FIZYKOTERAPIA
dr. Anna Polak
Światłolecznictwo  nauczyć się na 1 ćwiczenia
Fizjoterapia (medycyna fizykalna)
dział medycyny, zajmuje się stosowaniem w lecznictwie energii fizycznych i kinezyterapii (na ogół bez
podawania środków farmakologicznych)
Przyrodolecznictwo
 physis gr.  natura, przyroda
Fizjoterapia
�� kinezyterapia
�� fizykoterapia
Fizykoterapia (terapia fizykalna):
zastosowanie w celach leczniczych występujących w przyrodzie naturalnych czynników fizycznych (ciepła,
zimna, promieniowania słonecznego, wody itp.) oraz sztucznych czynników fizycznych (wytwarzanych
przez przyrządy elektromedyczne itp.)
Fizykoterapia (wg J. A
azowskiego)
stosowane energii fizycznych w celach leczniczych odnowy biologicznej i promocji zdrowie
fizjoprofilaktyka / fizjoterapia
Fizykoterapia
posługuje się własnymi metodami diagnostycznymi i swoistymi metodami leczenia, opartymi na różnych
formach energii fizycznej występujących w naturalnym środowisku człowieka
Działy fizykoterapii:
�� termoterapia: ciepłolecznictwo, zimnolecznictwo (krioterapia)
�� wodolecznictwo (hydroterapia)
�� światłolecznictwo (fototerapia) (także laseroterapia)
�� elektroterapia
�� sonoterapia (ultradz
więki)
�� magnetoterapia (popularna martenoterapia)
�� mechanoterapia (też ultradz
więki, aquawibron)
�� aerozoloterapia (inhalacje)
�� klimatoterapia (wykorzystywanie własności specyficznego klimatu)
�� balneoterapia  wody z zawartością związków mineralnych o wartości leczniczej
�� leczenie uzdrowiskowe
Bodziec (stres, adaptogen)
�� zaliczany do określonej grupy czynników fizykalnych
�� reakcja organizmu (odczyn)
Podstawowa zasada leczenia fizykalnego:
�� zadziałanie bodz
ca (określonego czynnika fizykalnego)
�� wystąpienie odczynu
Czynniki fizykalne
�� naturalne
- 1 -
�� sztuczne
Kategorie czynników fizykalnych:
�� czynniki termiczne: bodz
cem jest energia cieplna przekazana drogą przenoszenia, przewodzenia i
promieniowania lub wytworzona w tkankach
�� czynniki fotochemiczne: bodz
cem jest przede wszystkim promieniowanie (głównie ultrafioletowe), które
powoduje w tkankach reakcje fotochemiczne
�� czynniki elektrochemiczne: bodz
cem jest prąd elektryczny, który powoduje zmiany chemiczne w
tkankach
�� czynniki elektrokinetyczne: bodz
cem jest prąd elektryczny, który powoduje przemieszczanie się jonów
tkankowych i spolaryzowanych elektrycznie cząstek w kierunku poszczególnych biegunów
elektrycznych
�� czynniki mechaniczne i kinetyczne: bodz
cem są środki działające mechaniczne  woda ultradz
więki, pole
magnetyczne, masaż, elektrostymulacja
Rodzaje odczynów:
�� W zależności od rodzaju czynnika: cieplny, fotochemiczny, elektrochemiczny, mechaniczny
�� Odczyn prosty, złożony
�� W zależności od nasilenia: progowy, średnio nasilony, maksymalny (tolerowany, nie powodujący
uszkodzenia tkanki), odwracalny i nieodwracalny
�� Ze względu na prawidłowość reakcji: normalny (fizjologiczny), paradoksalny
�� Ze względu na miejsce wystąpienia: miejscowy (lokalny) ogólny, odruchowy
�� Ze względu na czas wystąpienia: bezpośredni (natychmiastowy, wczesny), póz
ny
Metody stosowane w fizykoterapii:
�� naturalne metody lecznicze
�� usprawniają i pobudzają fizjologiczne mechanizmy samoobrony i zdrowienia
�� nie usuwają w sposób bezpośredni przyczyny chorób ale aktywizują organizm do walki z nimi
Znajomość odczynów i umiejętne ich wykorzystywanie warunkuje skuteczność leczenia fizykalnego
Reakcje miejscowe:
�� reakcja naczyń krwionośnych
�� reakcja tkanki nerwowej
�� reakcja tkanki mięśniowej
�� zmiany zachodzące na błonach komórkowych
�� zmiany stężenia elektrolitów tkankowych
Reakcje ogólne:
�� reakcja układu termoregulacji
�� reakcja układu krążenia
�� reakcja układu oddechowego
�� reakcja układu nerwowego
�� reakcja hormonalna
Celem zabiegów fizykoterapii jest wywołanie adaptacji, usprawnienie mechanizmów adaptacji
Adaptacja jest przystosowanie się organizmu do warunków środowiska zewnętrznego
zdrowie / choroba
Działanie bodz
ca fizykalnego (drażnienie)
�� zakłócenie równowagi fizjologicznej organizmu
�� obrona organizmu
�� odczyn
- 2 -
�� przystosowanie się organizmu nowych warunków środowiska
�� adaptacja organizmu
Rodzaje adaptacji:
�� adaptacja miejscowa
�� adaptacja ogólna
�� adaptacja pierwotna  występuje po każdym poszczególnym zabiegu fizykoterapii
�� adaptacja wtórna 
Rodzaje adaptacji według Hildebrandta:
�� adaptacja czynnościowa
�� adaptacja morfologiczna
�� habituacja
�� autonomiczna adaptacja korowa (tworzenie odruchów warunkowych, uczenie się)
Adaptacja czynnościowa po zabiegu:
�� zmiany pobudliwości tkanki nerwowej i mięśniowej
�� zmiany ukrwienia
�� zwiększenie wytwarzania ciepła
�� zwiększenie objętości wyrzutowej serca
Adaptacja czynnościowa w wyniku serii zabiegów
Adaptacja morfologiczna: przyrost mięsni, wzrost ilości erytrocytów i leukocytów itp.
Habituacja  zjawisko hamowania lub zmniejszania się odpowiedzi układu nerwowego na wielokrotnie
powtarzające się bodz
ce
Zasada doboru rodzaju bodz
ca
Dobór bodz
ca, jego nasilenia itp. zależy od:
�� rodzaju i okresu choroby
�� wieku pacjenta
�� chorób towarzyszących (i innych metod ich leczenia)
�� miejsce schorzenia
�� głębokość schorzenia
Zasada doboru dawki (siły bodz
ca)
Prawo Grothusa-Drapera
Zmiany w tkankach wywołuje tylko ta energia, która została zaabsorbowana. Energia, która przenika przez
tkanki lub odbija się od nich nie ma znaczenia terapeutycznego.
Prawo Arndta-Schulza
Słabe bodz
ce podtrzymują procesy życiowe, średnie bodz
ce usprawniają procesy życiowe, silne bodz
ce
działają niekorzystnie na procesy życiowe (hamują procesy fizjologiczne, wywołują reakcje paradoksalne)
Zakres czynnościowy
zakres czucia od progu czucia do progu maksymalnego
Reguła Hildenbrandta
Słabe bodz
ce do których organizm jest zaadoptowany, jedynie utrzymują adaptację, nie dopuszczając do jej
obniżenia
Bodz
ce silniejsze od tych, do których organizm jest zaadoptowany  wyzwalają procesy adaptacji (trenują,
hartują organizm)
Bodz
ce silne, przekraczające możliwości adaptacyjne ustroju, powodują jego uszkodzenie
- 3 -
Zasada seryjności zabiegów
Zabiegi fizykalne stosuje się w seriach
Celem serii zabiegów jest uzyskanie długotrwałych zmian będących wynikiem adaptacji organizmu do
działającego bodz
ca
Zasada zapobiegania przyzwyczajeniu się
Przyzwyczajenie (uodpornienie się)  brak reakcji tkanki na działanie bodz
ca
Zasada zmian częstości zabiegów
Zabiegi rozpoczyna się w poniedziałek
SONOTERAPIA
Ultradz
więki (naddz
więki)
drgania mechaniczne o częstotliwości przekraczającej granicę słyszalności ucha ludzkiego powyżej
20000Hz (20kHz)
W fizjoterapii wykorzystuje się ultradz
więki o częstotliwości od 0,8 do 3 MHz
Częstotliwość dz
więku  liczba drgań (oscylacji) molekuł w czasie 1 sekundy (Hz)
1Hz  1 cykl / sekundę
Im mniejsza częstotliwość działania tym większe ryzyko uszkodzenia tkanki
y
ródłem UD są układy drgające
W terapii z
ródłem UD jest płytka kwarcowa w przetworniku ultradz
więkowym
Rodzaj fali UD  podłużny lub poprzeczny
Rodzaj fali określa się w zależności od kierunku wychyleń cząsteczek ośrodka przez który przemieszcza się
fala UD
W gazach i cieczach występuje tylko fala podłużna
W ciałach stałych mogą występować zarówno fale podłużne jak i poprzeczne
Tkanki ludzkie zachowują się pod wpływem działania UD jak ciecze czy gazy z wyjątkiem zbitej tkanki
kostnej
Czyli w organizmie ludzkim fale poprzeczne mogą występować tylko w kościach
W trakcie rozchodzenia się fali dochodzi miejscowo do uciskania i rozciągania tkanek
Efekty mechaniczne:
Zmiany ciśnienia tkankowego itp.
Szybkość rozchodzenia się ultradz
więków
Szybkość z jaką fala UD przechodzi przez poszczególne tkanki:
�� szybkość rozchodzenia się UD zależy od spoistości (gęstości) ośrodka
�� bardziej spoisty (gęsty) ośrodek  większa szybkość rozchodzenia się w nim UD
�� mniej spoisty (gęsty) ośrodek  mniejsza szybkość rozchodzenia się w nim UD
Tkanka miękka  1540 m/s
Kość 4000 m/s
Długość fali UD  odległość między cząsteczkami znajdującymi się w tym samym wychyleniu fazowym w
czasie przemieszczania się fali UD
Długość fali jest odwrotnie proporcjonalna do jej częstotliwości
Długość fali UD = Szybkość rozchodzenia się UD / Częstotliwość UD
- 4 -
Tkanki miękkie:
długość fali 4mm = 400 000 mm/s / 10000 Hz
Natężenie fali UD
maleje w miarę oddalania się od z
ródła UD w wyniku rozproszenia i pochłaniania energii UD
Rozproszenie: odbicie i załamanie fali UD
Na granicy ośrodków o różnych właściwościach absorpcji UD może dochodzić do odbicia fali UD (fale
stojące: efekt ścinania)
Wraz ze wzrostem absorpcji spada ilość energii UD przenoszonej głębiej
Głębokość połówkowa (warstwa połowiąca)
Dla częstotliwości 1MHz to ich silne działania dochodzi do 4-5cm w głąb tkanek, dla 3MHz ok. 1 cm
Oddziaływanie UD jest uzależnione od ich mocy (W)
Moc nadawcza przetwornika UD  całkowita moc UD emitowana przez dany przetwornik
Gęstość mocy (W/cm2) = moc nadawcza przetwornika (W) / pole powierzchni przetwornika (cm2)
Oddziaływanie UD na tkanki jest uzależnione od ich gęstości mocy (W/cm2)
Czyli od mocy UD przypadającej na 1cm2 powierzchni ciała
Na ogół dawkuje się w zakresie gęstości mocy od 0,1 do 2,0 W/cm2
Gęstość mocy  średnie natężenie przestrzenne (średni natężenie z jakim fala UD oddziałuje na tkanki)
Szczytowe natężenie przestrzenne  największe natężenie w sygnale UD
Od wartości średniego natężenia przestrzennego uzależnione są mechaniczne efekty oddziaływania UD na
tkanki
Maksymalne natężenie przestrzenne w sygnale powoduje mikropoparzenia w tkankach (unika się tego m.in.
poprzez poruszanie przetwornikiem UD w czasie zabiegu.)
Współczynnik równomierności sygnału WRS
stosunek maksymalnego sygnału emitowanego z przetwornika UD do średniego natężenia przestrzennego.
WRS określa rozkład sygnału UD
Według WHO WRS (BNR z angielskiego) powinien się mieścić w zakresie od 2,1 do 6,1
Rodzaj emisji fali UD  ciągła lub przerywana
Emisja ciągła (fala ciągła)  natężenie UD jest stałe w całym czasie emisji fali UD
Emisja przerywana (fala przerywana)  okresowo natężenie UD jest maksymalne i zerowe
Czas trwania emisji + czas trwania przerwy w emisji to jeden cykl (okres)
Współczynnik wypełnienia okresu = czas trwania emisji UD / okres
WWO = 5 ms / 10 ms = � (50%)
Szczytowe natężenie czasowe
Średnie natężenie czasowe powstaje w wyniku uśrednienia natężenia w fazie nadawczej i w przerwie
W emisji ciągłej UD
średnie natężenie czasowe = średnie natężenie przestrzenne
W emisji przerywanej UD
średnie natężenie czasowe < średnie natężenie przestrzenne
Średnie natężenie czasowe zależy od współczynnika wypełnienia okresu
Obliczanie średniego natężenia czasowego
- 5 -
Przykład 1
Współczynnik wypełnienia okresu = 50%
Szczytowe natężenie czasowe = 1 W/cm^2
1W/cm^2 x 0.5 (50%) = 0.5 W/cm^2
Przykład 2
Współczynnik wypełnienia okresu = 20%
Szczytowe  1W/cm^2
Średnie natężenia czasowe = 0.2 W/cm^2
Ilość ciepła wytworzonego w tkankach zależy od średniego natężenia czasowego
Ciepło powstaje gdy średnie natężenie czasowe >0.5 W/cm2
W terapii stosuje się na ogół
Czas trwania nadz
więkawiania wynosi:
od 0.5 do 3 minut na 1 cm^2 powierzchni zabiegowej
Równocześnie nadz
więkawiania się obszar najwyżej 3-krotnie większy niż powierzchnia przetwornika UD
Przed zabiegiem nadz
więkawiania należy określić:
�� częstotliwość UD (w MHz)
�� gęstość mocy UD (W/cm2)
�� rodzaj emisji UD (fala ciągła (FC) lub fala przerywana (FP))
�� przy emisji przerywanej  współczynnik wypełnienia okresu (w %)
�� wielkość pola zabiegowego (PZcm^2)
�� całkowity czas trwania zabiegu (w min.)
Przykładowo:
formuła zapisywania zabiegów ultradz
więków
3 MHz / 0.5 W/cm2 / 100% / 0.5 / 1 min/cm2
częstotliwość / średnie natężenie / praca ciągła/przerywana /
1 MHz / 1.2 W/cm2 / 10% (przerywana fala) / (średnie natężenie czasowe) 0.12 W/cm2 / (czas zabiegu) 1
min/cm2
Skutki działanie UD
�� termiczne
�� pozatermiczne
UD mogą powodować podniesienie temperatury tkanek do 5cm w głąb tkanek a nawet głębiej
Biologiczne skutki cieplnego działania UD:
�� zwiększenie rozciągliwości tkanki kolagenowej
�� zwiększenie przepływu krwi
�� zmniejszenie pobudliwości nerwów i szybkości ich przewodzenia
�� podniesienie progu pobudliwości receptorów bólowych
�� zwiększenie aktywności enzymatycznej
�� zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych
Ilość wytworzonego ciepła zależy od:
�� natężanie fali
�� częstotliwości
- 6 -
�� czasu trwania nadz
więkawiania
�� wielkości obszaru nadz
więkawianego
�� rodzaju tkanek nadz
więkawianych
Skutki pozatermiczne (kawitacje trwałe i przejściowe, zmiany mechaniczne, zmiany chemiczne):
�� zmiany przepływu jonów komórkowych
�� zmiany aktywności komórek
�� efekty piezoelektryczne
�� zmiany przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych
�� przyspieszenie procesów metabolizmu komórkowego
�� zmiany chemizmu tkanek
�� zmiany rozciągliwości włókien kolagenowych
�� zmiany aktywności leukocytów
�� zmiany aktywności fibroblastów
�� pobudzenie komórek tucznych
Kawitacja  pęcherzyk gazu drgający w wyniku drgania mechanicznego
Kawitacja trwała  nieszkodliwa
Kawitacja przejściowa  szkodliwa, niestabilna, zapaściowa
Dawki małe od 0.05 do 0.5 W/cm2
Średnie od 0.5 do 0.8 W/cm2
Duże od 0.9 W/cm2 do 2 W/cm2
- 7 -