Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,
e-booki .
Ustroje
konstytucyjne
państw
współczesnych
Ustroje
konstytucyjne
państw
współczesnych
Paweł Sarnecki
4. wydanie
Warszawa 2008
Stan prawny na 1 sierpnia 2008 r.
Wydawca:
Magdalena Górniewicz
Redaktor prowadzący:
Dagmara Wachna
Skład, łamanie:
TECHNET, Kraków
� Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2008
ISBN: 978-83-7601-353-4
4. wydanie
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. [phone]
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ........................................................................................................................... 13
Od autora ..................................................................................................................................... 15
Rozdział pierwszy
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytaniii Północnej Irlandii ........................................ 17
I. Podstawy konstytucyjne ................................................................................................. 17
1. Konwencje konstytucyjne .......................................................................................... 17
2. Ustawy ustrojowe ....................................................................................................... 18
3. Prawo zwyczajowe ..................................................................................................... 18
4. Zasady ustrojowe........................................................................................................ 18
4.1. Zasada rządów prawa ................................................................................................. 19
4.2. Zasada podziału władzy ............................................................................................. 19
4.3. Zasada zwierzchnictwa parlamentu ......................................................................... 20
II. Suwerenność narodu a supremacja parlamentu ........................................................ 20
III. Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny ........................................................... 22
IV. Ogólna definicja ustroju ................................................................................................. 24
V. Parlament Zjednoczonego Królestwa .......................................................................... 26
1. Izba Gmin ..................................................................................................................... 26
1.1. Skład i system wyborczy ............................................................................................. 26
1.2. Mandat członka Izby Gmin ........................................................................................ 28
1.3. System sesyjny .............................................................................................................. 29
1.4. Organizacja wewnętrzna ............................................................................................ 30
1.4.1. Speaker Izby Gmin............................................................................................ 31
1.4.2. Komisje Izby Gmin ........................................................................................... 31
1.4.3. Frakcje partyjne ................................................................................................. 33
2. Izba Lordów ................................................................................................................ 35
2.1. Skład ............................................................................................................................... 35
2.2. Organizacja wewnętrzna ............................................................................................ 36
3. Komisje Wspólne obu Izb .......................................................................................... 37
4. Funkcje parlamentu.................................................................................................... 38
4.1. Ustawodawstwo ........................................................................................................... 38
4.1.1. Charakter ustawodawstwa.............................................................................. 38
4.1.2. Procedura ustawodawcza................................................................................ 40
4.1.2.1. Ustawy publiczne ................................................................................ 41
4.1.2.2. Ustawy prywatne ................................................................................ 43
4.1.2.3. Ustawy finansowe ............................................................................... 43
4.2. Kontrola działalności rządu ........................................................................................ 44
5
VI. Rząd  gabinet  premier ................................................................................................ 50
1. Zestaw personalny i funkcje ..................................................................................... 50
2. Odpowiedzialność przed parlamentem ................................................................. 54
VII. Monarcha .......................................................................................................................... 57
VIII. Organizacja wymiaru sprawiedliwości ....................................................................... 59
1. W sprawach cywilnych .............................................................................................. 60
1.1. Anglia, Walia i Irlandia Północna ............................................................................... 60
1.2. Szkocja ............................................................................................................................ 61
2. W sprawach karnych ................................................................................................. 62
2.1. Anglia.............................................................................................................................. 62
2.2. Szkocja ............................................................................................................................ 63
3. W sprawach administracyjnych .............................................................................. 64
3.1. Kontrola sprawowana przez sądy powszechne ...................................................... 64
3.2. Kontrola sprawowana przez trybunały administracyjne ...................................... 65
IX. Ustrój terytorialny............................................................................................................ 66
1. Zarząd lokalny (local government) ............................................................................. 66
2. Dewolucja w Szkocji, Walii i Irlandii Północnej ..................................................... 68
2.1. Szkocja ............................................................................................................................ 68
2.2. Północna Irlandia .......................................................................................................... 70
2.3. Walia ............................................................................................................................... 71
3. Regionalizacja w Anglii ............................................................................................. 72
Rozdział drugi
Stany Zjednoczone Ameryki ................................................................................................... 74
I. Podstawy konstytucyjne................................................................................................. 74
II. Zasada suwerenności ludu ............................................................................................ 75
III. Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny ........................................................... 76
IV. Ogólne określenie ustroju .............................................................................................. 78
V. Zasada federalizmu ......................................................................................................... 79
VI. Zasada podziału władzy ................................................................................................. 84
VII. Władza ustawodawcza  Kongres USA ....................................................................... 85
1. Struktura....................................................................................................................... 85
2. Wybory i konstytucyjne stanowisko kongresmanów ........................................... 86
3. Funkcjonowanie.......................................................................................................... 87
4. Funkcje Kongresu USA............................................................................................... 89
4.1. Ustawodawstwo ........................................................................................................... 89
4.1.1. Pojęcie ustawy.................................................................................................... 89
4.1.2. Procedura ustawodawcza................................................................................ 91
4.2. Kontrola nad Egzekutywą ........................................................................................... 94
4.3. Kompetencja wypowiadania wojny .......................................................................... 97
VIII. Władza wykonawcza  Prezydent USA ....................................................................... 97
1. Wybory Prezydenta .................................................................................................... 98
2. Funkcje Prezydenta USA ......................................................................................... 101
2.1. Stanowisko konstytucyjne ........................................................................................ 101
2.2. Promotor ustawodawstwa ........................................................................................ 103
2.2.1. Orędzia do Kongresu ..................................................................................... 104
2.2.2. Wykorzystywanie prawa weta ...................................................................... 104
2.2.3. Współpraca z członkami Kongresu .............................................................. 105
6
2.3. Egzekutor ustaw i szef administracji federalnej .................................................... 105
2.3.1. Aparat administracji federalnej .................................................................... 105
2.3.1.1. Wiceprezydent ................................................................................... 105
2.3.1.2. Departamenty i ich szefowie ........................................................... 106
2.3.1.3. Tak zwane niezależne agencje wykonawcze ................................ 106
2.3.1.4. Tak zwane niezależne komisje regulujące ..................................... 106
2.3.2. Zwierzchnictwo Prezydenta ......................................................................... 106
2.3.3. Przejawy zwierzchnictwa Prezydenta ........................................................ 107
2.4. Kierownik polityki zagranicznej .............................................................................. 109
2.5. Głównodowodzący Sił Zbrojnych ........................................................................... 110
2.6. Uprawnienia nominacyjne poza sferą Egzekutywy ............................................. 111
2.7. Prawo ułaskawiania ................................................................................................... 111
3. Aparat pomocniczy Prezydenta ............................................................................. 112
IX. System hamulców.......................................................................................................... 113
1. Hamulce Egzekutywy wobec Kongresu ............................................................... 113
1.1. Weto ustawodawcze .................................................................................................. 113
1.2. Zamrażanie kredytów ................................................................................................ 114
2. Hamulce Legislatywy wobec Prezydenta ............................................................. 115
2.1.  Władza nad sakiewką (power of the purse) ............................................................ 115
2.2. Wymóg zgody Senatu na traktaty zawierane przez Prezydenta ....................... 115
2.3. Wymóg zgody Senatu na nominacjedokonywane przez Prezydenta ............... 116
2.4. Tak zwane weto Legislatywy .................................................................................... 116
X. Władza sądownicza ....................................................................................................... 117
1. Organizacja sądownictwa ....................................................................................... 117
2. Sąd Najwyższy USA ................................................................................................. 119
2.1. Instancyjność ............................................................................................................... 119
2.2. Właściwość odwoławcza ........................................................................................... 120
2.2.1. W trybie apelacji ............................................................................................. 120
2.2.2. W trybie certiorari ............................................................................................ 121
2.2.3. W trybie certification ........................................................................................ 121
2.2.4. W trybie mandamus ......................................................................................... 122
2.3. Zasady postępowania ................................................................................................ 122
3. Judical Review ........................................................................................................... 123
XI. Zagadnienie odpowiedzialności za właściwe wykonywanie
funkcji publicznych ....................................................................................................... 125
Rozdział trzeci
Republika Włoska ................................................................................................................... 127
I. Podstawy konstytucyjne............................................................................................... 127
II. Ogólna charakterystyka ustroju.................................................................................. 128
III. Pozycja jednostki i ustrój społeczno-polityczny ...................................................... 131
IV. Parlament ........................................................................................................................ 134
1. Dwuizbowość ............................................................................................................ 134
2. System wyborczy ...................................................................................................... 135
2.1. Do Izby Deputowanych ............................................................................................ 135
2.2. Do Senatu..................................................................................................................... 136
3. Struktura izb .............................................................................................................. 137
4. Funkcje parlamentu.................................................................................................. 138
7
4.1. Funkcja ustawodawcza ............................................................................................. 138
4.2. Funkcja kontrolna ...................................................................................................... 141
V. Rada Ministrów.............................................................................................................. 144
1. Powoływanie ............................................................................................................. 144
2. Skład Rady Ministrów ............................................................................................. 144
3. Funkcje Rady Ministrów .......................................................................................... 145
4. Odpowiedzialność Rady Ministrów ...................................................................... 146
4.1. Odpowiedzialność polityczna .................................................................................. 146
4.2. Odpowiedzialność konstytucyjna .......................................................................... 148
5. Konstytucyjne organy pomocnicze Rady Ministrów ......................................... 148
5.1. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy ....................................................................... 148
5.2. Rada Stanu................................................................................................................... 149
5.3. Trybunał Obrachunkowy .......................................................................................... 150
VI. Prezydent Republiki...................................................................................................... 151
1. Obsadzenie i zajmowanie stanowiska .................................................................. 151
2. Funkcje Prezydenta Republiki ................................................................................ 151
3. Odpowiedzialność Prezydenta Republiki ............................................................ 154
VII. Sądownictwo .................................................................................................................. 155
1. Sądownictwo powszechne ...................................................................................... 155
2. Sądownictwo administracyjne................................................................................ 156
3. Prokuratura ................................................................................................................ 157
VIII. Ustrój terytorialny.......................................................................................................... 157
IX. Podstawowy gwarant konstytucyjności  Trybunał Konstytucyjny ..................... 161
1. Kontrola zgodności norm z Konstytucją ............................................................... 162
2. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych ............................................................ 163
3. Egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej ............................................ 163
Rozdział czwarty
Republika Federalna Niemiec ............................................................................................... 164
I. Podstawy konstytucyjne............................................................................................... 164
II. Zasada suwerenności ludu ........................................................................................... 166
III. Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny ......................................................... 167
IV. Ogólna definicja ustroju ............................................................................................... 169
V. Zasada federalizmu ....................................................................................................... 170
1. Kraje federalne .......................................................................................................... 170
2. Podział kompetencji ................................................................................................. 172
2.1. W zakresie ustawodawstwa ..................................................................................... 172
2.2. W zakresie administracji ........................................................................................... 173
2.3. W zakresie wymiaru sprawiedliwości .................................................................... 174
3. Powiązania obu rodzajów państwowości ............................................................. 175
4. Federalizm kooperatywny....................................................................................... 175
5. Gwarancje zasady federalizmu .............................................................................. 175
VI. Zasada podziału władzy ............................................................................................... 176
VII. Parlament Federalny (Bundestag) ............................................................................... 177
1. System wyborczy i stanowisko deputowanych .................................................. 177
2. Zasady działania ....................................................................................................... 180
3. Struktura wewnętrzna ............................................................................................. 181
8
4. Funkcje........................................................................................................................ 182
4.1. Ustawodawstwo ......................................................................................................... 182
4.2. Kontrola nad działalnością Rządu Federalnego .................................................... 184
4.2.1. Żądanie obecności .......................................................................................... 185
4.2.2. Kontrola komisji stałych ................................................................................ 185
4.2.3. Komisje śledcze ............................................................................................... 185
4.2.4. Komisja ankietowa.......................................................................................... 186
4.2.5. Korzystanie z prac Izby Obrachunkowej .................................................... 186
4.2.6. Zapytania ......................................................................................................... 186
4.2.7. Godzina aktualności ....................................................................................... 187
4.2.8. Przesłuchanie Rządu Federalnego ............................................................... 187
4.2.9. Pełnomocnik Bundestagu do spraw wojskowych .................................... 188
4.2.10. Rezolucje .......................................................................................................... 188
VIII. Rada Federalna (Bundesrat)......................................................................................... 188
1. Skład Rady Federalnej i stanowisko jej członków ............................................... 189
2. Struktura wewnętrzna ............................................................................................. 190
3. Funkcje........................................................................................................................ 191
3.1. Udział w federalnym ustawodawstwie oraz w dokonywaniu zmian
konstytucyjnych ......................................................................................................... 191
3.1.1. Inicjatywa ustawodawcza.............................................................................. 192
3.1.2. Opiniowanie projektów ustaw zgłaszanych przez Rząd Federalny ........192
3.1.3. Wyrażanie zgody na ustawy uchwalone przez Parlament Federalny .....192
3.1.4. Wyrażanie sprzeciwu wobec ustaw uchwalanych
przez Parlament Federalny ............................................................................ 193
3.2. Udział w wykonywaniu federalnej administracji w kontroli
nad Rządem Federalnym .......................................................................................... 194
3.2.1. Wyrażanie zgody na przepisy prawne wydawane
przez Rząd Federalny ..................................................................................... 194
3.2.2. Współdziałanie w wykonywaniu nadzoru nad krajami federalnymi ...... 195
3.2.3. Uprawnienia kontrolne wobec Rządu Federalnego ................................. 195
IX. Rząd Federalny .............................................................................................................. 195
1. Powoływanie i skład ................................................................................................. 195
2. Funkcje........................................................................................................................ 197
3. Realizacja funkcji rządowych  stanowisko Kanclerza ...................................... 198
4. Odpowiedzialność .................................................................................................... 200
4.1. Konstruktywne wotum nieufności ......................................................................... 200
4.2. Odmowa wotum zaufania ....................................................................................... 201
4.3. Sprawa odpowiedzialności konstytucyjnej ........................................................... 203
X. Prezydent Federalny ..................................................................................................... 203
1. Powoływanie ............................................................................................................. 203
2. Funkcje ....................................................................................................................... 203
3. Odpowiedzialność .................................................................................................... 204
XI. Władza sądownicza ....................................................................................................... 205
XII. Sądownictwo konstytucyjne ........................................................................................ 206
Rozdział piąty
Republika Francuska .............................................................................................................. 209
I. Podstawy konstytucyjne............................................................................................... 209
II. Zasada suwerenności narodu ..................................................................................... 211
9
III. Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny ......................................................... 212
IV. Ogólna charakterystyka ustroju ................................................................................. 214
V. Parlament ........................................................................................................................ 216
1. Struktura .................................................................................................................... 216
2. System wyborczy ...................................................................................................... 219
2.1. System wyborczy do Zgromadzenia Narodowego .............................................. 219
2.2. System wyborczy do Senatu .................................................................................... 220
3. Wewnętrzna struktura izb ....................................................................................... 221
4. Funkcje Parlamentu .................................................................................................. 222
4.1. Ustawodawstwo ......................................................................................................... 222
4.1.1. Rodzaje ustaw ................................................................................................. 222
4.1.2. Podział materii prawodawczych między parlament a rząd .................... 224
4.1.3. Procedura ustawodawcza.............................................................................. 227
4.2. Kontrola działalności rządu ...................................................................................... 230
4.2.1. Środki kontroli ................................................................................................ 230
4.2.1.1. Składanie oświadczeń rządowych ................................................. 230
4.2.1.2. Uprawnienia kontrolne komisji stałych i specjalnych ................ 231
4.2.1.3. Komisje śledcze (commissions d enquete) ......................................... 231
4.2.1.4. Delegacje parlamentarne ................................................................. 232
4.2.1.5. Zapytania ............................................................................................ 232
4.2.1.6. Dysponowanie Izbą Obrachunkową ............................................. 234
4.2.1.7. Petycje ................................................................................................. 234
4.2.2. Egzekwowanie przez parlament odpowiedzialności rządu ................... 235
4.2.2.1. Odpowiedzialność polityczna ......................................................... 235
4.2.2.2. Odpowiedzialność konstytucyjna .................................................. 237
VI. Rząd Republiki ............................................................................................................... 238
1. Powoływanie ............................................................................................................. 238
2. Skład i struktura rządu ............................................................................................ 239
3. Funkcje i kompetencje rządu .................................................................................. 240
3.1. Konstytucyjne ujęcie funkcji .................................................................................... 240
3.2. Kompetencje wobec parlamentu ............................................................................. 241
3.3. Kompetencje wobec Prezydenta .............................................................................. 241
3.4. Kompetencje wobec administracji państwowej .................................................... 242
4. Tryb funkcjonowania ............................................................................................... 243
4.1. Pozycja premiera ........................................................................................................ 243
4.2. Przewodniczenie posiedzeniom Rady Ministrów ................................................ 244
VII. Prezydent Republiki...................................................................................................... 245
1. Wybór .......................................................................................................................... 245
2. Funkcje ....................................................................................................................... 246
2.1. Ogólna rola .................................................................................................................. 246
2.2. Kompetencje Prezydenta wobec parlamentu ........................................................ 248
2.3. Kompetencje Prezydenta wobec rządu .................................................................. 251
2.4. Dwie sytuacje polityczne .......................................................................................... 255
2.5. Przejęcie przez Prezydenta pełni władzy ............................................................... 256
3. Odpowiedzialność Prezydenta Republiki za swe funkcje ................................. 257
3.1. Odpowiedzialność polityczna .................................................................................. 257
3.2. Odpowiedzialność konstytucyjna .......................................................................... 259
VIII. Władza sądownicza ....................................................................................................... 259
10
IX. Pozostałe naczelne organy państwa ........................................................................... 261
1. Rada Konstytucyjna ................................................................................................. 261
2. Rada Stanu (Conseil d �tat) .................................................................................... 262
3. Trybunał Kompetencyjny (Tribunal des Conflicts) ............................................. 263
4. Rada Ekonomiczna i Społeczna ............................................................................. 264
5. Izba Obrachunkowa (Cour des Comptes) ............................................................ 265
6. Mediator Republiki ................................................................................................... 266
Rozdział szósty
Konfederacja Szwajcarska ..................................................................................................... 267
I. Podstawy konstytucyjne .............................................................................................. 267
II. Ogólna charakterystyka ustroju ................................................................................. 270
III. Prawa jednostki i ustrój społeczno-polityczny ......................................................... 274
IV. Zasada federalizmu ....................................................................................................... 279
V. Procedury demokracji bezpośredniej ........................................................................ 283
VI. Parlament (Zgromadzenie Federalne) ....................................................................... 287
1. Struktura .................................................................................................................... 287
2. System wyborczy ...................................................................................................... 288
2.1. Rada Narodu ............................................................................................................... 288
2.2. Rada Kantonów .......................................................................................................... 290
3. Konstytucyjne stanowisko deputowanych .......................................................... 291
4. Organizacja i funkcjonowanie izb parlamentarnych ......................................... 292
5. Funkcje Zgromadzenia Federalnego ..................................................................... 293
5.1. Udział w dokonywaniu zmian konstytucyjnych .................................................. 293
5.2. Funkcja ustawodawcza ............................................................................................. 294
5.2.1. Formy ................................................................................................................ 294
5.2.2. Procedura ustawodawcza.............................................................................. 295
5.3. Funkcja elekcyjna ....................................................................................................... 296
5.4. Funkcja kierowniczo-inspiracyjna wobec rządu .................................................. 297
5.5. Funkcja wykonywania zarządu administracyjnego ............................................. 300
5.6. Funkcja kontrolna ...................................................................................................... 301
5.7. Funkcja quasi-sądowa  rozstrzyganie sporów ..................................................... 304
5.8. Funkcja współdziałania w mechanizmie państwa federalnego ........................ 305
VII. Rząd (Rada Federalna) .................................................................................................. 305
1. Zagadnienia strukturalne i organizacyjne ............................................................ 305
2. Konstytucyjne funkcje ............................................................................................. 308
2.1. Troska o wykonanie ustaw i uchwał Zgromadzenia Federalnego .................... 308
2.2. Inicjowanie rozstrzygnięć parlamentarnych ......................................................... 309
2.3. Działania samoistne podejmowane w celu realizacji konstytucyjnych
zadań państwa ............................................................................................................ 309
2.4. Uprawnienia wynikające z mechanizmu funkcjonowania
państwa federalnego ................................................................................................. 310
2.5. Synteza funkcji Rady Federalnej ............................................................................. 311
VIII. Prezydent Federacji ....................................................................................................... 311
IX. Trybunał Federalny ........................................................................................................ 312
1. Funkcje ....................................................................................................................... 312
2. Organizacja ................................................................................................................ 314
11
WYKAZ SKRÓTÓW
USA
IR  Izba Reprezentantów
LRA  Legislative Reorganisation Act
Włochy
ID  Izba Deputowanych
NRGiP  Narodowa Rada Gospodarki i Pracy
NRS  Najwyższa Rada Sądownictwa
RM  Rada Ministrów
RS  Rada Stanu
TK  Trybunał Konstytucyjny
TO  Trybunał Obrachunkowy
Niemcy
FTK  Federalny Trybunał Konstytucyjny
RF  Rada Federalna
UZ  Ustawa Zasadnicza
Francja
IO  Izba Obrachunkowa
NRS  Najwyższa Rada Sądownictwa
REiS  Rada Ekonomiczna i Społeczna
RK  Rada Konstytucyjna
RM  Rada Ministrów
RS  Rada Stanu
WTS  Wysoki Trybunał Sprawiedliwości
ZN  Zgromadzenie Narodowe
13
OD AUTORA
Ustroje konstytucyjne państw współczesnych wyrosły z potrzeby dydaktyki uniwersy-
teckiej i przeznaczone są dla potrzeb tej dydaktyki. Wykłady z problematyki ustrojowej
państw obcych zacząłem przed wielu laty, w ramach zajęć dla studentów ówczesnych
administracyjnych studiów zaocznych, dla drugiego stopnia tych studiów. Natomiast
w aktualnym, nowym programie studiów prawniczych na Wydziale Prawa i Administracji
Uniwersytetu Jagiellońskiego przedmiot taki został zgłoszony i zatwierdzony jako jeden
z przedmiotów grupy B2.
Poza ustrojową problematyką Szwajcarii, co stało się przedmiotem mej rozprawy
habilitacyjnej, oraz ustrojową problematyką Niemieckiej Republiki Federalnej, co stało
się z kolei podstawą uzyskania dalszych tytułów naukowych, nie dane mi było poświę-
cić problematyce czterech pozostałych państw pogłębionych badań u samych z
ródeł, tj.
w trakcie zagranicznych staży naukowych. Niemniej prawo konstytucyjne uprawiane
było w krakowskiej katedrze zawsze przy stosowaniu w szerokim zakresie metody kom-
paratystycznej (dość wspomnieć nazwiska profesorów Konstantego Grzybowskiego, Mar-
ka Sobolewskiego i Witolda Zakrzewskiego), a wspomniane wyżej zajęcia dydaktyczne
oraz własne zainteresowania pozwoliły mi podjąć się opracowania książki przedstawia-
nej teraz studiującej młodzieży.
Praca obejmuje informacje na temat ustrojów Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczo-
nych, Włoch, Niemiec, Francji i Szwajcarii. Wybór taki uzasadniam faktem, że państwa te
w mym przekonaniu przyjęły w swych konstytucjach, rozwiązania modelowe dla wszyst-
kich najistotniejszych problemów ustrojowych współczesnych państw demokratycz-
nych. Oczywiście nie brak interesujących rozwiązań ustrojowych także w wielu innych
państwach. Niezależnie jednak od faktu, że często napotkamy w nich wątki zaczerpnię-
te z powyższych modeli konstytucyjnych, a oryginalność innych konstytucji nierzadko
polega na mniej czy bardziej umiejętnym ich połączeniu  te rozwiązania oryginalne nie
dotyczą podstawowych problemów konstytucyjnych: systemu rządów, prawa wyborcze-
go, sądownictwa konstytucyjnego, ustroju wymiaru sprawiedliwości czy ustroju teryto-
rialnego. Sądzę, że te właśnie problemy można już w sposób wyczerpujący omówić i zi-
lustrować rozwiązaniami konstytucyjnymi wybranych tu państw. Dlatego też nierzadko,
na marginesie prezentowania konkretnych rozwiązań, można w przedkładanej pracy zna-
lez
ć również odwołania do spotykanych w prawie konstytucyjnym ogólnych problemów
ustrojowych. Staram się też w niej zachować ściśle prawniczy charakter prezentacji.
Na szczęście nie brak już w Polsce opracowań dających przegląd współczesnych
ustrojów państwowych tak o charakterze prawno-konstytucyjnym, jak i politologicz-
nym. Jeśli zdecydowałem się dołączyć do nich niniejszą książkę, to również z uwagi na
15
zastosowaną w niej metodę. Oczywiście, z czego należy się niezmiernie cieszyć, nie brak
też w Polsce wielu stojących na wysokim poziomie monografii ustrojów poszczególnych
państw czy nawet monografii wielu konkretnych instytucji ustrojowych w nich występu-
jących. Wiele z nich wykorzystywałem we wspomnianych wyżej wykładach i przy pisa-
niu niniejszej książki. Do nich również winni sięgnąć studenci, uczestnicy proseminariów
czy seminariów, a także magistranci zainteresowani bliżej którymkolwiek z poruszonych
tutaj wątków. Należy też oczywiście wskazać na oryginalne monografie wydane w tych
państwach, które także znalez
ć można na półkach naszych bibliotek.
Wychodząc z założenia znajomości u czytelników polskich instytucji ustrojowych,
w celu ułatwienia zrozumienia instytucji innych państw, w przedłożonej pracy czasami
zdarzają się tego charakteru porównania. W studiowaniu problemów prezentowanych
w książce ułatwieniem będzie również jednoczesne sięganie do tekstów odpowiednich
konstytucji, na ogół dostępnych w polskich tłumaczeniach.
Paweł Sarnecki
Kraków, w paz
dzierniku 2002 r.
W wydaniu niniejszym, podobnie jak w wydaniach poprzednich, nie zmieniono
koncepcji pracy i charakteru opracowania, całość materiału została jednak przejrzana
i uzupełniona, zwłaszcza o zagadnienia, które przyniosły nowelizacje konstytucyjne,
wprowadzone po dacie opracowania wydania wcześniejszego.
Paweł Sarnecki
Kraków, w sierpniu 2008 r.
Rozdział pierwszy
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII
I PÓŁNOCNEJ IRLANDII
I. Podstawy konstytucyjne
Jak wiadomo, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlan-
dii jest jednym z niewielu państw współczesnych o demokratycznym charak-
terze nieposiadających pisanej konstytucji  w rozumieniu jednego lub kilku
dokumentów wyposażonych formalnie w najwyższą moc prawną i obejmują-
cych regulację co najmniej zasad ustroju politycznego. Oczywiście w Wielkiej
Brytanii funkcjonuje określony ustrój polityczny, tj. kraj ten posiada pewien
system (uporządkowany zbiór) reguł, rządzących procesem realizacji władzy
politycznej. Reguły te zawarte są jednak gdzie indziej niż w formalnym, spi-
sanym i w szczególny sposób uchwalonym akcie (aktach) konstytucyjnym.
1. Konwencje konstytucyjne
konwenanse
Podstawowy zrąb tych reguł stanowią tzw. konwenanse konstytucyjne, konwenanse
konstytucyjne
czyli pewne zasady, które wykształciły się w drodze zwyczajowej, ewolucyj- konstytucyjne
nie, w ciągu stuleci rozwoju państwowości angielskiej (póz
niej brytyjskiej),
stanowiąc wyraz utrwalonej praktyki funkcjonowania najwyższych organów
państwowych. Decydujące dla uznania pewnej praktyki za konwenans kon-
stytucyjny jest społeczne przekonanie o doniosłości i wysoki już stopień
utrwalenia się danej reguły. W sposób szczególny temu społecznemu prze-
konaniu dają wyraz opracowania naukowe poświęcone prawu konstytucyj-
nemu, które wyszły oczywiście spod pióra rodzimych, brytyjskich autorów.
Wywody takich autorów, jak A.V. Dicey, W. Bagehot, I. Jennings, E. Wade i in-
ni służą jako autorytatywne z
ródło ustalania treści reguł konstytucyjnych.
Konwenanse, choć stanowią trwałe reguły  i tym samym wymogi  pew-
nego postępowania, nie są uważane w Wielkiej Brytanii za reguły prawne
sensu stricto, nawet prawa zwyczajowego, gdyż nigdy nie są stosowane przez
sądy dla oceny postępowania na przykład parlamentu czy rządu. Z kolei zaś
dopiero możliwość zastosowania określonej reguły przez sądy jest w Wielkiej
Brytanii czynnikiem decydującym o jej kwalifikacji jako normy prawnej.
17
2. Ustawy ustrojowe
ustawy ustrojowe
ustawy ustrojowe Drugi zbiór reguł ustrojowych, dopełniający  ale tylko fragmentarycz-
nie  konwenanse konstytucyjne, to reguły zawarte w niektórych ustawach
parlamentu, gdy regulują one sprawy z zakresu na przykład kompetencji par-
lamentu, stanowiska członków rządu, porządek następstwa tronu czy pozycję
ombudsmana  a więc te kwestie, które w krajach konstytucji pisanych znaj-
dują swe miejsce w akcie konstytucyjnym. Brak pisanej konstytucji oznacza
w tym przypadku, że tego rodzaju ustawy o ustrojowym (konstytucyjnym)
znaczeniu nie są formalnie wyodrębnione z ogółu ustawodawstwa i nie cie-
szą się żadną szczególną mocą prawną. Mogą też być, i w rzeczywistości by-
wają, zmieniane w toku bieżącej działalności ustawodawczej parlamentu. Dla-
tego też trudno definitywnie orzec, które ustawy należy zaliczyć do tego zbio-
ru, bo przecież zakresy konstytucji rozmaitych państw są różne. Bardzo
doniosłą cechą jest naturalnie i to, że nawet wszystkie tego rodzaju ustawy
ustrojowe, posiadając  jak wyżej stwierdzono  jedynie charakter uzupełnia-
jący, nie regulują całości materii konstytucyjnych. Warto może dodać, że taki
charakter przypada również tzw. ustawie o reformie konstytucyjnej z 24 mar-
ca 2006 r., która dotyczy wyłącznie reformy ustroju sądownictwa.
3. Prawo zwyczajowe
prawo
prawo
Wiele zasad prawa konstytucyjnego Wielkiej Brytanii zawiera się w tzw.
zwyczajowe
zwyczajowe
prawie powszechnym, zwyczajowym (common law), na ogół uwidacznianym
(rejestrowanym) w wyrokach sądów powołanych do orzekania na podstawie
tego prawa (sądy powszechne). W działalności tych sądów, rozpatrywanej
w perspektywie historycznej, zaciera się różnica między stosowaniem a two-
rzeniem prawa.
4. Zasady ustrojowe
zasady
zasady
Konstytucja Wielkiej Brytanii w podanym wyżej sensie obejmuje rów-
ustrojowe
ustrojowe
nież pewne generalne idee czy też najogólniejsze zasady ustrojowe, które
w krajach konstytucji pisanych znajdują się zwykle we wstępnych partiach
aktów konstytucyjnych. Można je określić również jako swoiste założenia
konstytucyjne, posiadające powiązania z każdą, bardziej szczegółową normą
ustrojową, które są niejako  wysunięte poza nawias tej regulacji. Zestaw tych
generalnych idei jest tworem brytyjskiej nauki prawa konstytucyjnego, ale
nie ma on charakteru jakiegoś zbioru twierdzeń apriorycznych, lecz jest wy-
nikiem naukowej analizy i uogólnienia kilkuset lat funkcjonowania ustroju
brytyjskiego. Są one w tym sensie niedostępne ustawodawcy, bo oczywiście
także i on nie może cofnąć tego rozwoju ustrojowego. Poniżej omówimy, ja-
kie zasady należą do tak rozumianych zasad ustrojowych.
18
4.1. Zasada rządów prawa
rule of law
rule of law
Zasada rządów prawa (rule of law) to przeciwieństwo rządów arbitral-
nych (dyskrecjonalnych). Wiemy, że zasada ta kształtowała się także w Wiel-
kiej Brytanii, w ostrej czasami walce politycznej, a nawet zbrojnej. Nie ma
w Wielkiej Brytanii jakiegokolwiek czynnika publicznego niezwiązanego
w swej działalności prawem i niepoddanego kontroli i ocenie sądów po-
wszechnych. W obliczu prawa stanowisko wszystkich podmiotów jest takie
samo (zasada równości wobec prawa): tak obywateli, korporacji prywatnych
i publicznych, jak również  Korony (symbolu tego, co w krajach kontynentu
europejskiego określamy przez  państwo ). W ramach specyficznego syste-
mu prawnego tego państwa, na który składa się prawo zwyczajowe i prawo
stanowione, przyjętą w funkcjonowaniu sądów regułą jest dostosowywanie
prawa stanowionego do prawa zwyczajowego, które jest naturalnie prawem
historycznie wcześniejszym. Na ogół więc ustawy nie przełamują prawa zwy-
czajowego, a w każdym razie dla uznania takiego przełamania wymagana jest
niedwuznaczna decyzja ustawodawcy.
Charakter omawianej zasady, jako  zasady konstytucyjnej , potwierdza
expressis verbis wspomniana wyżej ustawa o reformie konstytucyjnej.
4.2. Zasada podziału władzy
Zasada podziału władzy, aczkolwiek przyjęta w jednym tylko aspekcie, podział władzy
podział władzy
mianowicie w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność funkcjonowa-
nia odrębnych organów  władzy ustawodawczej (w postaci parlamentu),
 władzy wykonawczej (rządu) i  władzy sądowniczej (sądów o różnorod-
nym zresztą charakterze). Nie występuje tu natomiast ani odrębność funkcjo-
nalna, ani odrębność personalna. Brak odrębności funkcjonalnej wyraża się
 jako założenie konstytucyjne  w dopuszczalności wykonywania pewnej
części określonej (jednej z trzech) funkcji państwowej przez organy innej wła-
dzy. W praktyce sytuacje takie występują w Wielkiej Brytanii w znacznie szer-
szym niż w innych krajach zakresie. Stanowienie reguł prawnych na przykład
w dużym zakresie należy do władzy wykonawczej, a parlament spełnia z ko-
lei w pewnym zakresie funkcję sądowniczą. W tym kierunku przebiegała po
prostu ewolucja brytyjskiego systemu konstytucyjnego. Z kolei brak odręb-
ności personalnej oznacza dopuszczalność zajmowania przez te same osoby
stanowisk w dwu, a nawet we wszystkich trzech władzach. Tak zwany Lord
Kanclerz jest członkiem Izby Lordów (a więc izby parlamentu), co więcej  do
niedawna był nawet przewodniczącym tej Izby, przewodniczącym Komitetu
Sądowego Izby Lordów, czyli brytyjskiego sądu najwyższego i w końcu człon-
kiem gabinetu (a więc był powoływany przez monarchę na wniosek premie-
ra, spośród członków Izby Lordów, choć często parostwo przyznawane mu
było dopiero w momencie powoływania na to stanowisko). Dziś spełnia już
tylko tę ostatnią funkcję, a ustawa o reformie konstytucyjnej powierza mu za-
sadniczą troskę o zapewnienie niezawisłości sądownictwa.
19
Pozostając podstawową wytyczną dla budowy struktury organów pań-
stwowych, zasada podziału władzy przybrała też w Wielkiej Brytanii postać
bardzo specyficzną: nie jako separacja funkcji oraz hamowania jednej władzy
przez drugą, lecz wzajemnego, pozytywnego oddziaływania organów na sie-
bie, a zwłaszcza Legislatywy na Egzekutywę i vice versa. Skłania to wielu te-
oretyków ustroju angielskiego do wysuwania tezy o fuzji (zlaniu się) funkcji
obu tych władz. Największe znaczenie idea podziału władzy ma dla określenia
pozycji władzy sądowniczej (jej niezawisłości), chociaż i w Wielkiej Brytanii
bynajmniej nie całość wymiaru sprawiedliwości powierzona jest sądom.
4.3. Zasada zwierzchnictwa parlamentu
Dalej idące konsekwencje wywiera następna ogólna zasada ustrojowa,
jaką jest zasada zwierzchnictwa (lub suwerenności czy też supremacji) parla-
mentu. Prowadzi nas ona do bliższego wyjaśnienia problematyki podmiotu
suwerenności w państwie brytyjskim (por. niżej).
II. Suwerenność narodu a supremacja parlamentu
struktura
struktura
Musimy tu pamiętać, że w Wielkiej Brytanii parlament składa się z trzech
parlamentu
parlamentu
czynników: monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin oraz że jego decyzje wyma-
gają dla swej skuteczności formalnej zgody wszystkich tych trzech czynników.
Stąd też decyzje te przybierają postać formuły  król w parlamencie . Co wię-
cej, jednym z konwenansów konstytucyjnych jest zasada, że szefowie głów-
nych działów administracji (ministrowie), a także ich zwierzchnik (premier)
muszą być powoływani z grona członków parlamentu (głównie z Izby Gmin,
rzadziej z Izby Lordów). Formalnie są oni członkami Rady Przybocznej (Privy
Council) monarchy, która była jednym z ogniw w procesie powstawania par-
lamentu i rządu brytyjskiego w ich dzisiejszej postaci, i która jest niejako  re-
prezentowana w parlamencie przez ministrów. Z kolei sądem najwyższym
Wielkiej Brytanii jest formalnie nadal Izba Lordów (choć ustawa o reformie
konstytucyjnej z roku 2005 przekazała kompetencje sądowe Izby Lordów po-
wołanemu przez nią Sądowi Najwyższemu Zjednoczonego Królestwa; organ
ten jednak faktycznie nie zaczął jeszcze funkcjonować). Supremacja parla-
mentu nie jest więc supremacją którejś z najwyższych władz państwowych
wobec pozostałych, gdyż parlament skupia najwyższe czynniki każdej z trzech
władz. Z kolei monarcha brytyjski, będący również czynnikiem składowym
parlamentu, jest jednocześnie uosobieniem tzw. Korony, odpowiadającej kon-
tynentalnemu pojęciu suwerennej władzy państwowej i posiadającej nieogra-
niczone w swej istocie  prerogatywy . Zasada suwerenności parlamentu wy-
raża więc jednocześnie ideę suwerenności państwa1.
1
Angielskiemu terminowi royal (na przykład Royal Navy) powinien odpowiadać raczej termin
znany również z naszej historii ustroju, bardziej  koronny niż  królewski .
20
parlament
parlament
Analizując treść zasady zwierzchnictwa parlamentu, nie można jednak
a Naród
a Naród
porównywać jego pozycji do pozycji absolutnego władcy, także wobec spo-
łeczeństwa. Supremacja parlamentu znajduje swe konstytucyjno-prawne uza-
sadnienie w wizji parlamentu jako swoistej personifikacji ogółu  poddanych
Jej Królewskiej Mości (co jest brytyjskim oddaniem pojęcia  Naród ) w nim
(parlamencie) zebranych. Każdy Brytyjczyk uczestniczy w działalności parla-
mentu, jest w szczególny sposób objęty jego ramami  czyni to albo osobiście
(lordowie, choć aktualnie już nie wszyscy), albo poprzez wybieranych przez
siebie posłów do Izby Gmin lub delegatów do Izby Lordów. Pierwotnie jed-
nak w Izbie Gmin reprezentowane były  hrabstwa i miasta jako pewne kor-
poracje, pewne naturalne zbiorowości (wspólnoty terytorialne)  a nie, jak to
ma miejsce w prawie konstytucyjnym kontynentu europejskiego, gdzie w par-
lamencie reprezentowany jest Naród czy też  ciało wyborcze (corps electoral)
jako jednorodna, zintegrowana zbiorowość. W brytyjskim systemie konsty-
tucyjnym  oczywiście teoretycznie, jako z pewną ideą konstytucyjną  mamy
raczej do czynienia ze stosunkiem swoistej identyczności między Narodem
a Izbą Gmin niż ze stosunkiem reprezentacji jednego czynnika przez drugi.
Dziś posłowie do Izby Gmin wybierani są w okręgach wyborczych, które nie
są uważane za tradycyjne wspólnoty terytorialne, ale dawne rozumienie par-
lamentu jako zogniskowania wskazanych wspólnot pozostało. Dlatego też nie
mamy tu do czynienia z przekreśleniem przez zasadę supremacji parlamentu
zasady suwerenności ludu (Narodu) i Wielka Brytania pozostaje oczywiście
państwem demokratycznym, a nie oligarchicznym. Zwierzchnikiem jest par-
lament, ale parlament występujący jako ucieleśnienie (uosobienie) całego Na-
rodu. Stąd też, jak powiedziano wyżej, nie można jego pozycji wobec społe-
czeństwa porównywać do pozycji absolutnego władcy czy nawet do pozycji
organu przedstawicielskiego, dysponującego władczymi kompetencjami wo-
bec społeczeństwa.
Zasada supremacji parlamentu uzasadnia w końcu również konieczność
parlament
parlament
utrzymywania konstrukcji mandatu wolnego (wyborcy nie mogą prawnie
a wyborcy
a wyborcy
narzucać sposobu postępowania deputowanemu). Supremacja parlamentu
musi się bowiem wyrażać w niezależności i od tego czynnika  zewnętrzne-
go , jakimi są wyborcy w okręgach. Również zarządzane czasem (bardzo rzad-
ko) w Zjednoczonym Królestwie referenda mogą posiadać jedynie konsulta-
cyjny charakter. Zwierzchnictwo parlamentu brytyjskiego w swym funkcjo-
nowaniu wyraża się głównie w jego omnipotencji ustawodawczej (por. niżej).
W powyższych rozważaniach chodziło też o dokonanie analizy zasady suwe-
renności parlamentu na płaszczyz
nie konstytucyjno-prawnej, gdzie jest ona
usytuowana. Natomiast w realiach politycznych suwerenność Narodu jest
aktualnie czymś niepodważalnym.
styl pracy
styl pracy
Suwerenność parlamentu i jego pewną identyfikację z Narodem dobrze
parlamentu
parlamentu
również podkreśla wielka intensyfikacja jego pracy. Tak jak Naród codziennie
przeżywa swą egzystencję, tak również w zasadzie codziennie pracuje parla-
ment brytyjski. Jego posiedzenia odbywają się codziennie, przez pierwsze
cztery dni tygodnia, od godz. 1430 do 2200, ale nierzadko przeciągają się do na-
21
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,
e-booki .