Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 3, 127 129
N E U R O L O G I A
Opieka domowa nad chorym po udarze mózgu
Małgorzata Świerkocka-Miastkowska, Dorota Biesek
Katedra i Klinika Neurologii Dorosłych Akademii Medycznej w Gdańsku
osy pacjentów po przebytym udarze mózgu,
Tabela 1. Skala ADL-Barthel
a zwłaszcza jakość ich życia, stały się przedmio-
Oceniana czynność Liczba punktów
Ltem wnikliwych opracowań. Badacze analizują
Kontrola oddawania stolca
przede wszystkim wczesną i póz
ną śmiertelność pouda-
Nietrzymanie 0
rową, a publikowane dane na ten temat istotnie się różnią.
Sporadyczne nietrzymanie 1
Na zróżnicowanie wyników znacząco wpływają przede Pełna kontrola 2
Kontrola oddawania moczu
wszystkim: średni wiek analizowanej grupy chorych, kon-
Nietrzymanie 0
figuracja obciążających czynników ryzyka chorób naczy-
Sporadyczne nietrzymanie 1
niowych oraz bezpośrednie przyczyny zgonów (zawał
Pełna kontrola 2
serca, infekcje, choroba nowotworowa). W przybliżeniu Higiena osobista (mycie, golenie)
Wymaga pomocy 0
można przyjąć, że około 50% osób po przebytym udarze
Samodzielny 1
mózgu ma szansę wieloletniego przeżycia.
Korzystanie z toalety
Wiadomo, że większość chorych, którzy przeżyli udar
Zależny 0
Wymaga niewielkiej pomocy 1
mózgu, rokuje kliniczną poprawę, lecz całkowite ustąpie-
Samodzielny 2
nie zaburzeń mowy, czynności ruchowych oraz funkcji
Spożywanie posiłków
poznawczych obserwuje siÄ™ stosunkowo rzadko. Poprawa
Karmiony 0
Z pomocÄ… 1
zwykle następuje powoli i stopniowo, w ciągu kilku lub
Samodzielny 2
kilkunastu miesięcy, często z okresami, w których pozor-
Przemieszczanie siÄ™
nie nie występują żadne zmiany. Po 2-letnim okresie reha-
Niezdolny 0
bilitacji około 1/3 pacjentów jest w pełni zdolna do samo- Zależny 1
Z niewielkÄ… pomocÄ… 2
obsługi, 1/3 wymaga częściowej pomocy, a pozostali cho-
Samodzielny 3
rzy nadal potrzebują pełnej, stałej opieki.
Chodzenie po płaskim terenie
Do oceny stopnia niesprawności pacjentów po udarze
Niezdolny 0
Za pomocą wózka 1
mózgu wykorzystuje się skale punktowe, dzięki którym
Przy pomocy innej osoby 2
można porównać grupy chorych lub określić stan jednego
Samodzielny 3
chorego na różnych etapach rehabilitacji. Często używa się
Ubieranie siÄ™
Niezdolny 0
skali Barthel Index of Activities of Daily Living (ADL-Barthel).
Z pomocÄ… 1
Za jej pomocą ocenia się sprawność chorych w zakresie
Samodzielny 2
10 podstawowych czynności codziennych (tab. 1).
KÄ…piel
Pacjenci poddający się rehabilitacji muszą pokonywać Z pomocą 0
Samodzielny 1
wiele trudności, napotykanych na różnych płaszczyznach
Chodzenie po schodach
życia. Są to przede wszystkim problemy związane z:
Niezdolny 0
Z pomocÄ… 1
Samodzielny 2
Adres do korespondencji:
dr med. Małgorzata Świerkocka-Miastkowska
Podstawą oceny stopnia niepełnosprawności jest liczba punktów uzyskanych
Katedra i Klinika Neurologii Dorosłych
w skali:
Akademii Medycznej
0 9 punktów  ciężka niesprawność
ul. Dębinki 7, 80 211 Gdańsk
10 14 punktów  niesprawność umiarkowana
tel.: [phone], faks: 0 58 349 23 20
e-mail: [e-mail] 15 19 punktów  lekka niesprawność
20 punktów  pełna sprawność, niezależność
Copyright © 2007 Via Medica, ISSN 1733 2346
127
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 3
" utratą niezależności  kalectwo ogranicza zdolność bilitacyjnych; dobór formy rehabilitacji zależy od sta-
wykonywania prostych, codziennych czynności; nu ogólnego i funkcjonalnego pacjenta.
" utratą pracy  udar jest przyczyną korzystania ze " Kontynuacja rehabilitacji logopedycznej we współpra-
świadczeń rentowych, staje się często powodem przed- cy z terapeutą zaburzeń mowy; do osiągnięcia możli-
wczesnego przejścia na emeryturę; wie najlepszych efektów konieczne są częste i regular-
" pogorszeniem sytuacji materialnej; ne ćwiczenia mające na celu usprawnienie aparatu
" utratą pozycji społecznej  utrudnione kontakty to- mowy oraz poprawę umiejętności pisania i czytania.
warzyskie spowodowane zaburzeniami komunikacji " Rehabilitacja w zakresie codziennych czynności 
werbalnej, pogorszeniem funkcji poznawczych lub zadaniem opiekuna jest asystowanie choremu przy
z przyczyn niezależnych od samego chorego; czynnościach możliwych do wykonania przez niego
" zmianą sytuacji rodzinnej  trudności w zaakcepto- samego oraz zachęcanie do podejmowania wielokrot-
waniu pozycji zależnego od innych członka rodziny; nych prób ich wykonywania w razie niepowodzenia.
" lękiem przed nawrotem choroby, pogorszeniem się " Wspieranie chorego w zaakceptowaniu nowej, trud-
obecnego stanu. nej sytuacji oraz w próbach powrotu do wcześniej-
W związku z tym bliscy i opiekunowie chorych stają szych zainteresowań, a także rozwijaniu nowych, do-
przed szczególnym zadaniem  w ścisłej współpracy stosowanych do aktualnych możliwości: wspólne
z personelem medycznym oraz pracownikami socjalnymi czytanie, oglądanie telewizji, słuchanie radia; uła-
powinni wspomagać pacjenta w ponownym osiągnięciu twianie choremu udziału we wszystkich ważnych
umiejętności, dzięki którym będzie on mógł jak najlepiej uroczystościach towarzyskich, rodzinnych, wydarze-
funkcjonować na co dzień. niach kulturalnych; umożliwienie opuszczania domu
Ze względu na długotrwałość i skomplikowanie pro- i podróżowania.
cesu rehabilitacyjnego opiekunowie powinni się cechować
cierpliwością, wytrwałością, wyrozumiałością i stopniowo SZCZEGÓLNE PROBLEMY
dostosowywać zadania do stale zmieniających się możli- PÓy
NEGO OKRESU POUDAROWEGO
wości pacjenta. " Padaczka poudarowa  do pierwszego napadu do-
chodzi u około 5% chorych z udarem niedokrwiennym
GA
ÓWNE ZADANIA OPIEKUNA CHOREGO mózgu po około 14 dniach od jego wystąpienia; najczę-
PO UDARZE MÓZGU ściej są to napady częściowe ruchowe proste oraz wtór-
" Regularny, ścisły kontakt z lekarzem prowadzącym  nie uogólnione. Rozwoju padaczki częściej można się
neurologiem; przestrzeganie terminów zalecanych spodziewać u osób po przebytym rozległym udarze, po
konsultacji specjalistycznych: internistycznej, diabeto- udarze korowo-podkorowym oraz krwotocznym. Le-
logicznej, kardiologicznej, u specjalisty rehabilitacji; czenie przeciwpadaczkowe należy rozpocząć po kon-
prowadzenie leczenia i kontrolowanie parametrów sultacji neurologicznej i wykonaniu koniecznych ba-
laboratoryjnych według zaleceń lekarskich. dań diagnostycznych  najczęściej stosuje się prepa-
" Kontynuacja zabiegów pielęgnacyjnych we współpra- raty kwasu walproinowego oraz karbamazepiny. Ze
cy z pielęgniarkami środowiskowymi, zgodnie z wy- względu na obecność organicznego uszkodzenia móz-
maganiami wynikającymi ze stanu ogólnego pacjenta gowia terapię należy kontynuować nawet w przypad-
(z zachowaniem zasad profilaktyki zakażeń układu od- ku całkowitego ustąpienia napadów (obserwowanego
dechowego, przeciwodleżynowej itd. u ok. 75% leczonych chorych).
" Kontynuacja rehabilitacji ruchowej we współpracy " Otępienie naczyniopochodne  zaburzenie; spowol-
z fizjoterapeutą  asystowanie choremu w zalecanych nienie procesów poznawczych ujawniające się u oko-
ćwiczeniach biernych, bierno-czynnych i powtarzaniu ło 30% pacjentów 3 4 miesiące po przebytym udarze
ćwiczeń czynnych; usprawnianie może się odbywać mózgu. Podejrzenie wystąpienia otępienia naczynio-
w formie rehabilitacji domowej, ćwiczeń w ośrodku re- pochodnego wymaga diagnostyki neurologiczno-
habilitacyjnym w miejscu zamieszkania oraz w formie -psychiatrycznej  stanowi ono poważne powikłanie
wyjazdowej w wyspecjalizowanych ośrodkach reha- utrudniające proces rehabilitacji. Dostarczanie różno-
128
www.chsin.viamedica.pl
Małgorzata Świerkocka-Miastkowska, Dorota Biesek, Opieka domowa nad chorym po udarze mózgu
rodnych bodz
ców środowiskowych może sprzyjać kiego, mogą mieć trudności z poinformowaniem opie-
hamowaniu procesu degradacji intelektualnej. kuna o upadku lub z odczuwaniem jego skutków 
" Depresja poudarowa  liczba chorujących na depre- w tych sytuacjach szczególnie istotny jest uważny nad-
sję poudarową w publikowanych wynikach badań jest zór opiekuna.
zmienna. W przybliżeniu można przyjąć, że w ciągu " Zaburzenia funkcji seksualnych  u większości pa-
4 miesięcy od udaru depresja poudarowa wystąpi cjentów po przebytym udarze istotnie obniżają się
u około 40% pacjentów. Objawy spełniające kryteria zdolności seksualne. Przyczyn można upatrywać za-
rozpoznania depresji według klasyfikacji Diagnostic równo w dysfunkcji organicznej, jak i w psychice. Ze
and Statistical Manual [of Mental Disorders], Fourth Edi- względu na intymność problemu leczenie powinno się
tion (DSM-IV) są najprawdopodobniej wynikiem ogni- rozważyć po konsultacjach specjalistycznych  uro-
skowego uszkodzenia mózgowia. Niektórzy autorzy logicznej i psychiatrycznej (psychoterapia, leczenie
uważają jednak, że jest to reakcja na trudną, stresującą farmakologiczne).
sytuację życiową. Rozpoznanie depresji powinien po-
twierdzić lekarz psychiatra. W farmakoterapii stosuje Z uwagi na nagłe wystąpienie i długotrwałość ko-
się preparaty trój- i czteropierścieniowe (amitryptyli- niecznej rehabilitacji udar mózgu wymaga dużych
na, mianseryna) i inhibitory wychwytu zwrotnego se- zmian w organizacji funkcjonowania rodziny chore-
rotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake inhibitor; flu- go  nowa sytuacja oznacza dla niej wiele nowych
oksetyna). Wykorzystuje się także stabilizujące nastrój obowiązków i ograniczeń.
działanie leków przeciwpadaczkowych. Oprócz lecze- Ze względu na szczególne obciążenia psychiczne,
nia farmakologicznego stosuje się psychoterapię. jakim podlegają opiekunowie pacjentów po udarze,
" Upadki prowadzące do urazów, złamania  szczegól- wskazane i konieczne jest tworzenie dla nich grup
nie narażeni są na nie pacjenci ze znacznym deficytem wsparcia. Takie grupy powinny spełniać funkcję zarów-
ruchowym, zaburzeniami równowagi i wzmożonym no informacyjno-edukacyjną (spotkania ze specjalista-
napięciem mięśniowym. Chorzy z zaburzeniami mi leczącymi chorych po udarze), jak i stanowić forum
mowy i kontaktu, zespołem zaniedbywania, zaburze- wymiany doświadczeń między osobami na co dzień
niami czucia, zarówno powierzchniowego, jak i głębo- spotykającymi się z problemem udaru mózgu.
y
ródło: Mazur R., Książkiewicz B., Nyka W.M. Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Via Medica, Gdańsk 2004: 133 139.
129
www.chsin.viamedica.pl