Wyznaczanie i zabezpieczanie stref podczas akcji ratowniczych
Trudno jest podać szczegółową i wyczerpującą definicję strefy wyznaczanej podczas akcji
ratowniczej. Podczas akcji wyznacza się następujące strefy:
- bezpośrednich działań gaśniczych podczas pożarów,
- wypadków i katastrof budowlanych oraz komunikacyjnych.
- skażeń chemicznych.
- skażeń ekologicznych,
- zagrożeń radiacyjnych,
- segregacji rannych podczas wypadków masowych,
- inne.
W zależności od rodzaju zagrożenia. Wyznaczenie strefy powinno być zasadniczym elementem
każdej akcji ratowniczej Próbując ją zdefiniować można powiedzieć, ze strefa to wyznaczony
przez kierownika akcji ratowniczej teren. obiekt, budowla, akwen, gdzie istnieje zagrożenie i
gdzie będzie prowadzona bezpośrednio akcja ratownicza. Otoczenie poza wyznaczoną strefą to
miejsce, gdzie znajduje się zabezpieczenie logistyczne działań ratowniczych prowadzonych w
strefie zagrożenia Na rysunku nr l przedstawiono ogólny schemat podziału terenu akcji na strefy
Bardzo ważne jest wyznaczenie stref podczas akcji ratownictwa drogowego. Sprawnie i
prawidłowo wyznaczona i oznakowana strefa zwiększa bezpieczeństwo ratowników. Szczególną
uwagę należy na to zwrócić podczas zdarzenia na bardzo ruchliwej drodze. Nieoznakowanie
terenu akcji może doprowadzić w każdej chwili do potrącenia ratowników przez pojazdy
poruszające się obok wypadku. Należy tutaj mieć na uwadze rozproszoną koncentrację
kierowców zainteresowanych skutkami wypadku, obok którego przejeżdżają.
Niebezpieczeństwo wzrasta w porze nocnej. Kierownik akcji ratowniczej powinien w
warunkach nocnych zażądać wzmocnienia sil i środków policji Jeżeli teren akcji ma długość ok.
100 m drogi, to do odpowiedniego nadzoru w zakresie kierowania ruchem drogowym nie
wystarczy jeden radiowóz Odpowiednio wyznaczona i zabezpieczona strefa zwiększa komfort
psychiczny pracy ratowników, a np. uwalnianie osób uwięzionych w pojez
dzie samochodowym
w sytuacji, gdy inni  patrzą na ręce", negatywnie wpływa na ich działanie . Bardzo często
wyznacza się zbyt małe strefy- ratownicy w ubraniach
Rys, l Schemat podziału terenu akcji na strefy
gazoszczelnych neutralizują rozlaną parującą ciecz, a w odległości 2 m od nich akcję obserwuje
zebrany w centrum miasta tłum gapiów. Nie wyznaczenie strefy daje możliwość spontanicznego
włączenia się do akcji osobom postronnym. Wyznaczona i zabezpieczona strefa uniemożliwia
ewentualne kradzieże. Podczas akcji ratowniczej prowadzonej po wybuchu wieżowca w Gdańsku
w kwietniu 1995 r. zabezpieczenie strefy przed osobami postronnymi stanowił szczelny pierścień
utworzony przez służby policji. Miało to istotny wpływ na organizację akcji ratowniczej.
Podczas, prowadzenia działań z zakresu ratownictwa wodnego na akwenach wyznacza się strefy
stosując odpowiednie boje. W trakcie gaszenia pożarów i działań z zakresu ratownictwa tech-
nicznego (drogowego, budowlanego) wyznaczenie i zabezpieczenie strefy nie stanowi
poważniejszego problemu, natomiast podczas zdarzeń chemiczno-ekologicznych czynność ta
wymaga szeregu działań, a przede wszystkim wykonania precyzyjnych pomiarów. Chciałbym
tutaj szerzej przedstawić zagadnienia dotyczące wyznaczania i zabezpieczania stref skażeń
podczas akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego. Obecnie Państwowa Straż Pożarna
dysponuje rurkowymi i elektronicznymi przyrządami pomiarowymi do wykrywania zagrożeń
toksycznych i wybuchowych. Za pomocą przyrządów do pomiaru wybuchowości można
wykrywać istnienie gazów palnych niezależnie od tego. czy zna się rodzaj gazu. W przypadku
gazów toksycznych jest zupełnie inaczej- Trzeba znać rodzaj gazu i posiadać odpowiedni
przyrząd pomiarowy. Praktycznie w warunkach polowych przy pomocy przyrządów
pomiarowych będących w dyspozycji jednostek PSP bardzo trudno jest ustalić rodzaj nieznanej
substancji niebezpiecznej. To samo dotyczy zanieczyszczenia wody i gruntów. Rozpoznanie i
wyznaczenie strefy skażonej techniką pomiarową zależy od przedstawionych poniżej czynników.
l. Miejsce powstania zagrożenia Rozprzestrzenianie się obłoku może mieć miejsce na płaskim
lub pagórkowatym terenie (wzniesienia i kotliny mogą gromadzić gazy). w zabudowanym
obszarze miejskim (silny wpływ na rozprzestrzenianie się gazów mogą mieć budynki), w
miejscach zawirowań bądz
odchyleń kierunku wiatrów itp.
2. Czas prowadzenia akcji ratowniczej Noc znacznie utrudnia prowadzenia akcji ratowniczej, w
godzinach szczytu ruch uliczny znacznie się nasila.
3. Pogoda Najważniejszym czynnikiem pogodowym jest wiatr. Silny wiatr prowadzi do
szybkiego rozprzestrzenianie się gazu, ale jednocześnie do jego rozcieńczania. Słaby wiatr
powoduje powolne rozprzestrzenianie się obłoku gazu, ale stężenie na jego obrzeżach jest
większe.
4. Intensywność i czas wydzielania się substancji szkodliwej Emisja lub wyciek do otoczenia
może być długotrwały, krótkotrwały, z dużą lub małą wydajnością.
5. Inne
Emisja gazu występuje na powierzchni ziemi lub na dużej wysokości (komin), temperatura
otoczenia, opady itp. Decydujące znaczenie dla wyznaczania stref ma gęstość gazu szkodliwego
względem powietrza. Gazy ciężkie utrzymają się bardzo czę-
Rys. 2 Podział na dwie strefy
Legenda: l - miejsce emisji gazu toksycznego 2 - ratownicy 3 - zabezpieczenie ratowników 4 - kierownik akcji ratowniczej 5 - miejsce
neutralizacji wstępnej 5 - pomiary strefy skażenia
Rys. 3 Podział akcji ratownictwa chemicznego na 3 strefy
sto w pobliżu ziemi, stwarzając poważne zagrożenie dla otoczenia, Strefę skażoną wyznacza się
przede wszystkim dla: - uchronienia ludzi przed skutkami skażenia poprzez zastosowanie
odpowiednich dla danej sytuacji i w odpowiednim czasie środków zaradczych, zabezpieczenia
ratowników przed wejściem w skażenie bez właściwego zabezpieczenia. Skażenie może
przyjąć formę stalą, ciekłą lub gazową. Wyznaczenie strefy dla substancji stałej nie nastręcza
większych problemów, ponieważ substancja stała ma ograniczone możliwości rozprzestrzeniania
się. Należy jednak dokładnie rozpoznać daną substancję i warunki panujące w jej otoczeniu,
ponieważ są związki chemiczne w formie stałej, które rozkładają się z wydzieleniem gazu.
Możliwe jest również wystąpienie skażenia akwenów niebezpieczną substancją stałą. Dla
substancji ciekłej wyznaczenie strefy skażonej związane jest z rozpoznaniem dróg
rozprzestrzeniania się skażenia ciekłego. Należy ustalić możliwości dojścia skażenia ciekłego do
wszelkich cieków wodnych, zbiorników, ujęć wody pitnej, studzienek kanalizacyjnych itp.
Ustalenia takie zostaną przeprowadzone wzrokowo oraz przy pomocy sprzętu i środków
pomiarowych. Pomiary skażenia wody i gruntu powinny przeprowadzić służby ochrony środowi-
ska oraz stacje są nitarno-epidemiologiczne. Ciekła substancja chemiczna może powodować
również skażenie powietrza poprzez parowanie i wydzielanie niebezpiecznych substancji
gazowych. W większości przypadków dla rozlewisk kwasów i zasad wyznacza się strefę w
promieniu 10-20 m od miejsca awarii. Zależy to oczywiście od wielu czynników (rodzaj
substancji, jej ilość, intensywność wycieku, miejsce awarii, warunki meteorologiczne itp.),
Substancja gazowa stwarza najwięcej problemów w za kresie wyznaczenia strefy, ponieważ
wiąże się to z jej możliwościami dynamicznego rozprzestrzeniania. Do substancji gazowych
stwarzających bardzo duże zagrożenie toksyczne należy zaliczyć przede wszystkim chlor,
amoniak, fosgen. Należy szczególnie uważać w przypadku rozlewisk kwasu azotowego i
dymiącego oleju, z których wydzielają się toksyczne gazy (tlenki azotu i siarki). Wyznaczoną i
oznakowaną strefę należy cały czas monitorować. Celem monitoringu jest wykrycie niebez-
piecznego poziomu skażenia zbliżającego się do strefy czystej. Wyznaczoną i oznakowaną strefę
należy odpowiednio zabezpieczyć przed rozprzestrzenianiem się gazów niebezpiecznych do
strefy czystej. W praktyce najczęściej do zabezpieczania stref skażonych stosuje się kurtyny
wodne oraz odpowiednie dmuchawy do wytwarzania strumienia powietrza. Do zabezpieczenia
strefy podczas stawiania cystern kolejowych z chlorem (wypadek kolejowy pociągu w 1989 r. w
pobliżu stacji Białystok, gdzie wykoleiły się trzy cysterny z chlorem) przygotowano dmuchawy,
w celu ukierunkowania ewentualnej chmury chloru oraz sprzęt do podania kroplistych prądów
wody w kierunku chmury, w celu jej rozrzedzenia i osadzenia w dół. Przy operacji stawiania
cystern w bezpośrednim sąsiedztwie pozostał tylko operator dz
wigu, kierownik grupy
ratowniczej z Płocka kierownik oraz dwóch członków pociągu ratowniczego.
150 m |
Rys. 4 Podział na strefy podczas zasilania prądotwórczego
AGR agregat prądotwórczy P 380 V przedłużacz na zwijadle 380 V Ex P 330 V przedłużacz na
zwijadle 220 V R Ex rozdzielacz prądu 380/220 V Ex P pompa Osw oświetlenie
działań, na odległość około 100 m. Podczas akcji ratowniczej prowadzonej na terenie
przedsiębiorstwa chłodniczego MORSPOL w Warszawie, gdzie doszło do rozszczelnienia
instalacji chłodniczej z amoniakiem, strefę skażoną zabezpieczano przy pomocy czterech
prądów wodnych z ziemi i jednego z podnośnika SH-66. Podczas akcji ratownictwa
chemicznego stosuje się podział na dwie (rys 2) lub trzy strefy (rys. 3). Decyzję w tym zakresie
podejmuje kierownik akcji ratowniczej, w zależności od zagrożeń i rozwoju zdarzenia. Podziału
na strefy zagrożone wybuchem i nie zagrożone wybuchem należy dokonywać także podczas
stosowania agregatów prądotwórczych do zasilania chemicznych pomp elektrycznych. Typowy
schemat podziału na strefy podczas zasilania prądotwórczego przedstawia rys, 4. Niezmiernie
ważne jest wyznaczenie strefy awaryjnej podczas wypadków radiacyjnych. Jeżeli kierowca i
konwojent nie podjęli żadnych działań, to jednostki ratownicze przybyłe w rejon wypadku
radiacyjnego powinny realizować przede wszystkim następujące czynności:
" usunąć ze strefy wypadku wszystkie osoby postronne,
" teren wypadku odpowiednio oznakować.
" wykonać pomiary w celu określenia zasięgu strefy awaryjnej oraz przeprowadzić kontrolę
dozymetryczną osób. które znalazły się w strefie awaryjnej,
- zabezpieczyć z
ródła promieniowania jonizującego.
- zorganizować zabiegi sanitarne i dezaktywacyjne.
Trzeba stosować zasadę, ze w strefie niebezpiecznej należy zawsze nosić ubranie odpowiedniej
ochrony osobistej
Jerzy RANECKI
Literatura: l. Artykuł dr, mi. Edwarda Araszkiewicza  Zagrożenia radiacyjne i sposoby
udzielania pomocy"; Sympozjum Ratowniczo Medyczne, 4-5 grudnia 1S97 r, Kraków 2, Piotr
Guzewski, Roman Pawtowski  Wyznaczanie stref podczas akcji ratowniczych" - materiał
szkoleniowy. Słupsk 1992 r 3, Materiał szkoleniowy firmy Schmitz  Wyznaczanie stref podczas
akcji ratownictwa chemicznego", 1990 r.