1 / 2 0 1 3 GDY PACJENT ZAPY T A
dr n. med. Janusz Borowicz1, dr n. med. Andrzej Bożyk2, lek. dent. Leszek Szalewski3
Lepiej zapobiegać niż leczyć
 próchnica zębów
róchnica zębów stanowi U dzieci w wieku 3 lat frekwencja szczotkować je, używając miękkiej
próchnicy zębów mlecznych wyno- szczoteczki bez pasty, i stopniowo do-
Ppoważny problem zdro-
si ok. 70%, zaś w wieku 6 lat zbliża dawać niewielkie ilości pasty z flu-
wotny w Polsce. Niestety
się do 92%. Próchnica zębów stałych orem.
leczenie bez profilaktyki jest
u dzieci w wieku 6 lat (czyli zaraz
po ich wyrznięciu) dotyczy ok. 11%, REGULARNE WIZYTY
niewystarczające. Należy
wzrastając do 89% w wieku lat 11 U STOMATOLOGA
pamiętać o zapobieganiu
(1, 2). Związek pomiędzy próchnicą Niestety świadomość matek nie za-
próchnicy u dzieci już
zębów mlecznych a stałych poparty wsze idzie w parze z postawami
jest wieloma dowodami (3), dlatego zdrowotnymi. Z ogólnopolskich ba-
od najmłodszych lat.
w walce z próchnicą ważne jest nie dań matek 3-letnich dzieci wynika,
tylko leczenie aktywnych ognisk, lecz że pomimo deklarowania przez 90%
także profilaktyka. z nich wiedzy o konieczności wizyt
u stomatologa co 6 miesięcy, tylko
PODZIAA
PROFILAKTYKI 38% ankietowanych przynajmniej raz
Profilaktykę próchnicy zębów dzieli było na takiej wizycie z dzieckiem (5).
się na pierwotną, wczesną i tradycyj- Pierwsza wizyta w gabinecie stoma-
ną. Pierwotna ma na celu edukację tologicznym powinna mieć charakter
rodziców w celu zapobiegania prze- adaptacyjny oraz profilaktyczny i nie
noszeniu bakterii próchnicotwór- może być spowodowana chorobą czy
czych do jamy ustnej dziecka. Wcze- bólem. Taka wizyta ma kształtować
sna dotyczy już dzieci i ma na celu przyszłe podejście małego pacjenta
opóz
nienie kolonizacji jamy ustnej do stomatologa.
dziecka przez bakterie, natomiast W badaniach ankietowych ro-
tradycyjna odnosi się do dzieci z in- dziców lubelskich dzieci na temat
fekcją próchnicową i dąży do zaha- pierwszej wizyty ich dziecka u sto-
mowania rozwoju choroby. matologa tylko 32% badanych podało,
Stan zdrowia jamy ustnej małych że na pierwszej wizycie w gabinecie
dzieci zależy w głównej mierze byli przed ukończeniem czwartego
od profilaktyki pierwotnej i wtórnej, roku życia dziecka, 28% w czwartym
SA
OWA KLUCZOWE próchnica
a w dużo mniejszym stopniu od prze- roku życia, w piątym i szóstym odpo-
zębów, profilaktyka stomatologiczna,
biegu ciąży i porodu (4). Zabiegi higie- wiednio 16% i 13%, a po ukończeniu
dzieci, młodzież
STRESZCZENIE Profilaktykę dzielimy
niczne powinny być przeprowadza- szóstego roku życia  9%. W więk-
na pierwotną, wczesną i tradycyjną.
ne jak najwcześniej. Systematyczne szości przypadków powodem pierw-
Najważniejsze działania powinny
oczyszczanie jamy ustnej niemow- szej wizyty były kontrola (46%) lub
skupić się na: promocji zdrowia
laka jałową gazą nawiniętą na palec zauważona próchnica zębów (18%),
jamy ustnej, higienie, profilaktyce
fluorkowej domowej i profesjonalnej powinno być pierwszym etapem w następnej kolejności lakowanie
oraz stosowaniu laków szczelinowych.
do wprowadzenia nawyku higieny zębów trzonowych (14%), ból zęba
Autorzy przedstawiają wyniki badań
jamy ustnej u dziecka. (13%) i stan zapalny  ropień (2%),
klinicznych na temat różnych metod
Po wyrznięciu pierwszych zębów ok. 5% ankietowanych nie potrafiło
profilaktyki oraz ich skuteczności
w zapobieganiu próchnicy zębów. rodzice powinni dwa razy dziennie podać powodu pierwszej wizyty (6).
27
GDY PACJENT ZAPY T A A S Y S T A D E N T Y S T Y C Z N A
Stężenie fluoru [ppm] w szkliwie, ale także w jego głębszych
Produkt
min. maks. warstwach (9). Kariostatyczne działa-
szczypiorek 9,02 nie fluoru w lakierach to między in-
kurczak 8,8
nymi efekt powolnego rozpuszczania
mięso 0,1 8,38
precypitatów (podobnych do CaF2),
sok winogronowy 6,8
utworzonych na powierzchni szkli-
napoje gazowane 0,1 6,7
wa, z równoczesnym wbudowywa-
herbata 1,4 4,2
niem fluoru przez szkliwo (10). Wielu
seler 2,4
autorów wykazało także, że nawet
szpinak 0,3 2
przy niewielkich stężeniach fluoru
pietruszka 1,52
owoce 0,1 0,49 pobudzane są procesy remineraliza-
warzywa 0,1 0,42
cji, co powoduje zmniejszenie utraty
Tabela 1. Stężenie fluoru w wybranych produktach spożywczych
składników mineralnych przez szkli-
wo (11-13). Stosowanie lakierów flu-
Z badań ogólnopolskich wynika, sku jamy ustnej (7). Fluor zawarty orowych jest polecane u dzieci jako
że aż 61,5% dzieci w wieku 3 lat nie w pastach ma: hamować deminerali- łatwa i skuteczna metoda profilaktyki
było na wizycie kontrolnej u stomato- zację szkliwa, sprzyjać remineraliza- przeciwpróchnicowej (14, 15). Daje
loga (5). Optymalny termin pierwszej cji wczesnych zmian próchnicowych, ona szansę na zachowanie własnego
wizyty dziecka u stomatologa to okres zaburzać metabolizm bakterii płyt- uzębienia przez długie lata, co wyka-
wyrznięcia się pierwszych zębów, nie ki nazębnej. Stężenie fluoru w pa- zano w wielu badaniach klinicznych
póz
niej niż w 12. miesiącu życia. Nie stach dla dzieci z uzębieniem mlecz- (16, 17). Jednak, aby metoda ta dawała
należy także zapominać o póz
niej- nym powinno wynosić ok. 0,05% wymierne efekty, przed stosowaniem
szych wizytach kontrolnych, które (500 ppm), z uzębieniem mieszanym lakierów należy przeprowadzić sa-
powinny się odbywać mniej więcej ok. 0,1% (1000 ppm), a z uzębieniem nację jamy ustnej, gdyż  jak wynika
co 3 miesiące u dzieci z uzębieniem stałym ok. 0,15% (1500 ppm). Fluor z badań Gordzkiej i wsp. (18)  sto-
mlecznym i co 6 miesięcy z uzębie- w pastach występuje pod różnymi sowanie lakieru Duraphat u dzieci
niem stałym. postaciami, takimi jak: fluorek sodu, z licznymi ogniskami próchnicy daje
monofluorofosforan sodu czy ami- nikły efekt profilaktyczny. Ważna jest
HIGIENA JAMY USTNEJ nofluorki. Przyswajanie fluoru za- także liczba zabiegów w ciągu roku.
Dzieci w wieku przedszkolnym po- leży od jego postaci oraz od innych Jak wynika z badań I. Sobiech oraz
winny samodzielnie myć zęby dwa składników past. Udowodniono, A. Remiszewskiego, znaczący efekt
razy dziennie, jednak rodzice powin- że uwodniona krzemionka dodana profilaktyczny można osiągnąć, apli-
ni kontrolować jakość szczotkowania do past jako środek abrazyjny wpły- kując lakier Duraphat 4-6 razy w ciągu
oraz pomagać im w razie potrzeby wa korzystnie na przyswajanie jonów roku, stosowanie lakieru 2 razy w cią-
co najmniej do 6. roku życia dziecka, fluorkowych (8). Rodzice powinni nit- gu roku nie daje znaczącego efektu
a najlepiej aż do 11. roku życia. Bar- kować zęby dzieciom poniżej 8. roku profilaktycznego (19).
dzo ważny jest dobór kształtu i odpo- życia lub do momentu, aż dziecko sa-
wiedniej wielkości szczoteczki. Ilość modzielnie opanuje korzystanie z nici LAKOWANIE Z
BÓW
pasty także nie jest bez znaczenia, stomatologicznej. Zabiegi te wpływa- Stałe zęby tuż po wyrznięciu są na-
trzeba zacząć od bardzo małej ilo- ją na utrzymanie prawidłowej higieny rażone na próchnicę szczególnie
ści, którą zwiększa się do wielkości i zdrowia jamy ustnej. w miejscach predysponujących, czy-
ziarna grochu, gdy dziecko potrafi li w głębokich bruzdach, trudnych
już wypluwać. U dzieci, u których LAKIERY FLUOROWE do utrzymania w czystości. Dodatko-
wyrznęły się już pierwsze zęby stałe, Nie tylko pasty zawierające fluor wo, jak potwierdzają badania, szkli-
najkorzystniejsze jest ich szczotkowa- są ważne w profilaktyce próchnicy wo okolicy bruzd wykazuje mniejszą
nie po każdym posiłku. zębów mlecznych i stałych. Istotną zawartość fluoru, co także sprzyja
rolę w dostarczaniu i utrzymywaniu rozwojowi próchnicy (20). Z ogólno-
PASTY Z FLUOREM na wysokim poziomie stężenia fluoru polskich badań epidemiologicznych
Stosowanie codziennie past z fluorem odgrywają lakiery fluorowe. Stoso- przeprowadzonych w 1997 roku wy-
pozwala na utrzymanie optymalnego wanie lakierów zwiększa nie tylko nika, że już 11% pierwszych stałych
stężenia tego pierwiastka w środowi- powierzchowną zawartość fluoru trzonowców u dzieci w wieku 5-6 lat
28
1 / 2 0 1 3 GDY PACJENT ZAPY T A
jest zajęta przez proces próchnicowy, a odsetek ten wzrasta Środowisko rodzinne ma największy wpływ na redukcję
do 89% w wieku lat 12 (2). Skuteczną metodą zapobiegania próchnicy zębów u dzieci poprzez swój wpływ i indywi-
próchnicy w tej okolicy jest uszczelnianie bruzd materiała- dualne zabiegi prowadzące do utrzymania jamy ustnej
mi, czyli mechaniczne odizolowanie klinicznie zdrowych w zdrowiu. Współpraca rodziców z lekarzem stomato-
tkanek od środowiska jamy ustnej. logiem, a w póz
niejszych okresach z ośrodkami wycho-
Przez wiele lat trwały badania nad różnymi związka- wania, takimi jak przedszkole i szkoła, jest niezbędna
mi, które mogłyby być skutecznie używane do tego celu. w realizacji profilaktyki próchnicy zębów u dzieci.
Na podstawie badań wytypowano kilka związków, które
1-3
Zakład Protetyki Stomatologicznej
spełniły pokładane w nich nadzieje, są to: żywice epoksy-
UM w Lublinie,
dowe, żywice typu bis-GMA, cementy szklano-jonomero-
p.o. kierownika dr n. med. Janusz Borowicz
we (także modyfikowane żywicą HEMA).
KONTAKT
Badano związek między retencją materiałów bez fluoru
Leszek Szalewski
Zakład Protetyki Stomatologicznej UM w Lublinie
i materiałami zawierającymi fluor. Po rocznej obserwacji
20-081 Lublin, ul. Karmelicka 7
materiały zawierające fluor wykazały wyższą retencję,
tel. kom. 508 216 949
jednak po 3-letniej obserwacji obie grupy materiałów wyka-
e-mail: [e-mail]
zywały podobny odsetek retencji. Uzyskany efekt redukcji
Piśmiennictwo dostępne w redakcji
próchnicy przy użyciu materiałów z fluorem wynosił 83,9%,
zaś przy stosowaniu materiałów bez fluoru  70% (21).
Nieznane są przeciwwskazania do zabiegu uszczelniania
bruzd, ale powinien on zostać przeprowadzony po sanacji
jamy ustnej wraz z instruktażem higieny.
Lakowanie zębów powinno się odbyć nie póz
niej niż
3 miesiące od chwili wyrznięcia, gdy powierzchnie żujące
są dobrze dostępne. Bruzdy muszą być wolne od próch-
nicy, dlatego bardzo ważne jest badanie kliniczne bruzd
w celu jej wykrycia. Można posłużyć się różnymi meto-
dami: badaniem z użyciem zgłębnika i lusterka, zdjęciem
radiologicznym (skrzydłowo-zgryzowe), klasyczną diafa-
noskopią, metodą Foti, diagnostyką laserowo-fluorescen-
cyjną oraz aparatem diagnodent.
ZBILANSOWANA DIETA
Nie można zapominać też o roli diety w utrzymaniu zdro-
wych zębów. Dotyczy to nie tylko ograniczenia spoży-
wania cukrów, które są pożywką dla bakterii próchnico-
twórczych, ale także dostarczania wszystkich składników
niezbędnych do prawidłowego rozwoju zębów. W wieku
przedszkolnym ważna jest także konsystencja pokarmów,
która powinna zmuszać dzieci do żucia. Oczyszczanie
zębów i błony śluzowej może być wspomagane przez je-
dzenie surowych jarzyn i owoców. U małych dzieci należy
też zwracać uwagę na przyjmowane dawki fluoru, które
dostarczane są nie tylko z pastami do zębów i zabiegami
profesjonalnymi, ale także z wodą i jedzeniem. Karmienie
dzieci sztucznymi pożywkami, w szczególności opartymi
na mięsie drobiowym, może prowadzić do przekroczenia
optymalnej dawki fluoru (tab. 1).
PODSUMOWANIE
Należy stwierdzić, że prawidłowa profilaktyka jest bar-
do ważnym elementem zapobiegania próchnicy zębów.
29