PRACA Z PACJ ENT EM A S Y S T A D E N T Y S T Y C Z N A
lek. stom. Katarzyna Pustułka
Utrzymanie przestrzeni
w uzębieniu mlecznym
 kiedy, po co i w jaki sposób?
rtykuł zwraca uwagę Okazuje się, że nie tylko dorośli bory- sować wnuka szczoteczką do zębów
kają się z problemem przedwczesnej (bo przecież zęby mleczne i tak wypa-
Ana fakt, że wczesne
utraty zębów i jego konsekwencjami. dają). Do tego dołączają się niemałe
ekstrakcje mogą prowadzić
W dzisiejszych czasach zjawiskiem ilości soków wypitych przez dzieciaki
do licznych negatywnych
powszechnym są ekstrakcje zniszczo- w ciągu dnia, desery, słodycze, żel-
nych próchnicą zębów mlecznych na- ki, chipsy& Wieczorem, po całym
następstw w dalszym rozwoju
wet u dwuletnich dzieci (1). dniu niejedno dziecko  pada zaraz
układu stomatognatycznego.
Wydawać by się mogło, że rosnąca po przyjściu do domu albo jeszcze
świadomość stomatologiczna społe- wcześniej, zasypia w foteliku w sa-
czeństwa powinna skutkować zmniej- mochodzie. I znowu rodzice nie mają
szeniem zapadalności na próchnicę sumienia budzić swojej pociechy...
wśród małych dzieci. Rzeczywistość Tym sposobem nawet roczne dzie-
przedstawia siÄ™ jednak inaczej. ci trafiajÄ… do specjalisty stomatologii
Tempo życia młodych rodziców, wieku rozwojowego z bólem zębów
a co za tym idzie permanentny brak mlecznych. Wynikiem wczesnej in-
TITLE ð Space maintenance in deciduous czasu sprawia, że staramy siÄ™ uÅ‚a- terwencji stomatologa jest najczęściej
dentition  when, what for and in which
twić sobie życie najbardziej, jak jest otwarcie zęba, będącego przyczyną
way?
to możliwe. Skracamy czas poświęco- cierpienia dziecka. A potem bywa
ny błahym, codziennym czynnościom różnie  jedni rodzice kontynuują
SA
OWA KLUCZOWE ð przedwczesna
do niezbędnego minimum  na śnia- leczenie, inni na kolejną wizytę nie
utrata zęba mlecznego, utrzymywacz
przestrzeni stały, utrzymywacz przestrzeni
danie serwujemy dzieciom chrupki docierają, bo ząb już nie boli, więc
ruchomy, uzębienie mleczne, dzieci,
z mlekiem, gotowe kaszki, słodzo- po co stresować dziecko. Tymczasem
leczenie protetyczne
ne serki, kakao w pudełku z rurką, otwarty ząb i gromadzące się w nim
STRESZCZENIE ð ArtykuÅ‚ omawia zasady
słodką bułkę. Jednym słowem  tony jedzenie to raj dla bakterii. Trzeba tyl-
postępowania w przypadku braków
zębowych, w zależności od rodzaju
cukru . Następnie ci bardziej zmo- ko czasu i kolejna przymusowa wizy-
i liczby brakujących zębów mlecznych,
tywowani zaganiają zaspane dziec- ta u dentysty kończy się usunięciem,
oraz rozważa zasadność stosowania
ko do łazienki, by samo umyło zęby, czyli przedwczesną utratą, znowu
utrzymywaczy przestrzeni w uzębieniu
a ci mniej zmotywowani zapominają bolącego zęba mlecznego.
mlecznym.
o tej czynności. Mało który rodzic
KEY WORDS ð premature loss of primary
konsekwentnie rano i wieczorem PRZYCZYNY PRZEDWCZESNEJ
tooth, fixed space maintainer, removable
sprawdza, jak jego pociecha umyła UTRATY Z
BÓW
space maintainer, deciduous dentition,
zęby, nie mówiąc już o myciu ząb- Każda utrata zęba mlecznego przed
children, prosthetic treatment
SUMMARY ð The rules of treatment ków po obiedzie, który dzieci jedzÄ… zresorbowaniem siÄ™ jego korzeni
of patient with missing deciduous teeth,
w przedszkolu (gdzie najczęściej nie określana jest jako przedwczesna
cosidering the kind and number of tooth
ma zwyczaju szczotkowania zębów utrata zęba mlecznego i jest zjawi-
loss, were discused. The legistimacy
i dbania o higienę jamy ustnej) albo skiem niepożądanym (2-4). Jak poda-
of using spacemaintainers in primary
dentition was considered. u babci, która nie ma sumienia stre- je piśmiennictwo, najczęstsze przy-
24
1 / 2 0 1 2 PRACA Z PACJ ENT EM
czyny przedwczesnej utraty zębów jednego z przedtrzonowców i wytwo- funkcja żucia, a także żucie jedno-
mlecznych to: rzenia wady zgryzu. stronne, będące wynikiem licznych
 choroba próchnicowa i jej powikła- Samoistne zamykanie się luk braków zębowych po stronie prze-
nia (1-5), po usunięciu mlecznego zęba trzo- ciwnej, stają się przyczyną utrud-
 urazy mechaniczne (1-5). nowego następuje szybko w ciągu nionego przyswajania pokarmu.
Do rzadszych można zaliczyć: pierwszych miesięcy od zabiegu, Dieta dzieci cierpiących na te za-
 periodontopatie (1, 3, 5), potem ulega zwolnieniu, przy czym burzenia jest mało urozmaicona.
 choroby ogólne (stany zapalne lub proces przebiega szybciej w szczęce Pokarmy preferowane to produkty
niewydolność nerek, choroby me- niż w żuchwie. Jeśli dojdzie do utraty miękkie, papkowate, najczęściej
taboliczne) (1, 2, 5), pierwszego trzonowego zęba mlecz- słodkie, bo szybko sycą i nie wyma-
 zespoły chorobowe (zespół ektoder- nego, zamykanie szpary po nim też gają długiego żucia. Dzieci te nie
malny, zespół Downa) (1, 5). ma miejsce, ale nie jest to zjawisko lubią surowych warzyw, nie jedzą
Skutki przedwczesnej utraty zę- tak dynamiczne i prawdopodobień- skórek z chleba, twardych wędlin
bów zależą od liczby usuniętych zę- stwo jego wystąpienia jest mniejsze i orzechów. Tym samym nie dają na-
bów, miejsca (szczęka czy żuchwa) (6). rządowi stomatognatycznemu bodz
-
oraz od wieku dziecka. Im wcze- Proces zamykania luki po utraco- ców do rozwoju. U pacjentów z tej
śniejsze i liczniejsze ekstrakcje, tym nym zębie mlecznym może przebie- grupy często występuje osłabienie
poważniejsze skutki czynnościowe gać w różny sposób. W niektórych funkcji mięśni żujących, a z cza-
i morfologiczne w obrębie narządu przypadkach szpara jest eliminowana sem wykształcają się wady zgryzu
żucia (2). jedynie przez mezjalny ruch zębów (1, 4). Niewątpliwie dzieci te są bar-
tylnych, w innych  tylko przez dystal- dziej podatne na wszelkie choro-
Skutki przedwczesnej utraty ny ruch zębów przednich (co może by, w związku z czym mniej czasu
zębów mlecznych prowadzić do powstania trem w ob- spędzają w przedszkolu. W efekcie
Okres uzębienia mlecznego, a więc rębie zębów przednich i utraty linii czego przebywanie w przedszkolu
do około szóstego roku życia, to czas symetrii  linia pośrodkowa przesuwa wiąże się dla nich ze stresem.
dynamicznego rozwoju całego organi- się na stronę usuniętego zęba). Najczę- Poruszając temat rozwoju psycho-
zmu dziecka, w tym szczęki i żuchwy. ściej jednak zjawisko to jest kombina- somatycznego dziecka, nie mogę
Utrata choćby jednego zęba mlecz- cją obu tych ruchów (1, 6). nie wspomnieć o skutkach przed-
nego może mieć znaczący wpływ Istnieje również teoria mówiąca, wczesnej utraty siecznych zębów
na kierunek i tempo rozwoju tych że zbyt wczesne usunięcie mlecznych mlecznych  zwłaszcza górnych.
kości oraz w póz
niejszym okresie zębów (u bardzo małych dzieci, u któ- Przedszkolak bez przednich zębów
na kierunek wyrzynania się zębów rych zawiązki zębów stałych leżą często traci pewność siebie, staje się
stałych (1-4). Liczne ekstrakcje u dzie- jeszcze głęboko w kości) może prowa- nieśmiały i wyalienowany. Dziecko
ci przyczyniają się do powstawania dzić do opóz
nionego wyrzynania ich takie ma problemy z wymowÄ…, co nie-
lub nasilenia istniejącej wady zgryzu, stałych następców, gdyż w miejscu rzadko jest wytykane przez rówieśni-
a także do zaburzeń rozwoju stawu usunięcia wytwarza się zbita tkan- ków i sprawia, że kontakt z nimi staje
skroniowo-żuchwowego. Usunięcie ka włóknista, a pod nią gęsto utkana się ograniczony (1, 8).
mlecznego drugiego zęba trzonowe- blaszka kortykalna, utrudniająca pro-
go powoduje zwykle różnego stopnia ces wyrzynania (6). Długotrwały brak
Liczne ekstrakcje
przesunięcia w segmencie policzko- zębów prowadzi do wytworzenia na-
u dzieci przyczyniajÄ…
wym. Wyrastający około szóstego wyku leniwego żucia, a ten znowu
siÄ™ do powstawania lub
roku życia pierwszy stały ząb trzo- spowalnia proces wzrostu szczęki
nasilenia istniejÄ…cej wady
nowy zajmuje stopniowo miejsce bra- i żuchwy oraz wtórnie przyczynia się
kującego drugiego trzonowego zęba do powstania wad zgryzu o charak- zgryzu, a także do zaburzeń
mlecznego, co przyczynia się do póz
- terze zębowo-wyrostkowym i szkie-
rozwoju stawu skroniowo-
niejszego braku miejsca dla stałych letowym. Usunięcie trzonowców
żuchwowego. Usunięcie
zębów przedtrzonowych. W ten mlecznych może spowodować zgryz
mlecznego drugiego zęba
sposób w bocznych segmentach zę- głęboki, tyłozgryz, przodozgryz, bocz-
trzonowego powoduje zwykle
bowych powstają stłoczenia zębów ne przemieszczenie żuchwy (1, 2).
różnego stopnia przesunięcia
stałych lub dochodzi do częściowego Leniwe żucie, czyli ograniczo-
albo nawet całkowitego zatrzymania na brakiem zębów i upośledzona w segmencie policzkowym.
25
PRACA Z PACJ ENT EM A S Y S T A D E N T Y S T Y C Z N A
Natomiast dla stabilności łuków donta już we wczesnej fazie może u których istnieje duże ryzyko uszko-
zębowych ekstrakcje w obrębie seg- kontrolować proces zamykania luki dzenia próchnicą zębów, na których
mentu przedniego są mniej ryzykow- po utraconym zębie, stosując utrzy- osadzono pierścień, oraz zębów są-
ne niż usunięcia zębów bocznych. Je- mywacz przestrzeni, który jest apara- siednich (3).
żeli mamy do czynienia z prawidło- tem biernym, profilaktycznym stałym Utrzymywacze ruchome to płytki
wo rozwiniętymi łukami zębowymi, lub ruchomym (2, 8). podniebienne lub językowe o pod-
pozostającymi ze sobą w prawidłowej parciu śluzówkowym, od których od-
relacji, wzajemny wpływ mięśni warg Utrzymywacze stałe chodzą wypustki wypełniające prze-
i policzków z jednej strony, a języka Stały utrzymywacz to aparat jedno- strzeń po usuniętym zębie mlecznym.
z drugiej, minimalizuje ryzyko po- stronny w formie pierścienia osadzo- Jeśli wypustka ta zostanie ukształto-
wstania wady zgryzu. Jeżeli jednak nego na zębie sąsiadującym z luką, wana na wzór powierzchni żującej
u dziecka istnieje jakakolwiek ten- do którego dolutowany jest drut brakującego zęba, utrzymywacz pełni
dencja do wykształcenia wady zgry- obejmujący przestrzeń po utraconym również funkcję protezy zwanej za-
zu (dysfunkcja, parafunkcja, czyn- zębie i opierający się o dystalną po- pobiegawczą (1, 2, 4). Jest to jednak
nik genetyczny czy środowiskowy), wierzchnię zęba położonego doprzed- proteza bez klamer, utrzymująca się
przedwczesna utrata zębów siecz- nio (2, 7, 8). Innym przykładem z tej w jamie ustnej poprzez zaklinowa-
nych i kłów mlecznych doprowadza grupy jest utrzymywacz przestrzeni nie, dzięki czemu nie blokuje roz-
do zahamowania rozwoju szczęki czy NiTi w formie zaktywowanej pętli woju narządu żucia. W przypadku
żuchwy w odcinku przednim (7, 8). z drutu NiTi, umieszczonej w luce braku zębów przednich protezy za-
Może to skutkować np.: przodozgry- po brakującym zębie i przymoco- pobiegawcze poprawiają wymowę
zem rzekomym, zgryzem krzyżowym wanej do zębów sąsiednich. Z racji i wygląd twarzy oraz zachowują wa-
przednim lub też brakiem miejsca dla pamięci kształtu, jaką posiada drut runki okluzji centralnej łuków zębo-
stałego siekacza bocznego lub stałe- NiTi, pętla z czasem powraca do swe- wych. Ma to ogromne znaczenie dla
go kła. Przedwczesna utrata zębów go pierwotnego kształtu, prostując psychiki dziecka  pozbawia go kom-
mlecznych sprzyja przemieszczeniu i dystalizując stałego trzonowca (9). pleksów związanych z widocznym
się zawiązków zębów stałych w kości Istnieją też zwolennicy stałych brakiem zębów przednich (1, 4, 8).
szczęki, zaburza kolejność wyrzyna- utrzymywaczy wykonanych z taśmy
nia się zębów stałych, doprowadza z włókna szklanego i kompozytu. Ta- Protezy lecznicze
do skrócenia łuków zębowych oraz śmę tę przykleja się do sąsiadujących Formę utrzymywacza przestrzeni
wyrastania zębów stałych poza łu- z luką zębów i wzmacnia kompozy- spełniają też protezy lecznicze, któ-
kiem. W szczęce najczęściej brakuje tem. Ten typ utrzymywacza jest bar- re stosuje się, gdy w wyniku licz-
miejsca dla kłów, w żuchwie  dla dziej przyjazny dla pacjenta i szyb- nych braków zębowych doszło już
drugich trzonowców (2, 7, 8). ciej przez niego akceptowany, jednak do znacznych zmian w narządzie żu-
konstrukcja jest delikatna i Å‚atwo ule- cia. Protezy te wykonuje siÄ™ w zgryzie
PROFILAKTYKA ga uszkodzeniu lub odklejeniu (10). konstrukcyjnym (1, 2). Na powierzch-
Jak zapobiec negatywnym skutkom Stały pierścieniowy utrzymywacz niach żujących zębów sztucznych
przedwczesnej utraty zębów mlecz- przestrzeni lepiej zastosować, gdy ukształtowane mogą być równie, któ-
nych? W ręce jakiego specjalisty po- mamy do czynienia z jednostronną rych rolą jest narzucanie pacjentowi
winno trafić dziecko, borykające się utratą zęba mlecznego. Kiedy braki nowej, prawidłowej pozycji żuchwy.
z tym problemem? Leczenie w takich są obustronne, można zastosować łuk Poza tym protezy mogą być zaopa-
przypadkach powinno być efektem podniebienny w szczęce, łuk języko- trzone w elementy aparatów orto-
współpracy ortodonty, pedodonty wy w żuchwie czy aparat Nance a. dontycznych, takich jak śruby czy
i protetyka, być zindywidualizowa- sprężyny (1, 2, 4). Tak naprawdę rolę
ne i trwać do czasu wyrznięcia się Utrzymywacze ruchome zachowawczą przestrzeni może speł-
wszystkich zębów stałych. Celem Ostatnimi czasy popularniejsze niać prawie każdy aparat ruchomy
tego leczenia ma być uzyskanie pra- są utrzymywacze ruchome, gdyż te, ortodontyczny. Kiedy lekarz odtwo-
widłowego zgryzu tak pod względem w przeciwieństwie do stałych, mogą rzy prawidłowe stosunki zwarciowe,
funkcjonalnym, jak i estetycznym, odtwarzać także utraconą lub zabu- proteza lecznicza zamieniona zostaje
a  narzędziem umożliwiającym jego rzoną funkcję. Stałe utrzymywacze na utrzymywacz przestrzeni o cha-
osiągnięcie są utrzymywacze prze- poza tym nie są polecane u dzieci rakterze protezy retencyjnej. Protezy
strzeni i wiedza stomatologa. Orto- z wysokim ryzykiem próchnicy, lecznicze powinny być noszone przez
26
1 / 2 0 1 2 PRACA Z PACJ ENT EM
całą dobę (1, 2). Zapobiegawcze, czyli Otóż nie każda. I tak samo jak wyko- łożeniem pacjentowi utrzymywacza,
klasyczne utrzymywacze przestrzeni, nanie utrzymywacza przestrzeni nie który stanie się dodatkowym miej-
mogą być noszone tylko nocą (3). jest zbyt trudne, tak podjęcie decy- scem retencji dla resztek pokarmo-
Wadą ruchomych utrzymywaczy zji o jego zastosowaniu nie wymaga wych i wtórnie przyczyni się do sze-
jest to, że wymagają one współpracy od lekarza znacznego doświadczenia rzenia się próchnicy (11).
ze strony pacjenta, a efekt ich działa- i wiedzy z zakresu ortodoncji i pedo- Najprościej natomiast zapobie-
nia zależy od sumienności dziecka, doncji. gać przedwczesnej utracie zębów
zaletą jest fakt, że łatwo utrzymać U jakich pacjentów odstępuje się mlecznych. I tu należy podkreślić,
higienę jamy ustnej na właściwym od walki o utrzymanie przestrzeni? że działania profilaktyczne również
poziomie (3, 4). Należy również pa- Pierwsza grupa to dzieci z dużymi należą do obowiązków rodziców
miętać o częstych kontrolach tego łukami zębowymi lub te, u których i opiekunów, stomatologa oraz hi-
typu uzupełnienia ze względu na to, stwierdzono braki zawiązków zę- gienistki stomatologicznej. Bo profi-
że rozwój układu stomatognatycz- bów stałych. Druga grupa to pacjenci laktyka to nie tylko codzienne mycie
nego u dzieci w tym wieku jest bar- ze znacznymi stłoczeniami w obrę- zębów, to także regularne kontrole
dzo intensywny. Ogólnie przyjmuje bie siekaczy w szczęce lub żuchwie, w gabinecie stomatologicznym, dieta
się, że ruchome uzupełnienia dzie- u których leczenie ortodontyczne bę- i technika mycia zębów odpowiednio
cięce powinny być kontrolowane dzie wiązało się z usunięciem stałych dostosowane do wieku. To kontrole
co 2-3 miesiące, a wymieniane prze- zębów trzonowych lub przedtrzono- u ortodonty, eliminacja dysfunkcji
ciętnie co 10-12 miesięcy (1, 2, 4). wych (6). i parafunkcji. Informacje na ten te-
Ważnym czynnikiem wpływającym mat powinien przekazać rodzicowi
ZAKOC
CZENIE na decyzję o zastosowaniu utrzymy- lekarz, zwłaszcza w naszym społe-
Pozostaje tylko jeszcze jedno pytanie, wacza przestrzeni jest stan higieny czeństwie, gdzie profilaktyka od lat
czy każda przedwczesna utrata zÄ™ba jamy ustnej pacjenta. W przypadku kuleje. qð
mlecznego musi wiązać się z wyko- złej higieny zawsze lepiej zrobić bi-
naniem utrzymywacza przestrzeni? lans zysków i strat, związanych z za- Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
27