyczne. W badaniach
1992, 69, 2469-2477.
opublikowanych w 2003 r. (15) opisano, iż u pacjentów z nowotwo-
11. Knychalska-Karwan Z.: Zbiór wskaz
ników stomatologicznych i niektórych testów oraz klasyfikacji.
rami w obrębie głowy i szyi po zakończeniu radioterapii wzrasta Czelej, Lublin, 2006.
139
Pytko-Polończyk J., Macura A.B.
Oral cavity mycosis in the course of radiotherapy in patients with cancer& Part 1 Mikologia Lekarska 2009, 16 (3)
12. Szewczyk E.M.: Diagnostyka bakteriologiczna. PWN, Warszawa, 2005. 17. Lockhart S.R.: Natural defenses against Candida colonization breakdown in the oral cavities of the
elderly. J. Dent. Res., 1999, 78, 857-868.
13. Carl W., Emrich L.S.: Management of oral mucositis during local radiation and systemic chemio-
therapy: A study of 98 patients. J. Prosthet. Dent., 1991, 66, 361-369. 18. Stryjski A., Borysewicz-Lewicka M.: Stan jamy ustnej chorych objętych radioterapią z powodu no-
wotworów głowy i szyi. Dent. Med. Probl., 2007, 44, 177-183.
14. Marsh P.D., Martin M.: Mikrobiologia jamy ustnej. PWN, Warszawa, 1994.
15. Tong H.C., Gao X.J., Dong X.Z.: Non-mutans Streptococci in patients receiving radiotherapy in the
head and neck area. Caries Res., 2003, 37, 261-266.
16. Dreizen S.: Oral complications of cancer therapies. Description and incidence of oral complica-
tions. NCI Monogr., 1990, 9, 11-15. Praca wpłynęła do Redakcji: 2009. 04. 21. Zaakceptowano do druku: 2009. 07. 06.
K
Komunikat
o
m
u
n
i
k
a
t
Sekcja Mikologiczna PTD
zaprasza na konferencjÄ™
poświęconą pamięci
profesora Jana Alkiewicza (1896-1979),
która odbędzie się w dniu 14.11.2009 r. w Poznaniu.
Organizatorem konferencji jest prof. dr hab. Zygmunt Adamski.
Zgłoszenia i bliższe informacje:
Zakład Mikologii Lekarskiej i Dermatologii UM
ul. Juraszów 7/19
60-479 Poznań
e-mail: [e-mail]
230
140