ROLNICTWO EKOLOGICZNE
Czynniki kształtujące rozwój rolnictwa ekologicznego:
" Gwałtownie rozwijające się rolnictwo konwencjonalne
" Odejście od klasycznych metod uprawy takich jak np.
stosowanie płodozmianu a w to miejsce wprowadzenie
odmian intensywnych, monokultur i GMO
" Zwiększanie zużycia środków ochrony roślin i nawozów
sztucznych
" Przemysłowy tucz zwierząt
" Wypieranie gospodarki chłopskiej przez przedsiębiorstwa
rolniczo  przemysłowe
W efekcie:
Coraz częściej pojawiają się bezpośrednie dowody na
zachwianie się równowagi biologicznej w środowisku
i pogarszanie się jakości płodów rolnych.
Wraz z dynamicznym rozwojem rolnictwa przemysłowego
pojawili się konsumenci poszukujący innych sposobów
produkcji żywności  żywności z tzw.  rolnictwa
alternatywnego (lata 60 i 70  te).
W latach 80  tych, gdy stwierdzono, że produkcja rolnicza
metodami  alternatywnymi ma charakter
prośrodowiskowy  ekologiczny, powstał termin
ROLNICTWO EKOLOGICZNE
Cele rolnictwa ekologicznego:
" produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu
człowieka przy jednoczesnym utrzymaniu lub podwyższaniu
żyzności gleby (ożywienie gleby czyli aktywizacja biologiczna),
" życie zgodnie z prawami przyrody,
" nie niszczenie lecz poprawianie,
" wytworzenie żywności, która człowiekowi służy a nie szkodzi,
" traktowanie gospodarstwa jako organizmu,
" naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,
" obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie
im optymalnych warunków bytu.
1
Rolnictwo ekologiczne
" Często utożsamiane jest z rolnictwem prymitywnym.
" Nie oznacza gospodarowania zwyczajowo-tradycyjnego,
lecz jego połączenie z najnowszą wiedzą.
" Próbuje optymalnie wykorzystać warunki siedliskowe
oraz możliwie całkowicie (bez dopływu substancji
z zewnątrz) zamykać obieg materii organicznej
i składników pokarmowych.
Czym różnią się nasiona do upraw ekologicznych
od nasion konwencjonalnych?
Specjalne odmiany:
wyhodowane dla potrzeb rolnictwa/ogrodnictwa
ekologicznego,
stare odmiany miejscowe,
Reprodukowane w gospodarstwie ekologicznym,
Nie zaprawiane chemicznie.
Od 1 stycznia 2004 przepisy UE nakazują stosowanie
w gospodarstwach ekologicznych materiału siewnego
pochodzącego z roślin matecznych:
uprawianych przynajmniej przez jedno pokolenie
(gatunki jednoroczne),
uprawianych przynajmniej przez dwa sezony
wegetacyjne (gatunki dwu- i wieloletnie)
w warunkach ekologicznych.
2
Hodowla roślin do uprawy w gospodarstwach ekologicznych
Materiał wyjściowy
�% Stare odmiany, prymitywne tzw. odmiany lokalne
i formy dzikie:
" cechy związane z odpornością na choroby i szkodniki,
" zdolność konkurowania z chwastami,
" dłuższe z
dz
bło u zbóż,
" mniejsze wymagania pokarmowe,
" głębiej sięgający system korzeniowy umożliwiający
skuteczniejsze pobieranie wody i lepiej przystosowany
do symbiozy z korzystnymi mikroorganizmami glebowymi,
" lepszy smak i przydatność do wyrobu lokalnych produktów
spożywczych.
�% Materiałami wyjściowymi mogą być także współczesne
odmiany roślin uprawnych pod warunkiem, że zostały
wyhodowane bez stosowania niedozwolonych metod.
Metody hodowli
Nasiennictwo ekologiczne
Problemy
" Zakaz stosowania chemicznych środków ochrony
i nawozów
 większe ryzyko zanieczyszczenia nasionami
chwastów i patogenami przenoszonymi z materiałem
siewnym,
 wolniejsze tempo mineralizacji nawozów
organicznych oraz konkurencja ze strony chwastów
sprawiają, że wigor nasion musi być wysoki, a rozwój
siewek szybki (system korzeniowy),
 niektóre gatunki roślin (ziemniak, pomidor)
sprawdzają się dobrze,
 gatunki dwuletnie i okopowe - trudno uzyskać
nasiona wysokiej jakości,
3
 mieszańce F1 trudno uzyskać jakiekolwiek nasiona.
Kierunki hodowli odmian podstawowych gatunków roślin
rolniczych dla potrzeb uprawy ekologicznej
ZBOŻA:
Odporność lub tolerancja na śnieć cuchnącą pszenicy
(Tilleteria tritici) i inne choroby przenoszone z materiałem
siewnym.
Należy opracować dopuszczalne w rolnictwie ekologicznym
metody odkażania nasion, które w dłuższym okresie czasu
będą zastępowane hodowlą i wprowadzaniem do uprawy
form odpornych.
Zdolność konkurowania z chwastami, długie z
dz
bło.
Wierność plonowania i stabilna jakość w zróżnicowanych
warunkach środowiska (efektywność wykorzystania
składników pokarmowych, odporność na stresy abiotyczne).
Wysoka jakość plonu i stabilność cech jakościowych
w warunkach ekstensywnej uprawy.
ZIEMNIAKI:
Odporność na zarazę ziemniaka (Phytophtora infestans)
w połączeniu z wysoką jakością.
Zaraza jest przyczyną zmiennych plonów i największych
problemów na rynku ekologicznego ziemniaka
(zakaz stosowania fungicydów miedziowych, rosnąca
agresywność patogena).
Istniejące dzisiaj odmiany o podwyższonej odporności
na zarazę ziemniaka w większości charakteryzują się
gorszym smakiem, nieatrakcyjnym wyglądem i/lub
ograniczoną przydatnością do przechowywania.
Odporność na rizoktoniozę (Rhizoctonia spp.; zgorzel).
4
BURAK CUKROWY:
Ze względu na stosunkowo niewielką zniżkę plonów
w warunkach uprawy ekologicznej (ok. 20%), burak
cukrowy powinien cieszyć się zainteresowaniem rolnictwa
ekologicznego. Jest bardzo przydatny w płodozmianach,
szczególnie na urodzajnych glebach.
Do pożądanych cech odmianowych zaliczyć trzeba przede
wszystkim szybki wzrost we wczesnych stadiach rozwoju,
szczególnie w rejonach o dużym nasileniu występowania
szkodników.
Problemem jest brak cukrowni wytwarzających ekologiczny
cukier w wielu krajach Europy.
KUKURYDZA, SA
ONECZNIK I RZEPAK:
Kukurydza:
Odmiany dla warunków uprawy niskonakładowej.
Jedną z najważniejszych cech jest wysoka polowa zdolność
wschodów i szybki rozwój siewek we wczesnych stadiach
rozwoju.
Słonecznik:
Brak większych różnic pomiędzy cechami korzystnymi
w systemach uprawy konwencjonalnej i ekologicznej.
Ważnymi kryteriami selekcji są wysoki plon, odporność na
wyleganie i wczesny termin dojrzewania nasion.
Rzepak:
Głównym problemem są szkodniki, powodujące spadek
plonu poniżej 1000 kg z hektara (Niemcy).
Poprawy wymagają także konkurencyjność wobec
chwastów i wymagania pokarmowe.
Ekologiczny rzepak mógłby stanowić bardzo pożądaną
alternatywę dla słonecznika jako roślina oleista i paszowa
5
Głównym problemem jest zdrowotność materiału
siewnego
" Zapobieganie chorobom
 właściwy płodozmian - tworzący glebę/kompost
zapobiegający rozwojowi patogenów, odpowiednie
siedliska dla drapieżników
 właściwy termin siewu/sadzenia, odpowiednia
temperatura i wilgotność gleby
 hodowla odmian odpornych
 czyszczenie i suszenie nasion
" Zabiegi polegające na odkażaniu powierzchni nasion,
zwalczające chorobotwórcze grzyby i bakterie.
 kompost z herbaty i dżdżownic kalifornijskich -
złożone zbiorowiska mikroorganizmów konkurujących
z patogenami
 zabiegi biodynamiczne - stymulują aktywność
biologiczną gleby. Wyciągi z roślin, zwierzęcy
lub mineralny nawóz, zwykle po fermentacji, stosuje
się je w małych ilościach.
  kuracje ziołowe - wyciągi i olejki z ziół zwalczają
grzyby przenoszone z materiałem siewnym, lub
hamują ich wzrost (m.in. skrzyp, czosnek), podnoszą
odporność roślin (pokrzywa, grejpfrut)
 gorąca woda - zwalcza większość mikroorganizmów na
powierzchni nasion. Niesie ryzyko uszkodzenia nasion
 środki dezynfekujące - moczenie nasion w roztworze
wybielaczy, kwasów itp. (Clorox, soda oczyszczana,
nadmanganian potasu)
6
Zaopatrzenie w materiał siewny
W internecie zamieszczane są listy gatunków i odmian
dostępnych w formie nasion dla producentów żywności
ekologicznej.
Usprawniają one wymianę informacji między producentami
nasion, a zainteresowanymi rolnikami, umożliwiają także
rezerwację lub zakup odpowiednich nasion on-line.
Stworzono wspólną bazę europejską pod adresem
www.organicXseeds.com.
Baza danych w Polsce
www.piorin.gov.pl/akt/wykaz%20dostawcow.htm
Pozwolenie na zastosowanie konwencjonalnego
(nie ekologicznego) materiału siewnego jest udzielane
w wyjątkowych wypadkach tylko wtedy, gdy:
- w bazie danych nie ma żadnej odmiany żądanego
gatunku;
- żaden producent nie jest w stanie zapewnić dostawy
nasion lub sadzeniaków, mimo, że zostały zamówione
z odpowiednim wyprzedzeniem;
- w bazie danych nie ma danej odmiany jakiegoś gatunku,
a rolnik wykaże, że dostępne odmiany nie mają
odpowiednich cech (np. nie nadają się do określonego
sposobu użytkowania);
- materiał siewny ma służyć do badań naukowych,
w doświadczeniach polowych na małą skalę
lub w celu prowadzenia hodowli zachowawczej.
7
Rozwój nasiennictwa ekologicznego na świecie
" Stopniowe wdrażanie obowiązku stosowania specjalnych
nasion w uprawach ekologicznych
" Szybki rozwój nasiennictwa ekologicznego, stopniowy
spadek cen i poprawa jakości nasion dostępnych na rynku
Rośnie zainteresowanie nasiennictwem ekologicznym
" Ocena jakości oferowanych odmian i nasion
" Organizacje pośredniczące między firmami nasiennymi a
rolnikiem/ogrodnikiem chcącym kupić nasiona
" Badania naukowe nad rozwojem tej części sektora
nasiennego, dopuszczalnymi metodami  zaprawiania
nasion, oceną zdrowotności
" Pierwsza konferencja międzynarodowa w 2004
Nasiona ekologiczne w Polsce
Niewiele nasion na rynku
 Kilka polskich firm wprowadziło w roku 2004 jako nowość
 Obecnie na stronie internetowej PIORiN aktualizowany
wykaz dostawców ekologicznego materiału siewnego
8