Komentarz 7 / 2010
Global Development Research Group Komentarz 7 / 2010
Wersja pełna
Polska  sukces rozwoju społecznego
Czas bardziej pomóc innym?
Polska po raz pierwszy znalazła się w gronie krajów Raport UNDP, podsumowując 20-lecie rozwoju społecznego,
o bardzo wysokim poziomie rozwoju społecznego wskazuje na sukcesy globalne w tym zakresie.
(na 41. pozycji)  w opublikowanym 4 listopada 2010 r. Obywatele większości państw na świecie są lepiej
wskaz
niku rozwoju społecznego (HDI) Programu Narodów wykształceni, zdrowsi, żyją dłużej, mają lepszy dostęp
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Tegoroczny raport do dóbr i usług niż w 1990 roku. Z kolei w latach 1970-2010
UNDP  The Real Wealth of Nations: Pathways to Human na 135 klasyfikowanych państw, które zamieszkuje 92%
Development , zawierający ten wskaz
nik, jest poświęcony światowej populacji, wskaz
nik rozwoju społecznego spadł
podsumowaniu 20-lecia koncepcji rozwoju społecznego jedynie w trzech krajach  w Zimbabwe, Zambii i Kongo.
(ang. human development). Autorzy raportu zwracają Z badań ekspertów UNDP wynika, że przepaść rozwojowa
uwagę na brak jednoznacznego związku między między krajami biednymi i bogatymi, przede wszystkim
jakością życia a wzrostem zamożności. w zakresie edukacji i zdrowia, zmniejszyła się w podanym
okresie. Wśród państw o najszybszym wzroście wskaz
nika
rozwoju społecznego w ostatnich latach są Chiny, Indonezja
Pieniądze to nie wszystko
i Korea Południowa. W grupie pierwszych 25 państw
tej kategorii znajdują się jednak także niektóre państwa
Koncepcja rozwoju społecznego (zwana także czasem
z regionu Afryki Subsaharyjskiej, która notuje najniższe
 rozwojem człowieka ) została zainicjowana przez UNDP
wskaz
niki rozwoju: Etiopia, Botswana, Benin
w 1990 roku jako alternatywa dla podejścia mierzącego
i Burkina Faso.
i szacującego rozwój jedynie w kategoriach ekonomicznych,
Wśród kluczowych dziedzin sukcesów rozwojowych autorzy
w oparciu o wzrost dochodu. Według tej koncepcji, rozwój
raportu UNDP wskazują m.in. obszary zdrowia, edukacji
społeczny powinien koncentrować się na każdym człowieku
i rozwoju instytucji. W zakresie zdrowia postęp był możliwy
obejmując oprócz parametrów gospodarczych także
dzięki większej dostępności i jakości usług medycznych,
jakościowe aspekty życia, jak chociażby opieka zdrowotna
w tym szczepień. W zakresie edukacji nie tylko poprawiły się
czy poziom edukacji. Celem tak pojmowanego rozwoju
wskaz
niki uczęszczania do szkoły przez dzieci w wieku
społecznego jest poszerzanie możliwości dokonywania
szkolnym, ale także poprawiły się proporcje między
wyborów życiowych przez każdego człowieka,
dziewczętami a chłopcami uczęszczającymi do szkół, w dużej
z uwzględnieniem jego aspiracji, potrzeb i możliwości.
mierze dzięki większemu zaangażowaniu się rządów krajów
Publikowany w Raportach UNDP o Rozwoju Społecznym
rozwijających się w ten sektor. Także budowa i umacnianie
od 1990 wskaz
nik rozwoju społecznego (ang. Human
instytucji państwowych jest wskazywane przez ekspertów
Development Index  HDI) prezentuje tę złożoność rozwoju,
UNDP jako czynnik determinujący rozwój społeczny.
oceniając poziom życia w danym kraju nie tylko w oparciu
Doświadczenia 20 lat pokazują jednak, że w wielu
o dochód, ale także jakość edukacji i zdrowia.
przypadkach sprawne instytucje i zaangażowanie polityczne
W ciągu ostatnich 20 lat koncepcja rozwoju społecznego
decydentów są towarem deficytowym. W tym kontekście
w znaczący sposób wpłynęła na decydentów i ekspertów
niezwykle istotne są optymalne relacje między państwem
zajmujących się rozwojem. Dzięki niej dzisiaj już jest
a rynkiem, ponieważ każdy z tych sektorów ma swoją
oczywiste, że rozwój (szczególnie rozwój najbiedniejszych
właściwą rolę w zakresie rozwoju społecznego. Zdaniem
krajów) wymaga kompleksowego wsparcia w wielu
autorów Raportu, rynek jest niezbędny, ale sam w sobie nie
kluczowych dziedzinach, a nie jedynie w zakresie rozwoju
wystarczający do zapewnienia dóbr publicznych w zakresie
gospodarczego. Koncepcja ta stała się podstawą
zdrowia, edukacji czy bezpieczeństwa. Wymienione czynniki
do sformułowania ONZ-towskich Milenijnych Celów
nie są uniwersalną receptą, która zapewni rozwój społeczny,
Rozwoju wyznaczających kierunki rozwoju świata
wskazują natomiast na istotę wpływu np. lepszego
do 2015 roku.
wykształcenia obywateli czy dostarczenia czystej
www.gdrg.org.pl listopad 2010
1
Komentarz 7 / 2010
wody pitnej na wiele pokrewnych dziedzin rozwoju i roli takich krajów jak Polska w tej współpracy. Można
społecznego. sformułować w tym zakresie kilka zasadniczych wniosków.
Obraz rozwoju społecznego ostatnich dwudziestu lat nie jest Fakt, że  jak zaznaczają autorzy Raportu  świat roku 2010
też wyłącznie pozytywny. Ostatni kryzys finansowy pokazuje jest zdecydowanie lepszym miejscem do życia niż świat anno
jak nietrwałe mogą być zdobycze rozwoju społecznego, domini 1990, nie neguje potrzeby kontynuacji współpracy
jeżeli w wyniku tego kryzysu 34 mln ludzi straciło pracę, rozwojowej i zasadności przekazywania pomocy rozwojowej.
a o 64 mln osób powiększyła się grupa ludzi żyjących Musi ona jednak uwzględniać uwarunkowania uwypuklone
w skrajnym ubóstwie, za mniej niż 1,25 USD dziennie. w HDR 2010: że choć w przypadku większości państw świata
Poza tym wskaz
niki cząstkowe, składające się na wartość mamy do czynienia z postępem społecznym, wiele krajów
wskaz
nika HDI obejmują średnie dane dla danego państwa. rozwijających się wciąż boryka się z ogromnymi problemami
Nie zawsze taka informacja w sposób wiarygodny prezentuje w zakresie zdrowia i edukacji. To te właśnie kraje powinny
nam obraz rozwoju i pozwala podjąć decyzje np. o alokacji być w pierwszej kolejności odbiorcami pomocy rozwojowej.
środków z pomocy rozwojowej. Dotyczy to jednak nie tylko Afryki Subsaharyjskiej
(niszczonej przez epidemię HIV/AIDS), ale też np. krajów
W stosunku do lat 80-tych XX w. dwukrotnie więcej państw
byłego ZSRR, cechujących się m.in. rosnącym
notowało wzrost wewnętrznych nierówności społecznych
współczynnikiem śmiertelności dorosłych. Wydaje się,
niż ich zmniejszenie. Dotyczy to głównie państw b. ZSRR,
że choć wskaz
niki HDI publikowane są przez UNDP,
Azji Wschodniej czy regionu Pacyfiku. Państwa Afryki
są szeroko cytowane od 20 lat i stanowią podstawę
Subsaharyjskiej (z powodu skutków epidemii AIDS)
formułowania strategii rozwojowych, wciąż mają
czy b. ZSRR (z powodu pierwotnego załamania
stosunkowo niewielkie przełożenie na decyzje donatorów
transformacyjnego) notowały nawet spadek wskaz
nika
odnośnie alokacji funduszy i niekiedy przegrywają
rozwoju społecznego w ciągu kilku lat okresu 1990-2010.
z argumentami natury politycznej lub strategicznej.
W stosunku do 1990 roku pojawiły się nowe zjawiska,
W 2009 roku zaledwie jedna piąta globalnej pomocy
które w istotny sposób wpływają na rozwój społeczny
rozwojowej trafiła do krajów Afryki Subsaharyjskiej,
lub też stare zjawiska przybrały na sile i znaczeniu
z których większość notuje najniższy poziom
globalnym. Powinny być one uwzględnione w rozwoju
wskaz
nika rozwoju społecznego.
społecznym. Dotyczy to np. zmian klimatycznych, handlu
Trudno na podstawie raportu przyjąć tezę, że globalny
czy migracji. Według autorów raportu trwały i zrównoważony
postęp w zakresie społecznych aspektów rozwoju
rozwój nie będzie możliwy bez promocji niskiej emisyjności
(a więc przede wszystkim zdrowia i edukacji) jest jedynie
gazów cieplarnianych przez gospodarki zarówno krajów
efektem rosnących (przynajmniej w obecnej dekadzie)
bogatych jak i krajów biednych.
środków na Oficjalną Pomoc Rozwojową (ODA)
Raport UNDP zwraca uwagę na brak automatycznego
czy też zmienionych priorytetów w polityce rozwojowej.
związku między wzrostem gospodarczym a postępem
W ciągu ostatnich 20 lat mieliśmy bowiem do czynienia
w dziedzinie edukacji czy zdrowia. Dochód jest naturalnie
z rosnącym udziałem prywatnych transferów z krajów
bardzo istotnym czynnikiem rozwoju, jednak nie jest
rozwiniętych do rozwijających się, a także z większą
wystarczający, aby skutecznie poprawić jakość życia.
mobilizacją przez kraje uboższe własnych z
ródeł
Podobnie jak gospodarka rynkowa jest niezbędnym
finansowania rozwoju. Warto jednak zwrócić uwagę,
czynnikiem rozwoju społecznego, nie jest wystarczająca.
że postęp w zakresie rozwoju społecznego dokonał się
Przykłady ostatnich 20 lat pokazują, że rozwój,
w krajach najsłabiej rozwiniętych, którym najtrudniej
który ogranicza się tylko do szybkiego wzrostu
o pozapomocowe środki rozwojowe, oraz że Oficjalna
gospodarczego rzadko jest trwały. Tym samym autorzy
Pomoc Rozwojowa od lat 90. XX w. przekazywana jest
raportu nawołują do gruntownego przemyślenia
w większym niż poprzednio zakresie na cele związane
ekonomii rozwoju i promocji  ekonomii rozwoju
właśnie z rozwojem społecznym. Można więc założyć,
społecznego/ludzkiego .
że większa i bardziej ukierunkowana na potrzeby społeczne
pomoc rozwojowa miała istotny wpływ na poprawę
wskaz
nika HDI większości państw rozwijających się
Wskaz
nik rozwoju społecznego
w ostatnich dwóch dekadach.
a pomoc rozwojowa
Zauważalny w przypadku znacznej części krajów
Wskaz
nik rozwoju społecznego ma także istotne implikacje rozwijających się rozdz
więk między dużym postępem
odnoszące się do globalnej współpracy na rzecz rozwoju w zakresie długości i jakości życia czy poziomu edukacji
www.gdrg.org.pl listopad 2010
2
Komentarz 7 / 2010
a niewielkim przyrostem dochodu narodowego potwierdza Znalez
liśmy się w gronie najbogatszych państw OECD i kilku
niejako formułowaną przez ekspertów (w tym przez ONZ innych krajów o wysokiej jakości życia, uzyskując taki sam
i OECD) od lat 90. XX wieku tezę o zasadności i opłacalności wskaz
nik jak Portugalia. To zobowiązuje do zdecydowanie
zwracania uwagi przez donatorów na jakościowe aspekty większego zaangażowania się w przekazywanie pomocy
rozwoju, w tym na rozwój potencjału ludzkiego, rozwojowej. Lista krajów o bardzo wysokim poziomie
kształtowanie liderów, poszerzanie ludzkich możliwości rozwoju społecznym nie jest tożsama z listą głównych
i zarazem na konieczność osiągania  w następstwie dawców pomocy rozwojowej, niemniej zdecydowana
zaangażowania środków pomocowych  konkretnych większość państw, które wraz z Polską znalazły się w tej
rezultatów w dziedzinach odnoszących się do Celów grupie, to państwa zdecydowanie  hojniejsze od nas.
Milenijnych. Wzrost dochodu jest niezwykle istotnym, Wystarczy podać kilka przykładów: w zeszłym roku
ale nie jedynym warunkiem zrównoważonego rozwoju. na wsparcie krajów rozwijających się przekazaliśmy
Potwierdzona wydaje się być także teza o braku zaledwie 374,7 mln USD. Wspomniana powyżej Portugalia,
uniwersalnych recept rozwojowych i o zasadności kraj 4-krotnie mniej liczebny, o PKB per capita niewiele
dostosowywania programów i projektów pomocowych większym od Polski, przekazała na ODA w 2009 roku
do kontekstu lokalnego, w tym do jakości kapitału ponad 500 mln USD. Pomoc Grecji, kraju także 4-krotnie
ludzkiego i społecznego. mniejszego o ogromnych problemach budżetowych,
jest prawie dwukrotnie większa od pomocy polskiej
Raport UNDP podważa pojawiające się niekiedy opinie,
(ponad 600 mln USD w 2009 r.). Z drugiej strony nasz
że kraje najsłabiej rozwinięte są skazane na niski poziom
zachodni sąsiad, Niemcy, przyznał w 2009 r. pomoc
życia i że nie uda im się wyjść z zaklętego kręgu ubóstwa.
rozwojową w wysokości niemal 12 mld USD  35 razy
W opracowaniu wyraz
nie wskazuje się, że w ciągu
więcej niż Polska, przy znacznie mniejszej dysproporcji
kilku ostatnich dekad kraje najmniej rozwinięte cechowały
w zakresie potencjałów gospodarczych Polski i Niemiec.
się szybszym postępem w zakresie edukacji i zdrowia
Ponadto warto mieć świadomość, że pozycja Polski
niż państwa o wyższych dochodach. Co ciekawe, postęp
w tegorocznym zestawieniu HDI jest pochodną danych
ten nie wiązał się z masowymi nakładami finansowymi,
dotyczących rozwoju społecznego dwa lata temu.
ale raczej z dyfuzją technologii i innowacji w warunkach
Należy przypuszczać, iż z racji relatywnie szybszego
globalizującej się gospodarki. Oznacza to, że nawet skromne
wzrostu gospodarczego Polski w 2009 r., nasza aktualna
środki finansowe, w połączeniu ze sprzyjającym otoczeniem
pozycja w zestawieniu krajów o najwyższym HDI
makroekonomicznym, instytucjonalnym i technologicznym,
jest jeszcze wyższa. Według szacunków Polska powinna
sprzyjać mogą postępowi w różnych aspektach życia
w przyszłorocznym HDI wyprzedzić Portugalię.
społecznego.
Polska polityka w zakresie rozwoju globalnego powinna
Statystyki zawarte w raporcie UNDP, podobnie
w większym stopniu uwzględniać wskaz
niki w zakresie
jak empiryczne przykłady wielu szybko rozwijających się
rozwoju społecznego przy planowaniu działań pomocowych.
ostatnio krajów, wyraz
nie wskazują na zasadnicze
Należy zwrócić uwagę, że spośród priorytetowych biorców
wyzwania dla myślenia o globalnym rozwoju i jego
polskiej pomocy rozwojowej Białoruś i Ukraina, a także
mierzenia: jak uwzględnić w polityce rozwojowej fakt,
Gruzja i pozostałe państwa Kaukazu Południowego
że wzrost i rozwój w coraz mniejszym stopniu są ze sobą
to kraje o wysokim wskaz
niku rozwoju społecznego,
skorelowane oraz jak pogodzić fakt, że wysokie wskaz
niki
Mołdowa zaś to kraj o średnim wskaz
niku rozwoju
osiągają kraje niedemokratyczne, cechujące się
społecznego. Jedynie Angola i Afganistan to państwa
niezrównoważonym modelem rozwoju i dużymi
gdzie poziom rozwoju społecznego jest  zgodnie
nierównościami społecznymi, podczas gdy wiele
z analizami UNDP  rzeczywiście niski. Te fakty
krajów demokratycznych i dobrze rządzonych
powinny być brane pod uwagę w decyzjach o alokacji
ma niski stopień wskaz
nika rozwoju społecznego.
polskiej pomocy, co nie oznacza, że należy wycofywać się
ze wspierania Ukrainy czy Białorusi. W tych krajach
pomoc powinna być jednak bardziej ukierunkowana
Polska na mapie globalnego rozwoju
na osiąganie konkretnych rezultatów w zakresie rozwoju
Miejsce i pozycja Polski w zestawieniu większości krajów społecznego, np. w obszarze zdrowia, w tym walki
świata skłania do refleksji nad rolą naszego kraju z epidemią HIV/AIDS.
w globalnej współpracy rozwojowej. Polska po raz pierwszy
Raport UNDP wpisuje się w szerszą tendencję do osiągania
w historii publikacji HDR została zakwalifikowana do grupy
i demonstrowania rezultatów angażowania środków
państw o bardzo wysokim rozwoju społecznym.
pomocowych. Dlatego też konieczne jest ustanowienie
www.gdrg.org.pl listopad 2010
3
Komentarz 7 / 2010
mechanizmu pozwalającego na możliwość oceny wpływu
polskiej pomocy na rezultaty rozwojowe w krajach,
do których dociera nasza ODA. W tym celu niezbędne
jest wyjście poza bieżące monitorowanie pomocy rozwojowej
i uzupełnienie jej kompleksową ewaluacją, najlepiej
dokonywaną przez niezależne podmioty w oparciu
o transparentne metody oceny i rzetelne wskaz
niki.
Ewaluacja taka  oparta na dobrych praktykach zachodnich
donatorów  powinna być trzyetapowa (ex-ante, mid-term
i ex-post), uwzględniać kluczowe czynniki sukcesu
działalności rozwojowej (skuteczność, efektywność,
odpowiedniość, użyteczność, trwałość) i powinna
dostarczać niezbędną wiedzę do kolejnego cyklu
programowania pomocy.
Mimo, iż pozycja Polski w rankingu HDI może być traktowana
jako jeden z dowodów na sukces polityki rozwoju kraju,
nasze doświadczenia na tym polu nie mają praktycznego
przełożenia na badania i edukację w kraju w obszarach
związanych z rozwojem globalnym. Potrzebne jest
dostosowanie wiedzy z polskich doświadczeń do konkretnych
potrzeb w krajach, które zmagają się z problemami
rozwojowymi, podobnymi do tych, z którymi Polska walczyła
przez ostatnie 20 lat. Takiego opracowania jeszcze brakuje
i dlatego nasz wkład do ogólnoświatowej debaty nt. rozwoju
jest minimalny. Nie zmieniło tego nawet wstąpienie Polski
do Unii Europejskiej  największego światowego klubu
donatorów. Konieczne jest zatem wzmocnienie badawczo 
analitycznego zaplecza programu Polska Pomoc,
który byłby wsparciem dla resortu spraw zagranicznych
w takich obszarach, jak analiza sytuacji w krajach
priorytetowych, monitoring wdrażania pomocy
czy ewaluacja programów i projektów pomocowych,
a jednocześnie pomagał formułować stanowisko Polski
w ważnych sprawach związanych z rozwojem globalnym
dyskutowanych na arenie międzynarodowej, w tym unijnej.
Opracowanie: Paweł Bagiński  dr nauk ekonomicznych, politolog,
specjalista z zakresu zagadnień współpracy i pomocy
rozwojowej, ekspert Global Development Research Group.
e-mail: [e-mail]
Jan Szczyciński  politolog, specjalista z zakresu zagadnień
współpracy i pomocy rozwojowej, ekspert Global
Development Research Group.
e-mail: [e-mail]
www.gdrg.org.pl listopad 2010
4