Judaizm w roku 500 N.E. i wspOlczesnie
Najważniejszym historycznie aspektem judaizmu był jego monoteistyczny charakter (wiara w istnienie
jedynego boga). Monoteizm stał się cechą charakterystyczną nie tylko judaizmu, ale także chrześcijaństwa i
islamu.
Wiara w jednego Boga
Monoteizm zaczął obowiązywać w społeczności żydowskiej przed VII wiekiem naszej ery. Żydzi wierzyli, że
zostali wybrani przez Boga, aby odziedziczyć ziemię Kanaan, dzięki ofierze z syna, którą Abraham był skłonny złożyć
Jahwe. Izraelici mieli być wyprowadzeni z Egiptu przez Mojżesza. Wierzyli także, że we właściwym czasie powstanie
na ziemi Królestwo Boże. Żydzi uważali świątynię jerozolimską za centrum swego kultu. Założyli królestwo, którego
najwybitniejszymi władcami byli Dawid i Salomon, jednak rozpadło się ono na dwie części, z których północną podbili
Asyryjczycy. Część południowa utrzymywała niepodległość do roku 586 p.n.e., gdy świątynia w Jerozolimie została
zniszczona przez Babilończyków, a Żydzi dostali się w niewolę. W tym właśnie okresie mędrcy żydowscy, znajdując
się z dala od ziemi ojczystej, postanowili spisać prawa swego ludu (jednoznaczne wtedy z tradycją religijną) i jego histo-
rię (tzw. rękopisy z Kumran). W tym czasie powstały także nowe doktryny teologiczne, między innymi koncepcja sza-
tana, wiara w zmartwychwstanie oraz w nadejście Mesjasza, wysłannika Bożego i przyszłego władcy, który miał pew-
nego dnia zbawić naród żydowski. Gdy wojska perskie zajęły Babilonię, Żydzi powrócili do Izraela, jednak w IV wieku
p.n.e. armie Aleksandra Wielkiego podbiły Bliski Wschód, stwarzając nowe zagrożenie dla tożsamości narodowej Izra-
elitów. Władająca Izraelem dynastia Seleucydów okazała się zbyt potężna, by pod jej rządami Żydzi mieli cokolwiek
do powiedzenia, a ponieważ władza polityczna była dla nich nieosiągalna, coraz ważniejszą rolę zaczęli odgrywać przy-
wódcy religijni. Kapłani zajęli w kulturze żydowskiej centralną pozycję. Interpretowano prawa zawarte w Torze, czyli
Pięcioksięgu, dyskutowano o duszy. Żydowskie pisma religijne rozrastały się do początku I wieku p.n.e. Do Pięcioksię-
gu dodano tzw. Księgi Proroków; opisywały one historię narodu żydowskiego od założenia pierwszego królestwa. W
ciągu kolejnych dwustu lat powstały ostatnie pisma Starego Testamentu. Były wśród nich Księga Przysłów i Księga
Psalmów.
1
Mesjasz
Opór Żydów przeciwko rządom greckim przerodził się w walkę z okupacją rzymską. Rzymianie zajęli Izrael w
roku 63 p.n.e. Wiara w Mesjasza nabrała teraz dla Żydów wielkiej wagi. Wielu twierdziło, że właśnie się pojawił taki
przywódca. Na ten okres przypadała działalność Jezusa z Nazaretu. Sprzeciw wobec administracji rzymskiej doprowa-
dził do wybuchu rebelii, z których jedna, rozpoczęta w roku 70 n.e., zakończyła się ponownym zburzeniem świątyni je-
rozolimskiej. Żydzi zaczęli przenosić się do miast na terytorium całego imperium, a klęski kolejnych powstań w Izraelu
przyspieszyły ten proces.
Miszna i Gemara
Rozwojowi diaspory żydowskiej w Europie towarzyszyło pojawienie się nowych tradycji religijnych. Coraz
większą wagę przywiązywano do studiowania prawa. Nad Torą, czyli prawem, w formie przekazanej w Pięcioksięgu
zaczęła dominować szersza tradycja ustna zawierająca także komentarze do Pięcioksięgu. Ta tradycja ustna została w
końcu spisana. Kluczową postacią w tym procesie był rabin Juda ha-Nasi, który zakończył ostateczne redagowanie
Miszny w około roku 200 naszej ery. Wyniki dalszych studiów zawarte zostały w Gemarze jerozolimskiej, która pows-
tała w IV wieku naszej ery i Gemarze babilońskiej, spisanej w V wieku naszej ery. Gemara i Miszna stworzyły razem
Tałmud (a właściwie dwa Tałmudy od dwóch Gemar).
Przywódcy religijni
Ponieważ kodyfikacja prawa i komentarze do pism zaczęły odgrywać w judaizmie kluczową rolę, zmieniła się
funkcja przywódców religijnych. W okresie do około 100 roku naszej ery rola kapłanów ograniczała się właściwie do
uczestnictwa w uroczystościach ofiarnych. Podczas takich rytuałów smarowano ołtarz krwią zwierząt ofiarnych, a mię-
so palono jako dar dla Boga lub dzielono pomiędzy kapłana i właściciela zwierzęcia. Po zniszczeniu świątyni jerozoli-
mskiej przez Rzymian, ofiary straciły na znaczeniu. Większą wagę zaczęto przywiązywać do interpretowania prawa bi-
blijnego, dużą rolę zaczęli odgrywać rabini-nauczyciele. Rabini, którzy ściśle przestrzegali praw zawartych w pismach
świętych, stali się najwyższymi autorytetami w judaizmie. Punktem centralnym stała się synagoga, miejsce, w którym
lokalna społeczność żydowska zbierała się, aby się modlić lub studiować pisma religijne. Centrum synagogi zajmowała
arka przymierza (w formie szafy), przechowywano tam zwoje Pięcioksięgu. Żydzi zasiedlali terytorium cesarstwa rzym-
skiego, skupiając się w miastach, gdzie zajmowali się najczęściej handlem. Szczególnie często osiadali w pobliżu baz
legionów, jak na przykład w Kolonii. Chociaż ich pozycja po tryumfie chrześcijaństwa w czasach Konstantyna Wielkie-
go pogorszyła się, silne społeczności żydowskie trzymały się razem i kultywowały tradycje religijne.
Judaizm współcześnie
Już od czasów pierwszej diaspory wśród Żydów wciąż żywa była idea odtworzenia państwa żydowskiego w
Palestynie. Ruch, który stawiał sobie ten ceł nosi nazwę syjonizmu. Pochodzi ona od wzgórza w Jerozolimie, na którym
stał przed wiekami pałac króla Dawida a póz
niej Świątynia Jerozolimska. Przełomowym momentem, w którym idea
syjonizmu nabrała realnych kształtów był I Światowy Kongres Syjonizmu, który odbył się w Bazylei w 1897 roku. Na
kongresie, któremu przewodniczył Theodor Herzl, powołano do życia Światową Organizację Syjonistyczną. Organiza-
cja ta zajmowała się gromadzeniem środków finansowych dla potrzeb nowego państwa. Herzl negocjował zaś z potęga-
mi ówczesnej Europy (władzami Niemiec, Rosji, sułtanem tureckim i brytyjskim sekretarzem do spraw kolonii) możli-
wości bezpiecznego osiedlania się Żydów w Palestynie.
Deklaracja Balfoura
W 1917 roku Brytyjczycy ogłosili tzw. deklarację Balfoura. Arthur Balfour, były premier Wielkiej Brytanii, był
wówczas sekretarzem spraw zagranicznych. Brytyjski rząd zobowiązywał się, iż pomoże Żydom w utworzeniu nowej
ojczyzny w Palestynie.
W rezultacie, po zakończeniu pierwszej wojny światowej i upadku imperium ottomańskiego, liczne rzesze Ży-
dów osiedlały się na administrowanych przez Brytyjczyków terenach Palestyny. Wypierani stopniowo Arabowie począ-
tkowo nie protestowali; starcia między nimi a grupkami żydowskich osadników były jedynie sporadyczne. Społeczność
żydowska w Palestynie rosła w siłę, a jej reprezentantem politycznym była Agencja Żydowska wspierana przez Brytyj-
czyków. Ten powolny napływ mógłby trwać jeszcze długo, sytuacja jednak diametralnie zmieniła się wraz z dojściem
do władzy Hitlera i wybuchem II wojny światowej. W latach 1933-1945 z rąk nazistów zginęło 6 milionów osób
pocho-dzenia żydowskiego. Był to rezultat hitlerowskiego planu  ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej . Ci,
którzy przeżyli holocaust, gwałtownie szukali dla siebie nowego miejsca na ziemi.
2
Podział Palestyny
Agresywny odłam syjonistów pod dowództwem Włodzimierza Żabotyńskiego żądał prawa do swobodnego
osiedlania się Żydów w całej Palestynie. Te zabiegi doprowadziły do gwałtownego konfliktu z Arabami. W 1947 roku
nowo utworzona ONZ zaleciła podział Palestyny na trzy strefy: arabską, żydowską oraz Jerozolimę, stanowiącą część
międzynarodową.
W rezultacie 14 maja 1948 roku powstało niezależne państwo żydowskie. Jednym z najważniejszych praw
uchwalonych przez żydowski parlament, Kneset, było tzw. prawo do powrotu, zgodnie z którym każdy Żyd pragnący
się osiedlić w Izraelu ma prawo do obywatelstwa izraelskiego. Z prawa tego do dziś korzystają Żydzi emigrujący z kra-
jów arabskich i państw byłego bloku wschodniego.
50 lat istnienia państwa Izrael to pasmo nieustannych wojen i konfliktów z Palestyńczykami i sąsiednimi państ-
wami arabskimi. Pierwsza wojna wybuchła już w 1948 roku, tuż po ogłoszeniu niepodległości. Następna w 1956 roku,
kiedy Izrael udzielił wsparcia Francuzom i Brytyjczykom w wojnie z Egiptem o Kanał Sueski. W 1967 roku miała mie-
jsce słynna wojna sześciodniowa, w rezultacie której Izrael powiększył swoje terytorium, a w 1973 roku, po ataku Egi-
ptu, wybuchła wojna obronna Jom Kippur.
Święte Państwo?
Zanim powstało państwo Izrael, w środowiskach żydowskich na całym świecie toczyły się gwałtowne spory o
jego przyszły kształt. Nim naziści rozpoczęli masowe mordy, wśród Żydów ortodoksyjnych panowało przekonanie, że
państwa żydowskiego nie da się odbudować tylko siłami ludzkimi i że niezbędna jest tu przychylność Boga. Występo-
wali więc przeciwko idei syjonizmu.
Po doświadczeniach holocaustu wszelkie spory straciły jednak znaczenie i większość Żydów poparła koniecz-
ność powołania nowego państwa narodowego. Światowy Kongres Syjonistyczny nie rozwiązał się po utworzeniu pańs-
twa Izrael. Stosunki między Kongresem a rządem Izraela zostały sformalizowane dopiero w 1952 roku. Obecnie Kong-
res zajmuje się żydowskimi emigrantami z całego świata, pełni też rolę propagatora kultury żydowskiej na całym świe-
cie.
Religia
Religia Żydów, judaizm, przez wieki rozproszenia niewiele się zmieniła. Jej podstawowe elementy  wiara w
Boga i w Torę, czyli prawo, pozostały nienaruszone. Bóg Żydów jest wszechmocny, wszechwiedzący i miłosierny. Jest
też stwórcą wszystkiego, co istnieje. Jego istota przejawia się w jego dziele, żyjących ludziach. Bóg po raz pierwszy
obwieścił swoje prawo Mojżeszowi, który spisał je w Pięcioksięgu, czyli Torze. Tora to pięć pierwszych ksiąg Starego
Testamentu.
W ciągu pierwszego tysiąclecia naszej ery żydowscy nauczyciele, rabini, spisali Talmud, w którym znajdują
się szczegółowe interpretacje prawa religijnego. W Talmudzie Żydzi szukają odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące
wiary. Księga pomaga też rozstrzygać spory w życiu codziennym. Zawiera ona prawa, obowiązki i zakazy. Religia na-
rzuca wyznawcom judaizmu wiele ograniczeń. Najbardziej znane z nich to rygorystyczna dieta i zakaz pracy wszabas.
3
Istotnym elementem judaizmu jest przekonanie, że lud Izraela to naród wybrany. Pogląd ten odwołuje się do
wydarzeń sprzed ponad 3 tysięcy lat, kiedy to Mojżesz miał przeprowadzić Żydów przez Morze Czerwone, Żydzi za-
warli wówczas z Bogiem przymierze, w którym zobowiązali się do wypełniania jego woli.
Rodzina i Szabas
Wielką rolę w podtrzymywaniu żydowskich tradycji odgrywa rodzina. Najważniejszym dniem tygodnia jest
szabas, czyli sobota. Szabas, zwany także szabatem, to dzień wypoczynku. Nie wolno wówczas pracować, należy poś-
więcić się modlitwie i życiu rodzinnemu.
Dwa największe święta judaizmu to Rosz Haszanah (Nowy Rok), po którym rozpoczyna się dziesięciodniowa
żałoba, i następujący po niej Jom Kippur, czyli Święto Pojednania. Żydzi modlą się wówczas i proszą Boga o wybacze-
nie grzechów. Jesienią przypada Sukot, zwane także Świętem Namiotów. Pierwotnie było to święto plonów, z czasem
jednak stało się upamiętnieniem wyjścia Izraelitów z Egiptu i wędrówkę przez pustynię. Trwające osiem dni radosne
święto Chanuka upamiętnia wydarzenie z roku 166 p.n.e., kiedy to Machabeusze zwyciężyli Seleucydów. Niezwykle
ważnym świętem judaizmu jest Pascha. Jej obchody w Izraelu trwają siedem dni, w diasporze trzy. Święto to jest pa-
miątką ucieczki Żydów z Egiptu. W czasie Paschy obowiązuje post, wolno jeść tylko macę, czyli placek przyrządzony z
mąki i wody.
Asymilacja
Dzięki przywiązaniu do religii i tradycji, mimo trwającego tysiące lat rozproszenia, Żydzi zachowali swoją
tożsamość kulturową i narodową. Niektórzy Żydzi odrywają się jednak od swoich korzeni i całkowicie asymilują z na-
rodem, w którego państwie przyszło im żyć. Kwestia, do jakiego stopnia i czy w ogóle, Żyd może się zasymilować, sta-
ła się przedmiotem dociekań wielu żydowskich myślicieli. Populacja Żydów na świecie maleje, częściowo ze względu
na niski wskaz
nik urodzeń, częściowo zaś właśnie ze względu na asymilację, małżeństwa mieszane. Na przykład w
1920 roku małżeństwa mieszane stanowiły jedynie 5% wszystkich związków Żydów, obecnie jest to już 50%. W Wiel-
kiej Brytanii, na przykład, liczba małżeństw Żydów z nie-Żydami wzrosła w latach 1960-1990 aż dziesięciokrotnie.
Asymilacji sprzyja również większa niż kiedykolwiek tolerancja. Obecnie Żydzi w większości krajów nie są w żaden
sposób prześladowani, nie muszą więc uciekać się do szukania oparcia wśród "swoich". Coraz więcej Żydów stopniowo
rozluz
nia swoje więzy z religią, wielu odchodzi od niej całkowicie, gdyż jej sztywne reguły stanowią dla niektórych
przeszkodę w rozwoju zawodowym.
4