Rozwój architektury sepulkralnej starożytnego Egiptu - typowe przykłady, forma, przemiany, wpływ
wierzeń eschatologicznych na jej formę.
Rozwój architektury sepulkralnej  architektury związanej z budownictwem grobów i cmentarzy  w Starożytnym
Egipcie nierozerwalnie łączył się z:
- religią: Wierzenia eschatologiczne, pod którymi kryło się rozumienie pojęcia śmierci i życia
pozagrobowego człowieka, sądu pośmiertnego i świata zmarłych, gdzie dusza odbiera nagrodę lub
karę, w Starożytnym Egipcie odgrywała decydujące znaczenie. Egipcjanie wierzyli, że życie na ziemi
jest tylko przygotowaniem do życia wiecznego. Warunkiem przejścia do szczęśliwej wieczności było
zdanie sprawozdania ze swoich uczynków przed sądem Ozyrysa  boga śmierci  oraz zadbanie, by
te części istoty zmarłego, które pozostawił na ziemi (ciało, duchowa osobowość, dusza, cień, duch,
serce, energia duchowa, ciało duchowe, imię) nie uległy zniszczeniu. Stąd wywodził się zwyczaj
mumifikowania zwłok i budowania grobowców chroniących ciało i imię zmarłego. Na formę
architektoniczną grobowców wpływało wyobrażenie życia pozagrobowego jako podobnego do tego,
jakie wiedli na ziemi  grobowce musiały więc pomieścić w sobie wszelkie sprzęty i narzędzia mające
ułatwić zmarłemu życie w zaświatach (m.in uszebti).
- dążeniem , by po śmierci zachować ten sam status, co za życia (władcy):
Sztuka w Starożytnym Egipcie pełniła funkcję propagandy państwowej, gloryfikującą władcę i jego
czyny, oraz utrwalająca ściśle zhierarchizowany ustrój. Grobowce faraonów przybierały więc formy
monumentalne, były bogato wyposażone i dekorowane zarówno wewnątrz i z zewnątrz.
W Starożytnym Egipcie często wokół grobowców tworzone były całe kompleksy sepulkralne (np. piramidy
władców były otoczone kaplicami i dziedzińcami o różnym przeznaczeniu, lub też znacznie mniejszymi
grobowcami/mastabami królowych i dostojników państwowych). Należały do nich również świątynie, które z
czasem usamodzielniły się. Ewolucja grobowców w Starożytnym Egipcie:
1) Mastaba
okres: archaiczny (władca i dostojnicy), Stare i Średnie Państwo (dostojnicy)
budowa: Składała się z podziemnej komory grobowej, biegnącego do
niej pionowego szybu wychodzącego w części nadziemnej
oraz budowli na planie prostokąta (z cegły suszonej lub
kamienia) o przekroju trapezoidalnym. Nadziemna budowla
musiała posiadać ślepe wrota wymodelowane w kamieniu
(przez nie dusza zmarłego mogła przechodzić swobodnie z
grobowca na zewnątrz), nad którymi znajdowała się stela
opatrzona inskrypcjami i reliefem przedstawiającego
zmarłego, zaś przed ślepymi wrotami  kamienny stół
ofiarny. W zależności od zamożności zmarłego mastaba
mogła zawierać dodatkowe kaplice grobowe wewnątrz
masywu części nadziemnej lub górne komory, w których
grzebano członków rodziny.
2) Piramida schodkowa
okres: Stare Państwo
budowa: Piramida schodkowa to monumentalna wersja mastaby, zwielokrotniona o pomniejszające się
czworoboki, ustawione jeden na drugim (lub też: szereg malejących, nakładających się na siebie
mastab), przy czym komora grobowcowa znajduje się nadal pod ziemią.
przykład: Piramida Dżesera w Sakkara (ok. 2650 r..p.n.e)
wzniesiona przez budowniczego Imhotepa. Stanowi część
kompleksu grobowego, zbudowana została z sześciu
segmentów w kształcie mastab. Przy jej budowie po raz
pierwszy został użyty kamień jako materiał budulcowy,
przy czym bloki kamienne użyte do licowania ścian
otaczających piramidę wykonano tak, by imitowały
kształtem suszoną cegłę.
3) Piramida łamana
okres: Stare Państwo
budowa: Piramida ma zmienne nachylenie ścian w dolnej i
górnej części obiektu.
przykład: Piramida Snefru w Dahszur (ok. 2620 r.p.n.e)
Jest to jedyny zachowany przykład piramidy
łamanej, co może potwierdzać tezę, jakoby piramida ta
miała mieć pierwotnie klasyczną postać ostrosłupa. Jej
ciekawą cechą jest dwoistość  posiada dwa wejścia,
dwa korytarze i dwie komory grobowe, a także dwa kąty
nachylenia boków. Pokryta jest wapienną okładziną.
4) Piramida jako ostrosłup o podstawie kwadratu
okres: Stare Państwo, Średnie Państwo (mniejsze, z cegły z okładziną kamienną)
budowa: Budowana była z bloków kamiennych obłożonych okładziną z profilowanych, gładkich kamieni
(wapień, granit). Jako, że komora grobowa nie znajdowała się już pod ziemią, stosowano system
ślepych korytarzy, mający zmylić i odstraszyć ewentualnych złodziei. Piramidy te wznoszono
posługując się obliczeniami matematycznymi i znajomością praw fizyki.
przykłady: Piramidy Mykerinosa, Chefrena i Cheopsa w Gizeh (ok. 2550  2470 r.p.n.e)
Piramida Cheopsa jest największą i najlepiej zachowaną
budowlą kamienną, jaką kiedykolwiek wzniesiono. Ma
137 m. W jej wnętrzu znajdują się trzy komory
(podziemna, królowej, króla), szereg pomieszczeń
odciążających strop, system korytarzy oraz kanały
wentylacyjne doprowadzające świeże powietrze.
Piramida Chefrena ma kilka metrów mniej wysokości od
Cheopsa, oraz bardziej strome od niej boki, piramida
Mykerinosa sięga zaledwie 62 m. Wokół nich
wybudowano szereg mniejszych, przeznaczonych dla
dostojników państwowych.
5) Grobowce kute w skale
okres: Nowe Państwo
budowa: Grobowce kute były w skale (w głąb skały), najczęściej z towarzyszącą im świątynią grobową. Ich
wnętrze mogło przybierać formę przedsionka i jednej lub więcej komór, lub też tworzyć całe
labirynty krętych korytarzy, komór i kaplic. Niektóre stanowiły podziemne pałace o chodnikach
założonych na różnym poziomie, połączonych schodami i zamaskowanymi zapadniami, które
utrudniały niewtajemniczonym penetrację w głąb przybytku. Ściany dekorowane były malowidłami
i płaskorzez
bami.
przykłady: grobowce odkryte w Dolinie Królów i Dolinie Królowych naprzeciw Karnaku i Luksoru:
Setiego I, Ramzesa II, Tutenchamona, Nefertati (ok. XIV w. p.n.e).
Dolina Królów to dolina położona na terenie Teb Zachodnich
będące miejscem spoczynku królów Egiptu w okresie od XVIII
do XX dynastii. Pierwszym faraonem, który nakazał budowę
swojego grobowca w dolinie, z dala od znanych nekropolii był
Totmes I, ostatnim  Ramzes XI. Jedynym niesplądrowanym
grobem, który udało się znalez
ć współczesnym badaczom (Howard
Carter), był grobowiec Tutenchamona.
W Dolinie Królowych pochowano żony królów Egiptu, przy czym do
najpiękniejszych należy grobowiec królowej Nefertati.
*cenotaf (kenotaf)  starożytny pusty grobowiec wzniesiony dla uczczenia pamięci zmarłego, którego ciała nie
można było odnalez
ć lub którego grobowiec znajdował się winnym miejscu.