MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Szota
Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporzÄ…dzania
preparatów chemicznych 311[02].Z1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Barbara Przedlacka
mgr Urszula Cios-Rawluk
Opracowanie redakcyjne:
mgr Jolanta A
agan
Konsultacja:
mgr in\
. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn ą programu jednostki modułowej 311[02].Z1.03,
 Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania preparatów chemicznych , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik analityk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Wybrane techniki pracy w laboratorium chemicznym 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Właściwości związków nieorganicznych i organicznych 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Preparatyka związków nieorganicznych 19
5.3.1. Ćwiczenia 19
5.4 Preparatyka związków organicznych 22
5.4.1. Ćwiczenia 22
5.5. Przemiany fazowe 25
5.5.1. Ćwiczenia 25
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 27
7. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela  Zastosowanie technik laboratoryjnych
do sporządzania preparatów chemicznych , który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć
dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik analityk 311[02].
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia, i wykaz umiejętności jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- przykładowe ćwiczenia, które pomogą uczniowi zweryfikować wiadomości teoretyczne
oraz ukształtować umiejętności praktyczne,
- ewaluację osiągnięć ucznia z przykładowymi narzędziami pomiaru dydaktycznego,
- literaturÄ™.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:
- samokształcenia kierowanego,
- ćwiczeń laboratoryjnych,
- gier dydaktycznych,
- dyskusji dydaktycznej
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[02].Z1
Podstawowe czynności preparatywne
oraz pomiary parametrów procesowych
311[02].Z1.02
311[02].Z1.01
Zastosowanie technik komputerowych
Stosowanie zasad bezpiecznej pracy
do obliczeń chemicznych
w laboratorium
311[02].Z1.03
Zastosowanie technik laboratoryjnych do
sporządzania preparatów chemicznych
311[02].Z1.04
Wykonywanie pomiarów parametrów
procesowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higiena pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska,
 przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,
 przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas wykonywania ćwiczeń,
 posługiwać się nomenklaturą związków nieorganicznych i organicznych,
 klasyfikować związki nieorganiczne i organiczne,
 określać właściwości fizyko-chemiczne substancji nieorganicznych i organicznych,
 stosować stechiometrię do obliczeń chemicznych,
 stosować obowiązujące jednostki układu SI,
 obliczać stę\
enie roztworów,
 sporządzać roztwory o określonym stę\
eniu,
 przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę, odczynniki,
 montować zestawy do prowadzenia reakcji chemicznych,
 korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,
 stosować podstawowe prawa i wzory elektrochemiczne,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 scharakteryzować typy reakcji chemicznych występujących w preparatyce,
 określić właściwości oraz scharakteryzować metody otrzymywania grup związków
nieorganicznych i organicznych,
 obliczyć stę\
enia substancji biorących udział w procesach równowagowych roztworów
wodnych,
 scharakteryzować przemiany fazowe substancji czystych w zakresie wykorzystywanym
w praktyce laboratoryjnej,
 określić efekty energetyczne przemian fazowych, procesów fizycznych i sporządzania
roztworów,
 zastosować teorie elektrochemiczne do interpretacji procesów,
 określić właściwości granicy faz, zastosować teorie kinetyki chemicznej do opisu
zachodzÄ…cych reakcji,
 określić znaczenie stałej równowagi oraz wpływ czynników zewnętrznych na wydajność
reakcji,
 wykorzystać racjonalnie odczynniki i czynniki energetyczne,
 zorganizować stanowisko pracy z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz ochrony środowiska,
 zorganizować i wyposa\
yć stanowisko pracy w sprzęt laboratoryjny i odczynniki
chemiczne odpowiednio do wykonywanych badań,
 zmontować zestawy do prowadzenia reakcji,
 wykonać czynności związane z otrzymywaniem preparatów nieorganicznych
i organicznych,
 sporządzić dokumentację przebiegu badań laboratoryjnych,
 sporządzić bilans materiałowy reakcji oraz wykonać obliczenia z wykorzystaniem metod
statystycznych,
 skorzystać z tekstowych i pozatekstowych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych 311[02].Z1
Jednostka modułowa: Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania
preparatów chemicznych 311[02].Z1.03
Temat: Otrzymywanie estru octanu butylu z kwasu octowego i butanolu.
Cel ogólny: Praktyczne poznanie procesu otrzymywania octanu butylu.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- przedstawić przebieg reakcji estryfikacji i wyjaśnić jej mechanizm,
- zapisać równania reakcji estryfikacji na wzorach ogólnych oraz równanie reakcji
otrzymywania octanu butylu,
- określić własności ogólne preparatu i jego zastosowanie w praktyce,
- wykonać praktycznie preparat na podstawie podanego opisu wykonania z zachowaniem
zasad bezpiecznej pracy
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
Sprzęt:
- kolba kulista, poj. 250 cm3,
- kolba destylacyjna, poj. 100 cm3,
- chłodnica zwrotna kulkowa,
- chłodnica Liebiga,
- rozdzielacz, poj. 250 cm3,
- zlewki poj. 50 cm3 i 100 cm3,
- stojak do lejków,
- kolba sto\
kowa, poj. 50 cm3,
- cylinder miarowy, poj. 100 cm3,
- waga techniczna, odwa\
niki,
- termometr 200°C,
- miska,
- bagietka.
Odczynniki:
- alkohol butylowy,
- lodowaty kwas octowy,
- kwas siarkowy,
- wodorowęglan sodu  r-r nasycony,
- bezwodny siarczan (VI) sodu,
- woda destylowana.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Materiały:
- instrukcja do ćwiczeń,
- dziennik pracy laboratoryjnej,
- kalendarz chemiczny,
- zeszyt przedmiotowy.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w zespole,
- praca indywidualna.
Czas: 225 min dydaktycznych.
Uczestnicy:
- uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
- przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
- sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczeń,
- zmontować zestaw zgodnie z rysunkiem do ogrzewania z chłodnicą zwrotną
mieszaniny alkoholu butylowego z lodowatym kwasem octowym,
- sporządzić preparat zgodnie z przepisem laboratoryjnym,
- zwa\
yć otrzymany preparat i obliczyć jego wydajność,
- dokonać neutralizacji odczynników i zlikwidować stanowisko pracy,
- prowadzić dziennik pracy laboratoryjny,
- sporządzić sprawozdanie.
Zakończenie zajęć:
- podsumowanie poznanych treści zajęć,
- ocena pracy uczniów przez nauczyciela.
Praca domowa
Korzystając z ró\
nych z
ródeł informacje podaj inne metody otrzymywania estrów na
dowolnych przykładach.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- sporzÄ…dzone sprawozdanie przez ucznia,
- karta ewaluacyjna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Modułowy program nauczania: Technik analityk 311[02]
Moduł: Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych. 311[02].Z1
Jednostka modułowa: Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania
preparatów chemicznych.311[02].Z1.03
Temat: Reakcje endoenergetyczne i egzoenergetyczne.
Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z istotą przebiegu reakcji cieplnych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia: reakcja egzo- i endoenergetyczna, energia aktywacji,
reakcja rozkładu, wymiany syntezy,
- podać przykłady reakcji chemicznych z wydzieleniem ciepła do otoczenia i pobraniem
ciepła z układu,
- udowodnić zale\
ność miedzy rodzajem reakcji, a zasobem energii wewnętrznej
substratów i produktów reakcji,
- zorganizować stanowisko pracy,
- udoskonalić umiejętności pracy zespołowej,
- skonstruować logiczne obserwacje i wnioski,
- skorzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- dostrzec powiÄ…zania chemii z innymi dziedzinami nauk.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz,
- dyskusja dydaktyczna  burza mózgów,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
 podręcznik  Litwin M., Styka Wlazło S., Szymońska J.: Chemia ogólna i nie
organiczna. Nowa Era, Warszawa 2002,
 odczynniki:
tlenek miedzi (II), węgiel, woda wapienna, kwas solny, magnez,
 sprzęt laboratoryjny:
probówki, statyw, palnik, korki, termometry, rurka odprowadzająca.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca zespołowa,
- praca indywidualna.
Czas: 135 min.
Uczestnicy: uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.
Przebieg zajęć:
1. Faza wprowadzajÄ…ca:
- przypomnienie przeprowadzanych reakcji, w których do otoczenia była przekazana
energia na sposób ciepła (reakcje spalania w tlenie),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- przypomnienie przeprowadzanych reakcji, którym trzeba dostarczać energię 
otrzymywanie tlenu w wyniku rozkładu manganianu (VII) potasu.
2. Faza realizacyjna:
- instrukta\
bezpieczeństwa i higieny pracy,
- podanie tematu zajęć,
- nauczyciel wykonuje doświadczenia  redukcja tlenku miedzi (II) węglem. Do
probówki z trudno topliwego szkła wsypuje tlenek miedzi (II) zmieszany z węglem
drzewnym. Probówkę zamyka korkiem z rurką odprowadzającą zanurzoną w zlewce
z wodÄ… wapiennÄ…. MieszaninÄ™ ogrzewa i uczniowie obserwujÄ… przebieg reakcji,
- zapis spostrze\
eń ucznia: układ się nagrzewa, korek został wyrzucony z probówki,
- zapis wniosków ucznia: prowadzona reakcja jest egzotermiczna, układ wykonał pracę,
- uczniowie zapisują równanie reakcji: 2CuO + C 2Cu + CO2,
- wyjaśnienie, \
e reakcja ta zachodzi tylko wtedy, gdy jest jej dostarczana energia
w postaci ciepła  taką nazywamy endoenergetyczną,
- wykonanie doświadczenia przez uczniów  do probówki wlewają kilka centymetrów
sześciennych kwasu solnego i następnie wsypują wiórki magnezowe i probówkę lekko
zamykają korkiem, po zakończeniu reakcji mierzą temperaturę mieszaniny poreakcyjnej,
- zapis spostrze\
eń ucznia: układ się nagrzewa, korek został wyrzucony z probówki,
- zapis wniosków ucznia: reakcja, w czasie której wydziela się energia do otoczenia
w postaci ciepła lub pracy, nazywa się reakcja egzoenergetyczną,
- burza mózgów  podawanie przykładów reakcji egzo  i endoenergetycznych,
- uczniowie odpowiadajÄ… na pytanie nauczyciela: dlaczego reakcjom chemicznym
towarzyszy wymiana energii z otoczeniem?,
- uczniowie analizują wykresy zmian energii dla ró\
nych reakcji chemicznych,
- wprowadzenie pojęcia energia aktywacji,
- pogadanka na temat reakcji zachodzących w czasie spalania ró\
nych paliw: węgla,
torfu itp.,
- uczniowie przypominajÄ… z lekcji biologii proces oddychania. WykazujÄ…
podobieństwa miedzy oddychaniem a spalaniem. Zapisują równanie reakcji
zachodzÄ…cej w czasie oddychania C6H12O6 6CO2 + 6H2O + energia,
3. Faza podsumowujÄ…ca:
- określenie przez uczniów, co to jest reakcja egzo  i endoenergetyczna,
- wyjaśnienie zmian energii w czasie przemian chemicznych,
- wyjaśnienie co to jest energia aktywacji,
- wyjaśnienie, dlaczego reakcje spalania nale\
Ä… do reakcji egzoenergetycznej a reakcje
rozkładu do endoenergetycznych.
Zakończenie zajęć:
- ocena pracy uczniów,
- podsumowanie pracy uczniów,
- wnioski końcowe.
Praca domowa
Kiedy substraty majÄ… wy\
szy zasób energii, w reakcji egzo czy endoenergetycznej?
Odpowiedz
uzasadnij.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
Nauczyciel prowadzi obserwacje uczniów podczas pracy w grupach oraz w czasie
wykonywania ćwiczeń. Ocenia poprawność wykonywania ćwiczeń i końcowe efekty pracy
poszczególnych grup uczniowskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Wybrane techniki pracy w laboratorium chemicznym
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otrzymaj wodorotlenek magnezu z tlenku magnezu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel
obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji w wyniku której mo\
na otrzymać preparat oraz sporządzić
potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) umieścić w zlewce 20 g tlenku magnezu dodać wody destylowanej do około 2/3 jej
pojemności,
4) wło\
yć do zlewki bagietkę szklaną i często mieszając ogrzewać roztwór do wrzenia przez
½ godziny,
5) uwa\
ać, aby nie doprowadzić do przegrzania cieczy,
6) ostudzić po zakończeniu ogrzewania zawartość zlewki do temperatury pokojowej,
7) zdekantować roztwór znad osadu,
8) przesączyć osad i osuszyć w temperaturze nie wy\
szej ni\
50°C,
9) zwa\
yć suchy preparat i obliczyć wydajność,
10) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
11) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: bagietka szklana, probówki, zlewka 600 cm3,
 zestaw do ogrzewania,
 zestaw do sÄ…czenia,
 czasomierz,
 instrukcja do ćwiczeń,
 odczynniki chemiczne: tlenek magnezu, 1 mol/dm3 roztwór kwasu solnego, 1 mol/dm3,
roztwór chlorku amonu,
 waga analityczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Otrzymaj kwas solny z soli kuchennej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić metody
otrzymywania kwasów i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez
ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczeń,
3) zestawić aparaturę zgodnie z rysunkiem:
3
Rysunek do ćwiczenia 2. Zestaw do otrzymywania kwasu solnego:
1  kolba destylacyjna, 2  wkraplacz, 3  płuczka z H2SO4, 4  rurka szklana,
5  zlewka z woda, 6  lejek, 7  kwas solny [8, s. 99]
4) wlać do zlewki 5 100 cm3 wody i całość zwa\
yć na wadze analitycznej,
5) sprawdzić czy lejek, który będzie doprowadzał chlorowodór do zlewki 5 dotyka
powierzchni wody,
6) wsypać 58,5 g soli do kolby destylacyjnej 1,
7) wlać 200 cm3 2,5 mol/dm3 roztworu kwasu siarkowego (VI) do wkraplacza,
8) rozpocząć dodawanie kwasu siarkowego (VI) z wkraplacza po kropli w takim tempie,
aby zawartość kolby 1 nie pieniła się i nie przedostawała się do płuczki,
9) zamknąć korek wkraplacza po dodaniu całej ilości kwasu siarkowego (VI),
10) ogrzać kolbę a\
do momentu wydzielania siÄ™ gazowego chlorowodoru, oraz skraplania
siÄ™ gazu w bocznej rurce kolby destylacyjnej,
11) przerwać ogrzewanie i do kolby 1 wlać górÄ… destylowanÄ… wodÄ™ do okoÅ‚o ¾ jej
pojemności,
12) odłączyć kolbę od płuczki,
13) zwa\
yć otrzymany roztwór kwasu solnego w zlewce 5 na wadze analitycznej, obliczyć
wydajność oraz stę\
enie procentowe otrzymanego roztworu,
14) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
15) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: kolba destylacyjna 500 cm3, wkraplacz 200 cm3, kolba sto\
kowa,
zlewka 250 cm3,cylinder miarowy 100 cm3, probówki,
 rurka szklana,
 wÄ…\
gumowy,
 Å‚apy,
 statywy,
 zestaw do ogrzewania,
 instrukcja do ćwiczeń,
 waga analityczna,
 odczynniki chemiczne: chlorek sodu, 2,5 mol/dm3 roztwór kwasu siarkowego (VI).
Ćwiczenie 3
Otrzymaj siarczan (VI) cynku z cynku i kwasu siarkowego (VI) jako przykład reakcji
wymiany.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel
obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 255 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji,
3) sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia w cylindrze miarowym,
4) prowadzić reakcje pod wyciągiem,
5) wlać 115 g 20% kwasu siarkowego do porcelanowej parownicy,
6) dodać do parownicy 17 g granulowanego cynku,
7) ogrzać mieszaninę nad palnikiem gazowym, do momentu ustania burzliwej reakcji,
8) za pomocą lejka i sączków, przesączyć mieszaninę w celu usunięcia resztek cynku,
9) odparować przesącz w parownicy na łaz
ni wodnej do poczÄ…tku krystalizacji,
10) ochłodzić ciecz z kryształami w celu wydzielenia się jak największej ilości kryształów,
11) odsączyć wydzielone kryształy siarczanu (VI) cynku,
12) przemyć otrzymany preparat niewielka ilością zimniej wody,
13) wysuszyć otrzymany preparat w temperaturze pokojowej,
14) zwa\
yć na wadze analitycznej suchy preparat i obliczyć wydajność,
15) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
16) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: zlewka,
 parownica porcelanowa 200 cm3,
 kolba ssawkowa,
 papier pergaminowy,
 Å‚az
nia wodna,
 instrukcja do ćwiczeń,
 odczynniki chemiczne: 20% roztwór kwasu siarkowego (VI), cynk,
 waga analityczna,
 aerometr,
 palnik gazowy,
 lejek i sÄ…czki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Właściwości związków nieorganicznych i organicznych.
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otrzymaj siarczan (VI) amonu \
elaza (II) z siarczanu (VI) \
elaza (II).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia czyli zasadę prowadzenia procesu krystalizacji uwzględniając
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie
przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji, sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) rozpuÅ›cić 20g FeSO4·7H2O w 20 cm3 gorÄ…cej wody,
4) obliczyć stechiometryczną ilość (NH4)2SO4 i rozpuścić w 20 cm3 wody,
5) przesączyć roztwór,
6) zmieszać otrzymany roztwór z roztworem FeSO4,
7) zakwasić (u\
ywając wkraplacza) roztwór kilkoma kroplami H2SO4 oraz ogrzać roztwór
do wrzenia przy u\
yciu palnika gazowego,
8) przesączyć roztwór w celu usunięcia zanieczyszczeń,
9) pozostawić do krystalizacji,
10) wysuszyć kryształy na bibule filtracyjnej,
11) zwa\
yć kryształy na wadze analitycznej i obliczyć wydajność,
12) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uprzątnąć stanowisko pracy,
13) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewka 600 800 cm3, kolba ssawkowa, lejek Buchnera, bagietka
szklana, cylinder miarowy, krystalizator, termometr,
- lejek,
- bibuła filtracyjna,
- sÄ…czek karbowany,
- statyw do sÄ…czenia,
- pompka wodna,
- instrukcja do ćwiczeń,
- odczynniki chemiczne: FeSO4·7H2O, (NH4)2SO4, H2SO4,
- waga analityczna,
- palnik gazowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 2
Otrzymaj hydroksowęglan miedzi (II) z soli miedzi (II).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić metody
otrzymywania hydroksosoli i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez
ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji,
3) sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
4) rozpuÅ›cić 25 g krystalicznego siarczanu miedziowego CuSO4·5H2O w 250 cm3 wody,
5) ogrzać roztwór do temperatury 60oC stale mieszając przy u\
yciu palnika gazowego,
6) dodawać do otrzymanego roztworu ogrzany roztwór sporządzony z 28,6 g krystalicznego
wÄ™glanu sodowego Na2CO3·10H2O i 250 cm3 wody,
7) utrzymać mieszaninę w temperaturze 60oC stale mieszając,
8) odsączyć powstały osad i przemyć wodą w celu usunięcia siarczanu sodowego,
9) suszyć otrzymany produkt w suszarce w temperaturze 80oC,
10) zwa\
yć i obliczyć wydajność,
11) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uprzątnąć stanowisko pracy,
12) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewka 600 800 cm3, kolba ssawkowa, lejek Buchnera,
- bagietka szklana ,cylinder miarowy, krystalizator, termometr,
- suszarka,
- lejek,
- bibuła filtracyjna,
- sÄ…czek karbowany,
- statyw do sÄ…czenia,
- pompka wodna,
- instrukcja do ćwiczeń,
- odczynniki chemiczne: CuSO4·5H2O, Na2CO3·10H2O,
- waga analityczna,
- palnik gazowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 3
Otrzymaj triszczawianochromian (IV) potasu z dichromianu (VI) potasu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić metody
otrzymywania soli i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez
ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji,
3) sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
4) sproszkować w moz
dzierzu porcelanowym 9,5 g dichromianu (VI) potasu,
5) rozpuścić w zlewce w 400 cm3 wody 11,5 g szczawianu potasu, oraz 27,5 g
krystalicznego kwasu szczawiowego,
6) dodać do otrzymanego roztworu małymi porcjami stale mieszając sproszkowane
dichromian (VI) potasu,
7) odparować do małej objętości roztwór i pozostawić do krystalizacji,
8) odsączyć powstały osad i przemyć wodą,
9) suszyć w temperaturze pokojowej,
10) zwa\
yć i obliczyć wydajność,
11) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uprzątnąć stanowisko pracy,
12) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewka 600 800 cm3, bagietka szklana, cylinder miarowy,
- krystalizator, termometr,
- moz
dzierz porcelanowy,
- zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem,
- zestaw do ogrzewania,
- instrukcja do ćwiczeń,
- odczynniki chemiczne: dichromian (VI) potasu, szczawian potasu, kwas szczawiowy
krystaliczny,
- waga analityczna.
Ćwiczenie 4
Otrzymaj srebro z odpadów laboratoryjnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić mo\
liwości
wykorzystania odpadów laboratoryjnych i technikę wykonywania ćwiczenia
z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) strącić chlorek srebra (etap 1):
- do 100g odpadów laboratoryjnych zawierających sole srebra dodać 100 cm3
6 mol/dm3 roztworu kwasu solnego i pozostawić na okres pół godziny,
- przemyć odsad przez dekantację najpierw kwasem solnym, a potem wodą, cały czas
obserwując przebieg ćwiczenia,
- napisać równanie reakcji,
- zapisać dziennik laboratoryjny zgodnie z ustaleniami.
2) zredukować chlorek srebra do metalicznego srebra przy u\
yciu cynku (etap 2):
- zmieszać chlorek srebra z 2 mol/dm3 kwasem solnym na gęstą papkę,
- wło\
yć blachę cynkową do przygotowanej mieszaniny i pozostawić na kilka godzin
a\
przestanie wytrącać się ciemny osad metalicznego srebra,
- usunąć blachę, osad starannie wymyć woda i wygotować w rozcieńczonym
1 mol/dm3 kwasie siarkowym (VI),
- odsączyć osad i wysuszyć w temperaturze 100oC, cały czas obserwując przebieg
ćwiczenia,
- przeprowadzić obserwację,
- zapisać dziennik laboratoryjny zgodnie z ustaleniami.
3) zredukować chlorek srebra do srebra metalicznego formaliną (etap 3):
- zalać chlorek srebra nadmiarem 10% wodorotlenku sodu,
- ogrzać roztwór do 60 80oC i mieszając dodawać roztworu formaliny (40% wodny
roztwór aldehydu mrówkowego) a\
srebro ulegnie całkowicie redukcji, tj. poddaniu
kolejnej porcji formaliny nie strÄ…ci siÄ™ osad srebra,
- wymyć otrzymany osad srebra wymyć dokładnie wodą przez dekantacje,
- przesączyć osad, przepłukać wodą i wysuszyć w temperaturze 100oC, cały czas
obserwując przebieg ćwiczenia,
- zapisać dziennik laboratoryjny zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewka  2 szt.  400 cm3, bagietka, termometr,
- palnik,
- zestaw do sÄ…czenia,
- instrukcja do ćwiczeń,
- układ okresowy pierwiastków,
- kalendarz chemiczny,
- odczynniki chemiczne: 6 mol/dm3 roztwór kwasu solnego, 1 mol/ldm3 roztwór kwasu
siarkowego (VI), chlorek srebra surowy (z odpadów), blacha cynkowa, formalina.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.3. Preparatyka związków nieorganicznych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otrzymaj siarczan (VI) \
elaza (II) z \
elaza metalicznego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia czyli zasadę prowadzenia procesu krystalizacji uwzględniając
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie
przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) odtłuścić 10 g \
elaza pod wyciągiem płucząc go kilka razy małymi porcjami benzyny
ekstrakcyjnej,
4) rozło\
yć \
elazo na bibule i bardzo dokładnie wysuszyć, poczekać, a\
rozpuszczalnik
odparuje,
5) wsypać \
elazo do zlewki, zalać 90 cm3 2 mol/dm3 roztworu kwasu siarkowego (VI),
6) ogrzać na łaz
ni wodnej, do całkowitego roztworzenia \
elaza,
7) przesączyć gorący roztwór pod pró\
nią i odstawić do krystalizacji,
8) odsączyć wydzielone kryształy od roztworu i przemyć kilkoma cm3 zimnej wody,
9) wysuszyć osad w temperaturze 30oC w eksykatorze,
10) zwa\
yć suchy preparat i obliczyć wydajność,
11) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uprzątnąć stanowisko pracy,
12) uzupełniać dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: 3 zlewki 100 150 cm 3, krystalizator, bagietka, cylinder 50 cm3,
- Å‚az
nia wodna,
- zestaw do sączenia pod pró\
niÄ…,
- tryskawka,
- eksykator,
- instrukcja do ćwiczenia,
- odczynniki chemiczne: \
elazo (cienki drut, małe gwoz
dzie lub opiłki), 2 mol/dm3 roztwór
kwasu siarkowego (VI), benzyna ekstrakcyjna,
- waga analityczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 2
Otrzymaj siarczan (VI) chromu potasu z dichromianu (VI) potasu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić metody
otrzymywania soli i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez
ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodne z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) odwa\
yć na wadze analitycznej a następnie dodać 20 g dwuchromianu potasowego do
zlewki zawierającej 150 cm3 3 mol/dm3 roztwór kwasu siarkowego (VI),
4) podgrzać zlewkę z zawartością na siatce azbestowej a\
do całkowitego rozpuszczenia
dichromianu (VI) potasu,
5) ochłodzić otrzymany roztwór w łaz
ni wypełnionej wodą z lodem do temperatury około
10oC,
6) mieszać powoli roztwór bagietką i jednocześnie wkraplać z wkraplacza 15 cm3 alkoholu
etylowego,
7) pozostawić do krystalizacji w niskiej temperaturze intensywnie zielony roztwór po
zakończonej reakcji,
8) odsączyć pod zmniejszonym ciśnieniem wydzielone kryształy na sączku w lejku sitowym
a następnie przepłukać 3 5 cm3zimnej wody destylowanej,
9) przelać przesącz do zlewki i zagęścić do 0,5 objętości ogrzewając na siatce azbestowej
pod wyciÄ…giem, gdy\
wraz z wodÄ… odparuje z roztworu trujÄ…cy aldehyd octowy,
10) pozostawić zagęszczony roztwór do wykrystalizowania drugiej frakcji,
11) połączyć kryształy obydwu frakcji, przemyć alkoholem etylowym,
12) wysuszyć otrzymany preparat w temperaturze pokojowej,
13) zwa\
yć na wadze analitycznej suchy produkt i obliczyć wydajność,
14) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uprzątnąć stanowisko pracy,
15) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: zlewka  250 cm3,cylinder miarowy  25 cm3, wkraplacz  100 cm 3,
bagietka szklana,
- Å‚az
nia wodna,
- zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem,
- tryskawka,
- statyw z Å‚apÄ…,
- palnik,
- instrukcja do ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- odczynniki chemiczne: dichromian (VI) potasu, 3 mol/dm3 roztwór kwasu siarkowego
(VI), alkohol etylowy,
- woda destylowana,
- waga analityczna.
Ćwiczenie 3
Otrzymaj wodorowęglan sodu z wodorotlenku sodu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić metody
otrzymywania soli i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być wykonane indywidualnie przez
ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracę uczniów. Przewidywany czas
trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodne z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) rozpuścić 20 g wodorotlenku sodu (zwa\
onego wcześniej na wadze analitycznej)
w kolbie sto\
kowej w 60 cm3 wody,
4) zamknąć kolbę korkiem z rurką odprowadzającą i połączyć z butlą dwutlenku węgla,
5) otworzyć dopływ gazu i uchylić lekko korek,
6) zamknąć szczelnie korek i nie odłączając od z
ródła gazu mieszając nasycać roztwór
dwutlenkiem węgla,
7) odsączyć wytrącony osad na lejku sitowym,
8) suszyć osad w temperaturze pokojowej,
9) zwa\
yć osad na wadze analitycznej i obliczyć wydajność preparatu,
10) dokonać neutralizacji odczynników i zlikwidować stanowisko pracy,
11) prowadzić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- szkło laboratoryjne: kolba sto\
kowa 250 cm3, cylinder miarowy 100 cm3, biureta 50 cm3,
- eksykator,
- zestaw do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem,
- lejek sitowy,
- korek gumowy,
- rurka,
- statyw z Å‚apÄ…,
- wÄ…\
gumowy,
- instrukcja do ćwiczenia,
- odczynniki chemiczne: stały wodorotlenek sodu, dwutlenek węgla, 96% alkohol etylowy,
kwas solny,
- waga analityczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.4. Preparatyka związków organicznych
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otrzymaj kwas sulfanilowy z aniliny.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasadę prowadzenia procesu sulfonowania
z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) wlać 4 cm3 stę\
. H2SO4 do suchej okrągłodennej kolbki dwuszyjnej zaopatrzonej,
w termometr i chłodnicę zwrotną powietrzną,
4) dodać 7 cm3 aniliny,
5) ogrzać mieszaninÄ™ w elektrycznym pÅ‚aszczu grzejnym do temperatury 170 180°C,
6) oziębić mieszaninę i wlać ją stale mieszając do zimnej wody, a wtedy kwas sulfanilowy
wydziela się w postaci kryształów,
7) odsączyć kryształy i przemyć wodą,
8) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
9) uzupełnić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: okrągłodenna kolba dwuszyjna ze szlifem, termometr, chłodnica
zwrotna, dwie zlewki, krystalizator,
 statyw \
elazny z Å‚apÄ…,
 elektryczny płaszcz grzejny, instrukcja do ćwiczenia,
 odczynniki chemiczne: stÄ™\
. kwas siarkowy (VI), anilina.
Ćwiczenie 2
Otrzymaj octan etylu z kwasu octowego i etanolu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasadę prowadzenia procesu estryfikacji
z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wlać do kolby destylacyjnej 7,5 cm3 etanolu i 7,5 cm3 stę\
onego H2SO4,
2) dodać kamyczki wrzenne i zamknąć kolbę wkraplaczem,
3) wlać do wkraplacza 20 cm3 lodowatego kwasu octowego o gęstości d= 1,371 g/cm3
i 20 cm3 etanolu,
4) wymieszać dokładnie zawartość wkraplacza wraz z kolbą,
5) zmontować zestaw do destylacji zgodnie z instrukcją stanowiskową na łaz
ni wodnej
i rozpocząć powolne ogrzewanie,
6) dodać mieszaninę z wkraplacza wtedy gdy ciecz w kolbce zacznie wrzeć, (szybkość
dodawania musi być równa szybkości oddestylowania estru),
7) przerwać ogrzewanie po dodaniu całej zawartości wkraplacza,
8) zebrać destylowany ester w uprzednio zwa\
onej kolbce sto\
kowej,
9) zwa\
yć preparat na wadze analitycznej i obliczyć wydajność.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 rozdzielacz o poj. 500 cm3,
 kolba destylacyjna,
 chłodnica Liebiga,
 przedłu\
acz,
 odbieralnik,
 Å‚az
nia wodna,
 wÄ™\
e gumowe do chłodnicy,
 cylinder miarowy o poj. 400 cm3, 200 cm3 i 10 cm3,
 dwie zlewki o poj. 400 cm3 i 200 cm3,
 statyw,
 dwie Å‚apy metalowe,
 odczynniki chemiczne: alkohol etylowy, kwas siarkowy (VI) stÄ™\
ony, lodowaty kwas
octowy,
 waga analityczna,
 instrukcja stanowiskowa.
Ćwiczenie 3
Otrzymaj nitrobenzen z benzenu i kwasu azotowego (V).
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasadę prowadzenia procesu nitrowania
z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) wlać do kolby okrągłodennej trójszyjnej o poj. 250 cm3 zaopatrzonej w chłodnicę
powietrznÄ…, wkraplacz i termometr 20 cm3 stÄ™\
. HNO3,
4) dodać bardzo powoli delikatnie mieszając 20 cm3 stę\
. H2SO4,
5) wkroplić do mieszaniny nitrującej 18 cm3 benzenu, co spowoduje wytworzenie się na
powierzchni cieczy oleistej warstwy koloru słomkowo \
ółtego,
6) ogrzać mieszaninÄ™ przez pół godziny utrzymujÄ…c temperaturÄ™ 60°C,
7) przelać zawartość kolby do rozdzielacza i oddzielić warstwę dolną składającą się
z mieszaniny HNO3 i H2SO4 od warstwy górnej, która zawiera nitrobenzen,
8) wytrząsnąć oddzieloną organiczną warstwę nitrobenzenu z 1 mol/dm3 Na2CO3 (a\
do
chwili gdy przestaną się wydzielać banieczki CO2), a następnie z 20 cm3 wody,
9) oddzielić warstwę nitrobenzenu do suchej kolbki,
10) dodać 1 g bezwodnego CaCl2 i pozostawić dotąd, a\
ciecz poczÄ…tkowo mleczna stanie siÄ™
zupełnie przez
roczysta,
11) sączyć otrzymany produkt przez mały lejek zapatrzony w bibułę,
12) zwa\
yć preparat na wadze analitycznej i obliczyć wydajność,
13) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
14) prowadzić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 szkło laboratoryjne: kolba okrągłodenna trójszyjna 250 cm3 ze szlifem, chłodnica
powietrzna, wkraplacz, termometr, rozdzielacz, dwie zlewki, lejek,
 palnik,
 mieszadło mechaniczne,
 zestaw do sÄ…czenia,
 instrukcja do ćwiczenia,
 odczynniki chemiczne: benzen, stÄ™\
. kwas azotowy (V), stÄ™\
. kwas siarkowy (VI),
bezwodny chlorek wapnia, 1 mol/dm3 roztwór węglanu sodu,
 waga analityczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5.5. Przemiany fazowe
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj wpływ zmiany stę\
eń regentów na kierunek przebiegu reakcji chemicznych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić pojęcie stanu
równowagi odwracalnej reakcji chemicznej oraz technikę wykonywania ćwiczenia
z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) napisać równanie reakcji oraz sporządzić potrzebne roztwory do ćwiczenia,
3) wykonać kolejno doświadczenia w 4 probówkach,
 wlać do 4 probówek po 1 cm3 0,002 mol/dm3 roztworu chlorku \
elaza (III), dodać po
1 cm3 0,006 mol/dm3 roztworu tiocyjanianu potasu,
 dodać do pierwszej probówki kilka kropel 0,2 mol/dm3 roztworu chlorku \
elaza (III),
 dodać do drugiej probówki kilka kropel 0,6 mol/dm3 roztworu tiocyjanianu potasu,
 dodać do trzeciej probówki kilka kropel 4 mol/dm3 roztworu chlorku potasu
(zawartość czwartej probówki słu\
y jak roztwór porównawczy),
4) dokonać obserwacji reakcji zachodzących we wszystkich probówkach,
5) napisać równanie zachodzącej reakcji chemicznej,
6) uzupełnić tabelę,
7) sformułować wniosek,
8) dokonać neutralizacji odczynników zgodnie z instrukcją i uporządkować stanowisko
pracy,
9) prowadzić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Lp. Rodzaje działań Kierunek przesunięcia Skutek zmian
równowagi reakcji
1
2
3
4
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- odczynniki chemiczne: 0,002 mol/dm3 roztwór chlorku \
elaza (III), 0,006 mol/dm3
roztwór tiocyjanianu potasu, 0,2 mol/dm3 roztwór chlorku \
elaza (III), 0,6 mol/dm3
roztwór tiocyjanianu potasu, 4 mol/dm3 roztwór chlorek potasu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- probówki,
- 5 pipet,
- kalendarz chemiczny,
- układ okresowy pierwiastków,
- tabela do uzupełnienia.
Ćwiczenie 2
Otrzymaj tlenek magnezu przez pra\
enie MgCO3.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić pojęcie
zjawiska endo- i egzoenergetyczne zachodzÄ…ce w przyrodzie oraz technikÄ™ wykonywania
ćwiczenia uwzględniając przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Ćwiczenie powinno być
wykonane indywidualnie przez ka\
dego ucznia. Nauczyciel obserwuje i kontroluje pracÄ™
uczniów. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 225 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) wypra\
yć w tyglu w temperaturze 110oC ok. 10 g węglanu magnezu ,
3) ubić 7 g wypra\
onego węglanu magnezu dokładnie w tyglu i przykryć pokrywką,
4) ogrzać niewielkim płomieniem, a póz
niej ogrzewać tygiel w wy\
szej temperaturze,
5) dodać 18 cm3do wnętrza tygla 10 mol/dm3 roztwór kwasu solnego,
6) ogrzać tygiel do momentu a\
przestana się wydzielać pęcherzyki CO2,
7) wyjąć po zakończeniu pra\
enia otrzymany tlenek magnezu z tygla,
8) sproszkować produkt w moz
dzierzu,
9) zwa\
yć i obliczyć wydajność otrzymanej substancji w stosunku do u\
ytego MgCO3,
10) prowadzić dziennik pracy laboratoryjnej zgodnie z ustaleniami.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pogadanka,
- ćwiczenia laboratoryjne.
Åšrodki dydaktyczne:
 węglan magnezu ok. 10 g,
 1mol/dm3 roztwór kwasu solnego,
 tygiel porcelanowy z pokrywkÄ…,
 moz
dzierz porcelanowy,
 bagietka,
 zestaw do ogrzewania,
 układ okresowy pierwiastków,
 kalendarz chemiczny,
 dziennik pracy laboratoryjnej,
 waga analityczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Zastosowanie technik
laboratoryjnych do sporządzania preparatów chemicznych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 8, 10, 11, 14, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. d, 3. b, 4. a, 5. d, 6. c, 7. b, 8. a, 9. b, 10. d, 11. b,
12. c, 13. b, 14. c, 15. d, 16. c, 17. c, 18. d, 19. d, 20. d
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Rozró\
nić charakter chemiczny
1 B P b
tlenków
Wybrać właściwą reakcję otrzymania
2 C P d
soli
3 Wybrać poprawne sformułowanie C P b
4 Wybrać właściwą reakcję rozkładu C P a
5 Określić rodzaj reakcji C P d
6 Wybrać związki utleniające C P c
Rozró\
nić rodzaj układu
7 B P b
wieloskładnikowego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
8 Przewidzieć rodzaj wymiany ciepła D PP a
9 Podać definicję energii wewnętrznej A P b
Podać wzór opisujący I zasadę
10 A P d
termodynamiki
Sklasyfikować przemiany do
11 C PP b
odpowiedniego typu reakcji.
12 Wybrać właściwy substrat C P c
13 Wybrać właściwy reagent C P b
Ocenić mo\
liwości przeprowadzenia
14 D PP c
reakcji estryfikacji
15 Podać nazwę substancji B P d
16 Wybrać definicję błędną C P c
17 Wybrać właściwy produkt C P c
18 Podać rodzaj procesu B P d
19 Określić właściwy mechanizm C PP d
20 Wybrać prawidłowy rodzaj reakcji C PP d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadań, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
6. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wiersz, w którym wymieniono tylko tlenki nie reagujące z wodą to
a) SiO2, CO, ZnO, BaO SO2.
b) NO, CuO, Al2O3, CO, SiO2.
c) Fe2O3, MgO, SO2, SiO2, CO2.
d) Al2O3 FeO, ZnO, SrO, MgO.
2. Chlorek miedzi (II) mo\
na otrzymać w reakcji
I. miedz
+ chlor
II. miedz
+ kwas solny
III. tlenek miedzi(II) + kwas solny
IV. wodorotlenek miedzi (II) + kwas solny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
a) we wszystkich podanych reakcjach.
b) w reakcji I, II i III.
c) w reakcji I, II i IV.
d) w reakcji I, III i IV.
3. Wybierz poprawne sformułowania dotyczące właściwości kwasów
I. StÄ™\
ony H2SO4 ma właściwości higroskopijne.
II. Kwas metakrzemowy jest nietrwały i rozkłada się na tlenek krzemu i wodę.
III. Wodne roztwory kwasów powodują zabarwienie oran\
u metylowego na czerwono.
IV. Wszystkie kwasy sÄ… dobrze rozpuszczalne w wodzie.
V. StÄ™\
ony HNO3 reaguje z miedza w wydzielaniem wodoru.
VI. Kwasy to związki chemiczne, które reagują z zasadami.
VII. Wszystkie kwasy mo\
na otrzymać w reakcji tlenku kwasowego z wodą.
a) I, III, VI i VII.
b) I, II, III, i VI.
c) I, II, III, IV, V i VI.
d) II, V.
4. Wodorotlenki, które ulegają rozkładowi pod wpływem temperatury to
a) Fe(OH)3, Cu(OH)2, AgOH, Hg(OH)2.
b) Mg(OH)2, Zn(OH)2, Al(OH)3, RbOH.
c) Ba(OH)2, KOH, Sr(OH)2, Mg(OH)2.
d) Cu(OH)2,NaOH, Pb(OH)2, Cd(OH)2.
5. Wodorotlenek wapnia mo\
na otrzymać w reakcji
a) syntezy.
b) wymiany pojedynczej.
c) wymiany podwójnej.
d) syntezy, wymiany pojedynczej i podwójnej.
6. Zbiór utleniaczy to
a) atomy sodu, atomy siarki, jony azotanowe (III).
b) jony sodu, atomy siarki, atomy magnezu.
c) jony sodu, atomy siarki, jony azotanowe (V).
d) atomy sodu , czÄ…steczki wodoru, jony azotanowe (V).
7. Układ metanol - woda jest układem
a) dwuskładnikowym i dwufazowym.
b) dwuskładnikowym i jednofazowym.
c) jednoskładnikowym i jednofazowym.
d) jednoskładnikowym i dwufazowym.
8. W układzie otwartym (w sensie mechanicznym)
a) mo\
e nastąpić wymiana energii i masy ciała między układem a otoczeniem.
b) mo\
e nastąpić wyłącznie wymiana energii miedzy układem a otoczeniem.
c) mo\
e nastąpić wyłącznie wymiana masy miedzy układem otoczeniem.
d) nie mo\
e nastąpić ani wymiana energii, ani wymiana masy miedzy układem
a otoczeniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
9. Energia wewnętrzna układu
a) nie zale\
y od temperatury układu.
b) jest termodynamicznÄ… funkcja stanu, a jej zmiana nie zale\
y od drogi przemiany.
c) nie ulega zmianie w wyniku reakcji chemicznej.
d) określa tylko energie kinetyczna ruchu postępowego układu.
10. Zmianę energii wewnętrznej układu obrazuje zale\
ność stanowiąca matematyczny zapis
I zasady termodynamiki
a) "U + Q = W.
b) "U = Q . W.
c) "U = Q/W.
d) "U = Q + W.
11. Do reakcji podstawienia nukleofilowego zaliczamy reakcje
I. C3H7Br + H2O C3H7OH + HBr
II. C4H9Cl+OH- C4H9OH + Cl-
III. C2H5Br + NH3 C2H5NH2 + HBr
IV. C6H6 +Br2 C6H5Br + HBr
a) I,II ,III, i IV.
b) I, II i III.
c) I i II.
d) III i IV.
12. Polimeryzacji ulegajÄ…
a) alkohole jednowodorotlenowe nasycone.
b) cukry proste.
c) alkeny.
d) aminokwasy.
13. Aldehyd powstaje w reakcji utleniania
a) kwasu.
b) alkoholu I rzędowego.
c) alkoholu II rzędowego.
d) alkoholu III rzędowego.
14. Do przeprowadzenia reakcji estryfikacji między alkoholem etylowym, a kwasem
octowym zamiast stÄ™\
onego kwasu siarkowego (VI) mo\
na u\
yć
a) HNO3 stÄ™\
.
b) HCl stÄ™\
.
c) CaCl2 stały.
d) NaCl.
15. Pewna substancja jest produktem reakcji nitrowania, cieczÄ… o \
ółtawej barwie, trującą.
SÅ‚u\
y ona do otrzymywania wielu barwników, lekarstw i materiałów wybuchowych.
Substancja tÄ… jest
a) nitroceluloza.
b) nitrogliceryna.
c) kwas salicylowy.
d) nitrobenzen.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
16. Sformułowanie które jest fałszywe to
a) destylacja to proces rozdzielania mieszanin ciekłych, których składniki ró\
niÄ… siÄ™
temperaturami wrzenia.
b) chromatografia jest metoda rozdziału mieszanin wykorzystującą ró\
nicę ruchliwości
poszczególnych składników mieszaniny na specjalnie przygotowanym podło\
u.
c) odparowanie jest metodą rozdziału polegającą na wykorzystaniu ró\
nic w masach
i rozmiarach rozdzielanych składników.
d) ekstrakcja jest metodą rozdzielania mieszaniny wykorzystującą ró\
nicÄ™
rozpuszczalności składników mieszaniny w u\
ytym rozpuszczalniku.
17. W wyniku redukcji propanonu otrzymano
a) kwas protonowy.
b) tylko propan 1 ol.
c) tylko propan 2 ol.
d) propan 1 ol, propan 2 ol.
18. W celu wydzielenia NaCl z wodnego roztworu nale\
y zastosować
a) dekantacjÄ™.
b) sÄ…czenie.
c) ekstrakcjÄ™.
d) odparowanie.
19. Reakcja estryfikacji zachodzi według mechanizmu
a) addycji elektrofilowej.
b) substytucji elektrofilowej.
c) addycji wodorotlenkowej.
d) substytucji nukleofilowej.
20. Reakcja, którą nale\
y przeprowadzić, aby otrzymać z oleju słonecznikowego margarynę
to
a) uwodornienie.
b) bromowanie.
c) ekstrakcjÄ™.
d) utlenianie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania preparatów
chemicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Zastosowanie technik
laboratoryjnych do sporządzania preparatów chemicznych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
 zadania 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 2, 8, 10, 18, 19, sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
 dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
 dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
 dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
 bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. a, 4. d, 5. a, 6. c, 7. a, 8. c, 9. a, 10. a, 11. d,
12. c, 13. b, 14. b, 15. b, 16. b, 17. d, 18. d, 19. a, 20. a
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Rozró\
nić charakter chemiczny
1 B P c
tlenków
2 Wybrać reakcję otrzymywania soli C PP c
3 Wybrać właściwości kwasów C P a
Wybrać wodorotlenki ulegające
4 C P d
rozkładowi termicznemu
Nazwać reakcje w wyniku, których
5 C P a
mo\
na otrzymać NaOH
6 Wybrać związki redukujące C P c
7 Rozró\
nić rodzaj układu B P a
8 Przewidzieć rodzaj wymiany ciepła C PP c
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
9 Wybrać definicję energii wewnętrznej B P a
Przeanalizować dane określające I
10 B PP a
zasadÄ™ termodynamiki
11 Określić warunki reakcji D P d
12 Wybrać właściwy produkt C P c
13 Wybrać właściwy reagent C P b
14 Wybrać właściwą reakcję C P b
15 Wybrać właściwy produkt C P b
16 Rozró\
nić definicję prawdziwą B P b
17 Wybrać właściwy substrat C P d
Przeanalizować mo\
liwość doboru
18 D PP d
właściwej metody
19 Przewidzieć typ reakcji D PP a
20 Określić właściwy mechanizm C P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem o najmniej
jednotygodniowym.
2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
5. Test zawiera 20 zadań, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
6. Do ka\
dego zadania podane sÄ… 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wska\
zestaw zawierający tlenki wyłącznie reagujące z wodą
a) Na2O, BaO, ZnO, CO2, Al2O3.
b) CuO, NO, BaO, SO2, SiO2.
c) MgO, BaO, CO2, P4O10, Na2O.
d) K2O, CaO, CO, SO2 , N2O5.
2. Chlorek miedzi (II) mo\
na otrzymać w reakcji
I. miedz
+ kwas solny
II. miedz
+ chlor
III. tlenek miedzi (II) + kwas solny
IV. wodorotlenek miedzi (II) + kwas solny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
a) w reakcji II i IV.
b) w reakcji I, II i IV.
c) w reakcji II, III i IV.
d) we wszystkich podanych reakcjach.
3. Wybierz poprawne sformułowania dotyczące kwasów
I. Kwasy to związki chemiczne, które reagują z zasadami
II. Wodne roztwory kwasów powodują zabarwienie oran\
u metylowego na czerwono.
III. Kwas metakrzemowy jest nietrwały i rozkłada się na tlenek krzemu i wodę.
IV. Wszystkie kwasy mo\
na otrzymać w reakcji tlenku kwasowego z wodą.
V. StÄ™\
ony HNO3 reaguje z miedziÄ… z wydzielaniem wodoru.
VI. StÄ™\
ony H2SO4 ma własności higroskopijne.
VII. Wszystkie kwasy sÄ… dobrze rozpuszczalne w wodzie.
a) I, II, III i VI.
b) I, II, IV, V i VI.
c) I, III, IV, V i VII.
d) I, II, III, IV, V, VI, VII.
4. Wybierz wodorotlenki ulegające rozpadowi pod wpływem temperatury
a) Cu(OH)2, NaOH, Cd(OH)2, Pb(OH)2.
b) Ba(OH)2, KOH, Sn(OH)2, Mg(OH)2.
c) Hg(OH)2, Zn(OH)2, Al(OH)3, RbOH.
d) Fe(OH)3, Cu(OH)2, AgOH, Hg(OH)2.
5. Wodorotlenek sodu mo\
na otrzymać w reakcji
a) syntezy.
b) wymiany pojedynczej.
c) wymiany podwójnej.
d) analizy.
6. Wska\
zbiór reduktorów
a) jony \
elaza (II), jony manganianowi (VII), jony sodu.
b) jony \
elaza (III), jony manganianowi (VII), atomy sodu.
c) atomy \
elaza, jony azotanowe (III), jony tlenkowe.
d) atomy \
elaza, jony manganianowi (VII), jony tlenkowe.
7. Układ kwas oleinowy  woda jest układem
a) dwuskładnikowym i dwufazowym.
b) dwuskładnikowym i jednofazowym.
c) jednoskładnikowym i jednofazowym.
d) jednoskładnikowym i dwufazowym.
8. W układzie zamkniętym (w sensie mechanicznym)
a) nie mo\
e nastąpić ani wymiana energii, ani wymiana masy miedzy układem
a otoczeniem.
b) mo\
e nastąpić wyłącznie wymiana masy miedzy układem otoczeniem.
c) mo\
e nastąpić wyłącznie wymiana energii miedzy układem otoczeniem.
d) mo\
e nastąpić wyłącznie wymiana energii i masy miedzy układem otoczeniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
9. Zmiana energii układu "U
a) nie zale\
y od drogi przemiany , a zale\
y tylko od stanu początkowego układu.
b) określa tylko ilość energii wymienionej z otoczeniem na sposób ciepła Q.
c) zale\
y od drogi przemiany , czyli od stanu początkowego i końcowego układu.
d) zale\
y od energii przemiany , a nie zale\
y od stanu początkowego i końcowego
układu.
10. W układach chemicznych wymiana energii na sposób pracy dotyczy głównie pracy
wynikającej ze zmiany objętości. Wyra\
enie określające I zasadę termodynamiki
przyjmuję wiec postać
a) "U = Q -p. "V.
b) "U = Q. p. "V.
c) "U = Q/W.
d) "U = 2Q-3p. "V.
11. Warunki jakie musi spełniać elektrofil w substytucji elektrofilowej niektórych związków
organicznych to \
e
a) jest to atom z jednym niesparowanym elektronem, który powstał z rozpadu (np. pod
wpływem światła) cząsteczki X2.
b) jest to atom dowolnego jednowartościowego pierwiastka o elektroujemności
większej od elektroujemności wodoru.
c) wystarczy tylko , \
e jest jonem dodatnim.
d) jest jonem dodatnim o elektroujemności mniejszej od elektroujemności wodoru.
12. Polimerem otrzymywanym w wyniku reakcji polikondensacji jest
a) polipropylen.
b) poli(matakrylan metylu).
c) poliamid.
d) polistyren.
13. Aldehyd powstaje w reakcji utleniania
a) kwasu.
b) alkoholu I rzędowego.
c) alkoholu II rzędowego.
d) alkoholu III rzędowego.
14. Reakcja która jest reakcją estryfikacji to
a) CH3OH +CH3CH2OH CH3  O  C2H5 + H2O.
b) HCOOH + CH3OH HCOOCH3 + H2O.
c) HCOOH + NaOH HCOONa +H2O.
d) C3H7COOC2H5 + H2O C3H7COOH + C2H5OH.
15. Głównym produktem nitrowania nitrobenzenu będzie
a) o  dinitrobenzen.
b) m  dinitrobenzen.
c) p  dinitrobenzen.
d) o  dinitrobenzen i p  dinitrobenzen.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
16. Z podanych poni\
ej sformułowań prawdziwe jest
a) destylacja jest metoda rozdziału składników mieszaniny wykorzystująca ró\
nice
rozpuszczalności tych składników w u\
ytym rozpuszczalniku.
b) chromatografia jest metodą rozdzielania składników mieszaniny wykorzystującą
szybkości wędrówki ró\
nych składników w specjalnie przygotowanym podło\
u.
c) ekstrakcja jest metodą rozdzielania składników mieszaniny wykorzystującą ró\
nicÄ™
temperatur wrzenia.
d) adsorpcja jest metoda rozdzielania składników mieszaniny wykorzystującą ró\
nice
w masie i rozmiarach rozdzielanych składników.
17. W celu otrzymania kwasu benzoesowego nale\
y poddać utlenieniu
a) tylko toluen.
b) tylko fenylometanol.
c) tylko aldehyd benzoesowy.
d) toluen, fenylometanol, aldehyd benzoesowy.
18. W celu wydzielenia kwasu octowego z wodnego roztworu nale\
y zastosować
a) tylko separacje magnetycznÄ….
b) tylko ekstrakcje wodnÄ….
c) tylko rozdzielanie grawitacyjne.
d) separacje magnetycznÄ…, ekstrakcje wodnÄ…, rozdzielanie grawitacyjne.
19. Anilina jako zwiÄ…zek aromatyczny ulega reakcjom
a) nitrowania.
b) eliminacji amoniaku.
c) substytucji wolnorodnikowej.
d) eliminacji amoniaku i substytucji wolnorodnikowej.
20. Mechanizm, z którym zachodzi reakcja estryfikacji to
a) addycja elektrofilowa.
b) substytucja elektrofilowa.
c) addycja wolnorodnikowa.
d) substytucja nukleofilowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania preparatów
chemicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
7. LTERATURA
1. Bojarski J.: Ćwiczenia z preparatyki i analizy organicznej. CM UJ, Kraków 1996
2. Dominiak A.: Tematy i zagadnienia maturalne z chemii. OMEGA, Kraków 1999
3. Drapała T.: Chemia fizyczna z zadaniami. PWN, Warszawa 1982
4. Galaska- Krajewska A. (red): Kinetyka chemiczna. WSiP, Warszawa 1984
5. Hejwowska S. (red).: Zbiór zadań. OPERON, Gdynia 2003
6. Karpiński W.: Chemia fizyczna. WSiP, Warszawa 1998
7. Klepaczko-Filipiak.: Narzędzia pomiaru dydaktycznego do badania umiejętności
uczniów szkół kształcących w zawodzie technika analizy chemicznej. WODN, A
ódz

1994
8. Klepaczko-Filipiak.: Produkcja chemiczna. WSiP, Warszawa 2000
9. Koszmider M.: Chemia. WSiP, Warszawa 1998
10. Lewandowski R.: Pracownia preparatyki nieorganicznej. WSiP, A
ódz
1999
11. Persona A. (red).: Chemia dla szkół średnich w testach. WSiP, Warszawa 1998
12. Warych J.: Podstawowe procesy przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996
Literatura metodyczna
1. Jeruszka U., Niemierko B. (red.): Zastosowania pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1997
2. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITE, Radom 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41