Instytucje polskiego rynku
finansowego
Piotr Zapadka
Poj´cie instytucji rynku finansowego zawiera wiele wych klientów instytucji finansowych oraz zapewnie-
kategorii podmiotów. Są to podmioty zarządzające nie stabilnego funkcjonowania tego rynku.
Ęrodkami finansowymi powierzonymi im przez osoby Wydaje si´, Å»e mówiÄ…c o instytucjach tworzÄ…cych
trzecie; przedmiotem ich dzia"alnoĘci jest szeroko ro- rynek finansowy, naleÅ»y "Ä…cznie traktowaç wszystkie
zumiany obrót instrumentami finansowymi. Są to powyŻej wymienione kategorie podmiotów.
równieŻ inne podmioty uczestniczące w funkcjonowa- Celem niniejszego artyku"u jest dokonanie zarysu
niu rynku finansowego, takie jak fundusze gwarancyj- podmiotowego instytucji funkcjonujÄ…cych na polskim
ne, poĘrednicy finansowi, jak równieŻ bank centralny, rynku finansowym. Ich wybór i prezentacja mają s"u-
do którego ustawowych zadał
naleÅ»y m.in. zapewnie- Å»yç stworzeniu syntetycznego uj´cia dzia"ajÄ…cych na
nie p"ynnoĘci ca"ego systemu pieni´Å»nego. SÄ… to takÅ»e nim najistotniejszych podmiotów polskiego rynku
podmioty nadzorujÄ…ce funkcjonowanie systemu i dzia- finansowego1.
"anie podmiotów rynku finansowego; ich g"ówną rolą
1
Niniejszy tekst jest przygotowany wed"ug stanu prawnego na dzieł
31
jest zapewnienie bezpieczeł
stwa Ęrodków finanso- marca 2002 r.
32 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
Banki  zasada minimalizacji ryzyka, czemu moÅ»e s"uÅ»yç
np. badanie zdolnoĘci kredytowej kredytobiorcy.
PrzemoŻny wp"yw na funkcjonowanie rynków finanso- Analizując istniejące przepisy prawa, moŻna
wych w dzisiejszych gospodarkach majÄ… banki. Âwiadczy uznaç, Å»e system bankowy w Polsce, ma charakter
o tym m.in. wysoki udzia" banków w kapitalizacji dwuszczeblowy4. Górny szczebel tworzy bank centralny.
gie"d, w inwestycjach kapita"owych, dzia"alnoĘci firm Rola banku centralnego w stosunku do systemu banko-
leasingowych, dokonywanych czynnoĘciach faktorin- wego polega na regulacji obiegu emitowanego pieniądza
gowych, zauwaŻalna dominacja w sferze dzia"alnoĘci oraz wielkoĘci tworzonego przez banki tzw. pieniądza
maklerskiej oraz inne dzia"ania na wszystkich obsza- bankowego, w celu zapewnienia p"ynnoĘci ca"ego syste-
rach rynku finansowego. W polskim rynku finansowym mu bankowego oraz utrzymania sta"ego poziomu cen5.
obecnoĘç banków jest na tyle silna, Å»e w uproszczeniu Dolny zaĘ szczebel tworzÄ…: banki dzia"ajÄ…ce na
moÅ»na mowiç o istnieniu ukszta"towanej swojego zasadach komercyjnych, czyli banki komercyjne. Ta
rodzaju  bankostruktury 2, która decyduje o rozwoju cz´Ä˜ç sektora bankowego jest bardzo zróŻnicowana, co
i funkcjonowaniu ca"ego rynku finansowego. powoduje koniecznoĘç wyróŻnienia w jej ramach kilku
Do najistotniejszych funkcji banków naleŻą: pionów:
 funkcja kredytowa, polegająca na udzielaniu 1) banków dzia"ających na zasadach ogólnych
kredytów; okreĘlonych w ustawie Prawo bankowe  takich jak
 funkcja p"atnicza, polegająca na dokonywaniu banki pał
stwowe lub banki w formie spó"ki akcyjnej,
p"atnoĘci w imieniu klientów indywidualnych i korpo- 2) banków spó"dzielczych, dzia"ających na podsta-
racyjnych; wie ustawy o restrukturyzacji banków spó"dzielczych
 funkcja depozytowa, polegajÄ…ca na przyjmowaniu i BGÚ,
depozytów; 3) grup bankowych, powsta"ych z po"Ä…czenia si´
 zarządzenie aktywami finansowymi i majątkiem banków,
na rzecz i w imieniu klientów; 4) banków specjalistycznych, takich jak banki
 czynnoĘci zwiÄ…zane z poĘrednictwem banków hipoteczne czy kasy oszcz´dnoĘciowo budowlane.
w obrocie papierami wartoĘciowymi. Przedmiotem prowadzonej przez banki dzia"alnoĘci
WyróŻniane sÄ… nast´pujÄ…ce zasady funkcjonowania sÄ… czynnoĘci bankowe i czynnoĘci pozabankowe.
banków3: Zgodnie z art. 2 Prawa bankowego banki są uprawnione
 zasada samodzielnoĘci banków, polegająca na do wykonywania  czynnoĘci bankowych obciąŻają-
dzia"aniu przez banki we w"asnym imieniu, na podejmo- cych ryzykiem Ęrodki powierzone pod jakimkolwiek
waniu suwerennych decyzji oraz na samofinansowaniu tytu"em zwrotnym . Dlatego jest to dokonywanie przez
i suwerennoĘci finansowej, bank czynnoĘci bankowych, których przedmiotem są
 zasada uprawnieł
banków, wynikajÄ…cych Ęrodki ulokowane przez klientów banku. Ârodki te ob-
z obowiązujących przepisów, takich jak np. moc ciąŻa ryzyko bankowe, natomiast klienci banku mają
prawna dokumentów urz´dowych dla dokumentów tytu"y zwrotne do ewentualnego odzyskania przekaza-
wystawianych przez banki, wystawianie bankowego nych bankowi Ęrodków finansowych. Dzia"alnoĘç banków
tytu"u egzekucyjnego czy teŻ instytucja tajemnicy okreĘlają art. 5 i art. 6 aktualnie obowiązującej ustawy
bankowej, Prawo bankowe6.
 zasada obowiÄ…zków banków, takich jak prze- Art. 5 zawiera zamkni´ty katalog czynnoĘci banko-
ciwdzia"anie wykorzystywaniu dzia"alnoĘci bankowej wych sensu stricto które mogÄ… byç wykonywane tylko
do celów przest´pczych, utrzymywanie p"ynnoĘci p"at- przez banki. Jest to:
niczej czy ochrona powierzonych depozytów,  przyjmowanie wk"adów pieni´Å»nych p"atnych
 zasada moŻliwoĘci prowadzenia przez banki na Żądanie lub z nadejĘciem oznaczonego terminu
takŻe innej dzia"alnoĘci, takiej jak np. obrót papierami oraz prowadzenie rachunków tych wk"adów,
wartoĘciowymi, nabywanie nieruchomoĘci czy Ęwiad-  prowadzenie innych rachunków bankowych,
czenie us"ug konsultacyjno-doradczych,  udzielanie kredytów,
 zasada prawa klienta do swobodnego wyboru  udzielanie i potwierdzanie gwarancji banko-
banku (wyjÄ…tkiem wynikajÄ…cym z ustawy o Narodowym wych oraz zatwierdzanie akredytyw,
Banku Polskim jest zapis o obs"udze rachunku budŻetu  emitowanie bankowych papierów wartoĘciowych,
pał
stwa przez NBP),  przeprowadzanie bankowych rozliczeł
pie-
 zasada sprawowania przez pał
stwo nadzoru ni´Å»nych,
nad dzia"alnoĘcią banków,
4
D. Daniluk, B. Smykla: Nowe prawo bankowe.  Zeszyty Finansowe nr
2
W. Baka: Rola banków w rozwoju systemu finansowego w Polsce.  Prawo 5/1997.
5
bankowe nr 3/1998. A. Zalcewicz: Obligacje NBP  nowy rodzaj papierów wartoĘciowych
3
J. Harasimowicz: Polskie Prawo bankowe (1918-1996).Warszawa 1996 wyemitowanych przez polski bank centralny.  Glosa sierpieł
2000 r.
6
KiK. Dz.U. nr 140 poz. 939 z 1998 r. ze zmianami.
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 33
 wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniÄ…dza  dokonywaç na warunkach uzgodnionych
elektronicznego, z d"uŻnikiem zamiany wierzytelnoĘci na sk"adniki
 wykonywanie innych czynnoĘci przewidzia- majątku d"uŻnika, z tym Że bank jest obowiązany
nych wy"Ä…cznie dla banku w odr´bnych ustawach. do ich sprzedaÅ»y w okresie nie d"uÅ»szym niÅ» 3 lata od
PowyÅ»sze czynnoĘci mogÄ… byç dokonywane tylko daty nabycia,
przez uprawnione do tego podmioty, czyli przez banki,  nabywaç i zbywaç nieruchomoĘci,
po uzyskaniu przez nie odpowiednich zezwoleł
 Ęwiadczyç us"ugi konsultacyjno doradcze w spra-
uprawniających do wykonywania tego typu czynnoĘci wach finansowych,
bankowych (zezwolenia na funkcjonowanie banku  Ęwiadczyç inne us"ugi finansowe,
udziela Komisja Nadzoru Bankowego). Inne podmioty  wykonywaç inne czynnoĘci, jeÅ»eli przepisy od-
nie mogÄ… dokonywaç powyÅ»szych czynnoĘci pod groÄ™bÄ… r´bnych ustaw uprawniajÄ… je do tego.
sankcji okreĘlonych w art. 171 ust. 1. Stanowi on, Że Zarówno czynnoĘci bankowe zastrzeŻone wy"ączenie
kto bez pozwolenia prowadzi dzia"alnoĘç polegajÄ…cÄ… na dla banków (art. 5 ust. 1), jak i inne czynnoĘci (art. 5
gromadzeniu Ęrodków pieni´Å»nych innych osób fizycz- ust. 2) powinny byç okreĘlone w statucie banku. MoÅ»li-
nych, prawnych lub jednostek organizacyjnych nie woĘç wykonywania przez banki okreĘlonych czynnoĘci
mających osobowoĘci prawnej, w celu udzielenia bankowych podlega kontroli Komisji Nadzoru Bankowego,
kredytów, poÅ»yczek pieni´Å»nych lub obciÄ…Å»ania ryzy- w procesie licencjonowania banku. Zgodnie bowiem
kiem tych Ęrodków w jakikolwiek inny sposób, podlega z art. 34 ust. 1 Prawa bankowego, w zezwoleniu na
grzywnie do 5.000.000 z"otych i karze pozbawienia utworzenie banku Komisja okreĘla m.in. czynnoĘci banko-
wolnoĘci do lat 3. we, do których wykonywania bank jest upowaŻniony.
MoÅ»na zatem stwierdziç, Å»e dzia"alnoĘç bankowa NaleÅ»y podkreĘliç, Å»e wykonywanie przez bank
jest reglamentowana przez przepisy prawa i dozwolona czynnoĘci bankowych lub innych czynnoĘci, które są
(pod sankcjÄ… kary) jedynie na podstawie specjalnego traktowane jako czynnoĘci bankowe ( stajÄ… si´ nimi),
zezwolenia. Zgodnie z art. 5 ust. 2 Prawa bankowego, niesie ze sobÄ… moÅ»liwoĘç uÅ»ywania przez banki sui
czynnoĘciami bankowymi są takŻe inne czynnoĘci, generis  przywilejów bankowych . Są to m.in. moŻli-
o ile wykonywane są one przez banki, takie jak: woĘci zastosowania bankowego tytu"u egzekucyjnego,
 udzielanie poÅ»yczek pieni´Å»nych oraz poÅ»yczek instytucji tajemnicy bankowej czy teÅ» nadania doku-
i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów mentom bankowym mocy urz´dowej. Te w"aĘnie
odr´bnej ustawy,  przywileje przys"ugujÄ… podmiotom, które uzyskajÄ…
 operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, któ- stosowne zezwolenie KNB.
rych przedmiotem sÄ… warranty, Warto w tym momencie wspomnieç o normach
 wydawanie kart p"atniczych oraz wykonywanie zawartych w przepisach ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r.
operacji przy ich uŻyciu, o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (BFG)7.
 terminowe operacje finansowe, Ustawa ta zak"ada bowiem, po pierwsze, funkcjonowanie
 nabywanie i zbywanie wierzytelnoĘci pieni´Å»nych, obowiÄ…zkowego systemu gwarantowania Ęrodków
 przechowywanie przedmiotów i papierów warto- pieni´Å»nych powierzonych bankom przez deponentów
Ęciowych oraz udost´pnianie skrytek sejfowych, zarówno w formie Ęrodków zgromadzonych na rachun-
 wykonywanie czynnoĘci obrotu dewizowego, kach bankowych, jak i w formie naleŻnoĘci, które wyni-
 udzielanie i potwierdzanie por´czeÅ‚
, kają z innych czynnoĘci bankowych, potwierdzonych
 wykonywanie czynnoĘci zleconych, związanych wystawionymi przez bank imiennymi dokumentami,
z emisją papierów wartoĘciowych. z wy"ączeniem papierów wartoĘciowych okreĘlonych
PowyÅ»ej przedstawione czynnoĘci mogÄ… byç równieÅ» w przedmiotowej ustawie.
wykonywane przez inne podmioty nie b´dÄ…ce bankami, Podmiotami obj´tymi obowiÄ…zkowym systemem
lecz wtedy nie mogÄ… byç i nie sÄ… one traktowane jako gwarantowania Ęrodków pieni´Å»nych sÄ…: banki krajowe
czynnoĘci bankowe. w rozumieniu ustawy Prawo bankowe oraz oddzia"y
Oprócz przedstawionych powyŻej czynnoĘci banków zagranicznych (zgodnie z kryteriami okreĘlonymi
bankowych zawartych w art. 5, banki mogą takŻe pro- w przedmiotowej ustawie). Zgodnie z art. 13 omawianej
wadziç tzw. dzia"alnoĘç pozabankowÄ…. Art. 6 Prawa ban- ustawy, podmioty obj´te obowiÄ…zkowym systemem
kowego odnosi si´ do tej kwestii, stanowiÄ…c, Å»e banki gwarantowania sk"adek obwiÄ…zane sÄ… do wnoszenia na
poza wykonywaniem czynnoĘci bankowych mogÄ…: rzecz BFG obowiÄ…zkowych op"at rocznych. Ich wysokoĘç
 obejmowaç lub nabywaç akcje i prawa z akcji, okreĘlonÄ… na podstawie art. 13 Rada BFG przekazuje
udzia"y innej osoby prawnej nie b´dÄ…cej bankiem lub podmiotom obj´tym systemem nie póęniej niÅ» do koÅ‚
ca
jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym
 zaciÄ…gaç zobowiÄ…zania zwiÄ…zane z emisjÄ… pa- op"ata ma byç wniesiona.
pierów wartoĘciowych,
7
 dokonywaç obrotu papierami wartoĘciowymi, Dz.U. nr 4 z 1995 r., poz. 18.
34 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
Schemat 1 Podmioty tworzÄ…ce system bankowy
NBP
BFG KNB
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
Oddzia"y i przedstawicielstwa banków zagranicznych
BANKI
Banki pał
stwowe
Banki  Spó"ki Akcyjne
Grupy bankowe
Banki spó"dzielcze
Banki
specjalistyczne
hipoteczne
kasy oszcz´dnoĘciowo-
budowlane
Po drugie zaĘ omawiana ustawa przewiduje funkcjo- realizacja idei samopomocy finansowej polegającej na
nowanie BFG jako swoistego gwaranta w funkcjonowaniu wzajemnym kredytowaniu si´ cz"onków kas ze zgroma-
systemu obrotu Ęrodkami pieni´Å»nymi. Kluczowymi dzonych przez siebie w kasie Ęrodków pieni´Å»nych8.
przepisami ustawy o BFG sÄ… art. 21 i nast´pne stanowiÄ…- Agencje poĘrednictwa kredytowego, zwane potocznie
ce, Że celem obowiązkowego systemu gwarantowania poĘrednikami kredytowymi, udzielają natomiast kredytów
Ęrodków pieni´Å»nych zgromadzonych na rachunkach na podstawie umów agencyjnych, zawartych z bankiem,
bankowych jest zapewnienie deponentom wyp"aty, do których kszta"t okreĘlony jest w przepisach art. 758
wysokoĘci okreĘlonej ustawą, Ęrodków gwarantowanych i nast. k.c. Oba powyŻsze podmioty, a takŻe istniejące
w razie ich niedost´pnoĘci. Przedmiotem gwarancji jest wszelkiego rodzaju fundusze mikropoÅ»yczkowe naleÅ»y
wierzytelnoĘç deponenta, w zwiÄ…zku z którÄ… z dniem uznaç za sui generis uczestników systemu bankowego,
spe"nienia warunków gwarancji nabywa on w stosunku do którzy dope"niajÄ… i uzupe"niajÄ… dzia"alnoĘç banków,
BFG uprawnienie do Ęwiadczenia pieni´Å»nego. DzieÅ‚
spe"- funkcjonując szczególnie w sektorach uboŻszych klientów
nienia warunków gwarancji jest to okreĘlony w ustawie indywidualnych, drobnych przedsi´biorców czy w lokal-
dzieł
wydania postanowienia o og"oszeniu upad"oĘci nych spo"ecznoĘciach.
banku. NiezaleÅ»nie od tego, w jakiej wysokoĘci i na ilu NaleÅ»y podkreĘliç, Å»e zgodnie z nowelizacjÄ… ustawy
rachunkach bankowych deponent posiada" Ęrodki pie- Prawo bankowe, z dnia 23 sierpnia 2001 r., dzia"alnoĘç
ni´Å»ne w danym banku, omawiana ustawa okreĘla maksy- bankowÄ… na terenie Rzeczypospolitej Polskiej b´dÄ… równieÅ»
malnÄ… wysokoĘç roszczeÅ‚
deponenta w stosunku do BFG. swobodnie prowadzi"y oddzia"y instytucji kredytowych,
WysokoĘç tzw. Ęrodków gwarantowanych kszta"tuje si´ co nastÄ…pi z chwilÄ… uzyskania przez Polsk´ cz"onkowstwa
od 1 stycznia 2002 r. na nast´pujÄ…cym poziomie: w Unii Europejskiej. InstytucjÄ… kredytowÄ…, zgodnie
a) równowartoĘç w z"otych 1.000 euro  w 100% z definicjÄ… zawartÄ… w ustawie Prawo bankowe, która
wartoĘci, wesz"a w Życie od 7 stycznia 2002 r., jest podmiot mający
b) wysokoĘç przekraczajÄ…ca równowartoĘç 1.000 swojÄ… siedzib´ za granicÄ… Rzeczypospolitej Polskiej - na te-
euro, a nieprzekraczająca równowartoĘci w z"otych rytorium jednego z pał
stw cz"onkoskich Unii Europejskiej.
18.000 euro  w 90% wartoĘci (od 1 stycznia 2003 r. Podmiot ten prowadzi dzia"alnoĘç polegajÄ…cÄ… na przyj-
górna granica Ęrodków gwarantowanych w 90% osiągnie mowaniu depozytów lub innych Ęrodków powierzonych
poziom 22.500 euro). pod jakimkolwiek tytu"em zwrotnym i udzielaniu kredy-
Pozosta"ymi uczestnikami systemu bankowego są: tów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego.
Spó"dzielcze Kasy Oszcz´dnoĘciowo  Kredytowe (SKOK)
8
i poĘrednicy kredytowi. Celem dzia"ania SKOK-ów jest Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. (Dz.U. nr 1 z 1996 r., poz. 2).
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 35
Zak"ady ubezpieczeł
do rejestru towarzystw wzajemnych, prowadzonego
przez SÄ…d Rejonowy dla m. St. Warszawy13. Podobnie
Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. jak w przypadku zak"adów ubezpieczeł
, statut towa-
o dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej9, dzia"alnoĘç ubezpie- rzystwa i jego ewentualne zmiany podlegajÄ… zatwier-
czeniowa bezpoĘrednia i poĘrednia (reasekuracyjna) dzeniu przez Ministra Finansów przed dokonywaniem
moÅ»e byç prowadzona wy"Ä…cznie za zezwoleniem czynnoĘci przed sÄ…dem rejestrowym.
Ministra Finansów przez zak"ady ubezpieczeł
. SÄ… one CechÄ… charakterystycznÄ… funkcjonowania Towa-
zobowiÄ…zane do niezajmowania si´ bezpoĘrednio innÄ… rzystwa jest ubezpieczanie swych cz"onków na zasadzie
dzia"alnoĘcią gospodarczą poza dzia"alnoĘcią ubezpie- wzajemnoĘci. Statut Towarzystwa okreĘla zasady uzy-
czeniową i dzia"alnoĘcią z nią związaną (z wyjątkiem skania i utraty cz"onkostwa oraz jego rodzaje. Ponadto,
okreĘlonej w ustawie moŻliwoĘci prowadzenia przez jeĘli nie stanowi on inaczej, uzyskanie cz"onkostwa
zak"ady ubezpieczeł
dzia"alnoĘci akwizycyjnej na w Towarzystwie musi byç zwiÄ…zane z zawarciem umowy
rzecz otwartych funduszy emerytalnych). ubezpieczenia, utrata cz"onkostwa zaĘ  z wygaĘni´ciem
Innymi s"owy, ustawodawca upowaÅ»ni" zak"ady stosunku ubezpieczenia. Ustawa wyróŻnia teÅ» kategori´
ubezpieczeł
do prowadzenia bezpoĘrednio i na w"asny tzw. ma"ych towarzystw ubezpieczeł
wzajemnych.
rachunek jedynie dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej. Zakres ich dzia"ania jest ograniczony z uwagi na ma"ą
Wszelka inna dzia"alnoĘç moÅ»e byç natomiast prowadzona liczb´ cz"onków, niewielkÄ… liczb´ lub niewielkie sumy
za poĘrednictwem podmiotów zaleŻnych od zak"adów zawieranych ubezpieczeł
bÄ…dÄ™ teÅ» niewielki terytorialny
ubezpieczeł
10. zasi´g dzia"alnoĘci.
Prowadzenie przez zak"ady ubezpieczeniowe dzia- Zgodnie z omawianą ustawą o dzia"alnoĘci ubez-
"alnoĘci gospodarczej niezwiązanej bezpoĘrednio pieczeniowej, zak"ady ubezpieczeł
mogÄ… korzystaç
z dzia"alnoĘciÄ… ubezpieczeniowÄ… stanowi podstaw´ do z poĘrednictwa ubezpieczeniowego. Polega ono na
cofni´cia przez Ministra Finansów, na wniosek organu wykonywaniu czynnoĘci faktycznych lub prawnych
nadzoru, zezwolenia na prowadzenie tej dzia"alnoĘci, związanych z zawarciem lub wykonywaniem umów
z uwagi na naruszenie prawa. Zgodnie z orzeczeniem ubezpieczenia lub reasekuracji. PoĘrednictwem ubez-
SÄ…du NajwyÅ»szego dnia 16 kwietnia 1996 r., przedmiotem pieczeniowym zajmujÄ… si´ wy"Ä…cznie agenci ubezpie-
dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej moÅ»e byç takÅ»e udzielanie czeniowi lub brokerzy ubezpieczeniowi, a w zakresie
przez zak"ady ubezpieczeł
gwarancji11. reasekuracji  wy"Ä…cznie brokerzy reasekuracyjni.
Zgodnie z przepisami ustawy, zak"ad ubezpieczeł
Warto dodaç, Å»e zagraniczne zak"ady ubezpieczeÅ‚

nie moÅ»e prowadziç jednoczeĘnie dzia"alnoĘci w dziale mogÄ… podejmowaç i prowadziç dzia"alnoĘç ubezpiecze-
ubezpieczeł
na Życie i w dziale pozosta"ych ubezpie- niową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasa-
czeł
osobowych i majątkowych. Zgodnie zatem z wolą dzie wzajemnoĘci, stosując przepisy omawianej ustawy,
ustawodawcy, zak"ad ubezpieczeł
moÅ»e prowadziç jedynie poprzez g"ówny oddzia" zagranicznego zak"adu
dzia"alnoĘç wy"Ä…cznie w jednym z dwóch wymienionych ubezpieczeÅ‚
. G"ówny oddzia" dzia"a na podstawie
powyŻej dzia"ów. Celem tego zapisu jest zapewnienie przepisów prawa polskiego i statutu okreĘlanego przez
bezpieczeł
stwa osób ubezpieczonych na Życie, które zagraniczny zak"ad ubezpieczeł
, sporzÄ…dzanego w formie
w razie Ęwiadczenia wszelkiego rodzaju us"ug ubezpie- aktu notarialnego.
czeniowych  pod jednym dachem mog"oby zostaç NaleÅ»y ponadto wspomnieç, Å»e na podstawie przepi-
zagroŻone poprzez straty spowodowane na przyk"ad sów ustawy o dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej utworzony
zbyt duŻą iloĘcią dokonywanych wyp"at z tytu"u ubez- zosta" Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
pieczeł
majątkowych. ( UFG ), do którego zadał
naleŻy:
Zak"ady ubezpieczeł
mogÄ… prowadziç dzia"alnoĘç  wyp"acanie odszkodowaÅ‚
i Ęwiadczeł
z tytu"u
ubezpieczeniową wy"ącznie w formie spó"ki akcyjnej ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w oma-
lub towarzystwa ubezpieczeł
wzajemnych. wianej ustawie (odszkodowanie za szkod´ na osobie,
Zak"ad ubezpieczeł
jako spó"ka akcyjna funkcjonuje gdy szkoda zosta"a wyrządzona w okolicznoĘciach uza-
na podstawie przepisów Kodeksu spó"ek handlowych sadniajÄ…cych odpowiedzialnoĘç cywilnÄ… posiadacza
(KSH)12, przy czym zastosowanie mają równieŻ przepi- pojazdu lub kierującego pojazdem mechanicznym lub
sy ustawy o dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej, traktowane rolnika - gdy nie ustalono ich toŻsamoĘci i nie zidenty-
jako lex specialis wobec KSH. Towarzystwa ubezpieczeł
fikowano pojazdu),
wzajemnych ( Towarzystwa ) są natomiast osobami  w przypadku og"oszenia upad"oĘci zak"adu ubez-
prawnymi, które uzyskujÄ… osobowoĘç z chwilÄ… wpisu pieczeÅ‚
zaspokajanie roszczeł
osób uprawnionych
z tytu"u umów ubezpieczenia, okreĘlonych w ustawie,
9
Dz.U. nr 11 z 1996 r., poz. 62.
10 13
C. Gawlas, R. Mikulski: Ustawa o dzia"alnoĘci ubezpieczeniowej  Funkcjonowanie omawianego rejestru regulują przepisy Rozporzą-
komentarz. Warszawa 1997 H.C. Beck . dzenia Ministra SprawiedliwoĘci z dnia 4 lutego 1991 r. w sprawie
11
Wyrok z dnia 16 kwietnia 1996 r. SN U II CRN 38/96 OSNC 1996/9/122. prowadzenia rejestru towarzystw wzajemnych (Dz.U. nr 14 z 1991 r.,
12
Ustawa z 15 wrzeĘnia 2000 r. (Dz.U. nr 94, poz. 1037). poz.65).
36 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
Schemat 2 Podmioty tworzące rynek ubezpieczeł

Pał
stwowy UrzÄ…d Nadzoru
Ubezpieczeł

UFG
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
PoĘrednicy ubezpieczeniowi
Towarzystwa
Zak"ady
ubezpieczeł

ubezpieczeł

wzajemnych
Ma"e TUM
oraz umów ubezpieczenia na Życie w wysokoĘci 50% Organem funduszu inwestycyjnego jest towarzy-
wierzytelnoĘci, nie wi´cej jednak niÅ» kwota b´dÄ…ca stwo funduszy inwestycyjnych (zwane dalej  Towarzy-
równowartoĘcią w z"otych 30.000 euro, wed"ug Ęred- stwem ). Towarzystwo tworzy fundusz inwestycyjny
niego kursu Narodowego Banku Polskiego, zgodnie po uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów WartoĘcio-
z tabelą kursową og"aszaną przez NBP, obowiązującą wych i Gie"d (KPWiG), która wydaje zezwolenie na
w dniu og"oszenia upad"oĘci. utworzenie funduszu inwestycyjnego w terminie
Po wyp"acie odszkodowania UFG dochodzi zwrotu dwóch miesi´cy od dnia z"oÅ»enia wniosku. KaÅ»dorazowa
wyp"aconych kwot od sprawcy i osoby, która nie zmiana statutu funduszu wymaga zezwolenia KPWiG.
dope"ni"a obowiÄ…zku zwarcia umowy ubezpieczenia Utworzenie jakiegokolwiek funduszu inwestycyjnego
obowiązkowego. W uzasadnionych przypadkach UFG uzaleŻnione jest zatem najpierw od istnienia Towarzy-
moÅ»e odstÄ…piç od dochodzenia cz´Ä˜ci lub ca"oĘci stwa. Ponadto, przedmiotem dzia"alnoĘci Towarzystwa
odszkodowania. jest wy"Ä…cznie tworzenie funduszy inwestycyjnych
i zarzÄ…dzanie nimi oraz reprezentowanie ich wobec
osób trzecich. Towarzystwa zajmujÄ… si´ zatem
Fundusze inwestycyjne zarzÄ…dzaniem majÄ…tkiem funduszy i tylko do tego
ograniczajÄ… swoje dzia"ania. SiedzibÄ… funduszu inwe-
Fundusz inwestycyjny jest osobÄ… prawnÄ…, której wy"Ä…cz- stycyjnego jest siedziba Towarzystwa b´dÄ…cego jego
nym przedmiotem dzia"alnoĘci jest lokowanie Ęrodków organem. Towarzystwo moÅ»e utworzyç wi´cej niÅ»
pieni´Å»nych zebranych publicznie lub niepublicznie, jeden fundusz.
jeĘli ustawa tak stanowi, w okreĘlone w ustawie papie- Uczestnikami funduszu inwestycyjnego są osoby
ry wartoĘciowe i inne prawa majątkowe14. Fundusz fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie ma-
inwestycyjny prowadzi dzia"alnoĘç, przestrzegajÄ…c zasad jÄ…ce osobowoĘci prawnej, które za wp"aty wnoszone do
ograniczania ryzyka inwestycyjnego okreĘlonych funduszu nabywają jednostki uczestnictwa lub certyfikaty
w ustawie. Celem powstania tego typu instytucji finan- inwestycyjne. Jednostki uczestnictwa lub certyfikaty
sowych jest przekazywanie aktywów finansowych inwestycyjne reprezentują prawa majątkowe uczestni-
w zarządzanie podmiotom w tym wyspecjalizowanym. ków funduszu, okreĘlone ustawą i statutem funduszu
PoniewaŻ fundusze inwestycyjne gromadzą Ęrodki inwestycyjnego. Fundusz inwestycyjny zbywa jednostki
finansowe wielu uczestników, są traktowane jako uczestnictwa albo certyfikaty inwestycyjne bezpoĘrednio
 instytucje zaufania publicznego . lub za poĘrednictwem podmiotu prowadzącego dzia"al-
Bardzo istotne z punktu widzenia funkcjonowania noĘç maklerskÄ….
funduszy inwestycyjnych jest rozdzielenie poj´ç: funduszy Uczestnicy funduszu nie odpowiadajÄ… za zobowiÄ…-
inwestycyjnych i towarzystw funduszy inwestycyjnych. zania funduszu. Mienie funduszu inwestycyjnego,
zwane  aktywami funduszu", obejmuje Ęrodki z tytu"u
wp"at jego uczestników, prawa nabyte przez fundusz
14
Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U.
nr 933 z 1997 r., poz. 139, ze zmianami) oraz poŻytki z tych praw. Fundusz inwestycyjny doko-
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 37
nuje wyceny posiadanych aktywów funduszu, ustala Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego
wartoĘç aktywów netto oraz wartoĘç aktywów netto otwartego moÅ»e stanowiç, Å»e uczestnikami funduszu
przypadajÄ…cych na jednostk´ uczestnictwa lub certyfikat mogÄ… zostaç podmioty okreĘlone w statucie lub takie,
inwestycyjny. Aktywa funduszu wycenia si´ wed"ug które spe"niajÄ… warunki okreĘlone w statucie. Jest to bez
rynkowej wartoĘci sk"adników aktywów funduszu wÄ…tpienia zaw´Å»eniem zakresem uczestników tego fun-
w dniu wyceny, z zachowaniem zasady ostroÅ»nej wyceny, duszu. TÄ… w"aĘnie charakterystycznÄ… cechÄ… róŻniÄ… si´
pomniejszając o jego zobowiązania. Obowiązki okreĘlone wymienione powyŻej fundusze.
w ustawie jako przechowywanie aktywów funduszu Fundusz inwestycyjny zamkni´ty emituje certyfi-
inwestycyjnego wykonuje depozytariusz, z którym katy inwestycyjne, których sam nie nabywa. Certyfikat
Towarzystwo zawiera umow´ o przechowanie akty- inwestycyjny jest papierem wartoĘciowym na okaziciela,
wów funduszu. jest niepodzielny i reprezentuje jednakowe prawa
Towarzystwo zawiera w imieniu funduszu umow´ majÄ…tkowe, a umarza si´ go wy"Ä…cznie w przypadkach
o przechowywanie aktywów funduszu. MoÅ»e jÄ… zawrzeç przewidzianych w ustawie. Do dopuszczenia certyfika-
wy"Ä…cznie z bankiem, którego siedziba znajduje si´ na tów inwestycyjnych do publicznego obrotu i do obrotu
obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i którego fundusze tymi certyfikatami stosuje si´ przepisy o publicznym
w"asne wynoszą co najmniej 100.000.000 z", albo z Kra- obrocie papierami wartoĘciowymi, o ile ustawa nie sta-
jowym Depozytem Papierów WartoĘciowych Spó"ką nowi inaczej (są one zatem emitowane na zasadzie akcji
Akcyjną  o którym mowa poniŻej. Umowa o przechowy-  w serii, w okreĘlonej iloĘci itp.). Wydanie przez
wanie aktywów funduszu okreĘla szczegó"owe obowiązki KPWiG zezwolenia na utworzenie funduszu inwestycyj-
depozytariusza i funduszu inwestycyjnego, sposób ich nego zamkni´tego jest równoznaczne z dopuszczeniem
wykonywania, a takŻe wynagrodzenie depozytariusza, pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych do obrotu
sposób kalkulacji kosztów obciąŻających fundusz oraz publicznego. Jest to zatem swoiste  zrównanie certyfi-
wskazuje osoby wyznaczone przez depozytariusza do katów inwestycyjnych z akcjami spó"ek gie"dowych.
wykonywania umowy. Kolejne emisje certyfikatów inwestycyjnych równieŻ
Fundusz inwestycyjny moÅ»e byç utworzony jako: wymagaç b´dÄ… zgody KPWiG. Certyfikaty te moÅ»na nabyç
fundusz otwarty, specjalistyczny fundusz otwarty, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym, a zatem
fundusz zamkni´ty oraz fundusz mieszany. uczestnicy omawianego funduszu muszÄ… posiadaç
Fundusze inwestycyjne róŻniÄ… si´ g"ównie tym, jakie rachunek inwestycyjny w domu maklerskim. Certyfikaty
rodzaje papierów wartoĘciowych oferujÄ… uczestnikom. inwestycyjne stajÄ… si´ zatem przedmiotem obrotu, na
Fundusz inwestycyjny otwarty zbywa jednostki uczestnic- zasadach publicznego obrotu papierami wartoĘciowymi.
twa i odkupuje je na Żądanie uczestnika funduszu. Jego Dlatego teÅ» ich wartoĘç uzaleÅ»niona jest od wartoĘci
jednostki uczestnictwa moÅ»e nabyç kaÅ»dy, gdyÅ» ustawa nie rynkowej (gie"dowej), jakÄ… osiÄ…gajÄ…. Omawiany fundusz
przewiduje Żadnych ograniczeł
w tej kwestii. Z chwilÄ… inwestycyjny nie ma ustawowego obowiÄ…zku nabywania
odkupienia jednostki uczestnictwa są umarzane z mocy emitowanych przez siebie certyfikatów. Jedynym sposo-
prawa. Jednostki uczestnictwa danego funduszu inwe- bem zmiany ich w"aĘciciela jest zatem zbycie ich innemu
stycyjnego otwartego reprezentujÄ… jednakowe prawa inwestorowi na gie"dzie. Fundusz inwestycyjny
majÄ…tkowe (tj. majÄ… takÄ… samÄ… wartoĘç). Nie mogÄ… byç zamkni´ty dokonuje wyceny aktywów funduszu i ustala
zbyte przez uczestnika na rzecz osób trzecich. Ponadto, wartoĘç aktywów netto oraz wartoĘç aktywów netto
podlegajÄ… one dziedziczeniu. Fundusz ten zbywa i odku- przypadajÄ…cÄ… na certyfikat inwestycyjny z cz´stotliwoĘciÄ…
puje jednostki uczestnictwa z cz´stotliwoĘciÄ… okreĘlonÄ… okreĘlonÄ… w statucie, nie rzadziej jednak niÅ» raz na
w statucie, nie rzadziej jednak niÅ» raz na dwa tygodnie. szeĘç miesi´cy, na siedem dni przed rozpocz´ciem
Uczestnik tego funduszu moÅ»e Żądaç ich odkupienia zbywania certyfikatów kolejnej emisji.
w punkcie obs"ugi klienta biura maklerskiego oraz innych Cena emisyjna certyfikatów inwestycyjnych dru-
punktach obs"ugi uczestników funduszu bez koniecznoĘci giej emisji i nast´pnych nie moÅ»e byç niÅ»sza niÅ» war-
posiadania rachunku inwestycyjnego. Jednostki uczest- toĘç aktywów netto funduszu przypadajÄ…ca na certyfi-
nictwa są zbywane i odkupywane po cenie wynikającej kat inwestycyjny wed"ug ostatniej wyceny aktywów
z podzielenia wartoĘci aktywów netto funduszu przez poprzedzajÄ…cej emisj´. Cena certyfikatu moÅ»e byç po-
liczb´ jednostek ustalonÄ… na podstawie rejestru uczestni- wi´kszona o op"at´, jakÄ… fundusz inwestycyjny moÅ»e
ków funduszu w dniu wyceny, odpowiednio powi´kszonej pobieraç za zbywanie certyfikatów inwestycyjnych.
lub pomniejszonej o op"aty, które fundusz moÅ»e pobieraç Fundusz inwestycyjny zamkni´ty prowadzi rejestr cer-
za zbywanie jednostek uczestnictwa lub certyfikatów tyfikatów inwestycyjnych.
inwestycyjnych. Uwag´ zwraca uzaleÅ»nienie wartoĘci Fundusz inwestycyjny mieszany, podobnie jak
jednostek uczestnictwa od wyceny aktywów funduszu, fundusz inwestycyjny zamkni´ty, emituje certyfikaty
co powoduje prostÄ… zaleÅ»noĘç zysków osiÄ…ganych inwestycyjne. W przeciwieÅ‚
stwie do funduszy inwe-
przez uczestników funduszu od wyników zarzÄ…dzania stycyjnych zamkni´tych wykupuje je jednak na Żądanie
jego aktywami, osiÄ…gni´tymi przez Towarzystwo. uczestnika funduszu. Z chwilÄ… wykupienia przez fundusz
38 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
Schemat 3 Podmioty tworzÄ…ce rynek funduszy inwestycyjnych
KDPW KPWiG
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
Towarzystwa funduszy
inwestycyjnych
Otwarte
Specjalistyczne
Fundusze inwestycyjne
otwarte
Zamkni´te
Mieszane
certyfikaty inwestycyjne są umarzane z mocy prawa. Organem funduszu ĘciĘle związanym z funduszem
Certyfikaty inwestycyjne sÄ… wykupywane przez fundusz emerytalnym jest towarzystwo emerytalne (zwane dalej
z cz´stotliwoĘciÄ… okreĘlonÄ… w statucie, nie rzadziej  Towarzystwem ), utworzone - zgodnie z przepisami
jednak niÅ» raz w roku. Ustawy - w formie spó"ki akcyjnej. NaleÅ»y podkreĘliç,
Że Towarzystwo tworzy Fundusz oraz, jako jego organ,
zarzÄ…dza Funduszem i reprezentuje go w stosunkach
Fundusze emerytalne z osobami trzecimi - w sposób okreĘlony dla reprezentacji
Towarzystwa w jego statucie a siedziba Towarzystwa
Fundusz emerytalny (dalej  Fundusz ), jest osobÄ… jest jednoczeĘnie siedzibÄ… Funduszu. TakÄ… dzia"alnoĘç
prawnÄ… prawa publicznego, utworzonÄ… na podstawie moÅ»e prowadziç wy"Ä…cznie Towarzystwo. Towarzystwo
ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy eme- tworzy i zarządza tylko jednym Funduszem, chyba Że
rytalnych z dnia 20 listopada 1997 r.15 (dalej  ustawa ). zarzÄ…dzanie wi´cej niÅ» jednym Funduszem jest skutkiem
Czas ich trwania jest - z mocy ustawy - nieograniczony. przej´cia przez Towarzystwo zarzÄ…dzania innym Fun-
Przedmiotem dzia"alnoĘci Funduszu jest groma- duszem albo po"ączenia Towarzystw.
dzenie Ęrodków pieni´Å»nych i ich lokowanie, z przezna- Minimalna wysokoĘç kapita"u akcyjnego Towarzy-
czeniem na wyp"at´ cz"onkom funduszu po osiÄ…gni´ciu stwa nie moÅ»e byç niÅ»sza niÅ» równowartoĘç w z"otych
przez nich wieku emerytalnego. Fundusze stajÄ… si´ 4.000.000 euro. Ponadto, aktywa funduszu stanowiÄ…:
zatem, po pierwsze, instytucjami zaufania publicznego, sk"adki wp"acane w imieniu cz"onków funduszu oraz
po drugie zaĘ istotnym elementem ca"ego programu nabyte przez fundusz prawa i poŻytki z tych praw.
i narz´dziem realizacji pewnej filozofii systemu emery- WartoĘç aktywów netto funduszu ustala si´, pomniej-
talnego. Cel funkcjonowania Funduszy moÅ»na zatem szajÄ…c wartoĘç aktywów funduszu o jego zobowiÄ…zania.
sprowadziç do inwestowania lub zyskownego lokowania UrzÄ…d Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi,
Ęrodków finansowych cz"onków Funduszu (czyli (zwany dalej  UNFE ), który nadzoruje funkcjonowanie
przysz"ych emerytów), a nast´pnie do ich wyp"aty, rynku funduszy emerytalnych, wydaje zezwolenie na
w chwili okreĘlonej w przepisach dotyczących wyma- utworzenie Funduszu. Po uzyskaniu tego zezwolenia,
galnoĘci tych wyp"at. Towarzystwo niezw"ocznie sk"ada do sądu rejestrowego
wniosek o wpisanie Funduszu do rejestru funduszy.
15
Dz.U. nr 934 z 1997 r., poz. 139 ze zmianami. Fundusz z chwilÄ… wpisania do rejestru funduszy nabywa
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 39
Schemat 4 Podmioty tworzÄ…ce rynek funduszy emerytalnych
ZUS
UNFE
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
Towarzystwa emerytalne
Depozytariusz
Fundusze emerytalne
osobowoĘç prawnÄ…, natomiast Towarzystwo staje si´ b´dÄ… przekazywane miesi´czne sk"adki za poĘrednic-
organem Funduszu. Rejestr funduszy, który jest jawny twem Zak"adu Ubezpieczeł
Spo"ecznych. Skutkiem
i dost´pny dla osób trzecich, prowadzi SÄ…d Wojewódzki powyÅ»szej umowy jest równieÅ» powstanie uprawnienia
w Warszawie. cz"onków Funduszu do wyp"aty przysz"ej emerytury.
Warto równieÅ» podkreĘliç, Å»e kaÅ»dorazowe nabycie NaleÅ»y podkreĘliç, Å»e cz"onkowie Funduszu, czyli
lub obj´cie akcji Towarzystwa wymaga zezwolenia przyszli emeryci, nie odpowiadajÄ… za jego zobowiÄ…zania.
UNFE, a w szczególnoĘci przekroczenie progów: 20%, Fundusz jest obowiÄ…zany wybraç depozytariusza
25%, 33%, 50%, 66%, 75% lub 80% g"osów na walnym ( Depozytariusz ), któremu  na podstawie umowy 
zgromadzeniu. powierza przechowywanie swoich aktywów. Depozy-
Ze wzgl´dów ostroÅ»noĘciowych, zwiÄ…zanych tariuszem moÅ»e byç bank, który jest bankiem krajowym
z ochroną powierzonych przez cz"onków Funduszu w rozumieniu ustawy Prawo bankowe oraz posiada
Ęrodków finansowych, Towarzystwo musi respektowaç fundusze w"asne w okreĘlonej w Ustawie wysokoĘci.
ustawowe ograniczenia związane szeroko rozumianą Do obowiązków Depozytariusza w zakresie przechowy-
dzia"alnoĘcią inwestycyjną, do których naleŻy m.in wania aktywów Funduszu naleŻy m.in: prowadzenie
zakaz: rejestru aktywów funduszu zapisywanych na w"aĘciwych
 nabywania lub obejmowania udzia"ów, akcji rachunkach oraz przechowywanych przez Depozyta-
albo innych papierów wartoĘciowych, jednostek riusza i inne podmioty, uprawnione do tego na mocy
uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych lub tytu"ów odr´bnych przepisów lub na podstawie umów zawiera-
uczestnictwa emitowanych przez instytucje wspólnego nych za zgodą Depozytariusza; zapewnienie, aby aktywa
inwestowania majÄ…ce siedzib´ za granicÄ… oraz uczestni- funduszu by"y lokowane zgodnie z przepisami prawa
czenia w spó"kach nie mających osobowoĘci prawnej; oraz statutem funduszu, zapewnienie terminowego roz-
 nabywania papierów wartoĘciowych emitowanych liczania umów dotyczących aktywów funduszu oraz
przez Depozytariusza (o którym mowa poniŻej); umów z cz"onkami funduszu.
- udzielania poÅ»yczek, gwarancji i por´czeÅ‚
, z wyjÄ…t-
kiem poŻyczek z zak"adowego funduszu Ęwiadczeł

socjalnych; Domy maklerskie
- zaciągania poŻyczek i kredytów, w tym takŻe
dokonywania emisji obligacji, jeÅ»eli wysokoĘç zobowiÄ…- Istotnymi uczestnikami rynku finansowego sÄ… podmioty
zał
Towarzystwa z tego tytu"u przekroczy "Ä…cznie 20% prowadzÄ…ce dzia"alnoĘç maklerskÄ…. Zgodnie z ustawÄ…
wartoĘci kapita"ów w"asnych. o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi z dnia
Uzyskanie cz"onkostwa w otwartym funduszu 21 sierpnia 1997 r.16, moÅ»e byç ona prowadzona
nast´puje z chwilÄ… zawarcia umowy z Funduszem.
16
Cz"onkowie deklarują w niej, do którego z Funduszy Dz.U. nr 118, poz. 754.
40 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
wy"Ä…cznie przez spó"k´ akcyjnÄ… z siedzibÄ… na teryto- inwestycyjnych. Do wykonywania pozosta"ych czynnoĘci
rium Rzeczypospolitej Polskiej - przez dom maklerski. domu maklerskiego niezb´dne jest zatrudnienie makle-
Prowadzenie dzia"alnoĘci maklerskiej wymaga rów papierów wartoĘciowych. Nabycie prawa do
zezwolenia KPWiG, wydanego na wniosek zaintereso- wykonywania zawodu maklera papierów wartoĘciowych
wanego podmiotu. Dzia"alnoĘç maklerska obejmuje lub doradcy inwestycyjnego wymaga spe"nienia ustawo-
wykonywanie czynnoĘci związanych z obrotem papie- wych warunków (art. 22 ustawy o publicznym obrocie
rami wartoĘciowymi dopuszczonymi do publicznego papierami wartoĘciowymi) oraz uzyskania zezwolenia
obrotu, polegajÄ…cych na: KPWiG, czyli wpisania na list´ maklerów papierów
" Oferowaniu papierów wartoĘciowych w obrocie wartoĘciowych lub list´ doradców inwestycyjnych.
pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej. Oba powyŻsze zawody są zawodami zaufania publicznego,
" Nabywaniu lub zbywaniu papierów wartoĘciowych gdyÅ» ich wykonywanie wiÄ…Å»e si´ z operacjami finanso-
na cudzy rachunek, na zasadach okreĘlonych w usta- wymi mającymi wp"yw na majątek zleceniodawcy oraz
wie o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi interesy Skarbu Pał
stwa.
jako us"ugi brokerskie. W umowie o Ęwiadczenie Ponadto, za zezwoleniem KPWiG i na okreĘlonych
us"ug brokerskich dom maklerski zobowiÄ…zuje si´ do w nim warunkach domy maklerskie mogÄ… podejmowaç
zawierania umów zlecenia nabycia lub zbycia papierów czynnoĘci faktyczne i prawne, których celem jest
wartoĘciowych na rynku regulowanym, na warunkach doprowadzenie do obj´cia lub nabycia przez zlecenio-
okreĘlonych w tej umowie. Na podstawie umowy dawc´ papierów wartoĘciowych niedopuszczonych do
dom maklerski moÅ»e zobowiÄ…zaç si´ takÅ»e do prowadze- publicznego obrotu, oraz inne czynnoĘci zwiÄ…zane
nia rachunku papierów wartoĘciowych lub rachunku z obrotem takimi papierami lub z obs"ugą towarzystw
pieni´Å»nego s"uŻącego do obs"ugi rachunku papierów funduszy powierniczych, towarzystw funduszy inwe-
wartoĘciowych. Dom maklerski zobowiÄ…zuje si´, wobec stycyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw
dajÄ…cego zlecenie, do nabycia lub zbycia oznaczo- emerytalnych i funduszy emerytalnych.
nych papierów wartoĘciowych w imieniu w"asnym, Domy maklerskie, w liczbie co najmniej 25, mogą
lecz na rachunek dajÄ…cego zlecenie. utworzyç izb´ gospodarczÄ…, do której obowiÄ…zków
" Nabywaniu lub zbywaniu papierów wartoĘciowych naleŻy w szczególnoĘci okreĘlanie i kodyfikacja zasad
na w"asny rachunek w celu realizacji zadał
zwiÄ…za- uczciwego obrotu oraz przyj´tych w obrocie zwyczajów.
nych z organizacjÄ… rynku regulowanego. Organizacj´ w"adz izby, tryb ich powo"ywania, zakres
" Zarządzaniu cudzym pakietem papierów wartoĘcio- kompetencji oraz zadania izby okreĘla statut izby.
wych na zlecenie. Przez zarzÄ…dzanie cudzym pakietem Zagraniczna osoba prawna, prowadzÄ…ca dzia"al-
papierów wartoĘciowych na zlecenie, zgodnie z oma- noĘç maklerskÄ… w kraju naleŻącym do OECD, moÅ»e
wianÄ… ustawÄ…, rozumie si´ odp"atne podejmowanie prowadziç dzia"alnoĘç maklerskÄ… na terytorium
i realizacj´ decyzji inwestycyjnych na rachunek Rzeczypospolitej Polskiej w formie oddzia"u lub
zleceniodawcy, w ramach pozostawionych przez zle- przedstawicielstwa. Do dzia"alnoĘci maklerskiej pro-
ceniodawc´ do dyspozycji zarzÄ…dzajÄ…cego Ęrodków wadzonej przez zagraniczne osoby prawne w tej formie
pieni´Å»nych i papierów wartoĘciowych zapisanych stosuje si´ odpowiednio przepisy dotyczÄ…ce domów
na rachunkach zleceniodawcy. maklerskich. Doradztwo w zakresie obrotu papierami
" Doradztwie w zakresie obrotu papierami wartoĘcio- wartoĘciowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu
wymi. Przez doradztwo w zakresie obrotu papierami moÅ»e byç prowadzone przez zagraniczne osoby prawne
wartoĘciowymi, zgodnie z omawianą ustawą, rozumie Ęwiadczące us"ugi o tym samym charakterze w krajach
si´ odp"atne udzielanie pisemnej lub ustnej reko- naleŻących do OECD, bez zachowania warunku okre-
mendacji nabycia lub zbycia oznaczonych papierów Ęlonego powyŻej, czyli dzia"ania w formie oddzia"u lub
wartoĘciowych albo powstrzymania si´ od zawarcia przedstawicielstwa. Dodatkowo, za zezwoleniem
transakcji dotyczącej tych papierów. KPWiG i na warunkach w nim okreĘlonych podmiot
" Prowadzeniu rachunków papierów wartoĘciowych zagraniczny, który przechowuje papiery wartoĘciowe
oraz rachunków pieni´Å»nych s"uŻących do ich obs"ugi. lub poĘredniczy w obrocie papierami wartoĘciowymi
Przedmiotem czynnoĘci, o których mowa powyŻej w krajach naleŻących do OECD (czyli zagraniczny dom
mogÄ… byç równieÅ» papiery wartoĘciowe b´dÄ…ce w obro- maklerski), moÅ»e - dzia"ajÄ…c na rachunek innych pod-
cie na zagranicznych rynkach regulowanych w krajach miotów zagranicznych i na podstawie udzielonego
naleŻących do OECD. przez nie upowaÅ»nienia - zawieraç umowy o Ęwiadczenie
Dom maklerski majÄ…cy zezwolenie na wykonywanie us"ug brokerskich lub otwieraç rachunki papierów warto-
okreĘlonych wyŻej czynnoĘci  zarządzania cudzym Ęciowych w podmiotach, które na terytorium Rzeczypo-
pakietem papierów wartoĘciowych na zlecenie oraz spolitej Polskiej Ęwiadczą us"ugi brokerskie lub prowadzą
doradztwa w zakresie obrotu papierami wartoĘciowymi rachunki papierów wartoĘciowych. Istotą tej dzia"alnoĘci
- jest zobowiązany, zgodnie z dyspozycją zawartą jest dokonywanie czynnoĘci na polskim rynku kapita-
w omawianej ustawie, do zatrudniania doradców "owym przez zagraniczne domy maklerskie, które nie
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 41
Schemat 5 Funkcjonowanie domów maklerskich
KDPW KPWiG
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
Zagraniczny Dom Doradcy inwestycyjni,
Dom Maklerski Maklerski maklerzy
GIE¸DA PAPIERÓW WARTOÂCIOWYCH
zak"adają w"asnych oddzia"ów lub przedstawicielstw " Rejestrowaniu papierów wartoĘciowych dopusz-
w Polsce, lecz zlecają okreĘlone czynnoĘci polskim czonych do publicznego obrotu. Polega to na
domom maklerskim. ewidencji papierów wartoĘciowych, prowadzonej na
Zgodnie z przepisami omawianej ustawy, prowa- specjalnych kontach ewidencyjnych, s"uŻących do
dzenie dzia"alnoĘci maklerskiej jest moŻliwe równieŻ rejestracji papierów wartoĘciowych zapisanych na
przez bank. Wymaga to jednak zezwolenia KPWiG wy- kontach depozytowych i na rachunkach papierów
danego na wniosek zainteresowanego banku. wartoĘciowych.
" Nadzorowaniu zgodnoĘci wielkoĘci emisji z liczbą
papierów wartoĘciowych znajdujÄ…cych si´ w obrocie.
Krajowy Depozyt Papierów WartoĘciowych SA W praktyce polega to na badaniu zgodnoĘci liczby
papierów wartoĘciowych znajdujÄ…cych si´ na kontach
We w"aĘciwym funkcjonowaniu zarówno rynku kapi- emisyjnych z liczbą papierów wartoĘciowych, która
ta"owego, jak i ca"ego rynku finansowego istotnÄ… rol´ wynika z prowadzonych przez Krajowy Depozyt kont
odgrywa Krajowy Depozyt Papierów WartoĘciowych ewidencyjnych. Badanie to niewątpliwie moŻna zali-
( Krajowy Depozyt ) majÄ…cy form´ spó"ki akcyjnej. czyç do czynnoĘci majÄ…cych na celu przyczynienie
Dzia"a on na podstawie art. 124 i nast´pnych ustawy si´ do pewnoĘci i bezpieczeÅ‚
stwa publicznego obrotu
o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi. Jego papierami wartoĘciowymi.
akcje mogÄ… byç wy"Ä…cznie imienne i sÄ… pozbawione " Obs"udze realizacji zobowiÄ…zaÅ‚
emitentów wobec
prawa do dywidendy. Wynika to z faktu, Że jest on uprawnionych z papierów wartoĘciowych. Krajowy
spó"ką  non profit , realizującą okreĘlone, niezmiernie Depozyt ma obowiązek wspó"dzia"ania z emitentami
waŻne zadania w publicznym obrocie papierami papierów wartoĘciowych przy obs"udze wykony-
wartoĘciowymi. Akcjonariuszami Krajowego Depozy- wania ich zobowiązał
z papierów wartoĘciowych.
tu mogÄ… byç wy"Ä…cznie: spó"ki prowadzÄ…ce gie"d´, Przejawia si´ to np.: w poĘrednictwie przy dokony-
domy maklerskie, spó"ki prowadzące rynek pozagie"- waniu przez emitenta wyp"aty dywidendy, prze-
dowy, Skarb Pał
stwa, Narodowy Bank Polski oraz prowadzaniu procedury prawa poboru akcji nowej
banki. emisji czy prawa zamiany obligacji zamiennych
Do zadał
Krajowego Depozytu, okreĘlanego jako na akcje.
centralna instytucja depozytowo-rozliczeniowa w za- " Rozliczaniu transakcji zawieranych na rynku
kresie publicznego obrotu papierami wartoĘciowymi17, regulowanym oraz transakcji wtórnego obrotu
naleŻy przede wszystkim prowadzenie depozytu papierów papierami wartoĘciowymi. Krajowy Depozyt orga-
wartoĘciowych. Polega ono na prowadzeniu systemu nizuje i prowadzi rozliczenia transakcji zawieranych
rejestracji papierów wartoĘciowych, obejmującego na rynku regulowanym. W ten sposób umoŻliwia
rachunki papierów wartoĘciowych i konta depozytowe stronom tych transakcji wymian´ ĘwiadczeÅ‚
, czyli
prowadzone przez podmioty do tego upowaŻnione, ze strony nabywcy uzyskanie prawa w"asnoĘci do
a w szczególnoĘci na: nabytych papierów wartoĘciowych, ze strony zbywcy
zaĘ - uzyskanie przys"ugującego Ęwiadczenia
17
Prawo Handlowe. Praca pod red. J. Opalskiego. Warszawa 1999 KiK.
pieni´Å»nego.
42 Rynki i Instytucje Finansowe BANK I KREDYT czerwiec 2002
Schemat 6
KDPW S.A.
instytucje stabilizujÄ…ce
instytucje tworzÄ…ce rynek
Doradcy inwestycyjni,
maklerzy
Zagraniczny Dom
Fundusze inwestycyjne
Dom Maklerski Maklerski
GIE¸DA PAPIERÓW WARTOÂCIOWYCH
Uwag´ z wraca umownoĘç terminu  depozyt konkurencji i konsumentów, przeciwdzia"a praktykom
papierów wartoĘciowych18. Zgodnie bowiem z art. 7 ograniczajÄ…cym konkurencj´, a w szczególnoĘci anty-
ustawy o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi, konkurencyjnym koncentracjom przedsi´biorców i ich
papiery wartoĘciowe dopuszczone do publicznego związków. GIIF natomiast, dzia"ający na podstawie
obrotu nie majÄ… formy dokumentu; funkcjonujÄ… w formie ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdzia"aniu
zdematerializowanej, jako zapis na rachunku papierów wprowadzaniu do obrotu finansowego wartoĘci niema-
wartoĘciowych. Prowadzony przez Krajowy Depozyt jątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujaw-
 depozyt papierów wartoĘciowych naleŻy zatem rozu- nionych ęróde", przeciwdzia"a tzw. praniu brudnych
mieç jako rejestracj´ w formie zapisów komputerowych pieni´dzy, m.in. poprzez uzyskiwanie i analizowanie
na odpowiednich kontach Krajowego Depozytu. informacji o transakcjach finansowych, okreĘlonych
Ponadto, Krajowy Depozyt moÅ»e obs"ugiwaç obrót w przedmiotowej ustawie.
papierami wartoĘciowymi niedopuszczonymi do pu- Innym mechanizmem przewidzianym przez usta-
blicznego obrotu. Do obs"ugi tej stosuje si´ odpowiednio wodawc´ w celu zabezpieczenia Ęrodków finansowych
przepisy dotyczące prowadzenia depozytu papierów przekazywanych instytucjom zaufania publicznego,
wartoĘciowych, chyba Że ustawa stanowi inaczej. Krajo- poza przedstawionym w niniejszym artykule systemem
wy Depozyt moÅ»e takÅ»e prowadziç rachunki pieni´Å»ne, gwarancyjnym, jest - bez wÄ…tpienia wyraziĘcie umoco-
dokonywaç rozliczeÅ‚
pieni´Å»nych, udzielaç poÅ»yczek wany w polskim porzÄ…dku prawnym - system instytucji
oraz uczestniczyç w rozrachunkach dokonywanych nadzorczych nad rynkiem finansowym. Instytucjami
przez Narodowy Bank Polski na zasadach stosowanych nadzorczymi nad rynkami us"ug sÄ…: w przypadku us"ug
w przypadku rozrachunków mi´dzybankowych. CzynnoĘci bankowych - Komisja Nadzoru Bankowego, ubezpie-
te majÄ… s"uÅ»yç realizacji rozliczeÅ‚
transakcji i innych czeniowych  Pał
stwowy UrzÄ…d Nadzoru Ubezpiecze-
operacji, związanych z naleŻnoĘciami lub zobowiąza- niowego, papierów wartoĘciowych  Komisja Papierów
niami pieni´Å»nymi uczestników publicznego obrotu WartoĘciowych i Gie"d, funduszy emerytalnych  UrzÄ…d
papierami wartoĘciowymi. Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Chronią one
PowyŻej syntetycznie przedstawiono kluczowe interesy klientów tych instytucji.
podmioty polskiego rynku finansowego, jak równieŻ Jedną ze Ęwiatowych tendencji, jest konsolidacja
podmioty o charakterze gwarancyjnym, s"uŻące zabez- podmiotów nadzorczych, tak aby nadzór nad róŻnymi
pieczaniu interesów osób, które powierzajÄ… swoje Ęrodki instytucjami rynku finansowego znajdowa" si´  pod
pieni´Å»ne instytucjom finansowym. wspólnym dachem . Jest to istotne, gdyÅ» wielokrotnie
Podmiotami, których nie omówiono w artykule, instytucje finansowe tworzą wielopodmiotowe grupy
a których dzia"alnoĘç ma równieÅ» istotne znaczenie dla kapita"owe, w ramach których dzia"ajÄ… zarówno banki,
funkcjonowania rynku finansowego, sÄ…: UrzÄ…d Ochrony jak i domy maklerskie, fundusze emerytalne, fundusze
Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz Generalny inwestycyjne czy zak"ady ubezpieczeł
, dokonujÄ…ce
Inspektor Informacji Finansowej (GIIF). UOKiK, dzia"ający czynnoĘci na róŻnych obszarach rynku finansowego.
na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie Nadzór nad rynkiem finansowym, dokonywany  pod
wspólnym dachem (wzorem brytyjskiej Financial
Services Authority), mia"by zatem, jak si´ wydaje,
18
M. Romanowski: Prawo o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi
 Komentarz. Warszawa 1999 C.H. Beck wi´ksze szanse na analiz´ omawianych dynamicznych
BANK I KREDYT czerwiec 2002 Rynki i Instytucje Finansowe 43
zjawisk  przenikania si´ us"ug i instytucji rynku na koniecznoĘç zmian podmiotowych na polskim rynku
finansowego. Proces dostosowywania podmiotów nad- finansowym. W okresie polskiego dochodzenia do
zorczych do zmieniajÄ…cych si´ potrzeb rynku powoli cz"onkostwa w Unii Europejskiej niezb´dna jest zatem
juÅ» nast´puje. IstniejÄ…ce projekty zak"adajÄ… stworzenie polityka wspierajÄ…ca restrukturyzacj´, konsolidacj´
wspólnego organu nadzoru dla rynku ubezpieczeł
i prywatyzacj´ polskich instytucji finansowych 
i rynku funduszy emerytalnych  w formie Komisji w tym takŻe poprzez poszukiwanie zagranicznych
Nadzoru Ubezpieczeniowego. inwestorów strategicznych. Wynikiem tych dzia"ał

W przekonaniu autora niniejszej publikacji, polski powinna byç poprawa efektywnoĘci sektora finansowego
rynek instytucji finansowych jest - pomimo istniejÄ…cych i jego przygotowanie do unijnej konkurencji rynkowej.
niedoskona"oĘci - zbliŻony do standardów rynków Reasumując, omówione w niniejszym artykule
finansowych Ęwiata. W oficjalnych dokumentach Rządu podmioty są z systemowego punktu widzenia podobne
Rzeczypospolitej Polskiej, okreĘlających warunki dosto- do tych instytucji finansowych, które tworzą najbar-
sowania Polski do wymogów jednolitego rynku Unii dziej rozwini´te rynki finansowe Ęwiata. OczywiĘcie,
Europejskiej19, wskazuje si´ raczej na koniecznoĘç wciÄ…Å» istniejÄ… pewne róŻnice, które wynikajÄ… z zasta-
radykalnej poprawy efektywnoĘci i wzmocnienia kapi- "ych po 1989 r. zapóęnieł
o charakterze kapita"owym,
ta"owego polskich instytucji finansowych jeszcze przed organizacyjnym, a nawet kadrowym. Wydaje si´ jednak,
uzyskaniem cz"onkostwa w Unii Europejskiej, nie zaĘ Å»e nie sÄ… one w stanie podwaÅ»yç poglÄ…du, iÅ» oto istnieje
ga"Ä…Ä™ polskiej gospodarki, która juÅ» teraz, b´dÄ…c podmio-
19
NPPC (Narodowy Program Przygotowania Polski do Cz"onkowstwa)
towo zbliŻona do standardów rynków finansowych na
oraz inne dokumenty dotyczÄ…ce nast´pujÄ…cych obszarów negocjacyjnych,
Ęwiecie, powoli staje si´ elementem w pe"ni zintegrowanej
m.in.: swobody Ęwiadczenia us"ug, swobody przep"ywu kapita"u, unii
gospodarczej i walutowej czy teÅ» ochrony konsumenta. globalnej gospodarki.