Zespół Szkół Zawodowych Olesno 10.05.2005
Im. Józefa Lompy
Ul. Wielkie Przedmieście 41
46-300 Olesno
Technikum Budowlane
Specjalizacja: Materiały i wyroby budowlane
Symbol cyfrowy zawodu: 311(04)
Temat: Architektura starożytnego Egiptu
Rok 2004/2005
Klasa II tb
 Materiały budowlane& & & & & & & & & & & & & & & 3
Konstrukcje& & & & & & & & & & & & & & & & & & & 3
Forma, rzez
ba, kolumny& & & & & & & & & & & & & ..4
Grobowce& & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...5
ÅšwiÄ…tynie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 7
Pałace& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .9
Mieszkania& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .9
Miasta& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .9
- 2 -
MATERIAA
Y BUDOWLANE
Podstawowymi materiałami budowlanymi stosowanymi w najstarszym okresie
historii Egiptu były muł nilowy a oprócz niego trzcina. Póz
niej z mułu formowano
cegły wysuszane na słońcu. Drewno stosowano rzadko. Nie było ono w dawnym
Egipcie taką rzadkością, jak dziś, niemniej było surowcem drogim, a ze względu na
twarde gatunki trudnym w obróbce. Kamień natomiast występuje w kilku odmianach.
Do reprezentacyjnych budowli zwożono delikatny wapień z Pustyni Libijskiej oraz
różowy granit z Górnego Egiptu. Dobry, zwarty piaskowiec zapewniał materiał trwały i
o dużej wytrzymałości na ściskanie.
KONSTRUKCJE
Konstrukcje egipskie były proste i stateczne. Składały się z belek oraz
wspierających je ścian lub słupów. Stropy wykonywano z
belek drewnianych, przylegajÄ…cych do siebie. Uszczelnione
glina i plecionka z trzciny spełniały funkcje stropodachów. W
budynkach monumentalnych stosowano kamienne belki
stropowe. Ze względu na stosunkowo niewielka
wytrzymałość kamienia na zginanie nie mogły one mieć
dużej rozpiętości. Konieczność podpierania krótkich i bardzo
ciężkich belek sprawiała, że słupy budowli były przysadziste
 ich wysokość nie przekraczała czterech do sześciu średnic
i rozstawiano je w niewielkich odległościach. Pierwotne
mieszkania Egipcjan, sięgając okresu przedhistorycznego,
były lepiankami z gliny o kształcie kopulastym. Póz
niej
dopiero rozwija się prymitywna chata o kształcie,
czworościennym, lepiona lub murowana z cegieł. Cegły formowano w skrzynkach
drewnianych. Egipcjanie umieli wypalać cegłę, ponieważ jednak w suchym, ciepłym
klimacie cegła schła na powietrzu szybko i łatwo uzyskiwała potrzebna wytrzymałość,
natomiast wypał był żmudny i drogi, zadawalano się z małymi wyjątkami cegłą
surową. Domy nie były wysokie, zwykle parterowe lub jednopiętrowe, wytrzymałość
nie palonej cegły była wystarczająca, tym bardziej, że mury stawiano tęgie, grube u
dołu a zwężające się ku górze. Dla wzmocnienia narożników i górnej krawędzi
wpuszczano drewniane beleczki. Podobnie obramione były okna i drzwi prętami
drewnianymi. Strop układano z belek
przylegajÄ…cych do siebie. Taki
stropodach uszczelniano glinÄ…,
zmieszaną z sieczka, liśćmi, słomą.
Egipscy budowniczowie posiadali
umiejętność wykonywania ceglanych
sklepień małej rozpiętości. Ze względu
na gorące, ostre słońce ograniczano
ilość i wielkość okien do minimum,
zadawalając się dla dopływu powietrza i światła samymi drzwiami. Pojawiała się
natomiast konstrukcja trójkąta obciążającego, której ideą jest zmniejszenie nacisku
na poziome, zginane elementy budowli. W celu uzyskania nad belkami lub płytami
pustej przestrzeni, wykonywano nad nimi rodzaj daszka z dwóch ukośnie
ustawionych kamieni, które kierowały na boki, ku podporom, siły nacisku warstw
górnych.
- 3 -
FORMA,RZEZBA, KOLUMNY
W sztukach plastycznych, także w architekturze, obowiązywał kanon, czyli
niezmienna zasada kształtowania dzieł według określonych wzorców i reguł. W
architekturze egipskiej kanon objawiał się podobieństwem i obiektów, i sposobu
organizowania przestrzeni. Dążono do czytelnej, zamkniętej formy, monumentalnej
obiektach sakralnych i sepulkralnych. Występowały układy symetryczne względem
osi podłużnej i składające się ze zróżnicowanych członów architektonicznych. W
malarstwie i reliefie schemat postaci ludzkiej polegał na przedstawieniu tułowia i oka
na wprost, a głowy i nóg z profilu. Ustalone też były proporcje postaci, a osoby
zajmujące wyższą pozycję w hierarchii społecznej uwidoczniano w większej skali i
postawie bardziej dostojnej. Sceny z życia
bogów i ludzi były przeplatane hieroglifami;
występowała jedność pisma i obrazu, malarstwo
łączyło się z rzez
bÄ…, rzez
ba z architekturÄ….
MonumentalnÄ… rzez
bę w pełnej bryle
wykonywano z granitu lub piaskowca, ujmujÄ…c
postacie bóstw i władców w sposób zwarty,
lekko zgeometryzowany i nadajÄ…c posÄ…gom
cechy spokoju, surowości i dostojeństwa. Często
Szpaler sfinksów prowadzący do świątyni
powtarzano wielokrotnie ten sam motyw
rzez
biarski, np. do świątyń prowadziły szpalery
jednakowych sfinksów, przed świątynią w
Abu Simbel ustawiono cztery identyczne posÄ…gi
Ramzesa II, a w zachodnich Tebach przed
świątynią Amenhotepa III  dwie ogromne jego
podobizn, zwane kolosami Memnona.
Kolumna egipska nie pojawia siÄ™ od razu
w gotowym kształcie. Początkowo podporą
stropu jest czworograniasty filar. Z czasem,
Abu Simbel  posÄ…gi Ramzesa II
przez ścięcie krawędzi, filar otrzymuje profil
ośmioboczny. Dalsze ścinanie krawędzi daje kolejno przekrój szesnastokątny, w
końcu przechodzi w koło. Kolumny, jakie wypierają filary pod koniec epoki są tęgie,
grubsze u dołu i oparte na płaskim krążku zwanym baza. Górna część kolumny
uformowana jest w głowicę  kapitel, która za pośrednictwem gładkiej kostki dz
wiga
belkÄ™ stropu. GÅ‚owica otrzymuje formÄ™ zdobnicza wykonanÄ… po kamieniarsku i
malowana. Motywy dekoracyjne czerpano
przede wszystkim ze świata roślinnego.
Przedstawiają one w sposób uproszczony
liście, pączki i kwiaty, korony palm. Póz
niej
pojawiają się rzadkie głowice z twarzami
zwróconymi w cztery strony świata (rys.2.), w
wielu wypadkach jest ozdobiona płasko
wyrytymi wizerunkami bogów i królów, scenami
historycznymi lub religijnymi, uzupełnionymi
rys.1 rys 2
opisem w hieroglifach.
- 4-
 GROBOWCE
Grobowce odgrywały w Egipcie wielką
rolę, a ich na ogół solidne wykonanie
umożliwiało i umożliwia nadal badania.
Proste groby znaczniejszych osób w
czasach bardzo dawnych, na poczÄ…tku
Starego Państwa, były podziemnymi
komorami o małych rozmiarach,
wyłożonymi cegłą lub drewnem,
zabezpieczonymi od góry stropem.
Nieco póz
niej pojawia siÄ™ nadbudowa
w formie prymitywnej chatki. Wreszcie
ukształtowuje się grób nadziemny jako
blok o lekko pochyłych ścianach i
płaskim dachu, wykonany z kamienia
lub cegły. Póz
niejsi mieszkańcy
Egiptu, arabowie, nazwali te groby 
mastaba (Å‚awka). Starsze mastaby
zawierajÄ… tylko jedno pomieszczenie,
póz
niej pomieszczeń jest kilka albo
kilka mastab tworzy rodzinny zespół.
Piramida była grobowcem faraona. Jest to
ostrosłup prosty o podstawie kwadratowej, ścianach
nachylonych pod kÄ…tem okoÅ‚o 50° do poziomu,
pełny z wyjątkiem paru niewielkich komór
połączonych korytarzami. Główna komora pośrodku
przeznaczona jest na mumie króla. Spośród
kilkudziesięciu piramid kilka zasługuje na nieco
szersze omówienie. Są to przede wszystkim dwie
nietypowe, najstarsze piramidy: Dżesera w Sakkara
Sakkara - pimida Dżesera
i piramida w Dahszur. Pierwsza zbudowana na
prostokącie z małych bloków kamiennych, nadając
jej kształt sześcianu zmniejszających się stopni. Wygląda ona tak jakby sześć coraz
mniejszych mastab ustawiono jedna na drugiej. PiramidÄ™ w Dahszur nazwano
  łamana  , ponieważ lica jej mniej więcej w
połowie wysokości są załamane i biegną ku
wierzchołkowi z mniejszym nachyleniem. Są
domniemania, że obawiając się zawalenia
piramidy o zbyt stromych ścianach, już w czasie
jej budowy zmniejszono kąt nachylenia ścian
górnej partii o przeszÅ‚o 10°. Nauka uwa ża obie
te piramidy za wyraz formy przejściowej między
mastabami a piramidą właściwą.
Dahszur - piramida Snofru
- 5 -
Najliczniejsze były piramidy na planie kwadratu zorientowanego według
czterech stron świata, ukształtowane jako regularne ostrosłupy. Zostały one uznane
przez starożytnych za pierwsze z siedmiu cudów świata. Urzekały zawsze prostotą
statecznych brył tak
uformowanych, aby mogły
przetrwać wieki. Większość z nich
imponuje wielkością, których
wymiary z upływem czasu na
skutek zniszczeń i tak uległy
zmianie, są obecnie o parę metrów
mniejsze od pierwotnych.
Trzy ważne piramidy wznoszą się
koło wsi Giza, w pobliżu Kajro.
Piramida króla Chufu (Cheopsa)
założona na kwadracie, o boku
233m długim, 145m wysoka, jest
największa. Ten symbol
despotycznych rządów królewskich
jest najbardziej masywnÄ… budowlÄ…
kamiennÄ…, jakÄ… kiedykolwiek
wzniesiono. Druga, faraona
Chabra, liczy 135m wysokości, trzecia Menkaure jest tylko 66m wysoka.
Komora królewska w piramidzie Chufu (Cheopsa) ma kształt izby średniej
wielkości. Interesująco rozwiązano strop, który składa się z pięciu jednolitych płyt
kamiennych, jedna nad drugÄ…, poprzedzielanych pustymi przestrzeniami. Nad
najwyższą płytą ułożono rodzaj daszka z kamienia, o dwóch połaciach. Chodziło tu
widać o zabezpieczenie sarkofagu przed ewentualnym obsunięciem wyżej
położonych mas kamiennych (rys. wyżej). Konstrukcje tego rodzaju, wbudowaną w
masę muru nazywamy trójkątem obciążającym. Do komory głównej prowadzi wąski,
stromy korytarz. Poszerza się on i podwyższa przed wejściem do komory na kształt
wąskiej, dość wysokiej sali, około 50
m długiej. Przed nią oddziela się
korytarz poziomy do komory królowej
oraz trzeci, biegnący w dół, do
podziemnej komory nieznanego
przeznaczenia. Rozmiary wielkiej
piramidy, system podziemnych
korytarzy, odciążenie komory
grobowej świadczy o dużej wiedzy
technicznej egipskich budowniczych.
Znakomite dopasowanie ciosów
kamiennych układanych bez spoiwa i
precyzja wykonania drobnych
Piramida Chufu (Cheopsa)
szczegółów, zdumiewające w
zestawieniu z masywem kolosalnej piramidy, są dziełem ludzi dysponujących jedynie
prymitywnymi narzędziami. Do dziś niezupełnie rozeznano, w jaki sposób potrafili
przemieszczać bloki skalne ważące kilkadziesiąt ton.
- 6 -
 Póz
niejsze piramidy, wczesnego okresu
tebańskiego, są znacznie mniejsze i nie
zawsze solidnie budowane. W Abydos, na
zachodnim brzegu Nilu, powstaje jeszcze kilka
małych piramid z cegły. Jednak górzysty teren
Górnego Egiptu daje początek grobowcom
skalnym. SÄ… to pomieszczenia wykute w skale,
z wejściem od strony stoku. W najprostszej
formie grobowiec taki składa się z płytkiego
przedsionka, z kolumnami lub posÄ…gami
podpierajÄ…cymi strop, i niezbyt obszernej sali.
W głębi, czasem nieco niżej, mieści się trumna
w małej komorze grobowej. Niektóre grobowce
skalne okresu póz
niejszego zawierajÄ… po kilka
mniejszych lub większych komór,
uszeregowanych jedna za drugą. Do takich należy wielokomorowy grobowiec
faraona Seti I z XIII w. p.n.e. o łącznej długości około 150m. Słynny grobowiec
Tutank-Amena z XIV w. p.n.e. odkryty w roku 1922 przez ekspedycjÄ™ angielskÄ…
składał się z długiego korytarza i czterech komór nie uszeregowanych wzdłuż jednej
linii.
SWIATYNIE
Świątynie, zarówno grobowe, jak również poświecone kultowi różnych bóstw,
wznoszono z kamienia ciosowego lub wykuwano w zboczach skalistych gór. Z
okresu Starego Państwa, zwanego też memfickim, pochodzą usytuowane przy
piramidach świątynie żałobne, w których odbywał się końcowy ceremoniał przed
ostatecznym pochówkiem mumii. Obiekty te, o nieprawdopodobnie masywnych
ścianach w stosunku do przestrzeni wnętrza, mieściły: przedsionki, salę szeroka,
salę długą, dziedziniec, komory na wizerunki zmarłego i miejsce święte.
Do połowy II tysiąclecia p.n.e. nie
wytworzył się jednolity typ świątyni
poświęcony bogom. Wznoszono obiekty
piękne, różnorodne, ale na ogół
niewielkie. Rozkwit egipskiego
budownictwa sakralnego nastąpił w
okresie Nowego Państwa, kiedy
Amenhotep syn Hapu ustalił kanon
budowy świątyń wolno stojących. W
licznych obiektach powtarzał się ten
sam układ pomieszczeń. Od kaplicy-
przystani, stojÄ…cej nad Nilem lub
kanałem, prowadziła aleja sfinksów do pylonów, czyli wież flankujących bramę
świątyni. Za pylonami znajdował się dziedziniec otoczony z trzech stron podcieniami,
a dalej sala hypostylowa o stropie podpartym wieloma kolumnami, równomiernie
rozstawionymi na całej powierzchni.
- 7 -
W dużych świątyniach sala hypostylowa
bywała podwyższona w środkowej części i miała
układ bazylikowy, umożliwiający doświetlenie
mrocznego wnętrza górnymi okienkami.
Z sali hypostylowej
przejście prowadziło do sali,
gdzie przechowywano barkÄ™,
w której posąg bóstwa
odbywał procesje, a następnie
do kaplicy - miejsca
przechowywania posagu
bóstwa. Za tym zasadniczym
kompleksem, usytuowanym
wzdłuż jednej osi, znajdowały
siÄ™ liczne pomieszczenia
przeznaczone na skarbce,
archiwa, magazyny i miejsca
zebrań kapłanów. Im dalej od
bramy głównej, tym wyższy był
poziom posadzek, wskutek czego kolejne pomieszczenia były coraz niższe. Różnice
poziomów pokonywano za pomocą pochylni. Lud miał wstęp na dziedziniec,
urzędnicy do sali hypostylowej, a sanktuarium z posągiem bóstwa dostępne były
tylko dla kapłanów.
Kanon świątyni egipskiej był stosowany bardzo długo, o czym świadczy
świątynia Horusa w Edfu z okresu ptolomejskiego. Niekiedy w ramach zasadniczego
następstwa poszczególnych części budowli zdarzały się pewne uzupełnienia i
modyfikacje, np. kilka dziedzińców
i pylonów, a także dwa lub trzy
hypostyle. Najbardziej typowym
przykładem świątyni ,,klasycznej ,
wzniesionej według kanonu jest
świtania Chansu w Karnaku.
- 8 -
PAA
ACE
Mieszkania faraonów nie były ani w części tak solidnie budowane, jak
świątynie. Do wyjątków zaliczać można pałac Amenofisa IV z ciosowego kamienia,
wzniesiony w XIV w. p.n.e. w dzisiejszej miejscowości Tel.-el-Amaran. Król ten był
reformatorem na każdym polu życia Egiptu, nie wyłączając religii. Zorganizował on i
zmodernizował warsztaty rzez
biarskie i malarskie, popierał rzemiosło. Po jego
śmierci kolegium kapłanów przywróciło dawną religię i dawny porządek rzeczy.
mieszkania
Dom mieszkalny okresu tebiańśkiego, szczególnie zamożnego Egipcjanina,
już tylko formą konstrukcyjną przypominał chatę z okresu memfickiego. Wyżsi
urzędnicy, dworzanie, bogaci kupcy budowali dwory o kilku lub kilkunastu pokojach,
nie licząc zabudowań na pomieszczenia służby, trzody, sprzętu, magazynów
żywności, a nawet kapliczki ogrodowej. Dwór taki otoczony był murem i stanowił
wyodrębnioną zagrodę.
miasta
Miasta były gęsto zabudowane i chronione
bardzo grubymi murami z suszonych cegieł. Część
zewnętrzną miasta, bliżej murów obronnych,
zamieszkiwała biedota i rzemieślnicy. W centralnej
części mieszkali urzędnicy i kupcy.
Luksor  miasto położone na wschodnim
brzegu Nilu.
- 9 -