Rozwój poznawczy
Część 2
WIEK PRZEDSZKOLNY
POTENCJAA
:
- Okres przejściowy między przebywaniem w środowisku domowym i w środowisku
zewnętrznym,
- Dochodzi do przesunięcia się zainteresowań dziecka z tego, co zewnętrzne i
dostępne zmysłom, na to, co wewnętrzne i niedostępne w bezpośrednim poznaniu,
- Konflikt między pragnieniami a niemożliwością zrealizowania tych pragnień,
- Stopniowe zmniejszanie się liczby działań spontanicznych na rzecz działań o
charakterze reaktywnym, kontrola impulsów emocjonalnych,
- Dochodzi do istotnych zmian w społecznej sytuacji dziecka. Obserwuje się
zmniejszenie zaangażowania w związki uczuciowe z rodzicami, co z kolei otwiera
możliwość wchodzenia w związki z innymi ludz
mi  związki rówieśnicze,
- Rozwój umiejętności zabawy i zabawa jako taka to jeden z najważniejszych
czynników rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym,
- Głębokie przeobrażenie myślenia dziecka. We wcześniejszym okresie rozwoju
inteligencja dziecka ma charakter sensoryczno-motoryczny, teraz staje się
inteligencją w pełnym sensie tego słowa. Mowa i myślenie dziecka rozwijają się we
wzajemnym, ścisłym związku.
ZAGROŻENIA:
- Tendencja do działania po  linii najmniejszego oporu ,
- Doświadczanie utrudnień w procesie zaspokajania potrzeb,
- Negatywny stosunek dziecka do propozycji rodzica,
- Zagrożenia procesu uspołeczniania działań dziecka: poziom gotowości dziecka do
samokontroli, jakość sytuacji wychowawczej (rodzinnej i pozarodzinnej).
TEORIA ROZWOJU POZNAWCZEGO JEANA PIAGETA
Kluczowe cechy i pojęcia teorii rozwoju poznawczego:
1. Rozwój inteligencji dziecka można badać jedynie przez analizę dynamicznego i
ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia; ani natura dziecka ani
środowisko nie dominuje w tym związku,
2. Podstawowymi mechanizmami zmiany poznawczej są procesy asymilacji i
akomodacji:
" Asymilacja: Proces umysłowy, w czasie którego dziecko włącza nowe
doświadczenia do już istniejącego schematu; przetwarza nową informację tak, by
pasowała do informacji już posiadanych,
" Akomodacja: Proces umysłowy, w czasie którego jednostka modyfikuje istniejące
schematy, by pasowały do nowych doświadczeń,
3. Rozwój inteligencji nie jest zapoczątkowany przez skomplikowane procesy
umysłowe, ale jego podstawą są prymitywne zachowania odruchowe, obecne od
urodzenia; wzorce te są modyfikowane wraz z przechodzeniem na wyższe stadia
rozwoju,
4. Konstruktywizm  dziecko zdobywa wiedzę przez aktywne badanie przedmiotów i
pojęć, czyli ją konstruuje. Uczenie się nie jest biernym przyswajaniem informacji!
5. Rozwijanie inteligencji jest złożoną adaptacją do wymagań środowiska, która
odbywa się przez asymilację i akomodację,
6. Główną przyczyną rozwoju poznawczego są stany braku równowagi (kryzysy?),
oraz aktywne dążenie do równowagi (równoważenie struktur).
Równoważenie struktur to ciągły proces, za pomocą którego jednostki w ciągu
całego życia integrują swoje różnorodne doświadczenia w jednolite, stabilne całości,
aby uniknąć sprzeczności między elementami umysłowymi (Schaffer, 2010).
ETAPY ROZWOJU POZNWCZEGO WG PIAGETA:
1. Stadium sensoryczno-motoryczne (0-2r.ż.):
" Myślenie pojawia się tylko w toku czynności sensorycznych i motorycznych,
" Doskonali się koordynacja działań sensorycznych i motorycznych,
" Obiekty i ludzie, w tym  Ja , są odróżniane jedne od drugich i rozpoznane jako
stałe,
" Początki mówienia i myślenia symbolicznego,
" W ramach stadium sensoryczno-motorycznego wyróżniamy sześć faz:
FAZA I
Wiek Dominujące czynności Charakterystyka
Dziecko wykorzystuje odruchy  ssania,
chwytania. Wszystko ssie, nie rozróżnia
przedmiotów. Reakcje odruchowe są takie
same w stosunku do wszystkich
przedmiotów,
0-1 miesiąc Odruchy
Pod wpływem akomodacji prymitywne
schematy zaczynają się zmieniać,
Dziecko nie odróżnia siebie od innych
przedmiotów
FAZA II
Dominujące
Wiek Charakterystyka
czynności
Koordynacja schematów percepcyjnych pochodzących z
różnych z
ródeł: wzrok-słuch, usta-ręka,
Pierwsze rozróżnienia, np. między smoczkiem, a innymi
przedmiotami,
Dokonywanie
pierwszych
Reakcje kołowe (okrężne) pierwotne  proste,
1- 4
rozróżnień,
powtarzające się czynności, związane z ciałem
miesiąc
reakcje kołowe
niemowlęcia, np. dziecko przypadkiem zaczyna ssać
pierwotne
kciuk  sprawia mu to przyjemność  ssie ponownie. Nie
łączy jeszcze swych działań ze skutkami poza swoim
ciałem
Nie reaguje, gdy przedmiot znika z jego pola widzenia
FAZA III
Dominujące
Wiek Charakterystyka
czynności
Niemowlę odróżnia siebie od innych przedmiotów,
Odtwarzanie
chwyta i manipuluje przedmiotami,
interesujących
Reakcje kołowe (okrężne) wtórne  dziecko powtarza
4-8 miesiąc zdarzeń,
działania, by wywołać reakcje na zewnątrz ciała (na
reakcje kołowe
przedmiotach),
wtórne
Od 8 miesiąca szuka przedmiotów tam, gdzie upadły
FAZA IV
Dominująca
Wiek Charakterystyka
czynność
Wyraz
ne zachowania intencjonalne,
Odróżnianie środków od celów, używanie środków do
realizacji celów,
Koordynacja
Dobór odpowiednich środków do realizacji celów,
8-12 miesiąc
schematów
Dziecko szuka przedmiotu, który zniknął z pola
widzenia; przedmioty nabierają cech obiektywności i
stałości
FAZA V
Dominująca
Wiek Charakterystyka
czynność
Wykorzystywanie metody prób i błędów,
Dziecko celowo eksperymentuje z różnymi zachowaniami,
Reakcje kołowe (okrężne) trzeciego rzędu  intencjonalne
Eksperyment
różnicowanie powtórzeń, by sprawdzać skutki różnych
owanie,
czynności,
12-18
reakcje
miesięcy
Tworzy nowe schematy rozwiązania nowych problemów,
kołowe III
Dziecko szuka przedmiotu w miejscu, w którym powinien
rzędu
się on znalez
ć na skutek ostatniego widzianego przez nie
przemieszczenia ukrywanego przedmiotu (gdy widzi sytuację
przemieszczania), a nie tam, gdzie zwykle był ukrywany
FAZA VI
Dominujące
Wiek Charakterystyka
czynności
18-24 Początki Dziecko zaczyna posługiwać się wyobrażeniem
miesiące reprezentacji przedmiotu,
umysłowej
Używa symboli do reprezentowania przedmiotów i
zdarzeń,
Dziecko ma pomysł na sposób działania, nie
eksperymentuje,
Reprezentacja (wyobrażanie sobie) możliwych miejsc
ukrywania przedmiotu, pozwala znalez
ć go nawet, gdy
dziecko nie widziało, gdzie zostało ukryte
2. Stadium przedoperacyjne (2-7r.ż.):
" Rozwija się język i myślenie symboliczne,
" Myślenie i mowa są egocentryczne,
" W percepcji i w myśleniu dominują: centracja (koncentracja tylko na jednym
aspekcie bodz
ca wzrokowego) i nieodwracalność (niezdolność cofnięcia
rozumowania do punktu wyjścia),
" Trudność z postępowaniem wg zasady stałości, dominacja percepcji nad
rozumowaniem,
" Niektóre przedmioty są grupowane i klasyfikowane wg pewnej zasady, ale dziecko
nie umie ich potem klasyfikować wg innej zasady,
" Animizm  traktowanie martwych rzeczy jako żywych i intencjonalnych,
" Artyficjalizm  przekonanie, że rzeczy zostały skonstruowane przez człowieka lub
Boga,
" Finalizm  przekonanie, że rzeczami kieruje przyczynowość i celowość. Dziecko
sądzi, że nic nie jest przypadkowe.
3. Stadium operacji konkretnych (7-11r.ż.):
Operacje konkretne to czynności:
-zinterioryzowane (ich materiałem są obrazy umysłowe wyrażane na zewnątrz przez
symboliczne zastępniki(np. liczmany)),
- zintegrowane  proste czynności umysłowe (dodawanie, odejmowanie, mnożenie,
dzielenie) dotyczą relacji między obiektami i tworzą układy złożone z czynności
jednego rodzaju),
- odwracalne  dzięki opanowaniu niezmienników możliwa jest odwracalność czynności
umysłowych:
" na zasadzie negacji (prosta odwracalność)
" na zasadzie wzajemności (A na lewo od B, B na prawo od A)
" Wnioskowanie zamiast działania (tylko w odniesieniu do powierzchownych
własności przedmiotów),
" Operacje zdecentralizowane i odwracalne, zdolność śledzenia przekształceń,
" Dziecko opiera swe sądy na rozumowaniu (zamiast na percepcji),
" Postęp w zakresie operacji na liczbach,
" Kształtują się pojęcia,
" Egocentryzm zostaje zastąpiony przez zachowania społeczne,
" Stałość liczby elementów w zbiorze,
" Stałość masy, mimo zmiany kształtu,
" Stałość długości, mimo zmiany położenia,
" Stałość ilości cieczy mimo zmiany kształtu naczynia.
4. Stadium operacji formalnych (pow. 11r.ż.):
- Operacje formalne są zinterioryzowane, a ich materiał stanowią pojęcia wyrażane na
zewnątrz znakami,
- Przeprowadzanie operacji na znakach umożliwia oderwanie się od konkretnych treści
i formułowanie hipotez,
- Możliwe jest posługiwanie się dwoma rodzajami odwracalności jednocześnie,
odwracalnością prostą (negacją) i odwracalnością złożoną (wzajemnością).
" Myślenie abstrakcyjne pod nieobecność rzeczy i zdarzeń,
" Zdolność do rozważania różnych możliwości i formułowania hipotez,
" Idee abstrakcyjne są przedmiotem analizy, syntezy i ewaluacji,
" Pojęcia stają się oderwane od konkretnych kontekstów, w których powstały,
" Opanowanie pojęć abstrakcyjnych, nie mających konkretnej postaci (np. proporcja,
atom, energia, rzeczownik).
POZYTYWNE STRONY TEORII PIAGETA
1. Dzieci myślą w sposób jakościowo odmienny od dorosłych,
2. Rozwój intelektualny trwa od momentu narodzin,
3. Dzieci są uczniami aktywnymi,
4. Rozmawiając z dzieckiem można odkryć wiele praw, które rządzą dziecięcym
myśleniem.
SA
ABE STRONY TEORII PIAGETA
1. Niedocenianie zdolności poznawczych dzieci,
2. Wykorzystywanie zbyt trudnych i abstrakcyjnych dla dzieci instrukcji,
3. Poziom rozwiązania zadań zależy od kultury, w jakiej rozwija się dziecko,
4. Mimo że wiele pojęć teorii Piageta zyskało powszechną akceptację, niektóre
postrzega się jako zbyt abstrakcyjne i nie weryfikowalne (równoważenie)
JAK JEST DZIŚ?
1. Istnieją dwa podstawowe modele: stadialny, oraz cykliczno-fazowy,
2. Każdy z nich ma wady i zalety. Nie można definitywnie odrzucać stadiów
rozwojowych, ale jednocześnie należy uwzględniać szerszy kontekst rozwojowy
jednostek:
" Różnice indywidualne,
" Kontakty interpersonalne,
" Rusztowanie,
" Epizody wspólnego zaangażowania,
3. Możliwe jest nauczenie dziecka umiejętności charakterystycznych dla wyższego
poziomu rozwoju wykorzystując działania dostosowane do wieku dzieci,
4. Dzieci potrafią myśleć na poziomie abstrakcyjnym od urodzenia (?)
SPOA
ECZNO-POZNAWCZA TEORIA ROZWOJU POZNAWCZEGO
L. WYGOTSKIEGO
" Rozwój umysłowy to proces społeczny,
" Rozwój człowieka Wygotski rozważał na trzech poziomach:
- Aspekt kulturowy
o Narzędzia kulturowe  wypracowane przez każde społeczeństwo i służące
przekazywaniu tradycji przedmioty i umiejętności, które są przejmowane z
pokolenia na pokolenie (język!),
- Aspekt interpersonalny
o Sfera Najbliższego Rozwoju (SNR, Wygotski)  różnica między tym, co dziecko
już wie, a tym czego może nauczyć się pod kierunkiem innych,
o Intersubiektywność (Intersubjectivity, Trevarthen)  występujący wśród ludzi
wzorzec wspólnej świadomości swoich myśli i uczuć, oparty na skupieniu uwagi na
tym samym przedmiocie:
- Intersubiektywność pierwotna  dziecko  osoba dorosła,
- Intersubiektywność wtórna  dziecko  przedmiot  osoba dorosła
o Wspólna uwaga (Joint-attention, Tomasello)  zbiór umiejętności społecznych, za
pomocą których partnerzy interakcji upewniają się, że w swojej komunikacji
uwzględniają wspólny przedmiot odniesienia,
o Ukierunkowane uczestnictwo (Guided participation, Rogoff)  proces rozwoju
dokonujący się przez angażowanie dziecka w praktyki właściwe jego społeczności,
o Rusztowanie (Scaffolding, Wood, Bruner, Ross)  proces, w którym bardziej
kompetentny partner pomaga dziecku w rozwiązaniu problemu przez dostosowanie
zarówno rozmiaru, jak i rodzaju pomocy do poziomu wykonania dziecka,
o Tutoring rówieśniczy (Peer tutoring, Damon, Phelps)  sytuacja, w której jedno,
bardziej doświadczone dziecko pomaga drugiemu, ucząc je i dając mu wskazówki.
Między dziećmi zachodzi relacja nauczyciel  uczeń,
- Aspekt indywidualny
o Konstruktywizm społeczny (Wygotski)  pogląd, że znaczenia przypisywane
doświadczeniu są gromadzone społecznie, w zależności od kultury, w jakiej
wychowywane jest dziecko i od jednostek odpowiedzialnych za wychowanie.
KRYTYKA TEORII WYGOTSKIEGO
" Ogólnikowe ujęcie procesów  za pomocą jednowymiarowego pojęcia próbuje
przedstawić wieloaspektowe zjawisko społecznego uczenia się,
" Nieuwzględnianie aspektów rozwojowych  rola dorosłego i dziecka na każdym
etapie rozwoju pozostają niezmienne, podobnie jak odbiór/ rozumienie kontekstu
społecznego przez dzieci w różnym wieku,
" Lekceważenie indywidualności dzieci  nieuwzględnianie faktu, że na różnych
poziomach rozwoju dzieci wnoszą inny wkład do relacji dorosły-dziecko,
" Ogólnikowe ujęcie środków, za pomocą których dokonuje się proces uczenia się
 Wygotski nie zastanawiał się nad tym jak to się dzieje, że dziecko bierze
odpowiedzialność za coraz więcej części rozwiązywanego zadania i internalizuje je
jako własne umiejętności.
ROZWÓJ STRUKTUR POJ
CIOWYCH u DZIECI
Eksperyment Sacharowa w laboratorium Wygotskiego:
- Cel: uchwycenie podobieństw między pojęciami,
- Uczestnicy: dzieci w wieku od 2 do 5 lat,
- Materiał: 22 drewniane klocki, które różniły się barwą (5 kolorów), wysokością
(niskie/ wysokie), kształtem (kwadraty, prostokąty, trójkąty, sześciokąty), wielkością
(małe/ duże). U podstaw klocków były sylaby: lag, bik, mur, cew (bezsensowne
sylaby w języku rosyjskim), wykorzystywane do dawania wskazówek dzieciom,
- Zadaniem osób badanych było utworzenie pojęcia:  Zrób tak, by te klocki, które
powinny być razem znalazły się koło siebie .
Na podstawie zebranego materiału badawczego wyróżniono fazy rozwoju pojęć.
Jednocześnie zauważono, że nie u każdego dziecka pojawiają się wszystkie fazy.
FAZY ROZWOJU POJ
Ć
1. Faza obrazu synkretycznego:
- Występuje u najmłodszych, dwuletnich dzieci,
- Położenie klocka decyduje o przyłączeniu go do zbioru,
2. Faza kompleksów:
- Uwzględniane jest, że każdy obiekt można rozpatrzyć ze względu na różne cechy
przedmiotów,
- Te wszystkie cechy tworzą kompleks  pewną całość  są jakoś ze sobą związane,
- Kompleks na początku uniemożliwia wyodrębnienie jednej cechy i traktowanie jej
jako wiodącej. Uniemożliwia abstrahowanie.
" Kompleksy skojarzeniowe,
" Kompleksy kolekcje,
" Kompleksy łańcuchowe,
" Kompleksy rozproszone,
" Kompleksy pseudopojęcia.
3. Faza pojęć:
- Wyłonienie jednego kryterium i ciągłe trzymanie się go, np. kryterium koloru, lub
kryterium funkcjonalne.