Zagadnienia
1. Przedmiot ekonomii
2. Systemy gospodarcze
3. Problemy gospodarowania
4. Konkurencja
5. Teoria popytu i podaży
6. Teoria użyteczności
7. Zachowania konsumenta
8. Produkcja przedsiębiorstw (koszty i utarg)
9. Produkt narodowy
10. Konsumpcja, oszczędności i inwestycje
11. Teoria wyznaczania produktu
12. Cykle koniunkturalne
Samecki  Wprowadzenie do ekonomiki
Ekonomia  nauka o gospodarowaniu; stanowi system naukowy, który powstał w XVIII wieku. Za datę
powstania uważa się datę wydania przez Ryszarda Cantilliona pracy pt.  Ogóle rozważania nad naturalnymi
prawami handlu (1755). Za ojca ekonomii uważa się jednak Adama Smitha, autora pracy:  Badanie nad
naturÄ… i przyczynami bogactwa narodu (1776).
System naukowy o przedmiocie ekonomii jest zespołem tez dotyczących zagadnieo ekonomicznych.
Kryteria systemu naukowego:
a) Odrębnośd układu
b) Systematycznośd układu
c) Uniwersalnośd systemu
d) Nomotetycznośd (nomologicznośd układu)
e) Pozytywnośd systemu
Kryterium nr d) i e) są właściwe systemowi naukowemu ekonomii.
Odrębnośd układu  odnosi się do oddzielenia zespołu tez dotyczących ekonomii od zespołu
tez dotyczących innych nauk. Do czasów Cantilliona zagadnienia ekonomiczne rozważane były w traktatach
filozoficznych, teologicznych, czy rozprawach politycznych; nie były traktowane jako przedmiot odrębnej
nauki.
Systematycznośd układu  wymaga, aby zespół tez o przedmiocie ekonomii był ujęty w system, czyli żeby
był uporządkowany według jakiejś myśli przewodniej; konieczna jest selekcja, uproszczenia oraz
uporządkowanie faktów i znalezienie między nimi powiązao. System to logicznie uporządkowana całośd;
wszystkie fakty dotyczÄ…ce gospodarki sÄ… podporzÄ…dkowane idei.
Uniwersalnośd systemu  kompletnośd zagadnieo dotyczących przedmiotu ekonomii. Wymaga, aby system
zawierał wszystkie zagadnienia, a nie tylko główne problemy (np. teoria pieniądza  nie jest kompletna,
więc nie jest uniwersalna). Nie wszystkie problemy muszą byd od razu rozwiązane, ważne by były
dostrzeżone.
Nomotetycznośd systemu  ekonomia to nauka nomologiczna (odkrywanie świata). System formułuje
ogólne obiektywne prawidłowości (niezależne od woli i świadomości człowieka) tzn. ludzie nie mogą
kształtowad prawidłowości, ale mogą je poznad i podporządkowad się nim. Prawidłowości te występują
i działają niezależnie od tego czy człowiek je dostrzega i rozumie. Ekonomia wyszukuje prawidłowości
opisywanych zjawisk.
Pozytywnośd systemu  opisywana jest rzeczywistośd czyli  to co jest a nie  to co powinno byd .
 Jak powinno byd  to zadanie polityki gospodarczej.
Jeżeli powyższe 5 kryteriów jest spełnionych to mamy do czynienia z systemem naukowym; dwa ostatnie
stanowią o tym, że ekonomia jest nauką teoretyczną.
XVIII wiek - przekonania, że człowiek i jego potrzeby są podmiotem i celem gospodarstwa społecznego.
1
Gospodarstwo społeczne  indywidualne podmioty gospodarcze. Cel zaspokojenie potrzeb ludzi poprzez
rzeczy, które rozumiemy jako wytwory pracy ludzkiej i dary przyrody; są one środkami zaspokajania
potrzeb człowieka.
Człowiek zmuszony jest do gospodarowania z uwagi na zjawisko ograniczoności zasobów ekonomicznych
tzw. prawo rzadkości.
Rzeczy użyteczne występują w ograniczonej ilości co ma charakter względny a nie absolutny. Są to: ziemia,
zasoby pracy, talenty, kwalifikacje ludzi, kapitał rzeczowy, pieniężny. Ograniczona ilośd dóbr względem
wielkości potrzeb ludzkich oznacza, że nie wszystkie potrzeby mogą byd zaspokojone.
Potrzeba  świadomośd braku połączona z pragnieniem usunięcia tego braku poprze uzyskanie przedmiotu
lub prawa. Potrzeby są nieograniczone. Zaspokojenie jednych rodzi drugie. Z uwagi na ograniczonośd
zasobów ekonomicznych i wielkośd potrzeb pojawia się koniecznośd gospodarowania (podejmowanie
decyzji gospodarczych), czyli dokonywania wyboru co do użycia ograniczonych zasobów ekonomicznych
do zaspokojenia określonych potrzeb zatem jest to sposób zaspokajania potrzeb ludzi w warunkach
rzadkości. W inny sposób nie można zaspokoid tych potrzeb.
Zasoby ekonomiczne mogą byd wykorzystane do zaspokajania różnych potrzeb  alternatywne
wykorzystanie zasobów ekonomicznych.
Zasoby ekonomiczne to czynniki produkcji tj:
·ð Praca
·ð Ziemia
·ð KapitaÅ‚
·ð Wiedza
wykorzystane do produkcji rolnej, przemysłowej itp.
Gospodarowanie  podejmowanie decyzji gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb ludzi. Musi byd
racjonalne tzn. takie, które zapewnia efektywne wykorzystanie zasobów. Efektywnośd tą możemy osiągnąd
przez zwiększenie (zmniejszenie) nakładów dla osiągnięcia mniejszych (większych) efektów.
Za pomocÄ… gospodarowania rozstrzygamy 3 kwestie:
1. Co produkowad
2. Ile i jak produkowad
3. Dla kogo produkowad
 Co ,  ile i jak  sfera produkcji
 Dla kogo  sfera dystrybucji (podziału)
Decyzje ekonomiczne dotyczą dwóch sfer działalności  produkcji i podziału wytwarzanego dochodu
społecznego.
 Co  oznacza jakie potrzeby będą zaspokajane (jakie towary, usługi)
 Ile i jak  wielkośd i rozmiar produkcji, ilośd asortymentu dostarczanych produktów, koszty produkcji
używanych technologii
 Dla kogo  kto otrzyma dobra (usługi); zależy od dochodu ludzi i ich potrzeb.
O tym co jest wytwarzane decyduje konsument, czyli podmiot spoza sfery produkcji.
Wymiana i konsumpcja, produkcja i dystrybucja utożsamiane są z działalnością gospodarczą.
Gospodarowanie = produkcja + dystrybucja !!! Wymiana i konsumpcja `" gospodarowanie, ale są ściśle
związane z produkcją i dystrybucją, integralna częśd tych sfer działalności& &
ZależnoÅ›d miÄ™dzy produkcjÄ… i konsumpcjÄ… jest oczywista Ä…ð preferencje i zwyczaje konsumpcji ludzi
określają co będzie produkowane.
AKT KONSUMPCJI NIE JEST ZJAWISKIEM EKONOMICZNYM
Wymiana jest związana z produkcją, gdyż proces produkcji spełnia swoje zadania gdy dobra będą
w posiadaniu tych co chcÄ… je skonsumowad.
Postępy podziału pracy sprawiły, że powstało wrażenie, iż powstała wymiana stanowi dodatkową sferę
gospodarki. Wyspecjalizowane dziedziny wymiany spełniają rolę współrzędną wobec produkcji. Zależnośd
wymiana-dystrybucja to dostosowanie się stóp wymiany w skali całej gospodarki społecznej, które
2
dokonuje się w procesie podziału np. płaca  wartośd wymienna pracy, procent  wartośd wymienna
kapitału, renta gruntowa  wartośd wymienna ziemi.
Produkcja  dystrybucje oddziałują wzajemnie na siebie np:
Øð JeÅ›li sÄ… znaczne dysproporcje w podziale dochodu spoÅ‚ecznego to bÄ™dÄ… produkowane dobra
luksusowe, które będą nabywad ludzie bogaci
Øð JeÅ›li dochód spoÅ‚eczny jest w miarÄ™ równomiernie rozdzielony to ograniczy siÄ™ produkcjÄ™ dóbr
luksusowych (bo nie będzie miał ich kto kupowad z uwagi na ceny).
Konsumpcja nie jest gospodarowaniem. W sensie ekonomicznym jest celem i koocem działalności
gospodarczej. Dobra są produkowane i rozdzielane po ty by były konsumowane.
Gospodarowanie ma byd efektywne  maksymalizacja zadowolenia konsumenta w każdym momencie.
Opiera się ono na racjonalnym postępowaniu; maksymalizacja celów jakie mogą byd osiągnięte.
Efektywnośd gospodarowania  odnoszona do zasady gospodarności. Człowiek zachowuje się racjonalnie,
gdy szuka takich sposobów zachowania, aby osiągnąd subiektywnie postrzeganą korzyśd materialną
w największym rozmiarze.
Zasada gospodarności  jest atrybutem wszelkiego gospodarczego działania w warunkach rzadkości.
Wskazuje ona na podobieostwo form masowego działania jednostek przy ograniczoności zasobów.
Dzięki tej zasadzie możliwe jest wyodrębnienie prawidłowości w działalności gospodarczej. Prawidłowości
te są podstawą do teoretycznych rozważao i badao nad rzeczywistością gospodarczą. Mają one charakter
obiektywny.
Ekonomia:
1) Nauka o prawach rzÄ…dzÄ…cych gospodarowaniem
2) Nauka o prawach rządzących alokacją (rozmieszczeniem) ograniczonych zasobów ekonomicznych
między konkurujące ceny w systemie gdy podstawowym problemem alokacji jest maksymalizacja
osiąganych celów
3) Nauka o racjonalnym osiąganiu już wyznaczonych celów (!!! nie wyznacza ludziom celów)
Gospodarowanie racjonalne w skali jednostki jest warunkiem efektywnego gospodarowania w skali
społeczeostwa.
Przedmiotem ekonomii jest odkrywanie (badanie) praw rządzących racjonalną gospodarką społeczną.
Prawa te mają charakter obiektywny; przedstawiają zależności występujące w procesach gospodarczych.
Teoria ekonomii opiera się na trzech podstawowych założeniach, które są twierdzeniami o charakterze
aksjomatu:
a) Aksjomat rzadkości
b) Aksjomat gospodarności
c) Aksjomat wolności gospodarczej
Aksjomat rzadkości odnosi się do warunków, w których ilośd rzeczy użytecznych jest ograniczona
co do ilości. W swojej działalności gospodarczej ludzie stają wobec zjawiska ograniczoności dóbr względem
ich potrzeb. Ze zjawiska rzadkości wynika problem gospodarowania.
Aksjomat gospodarności to twierdzenie, że w obliczu rzadkości gospodarujący ludzie zachowują się
racjonalnie, czyli starają się maksymalizowad swoje korzyści materialne. Korzyśd osobista jest istotną
z punktu widzenia ekonomii istotÄ… natury.
Aksjomat wolności gospodarczej  jedynie gospodarka oparta na wolności daje podstawy do tworzenia
teorii ekonomii. Tylko gospodarka oparta na swobodzie prywatnej przedsiębiorczości może byd
zinterpretowana i objaśniona za pomocą tej teorii.
Procesy gospodarcze  właściwe dla nich są tzw. prawa ekonomiczne.
Prawa ekonomiczne stanowią istotną cechę procesów gospodarczych i działają tylko tam, gdzie zachodzą
procesy gospodarcze. Aby występowały procesy ekonomiczne muszą byd spełnione określone warunki:
1. Wolnośd gospodarcza (podstawowy warunek)
2. System ekonomiczny nazywany konkurencyjnym lub indywidualistycznym
3. Konkurencja swobodna na rynku
3
4. Motyw działalności jednostek gospodarujących
Ad. 1. Koncepcja wolności wywodzi się z XVIII wieku z doktryny prawa natury. W doktrynie tej
na naczelnym miejscu stawia się prawo człowieka do wolności; z tego prawa wywodzi się swoboda
gospodarowania wolna od jakiegokolwiek przymusu z zewnątrz. Istnieją podstawowe atrybuty wolności:
a) Swoboda zatrudnienia (możliwośd wyboru pracodawcy)
b) Wolnej inicjatywy gospodarczej, dla każdego bez wyjątku (oznacza to obszar nieskrępowanej
działalności gospodarczej dla każdego)
c) Swoboda kapitalizacji  prawo każdego człowieka do swobodnego gromadzenia i posiadania
kapitału potrzebnego do prowadzenia działalności gospodarczej
d) Swoboda wyboru konsumpcji  każdy z konsumentów może wybierad to co chce robid i w jakiej
ilości.
WOLNOÅšD GOSPODARCZA MA BYD RZECZYWISTA A NIE ILUZORYCZNA ( deklarowana)
Ad. 2. Istnienie systemu ekonomicznego  organizacji gospodarki społecznej. Konkurencyjny system tworzą
niezależne podmioty gospodarcze, które są ośrodkami decyzji i dyspozycji ekonomicznych.
Podmioty gospodarcze to jednostki podejmujące decyzje gospodarcze wyposażone w środki ekonomiczne
(podmioty muszą dysponowad środkami; muszą mied swoje lub mied do dyspozycji jak właściciel).
Ten system gospodarczy jest zdecentralizowany (występuje wiele podmiotów gospodarczych).
Ad. 3. Konkurencja swobodna na rynku  rywalizacja podmiotów gospodarczych określa warunki
występowania i rozwoju zjawisk ekonomicznych (gospodarczych); zjawiska gospodarcze są następstwem
działalności gospodarczej człowieka.
DZIAA
ANIE WOLNEJ KONKURENCJI OBIEKTYWIZUJE SUBIEKTYNIE CELOWE I SUBIEKTYWNIE RACJONALNE
DZIAA
ANIE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH
W procesie konkurencyjnym subiektywna maksymalizacja korzyści materialnych indywidualnego podmiotu
uzyskuje wymiar obiektywny. Rezultatem procesów konkurencyjnych na rynku są pewne standardy
gospodarcze, do których muszą dostosowad się indywidualne podmioty, jeśli chcą osiągnąd swe cele
gospodarcze. Subiektywna i celowa działalnośd podmiotów gospodarczych w procesie ekonomicznym
ulega upodobnieniu i ujednoliceniu w skali masowej w ten sposób nabiera cech obiektywnych.
Zjawiska gospodarcze stajÄ… siÄ™ obiektywne.
Ad. 4. Motywy działalności podmiotów gospodarczych  maksymalizacja korzyści materialnych tych
podmiotów Ä…ð Adam Smith nazywa to egoizmem , czyli każdy podmiot gospodarczy dąży do uzyskania
korzyści gospodarczych, materialnych dla siebie, a osiągnie te korzyśd zaspokajając cudze potrzeby.
Proces gospodarczy  to przyczyno-skutkowy ciąg zdarzeo gospodarczych, które są wynikiem działao
konkurujących ze sobą podmiotów gospodarczych. Podmioty te, w swej działalności, kierują się własnym
interesem.
Dwa systemy gospodarcze:
a) Gospodarki planowej (centralnie planowanej, nakazowej)
b) Rynkowej
Gospodarka nakazowa  jest to system organizacji gospodarstwa społecznego, w którym przymus
paostwowy w dziedzinie gospodarki wyklucza swobodÄ™ konkurencji. Miejsce mechanizmu rynkowego
w tym systemie zajmuje paostwo ze swoją reglamentacją życia gospodarczego.
Gospodarka planowana  wytwór sztuczny, wymyślony przez człowieka, wprowadzony w życie
na podstawie wcześniej opracowanej koncepcji. Podstawą tej gospodarki jest upaostwowienie własności
nazywane uspołecznieniem, czyli nastąpiła nacjonalizacja środków ekonomicznych. Cechą jest: centralizacja
gospodarowania, czyli decyzje ekonomiczne dotyczÄ™ tego  co, ile i jak produkowad oraz dla kogo
podejmuje organ władzy paostwowej często określany mianem centralnym kwalifikatorem. Organ ten jest
jedynym podmiotem gospodarczym w tym systemie. On decyduje co, jakie towary, usługi są wytwarzane,
czyli jakie są potrzeby będą zaspokajane , o tym jaka będzie wielkośd produkcji, odmiany produktów,
kto będzie dostawcą usług, surowców, półfabrykatów, za pomocą jakich technologii i dla kogo. Organ ten
ustala poziom cen. Może przy podziale posługiwad się administracyjną reglamentacją towaru (przydziela
obywatelom określoną ilośd produktów). W systemie tym konkretne systemy produkcji przebiegają
4
w wyspecjalizowanych przedsiębiorstwach. Ze względu administracyjnych i technicznych cała produkcja
społeczna nie może byd wytwarzana w jednym przedsiębiorstwie. Przedsiębiorstwo w gospodarce
planowanej nie jest ośrodkiem decyzji dyspozycji ekonomicznej tylko jednostką wykonawczo-produkcyjną.
Zadanie jej polega na technologicznej transformacji przydzielonych czynników produkcji na wyroby
gotowe.
Ilośd, jakośd tych wyrobów oraz metody wytwarzania określa centralny planifikator, czyni to przez
ustalanie norm. Przedsiębiorstwa w tym systemie pozbawione są funkcji ekonomicznej. Ma miejsce
centralizacja gospodarowania, decyzje dotyczące wielkości produkcji, jej struktury oraz zasad i form
podziału dochodu społecznego; są podejmowane przez jeden ośrodek decyzyjny. Narzędziem ośrodka
decyzyjnego jest planowanie ekonomiczne. Planowanie to oznacza koordynację ex ante (na przyszłośd)
czynników kontrolowanych. Rozstrzygnięcia dotyczące zagadnieo gospodarowania zapadają centralnie
w trybie posunięd ex ante a nie w trybie posunięd bieżących jak w gospodarce rynkowej. Trudno jest
zmienid decyzje gospodarcze. Nie dysponuje obiektywnymi kryteriami wyboru ekonomicznego. Nie działa
tu mechanizm rynkowy stąd nie ma ukształtowanych cen jako obiektywnego kryterium opłacalności.
W warunkach gospodarki planowanej  marnotrawstwo ogromnych zasobów ekonomicznych.
W gospodarce tej nie ma wskazówek odnośnie hierarchii potrzeb konsumentów ani ile są oni zdolni
zapłacid w danym momencie za zaspokajanie konkretnej potrzeby. W gospodarce tej jest pieniądz, ale nie
spełnia on wszystkich funkcji. Służy również do zachęcenia ludzi do podejmowania pracy w określonym
zawodzie i miejscu. Administrowanie zasobami ekonomicznymi !!!
Gospodarka rynkowa  jest gospodarką wymienno-pieniężną, powstała samoczynnie w drodze stopniowej
ewolucji jak koniecznośd wynikająca z podziału pracy. Jest bytem naturalnym. Jej cechy:
·ð PodstawÄ… organizacji tej gospodarki jest zasada swobodnej, prywatnej przedsiÄ™biorczoÅ›ci.
Ośrodkiem decyzji i dyspozycji ekonomicznych jest autonomiczne przedsiębiorstwo  samo
podejmuje decyzje ekonomiczne i dobrowolnie dysponuje taką ilością zasobów ekonomicznych jaką
jest zdolne nabyd. Celem przedsiębiorstw jest maksymalny zysk przez zbyt swoich wyrobów.
3 problemy gospodarcze są rozstrzygane na poziomie przedsiębiorstwa (co, ile, jak i dla kogo)
·ð W gospodarce rynkowej istniejÄ… struktury konkurencyjne tworzone przez przedsiÄ™biorstwa
funkcjonujÄ…ce w jej obszarze. Struktury rynkowe opierajÄ… siÄ™ na mechanizmie konkurencji
na wolnym rynku, każdy może złożyd swoją ofertę i wybrad taką jaka mu najbardziej odpowiada.
Strony działające na rynku nie są poddawane żadnemu przymusowi z zewnątrz, ich działania
odbywają się na warunkach konkurencji. Wartośd transakcji, czyli cechy towarów będących
przedmiotem wymiany stanowi wypadkową konkurencyjnych zakupów. Wysokośd ceny zależy
od nasilenia konkurencji. Im większe nasilenie konkurencji tym niższa cena towaru i odwrotnie.
Dla przedsiębiorców podejmujących decyzje gospodarcze cechy rynkowe stają się obiektywnymi
wskaz
nikami opłacalności produkcji. Przedsiębiorcy dążąc do maksymalizacji zysków będą
produkowad te towary, których ceny są najwyższe a w dalszej kolejności towary, których ceny są
niższe. Zostaje tak zachowana właściwa każdej racjonalnej gospodarki hierarchia potrzeb,
czyli w pierwszej kolejności są zaspokajane potrzeby najsilniej odczuwane w danym momencie,
dalej potrzeby mniej intensywne. Nie ma tu żadnych sprzeczności między maksymalizacją zysku
przedsiębiorców a najlepszym zaspokojeniem potrzeb konsumentów, wynika to z motywu jakim
kierują się przedsiębiorcy w swej działalności (osobista korzyśd)
·ð Jest racjonalna  marnotrawstwo ograniczonych zasobów jest sprowadzane do minimum.
Zapewnienie racjonalności gospodarki w systemie rynkowym jest możliwe dzięki istnieniu
obiektywnego kryterium wyboru ekonomicznego oraz odpowiedzialności za sposób użycia
ograniczonych zasobów ekonomicznych. Obiektywnym kryterium wyboru ekonomicznego jest
cecha rynkowa, która informuje przedsiębiorców jakie potrzeby w danym momencie są najsilniej
odczuwane. Decyzje produkcyjne oparte na kryterium cennikowym sÄ… ze swej istoty wyborem
5
racjonalnym. Odpowiedzialnośd ta obciąża przedsiębiorcę; ponoszą oni skutki finansowe swoich
decyzji. Może to doprowadzid do bankructwa przedsiębiorstw i pojawienia się w ich miejsce innych.
W ten sposób gospodarka rynkowa chroni się przed kumulacją marnotrawstwa. System rynkowy
przeciwdziała marnotrawstwu i umożliwia wykorzystanie wszystkich talentów gospodarczych;
nie stawia on przeszkód inicjatywie gospodarczej ludzi. Wynika to z niepewności, która powoduje
że decyzje gospodarcze mogą byd dotknięte błędem. Wynika to z ich uwikłania w czasie.
Każda produkcja wymaga czasu, a zatem decyzja jej dotycząca musi wybiegad w przyszłośd, czyli jest
to decyzja ex ante. Przyczyną niepewności w ekonomii jest zmiennośd warunków gospodarowania
związanych z upływem czasu. Przedsiębiorca podejmując decyzję nie może byd pewien, czy dokonał
właściwego wyboru, bo skutki jego decyzji wystąpią w przyszłej dacie. Przedsiębiorca nie wie jakie
zmiany nastąpią w czasie od podjęcia decyzji do ujawnienia się jej skutków. Przyszłośd ekonomiczna
jest niepewna i nawet najbardziej przemyślane decyzje ekonomiczne mogą okazad się chybione.
Ważne jest żeby w warunkach niepewności tak zagospodarowad gospodarkę społeczną
aby umożliwid podmiotom gospodarczym szybkie reagowanie na zachodzące zmiany.
Jedyne co pewne to niepewnośd warunków gospodarczych. System gospodarki rynkowej zapewnia
możliwośd takiej reakcje z uwagi na decentralizację gospodarowania. Decentralizacja gospodarki
sprowadza okres decyzyjny do stosunkowo krótkiego przedziału czasu. W systemie tym możliwa
jest niemal natychmiastowa zmiana decyzji, gdy ta okaże się błędna.
Decentralizacja gospodarowania zapobiega kumulacji skutków błędnych decyzji.
GOSPODARKA RYNKOWA
Towarowo- pieniężna, z możliwością prywatnej przedsiębiorczości; istnieje struktur organizacyjny,
minimalizacja marnotrawstwa ograniczonych zasobów ekonomicznych. Odpowiedzialnośd za decyzje
ekonomiczne spoczywa na przedsiębiorcach tzn. oni ponoszą finansowe konsekwencje tych decyzji.
System pozwala na ujawnienie się talentów gospodarczych, nie stawia przeszkód inicjatywie
gospodarczej przedsiębiorców, zapewnia możliwości szybkiego koordynowania błędów w decyzji z uwagi
na decentralizację gospodarki; występuje pieniądz ( ekonomiczne znaczenie pieniądza polega na jego
nieograniczonej wymienialności na towary).
Od globalnego popytu na pieniądze zależą rozmiary produkcji w skali całej gospodarki. Dzięki użyciu
pieniądza można, za pomocą cen rynkowych, z góry porównywad opłacalnośd ewentualnego skierowania
konkretnych czynników produkcji do różnych zastosowao.
Nieograniczona wymienialnośd pieniądza w obrocie wewnętrznym jest niezbędnym warunkiem jego
wymienialności w obrocie międzynarodowym, czyli na obce waluty.
Wymienialnośd zewnętrzna jest ważna z dwóch powodów:
a) łączy gospodarkę kraju z gospodarką światową a przez to umożliwia jej bezpośredni kontakt
z tendencjami i przemianami gospodarki światowej
b) bez swobodnej wymiany waluty krajowej na obce nie da się określid rzeczywistego jej kursu. Nie da się
ustalid jej kursu odpowiadającego rzeczywistym warunkom wymiany występującym w danym
momencie.
System gospodarki rynkowej musi rozwiÄ…zywad 3 problemy gospodarcze:
co? ile i jak? oraz dla kogo produkowad?
Z uwagi na ograniczonośd zasobów ekonomicznych problemy te rozwiązywane są przez system cen i rynki.
Ograniczonośd zasobów ekonomicznych określa produkcyjne możliwości wytwarzania różnych towarów,
ilustruje to krzywa możliwości produkcyjnych, która jest właściwa dla każdego z krajów -
KAŻDY KRAJ MA SWOJ
KRZYW
.
Przykład:
Założenia:
6
 m występuje gospodarka pełnego zatrudnienia tzn. że wszystkie zasoby ekonomiczne są
wykorzystywane
m istnieje dany poziom techniki, tzn. że nie ulega on zmianie w danym czasie rozważao
Gospodarka pełnego zatrudnienia musi zawsze przy wytwarzaniu jednego towaru zrezygnowad
z drugiego/innego - SUBSTYTUCJA. W gospodarce tej nie można zwiększad produkcji jednego towaru bez
ograniczania produkcji drugiego towaru. (rys. krzywa możliwości produkcyjnych).
KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH
dotycząca produkcji dwóch towarów
16
14
Masło mln ton Broo tys sztuk
12
0 15
10
1 14
8
2 12
6
3 9
4
4 5
2
5 0
0
1 2 3 4 5 6
Punkty tworzące krzywą możliwości produkcyjnych przedstawiają efektywne możliwości/metody
wykorzystania ograniczonych zasobów ekonomicznych. Kraj w danym czasie nie może się znalez
d poza
swoją krzywą możliwości produkcyjnych. Jeśli gospodarka znajdzie się poniżej krzywej (pkt U) oznacza to,
że następuje marnotrawstwo ograniczonych zasobów ekonomicznych, tu mamy do czynienia z systemem
nakazowym (gospodarka centralnie planowanÄ…).
PRAWO ROSN
CYCH RELATYWNIE KOSZTÓW-
przy założeniach dla krzywej możliwości produkcyjnych oznacza, że zwiększenie produkcji o równą ilośd
jednego dobra wymaga poświęcenia wzrastającej ilości drugiego dobra.
PRAWO MALEJ
CYCH PRZYCHODÓW-
określa relację między nakładami na produkcję a osiągniętymi wynikami; przy założeniach: dany poziom
techniki; zwiększenie nakładów na jeden czynnik produkcji przy niezmienionych nakładach na pozostałe
czynniki produkcji prawo to odnosi się do malejącej wielkości przychodu, jaki otrzymujemy z każdej kolejnej
/ dodatkowej jednostki nakładu.
Wzrost nakładu na jeden czynnik produkcji w stosunku do innych stałych nakładów, przy ustalonym
poziomie techniki, powoduje wzrost ogólnego dochodu, natomiast dodatkowy przychód z każdej kolejnej
dodatkowej jednostki nakładu staje się mniejszy.
Ten obniżający się przychód jest konsekwencją faktu: dodatkowe nakłady na jeden czynnik produkcji
współpracują ze stałymi nakładami na inne czynniki produkcji.
PRZYKA
AD
Założenia:
ª% zwiÄ™kszamy nakÅ‚ady na pracÄ™ o jednostkÄ™
ª% niezmienione zostajÄ… nakÅ‚ady na dobra i ziemiÄ™
ª% staÅ‚y poziom techniki
7
Wielkośd nakładów na pracę(liczba Dochód Przychód z kolejnej jednostki
pracowników) ogólny na pracę
0 0
1 2000 2000( =2000-0)
2 3000 1000( =3000-2000)
3 3800 800( =3800-3000)
4 3900 100( =3900-3800)
|| ||
wzrost zmniejsza się przychód
Coraz więcej pracowników na tym samym obszarze np. polu, z tą samą technologią stąd mniejsze
przychód, że np. więcej wypłat.
By osiągnąd wzrost przychodów należy zwiększyd nakłady na WSZYSTKIE czynniki produkcji.
PRAWO TO ZAPRZECZA MARKSISTOWSKIEJ TEORII WYZYSKU PRACOWNIKÓW.
MECHANIZM RYNKOWY- jest formą gospodarczej organizacji, w której indywidualni konsumenci
i przedsiębiorcy oddziałują na siebie poprzez rynki w celu rozwiązania 3 podstawowych problemów; co, ile
i jak ,dla kogo produkowad.
RYNEK- miejsce; proces oddziaływania popytu i podaży, w wyniku którego ustala się ilośd nabywanych
towarów oraz ich cena. (rys rynek).
O tym co produkowad decyduje konsument, czyli podmiot spoza sfery produkcji. Swoje decyzje wyraża
przez codzienne zakupy - ALE MUSI MIED DOCHODY- od dochodu zależy rozmiar, rodzaj zakupów.
Konsument wpływa na to ile wytwarzad razem z przedsiębiorcami i ich kosztami produkcji.
Istotne znaczenie jak wytwarzad tzn. metody produkcji sÄ… zdeterminowane przez konkurencjÄ™ istniejÄ…cÄ…
między podmiotami gospodarującymi.
Przy konkurencji cenowej przedsiębiorstwo dąży do max. zysku  będzie obniżał koszty produkcji przez
przyjęcie efektywnej metody wytwarzania. Konkurencja miedzy przedsiębiorcami zapewnia osiąganie
efektywności, wprowadzenie postępu technicznego.
8
 Dla kogo- podział wytworzonego dochodu społecznego. O tym, dla kogo, decydują również czynniki
pozaekonomiczne. Określają, kto uczestniczy w podziale dochodu społecznego, jest to np. odziedziczone
bogactwo (spadek), talent, zdolnośd konsumenta, szczęście(wygrana).
Cena rynkowa towaru i poziom dochodów konsumenta decydują o tym czy można nabyd dany towar.
Wzrost dochodu konsumenta= więcej wyda na zakupy=> zwiększenie popytu.
Popyt > podaż, czyli wzrosną ceny rynkowe  przedsiębiorcy będą więcej produkowad(wzrost podaży)
poprzez zwiększenie popytu na czynniki produkcji(wyższe płace, procenty, renty gruntowe).
Gospodarstwa domowe zwiększą dochody, wzrosną dochody przedsiębiorców.
GOSPODARK
RZ
DZI DWÓCH WA
ADCÓW- KONSUMENT I TECHNOLOGIA
Konsument- decyzje suwerenne, wg gustu, inicjatywy, mody rzy dokonywaniu zakupów.
Technologia- stanowi ograniczenie dla gospodarki, bo gospodarka kraju nie może przekroczyd swojej
krzywej możliwości produkcyjnych. Zasoby ekonomiczne, które są ograniczone i ograniczenia
technologiczne wyznaczają granice możliwości nabywania produkcji przez konsumenta.
W gosp. rynkowej występuje paostwo, które może stosowad ŚRODKI INTERWENCJI(obok gospodarstw
domowych, przedsiębiorstw) i wpływad na zjawiska gospodarcze.
W odniesieniu do paostwa wyróżnia się 3 funkcje:
ª% wydajnoÅ›ci- efektywnoÅ›d zwiÄ…zana z regulacjÄ… gosp. zachowao. Podstawowe zadanie paostwa polega
na ochronie konkurencji, czyli na eliminowaniu zachowao przedsiębiorstw ograniczających konkurencję
np. zmowa kartelowa co do ceny, podziału rynku; koncentracja (połączenie przedsiębiorstw).
Wszystkie ograniczenia konkurencji zmniejszają efektywnośd gospodarowania. Paostwo zmierza do ich
eliminowania. Związane to jest też z eliminowaniem negatywnych skutków działalności gospodarczej tj.
zanieczyszczenie wody itp. , działalności związanej z zakazami prowadzenia określonej działalności (handel
narkotykami, niebezpiecznymi odpadami, ograniczenia hazardu).
Dostarczenie dóbr publicznych tj. Obrona narodowa, drogi publiczne, ochrona zdrowia, bezpieczeostwo
wew., oświata, latarnie morskie( z nich może korzystad każdy). Dostarcza tego : paostwo oraz podmioty
prywatne.
Narzędzia paostwa- podatki dostarczające dochodu na sfinansowanie dóbr publicznych.
ª% równowagi- zwiÄ…zana podziaÅ‚em dochodu spoÅ‚ecznego. Chodzi o umożliwienie nabywania towaru
osobom niezamożnym - polityka redystrybucji przez progresywny system podatkowy, program pomocy
socjalnej, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, subsydia na opiekę zdrowotną. Konsumpcja - dopłata
do produkcji towarów spożywczych.
ª% stabilizacji- wÅ‚Ä…czenie siÄ™ rzÄ…du do funkcji makroekonomicznych w celu osiÄ…gniÄ™cia stabilizacji ekonom.,
gosp. Praktycznie- przeciwdziałanie inflacji czy bezrobociu w zależności od sytuacji. Wywiera wpływ na cykl
koniunkturalny starając się łagodzid jego poszczególne fazy. Wpływa na wzrost gospodarczy, przyrost PNB,
posługuje się środkami polityki monetarnej( oddziaływanie paostwa na podaż pieniądza)
i fiskalnej(podatki).
KLAUZULA CETERIS PARIBUS- inaczej: założenie niezmienności pozostałych czynników pozwalające
na badanie danego czynnika na zjawiska gospodarcze.
BA

D LOGICZNY- (post hoc), wnioskowanie, że po czymś oznacza z powodu czegoś. Jest równoznaczne
z popadaniem w błąd logiczny, który po polsku brzmi:
 ponieważ nastąpiło to po tym, przeto pewno z powodu tego
TEORIA POPYTU I PODAŻY
Popyt  określa wielkośd zapotrzebowania na dany towar w danym momencie ( i po danej cenie)
Podaż  określa wielkośd dostaw danego towaru w danym momencie po określonej cenie.
Popyt indywidualny  zapotrzebowanie indywidualnego konsumenta.
Podaż indywidualna  wielkośd dostaw danego towaru przez pojedynczego przedsiębiorcę.
Popyt rynkowy  suma indywidualnych popytów na dany towar w danym czasie.
Podaż rynkowa  suma indywidualnych dostaw danego towaru przez przedsiębiorców w danym czasie.
Na popyt wpływają:
ª% dochody ludnoÅ›ci  zależnoÅ›d wprost, inne czynniki pozostajÄ… bez zmian.
Dochody rosną = popyt rośnie; dochody maleją = popyt maleje
9
ª% cena  zależnoÅ›d odwrotna
cena rośnie = popyt maleje , cena maleje = popyt rośnie
ª% liczba gospodarstw domowych  im wiÄ™ksza tym wiÄ™kszy popyt rynkowy na dany towar. Na liczbÄ™
gosp.domowych wpływa migracja, przyrost naturalny.
ª% istnienie, dostÄ™pnoÅ›d i cena substytutu (towar, który w podobny sposób zaspokaja dane potrzeby) 
sÄ… substytuty mniej lub bardziej zaspokajajÄ…ce danÄ… potrzebÄ™ np.
autobus i samochód, masło i margaryna
ª% gusty, preferencje, moda konsumentów  sÄ… to czynniki pozaekonomiczne
ª% sezonowoÅ›d np. obfite deszcze = wzrost zapotrzebowania na parasole, plaszcze
ª% dostÄ™pnoÅ›d i cena dóbr komplementarnych = pozwalaja na użycie danego towaru np. pÅ‚yty + odtwarzacz,
auto + benzyna
Na podaż wpływają:
ª% koszty produkcji: gdy one rosnÄ… = maleje podaż, koszty produkcji malejÄ… = podaż roÅ›nie. Jest to zależnoÅ›d
odwrotna.
Na koszty produkcji wpływają: postęp technologiczny, ceny czynników produkcji, obniżka kosztów
produkcji.
Koszty produkcji rosną = cena rośnie; koszty produkcji maleją = cena maleje
ª% cena rynkowa- zależnoÅ›d wprost proporcjonalna
cena rośnie = podaż rośnie; cena spada = podaż spada
ª% warunki klimatyczne, pogoda( urodzaj i nieurodzaj wpÅ‚ywajÄ…ce na wielkoÅ›d upraw).
Relacja cena rynkowa  wielkośd popytu i podaży,
Założenia:
ª% klauzula ceteris paribus
ª% mamy do czynienia z warunkami konkurencji doskonaÅ‚ej  wielu przedsiÄ™biorców o niedużych
udziałach rynkowych tak, że żaden z nich nie wywiera wpływu na cenę rynkową
ª% przedmiotem wymiany jest towar homogeniczny, jednorodny tzn. taki sam
ª% rynek jest homogeniczny, odznacza siÄ™ doskonaÅ‚Ä… przejrzystoÅ›ciÄ…, wszystkie zÅ‚ożone oferty sÄ…
znane kupujÄ…cym i sprzedajÄ…cym
ª% cena, bÄ™dÄ…ca grÄ… przedsiÄ™biorców, jest jednolita
ª% podmioty gospodarcze zachowujÄ… siÄ™ racjonalnie tzn. przedsiÄ™biorcy dążą do max. zysku, korzyÅ›ci
własnej, natomiast konsumenci dążą do max. użyteczności.
Funkcja popytu  zależnośd miedzy ceną a wielkością popytu.
PSZENICA ª% CENA WIELKOÅšD POPYTUª% TYS WIELKOÅšD PODAÅ»Yª% TYS
JEDNOSTKOWA TON/ MIESI
C TON/ MIESI
C
5 9 18
4 10 16
3 12 12
2 15 7
1 20 0
3 zł. to cena równowagi rynkowej. (wykres cena / ilośd pszenicy)
10
5 zł. Popyt > podaż => obniżka ceny.
1 zł. Popyt < podaż => wzrost ceny.
PRAWO MALEJ
CEGO POPYTU  przy założeniu, że ceny rynkowe innych towarów ni ulegają zmianie;
wzrost ceny danego towaru powoduje zmniejszenie wielkości popytu na ten towar.
Zmiana wielkości popytu i podaży to NIE TO SAMO CO ZMIANA POPYTU I PODAŻY!
Przykład z pszenicą(wykres p/ q  przesunięcie krzywej).
Wzrosną dochody ludności ( czynnik inny niż cena)  wzrośnie popyt.
E to punkt równowagi.
Podaż zmienia się pod wpływem wzrostu ceny, bo mamy nową krzywą popytu.
Wzrost wielkości podaży oznacza zwiększenie oferowanej przez przedsiębiorców ilości towaru pod
wpływem zmiany ceny rynkowej. Zmniejszenie wielkości podaży oznacza zmniejszenie ilości oferowanej
przez przedsiębiorców towaru wskutek spadku ceny rynkowej.
Popyt  wzrost popytu oznacza zwiększenie popytu pod wpływem zmiany czynnika innego niż cena
rynkowa. Graficznie oznacza to przesunięcie całej krzywej popytu na prawo od dotychczasowego
położenia. W dół w lewo przy zmniejszeniu dochodów.
Przykład II  nieurodzaj na pszenicę  spadnie podaż. Przy spadku podaży = przesunięcie krzywej podaży
na lewo do góry. ( wykres).
11
 Przy wyższym poziomie ceny ilośd nabywanej pszenicy jest mniejsza.
Popyt  zmiany wywołane są zmianą ceny rynkowej  spadek z 12 do ok. 10. zmniejszenie wielkości
popytu oznacza zmniejszenie ilości żądanych towarów wskutek wzrostu ceny tego towaru. Zwiększenie
wielkości popytu oznacza zwiększenie ilości żądao konsumenta wskutek obniżki cen.
E -> E wzdłuż krzywej d.
Spadek podaży oznacza zmniejszenie podaży wskutek zmiany innego czynnika niż cena rynkowa, np.
nieurodzaj.
Zmiana wielkości popytu i podaży  pod wpływem ceny.
Zmiana popytu i podaży  pod wpływem innego czynnika niż cena.
ELASTYCZNOŚD POPYTU I PODAŻY
Elastycznośd to stopieo reagowania popytu i podaży na zmianę czynników wpływających na ich wielkośd.
Elastycznośd popytu:
a) dochodowa  stopieo reagowania na zmianÄ™ dochodu
b) cenowa  stopieo reagowania na zmianÄ™ ceny
c) krzyżowa (mieszana)  pozwala na określenie czy towary są względem siebie substytutami
czy dobrami komplementarnymi, albo są obojętne/ neutralne. Elastycznośd ta pozwala określid jak
pod wpływem zmiany ceny danego towaru kształtuje się wielkośd popytu na ten towar jak i na inne
towary.
ª% substytuty  cena roÅ›nie wielkoÅ›d popytu na ten towar maleje, ale popyt na substytut roÅ›nie.
ª% dobra komplementarne  cena roÅ›nie, wielkoÅ›d popytu na ten towar i popyt na dobro
komplementarne maleje.
ª% dobra neutralne  zmiana ceny nie wpÅ‚ywa na wielkoÅ›d popytu.
Ad.b) Cenowa elastycznośd popytu (ma wpływ na wielkośc dochodu ogólnego/ utargu ogólnego):
1) popyt elastyczny  gdy spadek ceny rynkowej towaru spowoduje takie zwiększenie wielkości
popytu, że dochód ogólny wzrośnie.
12
Dochód ogólny = iloczyn ceny i iloÅ›ci towaru. TK=p›q
Spadek ceny ze 100 do 50 -> wzrost ilości z 1 do 3, a dochód ogólny wzrósł do 150. Ed > 1.
2) popyt nieelastyczny  spadek ceny wywoła taki wzrost wielkości popytu, że dochód ogólny spadnie.
03) Popyt równy 1. Ed=1 kiedy spadek ceny wywoła taki wzrost wielkości popytu, że dochód ogólny nie
ulegnie zmianie
Na elastycznośd cenową popytu ma wpływ:
~ stopieo substytucyjności  im więcej substytutów ma towar, tym większy jest współczynnik elastyczności
cenowej. Jeśli towar nie ma bliskich substytutów to popyt na ten towar jest stosunkowo nieelastyczny np.
usługi pogrzebowe, mieszkania.
~ rodzaj towaru  popyt na towary podstawowe (sól, chleb) jest mniej elastyczny niż popyt na towary
luksusowe. Dobra podstawowe musza byd używane w pewnej ilości niezależnie od zmiany ceny rynkowej.
~ znaczenie danego towaru dla konsumenta  towary mające stosunkowo duży udział w budżecie
konsumenta odznaczają się małą elastycznością popytu.
13
~ czas trwania zmiany ceny  w dłuższym okresie utrzymywania się danej ceny konsument może
zrewidowad swoje decyzje konsumpcyjne. Im dłużej utrzymuje się dana cena, przy innych wartościach
niezmiennych, tym większa staje się elastycznośd popytu względem ceny.
Elastycznośd podaży względem ceny  stopieo reagowania wielkości podaży na zmianę ceny. Może byd:
1) elastyczna
2) nieelastyczna
3) równa 1
TO JAKA JEST PODAÅ» WZGL
DEM CENY NIE WPA
YWA NA DOCHÓD OGÓLNY.
(wykres)
Marshall  podaż ma większą elastycznośd w długim okresie z uwagi na większe możliwości dostosowania
się przedsiębiorstw do zmienionych warunków gospodarowania. Mogą wtedy lepiej reagowad na zmiany
ceny rynkowej w długim okresie.
Okres krótki tzn. sytuacje, w których przedsiębiorstwa dostosowują się do zmienionych warunków
rynkowych za pomocą posiadanych zdolności produkcyjnych(ilośd pracowników, kapitał, ziemia)
Okres długi tzn. sytuacja, w której przedsiębiorstwa dostosowują się do zmienionych warunków
rynkowych przez zwiększenie zdolności produkcyjnych.
Przykład  na sprzedaż 1 litra benzyny nałożony jest podatek obrotowy równy 1$. Popyt na benzynę jest
nieelastyczny, zaś podaż jest bardzo elastyczna  podatek zapłaci konsument. Gdy cena rośnie lub maleje
zmiana popytu jest niewielka. (wykres).
ss/ dd  przed nałożeniem podatku ( podatek jest w kosztach przedsiębiorstw)
s s - wzrost cen i zmniejszenie popytu, ale o niewielką ilośd.
Piwo  podatek obrotowy = popyt elastyczny względem ceny, podatek płaci producent.
TEORIA UŻYTECZNOŚCI  użytecznośd to abstrakcyjne pojęcie używane w ekonomii na określenie
subiektywnej satysfakcji lub przydatności konsumowanych towarów. Użytecznośd to analityczna
14
konstrukcja używana dla wyjaśnienia jak racjonalni konsumenci dzielą swoje ograniczone dochody między
towary, które dostarczają im satysfakcji lub pożytku czy zadowolenia. Użytecznośd to wielkośd względna
porównywalna stosunkowa pozbawiona wymiaru absolutnego, powstaje w drodze porównania co najmniej
dwóch użytków dobra lub użytków dwóch dóbr. Użytecznośd jast wielkością względną, zależną od stopnia
zaspokojenia potrzeb konsumenta, czyli zależy od zapasu dóbr danego gatunku posiadanych potrzeb jakie
majÄ… byd w tym czasie zaspokojone.
WYRÓŻNIAMY:
~ użytecznośd kraocową  dodatkowa satysfakcja, zadowolenie, pożytek z każdej dodatkowej jednostki
konsumowanego towaru.
~ użytecznośd całkowita  suma zadowolenia, satysfakcji, pożytków danej ilości nabytych towarów.
Rośnie wraz ze wzrostem konsumowanych towarów.
Ilośd towaru
Użytecznośd Użytecznośd
(lody,
całkowita kraocowa
alkohol)
0 0
1 4 4 (4-0)
2 7 3 (7-4)
3 9 2 (9-7)
4 10 1 (10-9)
5 10 0 (10-10)
PRAWO MALEJ
CEJ KRAOCOWEJ UŻYTECZNOŚCI- przedstawia zależnośd między wzrostem ilości
konsumowanych towarów a zmianą użytecznośd kraocowej. Zwiększenie ilości konsumowanego towaru
dodatkową jednostkę powoduje zmniejszenie dodatkowej satysfakcji z każdej kolejnej jednostki
nabywanego dobra. (tzw. I prawo Gossena).
15
KRZYWA KRAOCOWEJ UŻYTECZNOŚCI ( wykres)
Jej kształt wpływa na kształt krzywej popytu. Kraocowa użytecznośd ostatniej jednostki nabywanego
towaru wpływa na cenę towaru. Każdy konsument dąży do max. użytecznośd, satysfakcji, zadowolenia
uzyskiwanych dzięki zakupom dóbr konsumpcyjnych. Konsument dysponując danym dochodem stałym,
przy danych cenach rynkowych towaru osiÄ…gnie max. zadowolenie gdy zachowana zostanie zasada
wyrażona przez prawo RÓWNYCH KRAOCOWYCH UŻYTECZNOŚCI osiąganych z jednostki dochodu.
Na każdy towar popyt zgłaszany jest aż do poziomu, w którym użytecznośd kraocowa przypadająca
na jednostkę dochodu wydanego na ten towar zrówna się z kraocową użytecznością dochodu wydawanego
na jakikolwiek inny towar.
NADWYŻKA KONSUMENTA  określana miarą korzyści konsumenta polegającą na tym, że nabywa
on po cenie niższej niż gotów był za to zapłacid. Nadwyżka konsumenta jest definiowana jako różnica
między całkowitą użytecznością osiąganą z danej ilości dobra a wydatkiem poniesionym na to dobro.
Wydatek ten określany jest przez iloczyn ceny i ilości nabytego dobra.
Nadwyżka konsumenta to luka między całkowitą użytecznością towaru a jego ogólną wartością rynkową.
Z uwagi na prawo malejącej kraocowej użyteczności cena towaru wyrażona jest przez kraocowa
użytecznośd ostatniej jednostki nabytego towaru. ( wykres)
"ABC  nadwyżka konsumenta,
- wydatki poniesione na zakup towaru.
Z każdą kolejną jednostką maleje kraocowa użytecznośd.
PARADOKS WARTOŚCI. Został dostrzeżony przez A. Smitha, zastanawiał się on nad kwestią ceny/ wartości
dwóch dóbr: wody i diamentów. Stwierdził, że woda jest bardziej użyteczna dla człowieka niż diamenty,
16
czyli jako dobro jest bardziej wartościowa, natomiast cena wody jest znacznie niższa niż cena diamentów.
Dobro: woda o większej wartości użytecznej ma niższą cenę niż diamenty. Smith stwierdził, że popyt
i podaż na wodę (ich krzywe) przecinają się przy niższym poziomie ceny, ale krzywe popytu i podaży
diamentów przecinają się przy wysokim poziomie ceny. Wynika to z tego, że diamenty są dobrem bardzo
rzadkim(tzn. rzadko występującym w przyrodzie), a koszty uzyskania dodatkowej jednostki jest wysoki.
Odmiennie jest z wodą  dobro występujące w relatywnie dużej ilości, a koszt uzyskania dodatkowej
jednostki wody jest w wielu obszarach świata niski.
Podaż diamentów jest nieelastyczna, zaś wody  elastyczna. Tylko kraocowa użytecznośd ostatniej
jednostki nabywanej wody wpływa na jej cenę. Jeśli cena wody jest wyższa od kraocowej użyteczności
ostatniej jednostki nabywanej wody to konsument nie będzie jej nabywad po takiej cenie. Im więcej jest
jakiegoś towaru tym miej stosunkowo staje się pożądana jego ostatnia jednostka.
ZACHOWANIE KONSUMENTA. Tradycyjna teoria zachowania konsumenta zakłada, że konsument dąży
do max. użyteczności, którą osiąga bezpośrednio z usług dostarczanych prze towary zakupywane na rynku,
przy pewnych warunkach ograniczających wielkośd zakupów towaru są nimi: poziom dochodów
konsumenta i wyrażona pieniądzem cena towaru. Zmiany popytu w tych warunkach zależą od zmiany
dochodu realnego i relatywnych cen oraz od zmiany gustu. Na gust wpływa liczebnośd rodziny, wiek,
zawód, rasa, status społeczno- ekonomiczny, religia- trudno jest je wymierzyd, dlatego może się zdarzyd,
że konsument nie będzie się zachowywał racjonalnie.
EFEKT DOCHODU I SUBSTYTUCJI.- określają jak zachowują się konsumenci, gdy zmniejszy się ich dochód
realny.
EFEKT DOCHODU  przy danych dochodach nominalnych wzrost ceny danego towaru spowoduje
zmniejszenie dochodu realnego konsument ograniczy konsumpcję tego towaru jak i innych towarów.
EFEKT SUBSTYTUCJI- przy danym poziomie dochodu nominalnego wzrost ceny na dany towar zmniejszy
dochód realny konsument będzie szukał i kupował taosze towary  substytuty.
EFEKT DEMONSTRACJI A EFEKT NAÅšLADOWNICTWA.
EFEKT DEMONSTRACJI- wielkośd popytu na dane dobro zgłaszane przez konsumenta zmienia się w sposób
odwrotny w porównaniu do pozostałych konsumentów.
EFEKT NAŚLADOWNICTWA - wielkośd popytu na dane dobro zgłaszane przez konsumenta zmienia się tak
jak zmiany popytu pozostałych konsumentów.
EFEKT SNOBIZMU  określa ostentacyjne wydatki konsumenta zaspokajające nie tyle fizyczne potrzeby ile
potrzeby psychiczne. Dany towar jest nabywany przez konsumenta, bo inni nie mogÄ… go nabyd m.in.
ze względu na swoje dochody.
EFEKT OWCZEGO P
DU  konsument pod wpływem mody nabywa dany towar, bo robią to inni.
PIERWSZE PRAWO ENGLA(Niemiec)  określa ono relację między wzrostem dochodu konsumenta
a zmianą wielkości i struktury jego konsumpcji. Stwierdza, że wzrost dochodów przyczynia się do wzrostu
konsumpcji artykułów żywnościowych i nie żywnościowych. Tempo przyrostu spożycia art. żywnościowych
jest słabsze niż tempo spożycia art. nie żywnościowych. W efekcie w miarę wzrostu dochodu udział
wydatków na żywnośd w ogólnych wydatkach konsumpcji relatywnie maleje. Relatywnie natomiast rośnie
udział wydatków na artykuły nie żywnościowe.
Rozszerzone prawo Engla, które bardzo szczegółowo określa zmianę wydatków na określone grupy
towarów pod wpływem wzrostu dochodów:
I grupa  odzież, obuwie % udział wydatków nie ulega większym zmianom pod wpływem dochodu.
Wzrost wydatków jest proporcjonalny do wzrostu dochodów.
II grupa  wydatki na mieszkanie, opał, światło itp. względnie stałe, ich udział w stałych wydatkach nie
ulega zmianie. Wydatki te nie są zależne od wielkości dochodu.
III grupa  wydatki na dobra trwałego użytku: usługi, kształcenie rekreacja w miarę wzrostu dochodu
rosną wydatki na te towary. Tu wzrost dochodu powoduje największy wzrost wydatków.
DRUGIE PRAWO ENGLA  zgodnie z tym prawem wydatki na dobra luksusowe i oszczędności występują
tylko przy wysokim dochodzie, czyli takim który przekracza zaspokajanie podstawowych potrzeb.
17
To zaspokajanie podstawowych potrzeb odpowiada normalnemu poziomowi życia i ma miejsce,
gdy racjonalne koszty konsumpcji nie przekraczają dochodów, pozostałe dochody tzw. wolne mogą byd
zaoszczędzone.
PRAWO PARETA(Włoch)  przedstawia nieuchronną tendencję w odniesieniu do dochodów,
które rozdzielane są w ten sam sposób niezależnie od podatków, instytucji polityczno-społecznych.
Coraz wyższe dochody reprezentowane są przez coraz mniejszą liczbę osób. Przejście do wyższej grupy
dochodowej jest tym łatwiejsze, gdy posiada się już wysoki dochód. Zmniejsza się ta łatwośd/ płynnośd dla
osób o niskich dochodach. Pareto stwierdził, że łatwośd przejścia do wyższej grupy dochodowej wzrasta
proporcjonalnie do kwot, którymi się dysponuje.
PARADOKS GIFFENA  wg zachowania ubogich Irlandczyków, w okresie głodu. Dotyczy tzw. giffena,
czyli dóbr o podstawowym znaczeniu, niezbędnych do egzystencji ubogiej ludności np. ziemniaki.
Zależnośd ta polega na wzroście spożycia dóbr o podstawowym znaczeniu wraz ze wzrostem ceny towaru.
Związane jest to z tym, że wzrost cen danego towaru powoduje spadek dochodów realnych- nie ma
tu jednak efektu substytucji, gdyż tych towarów nie możne zastąpid taoszymi substytutami.
EFEKT VEBLENA- dotyczy towarów luksusowych; zgodnie z tym wzrost popytu na dobra luksusowe
wywołane jest wzrostem ceny tych towarów. Dobra luksusowe charakteryzują się tym, że mają stałe grono
odbiorców, dla których wzrost ceny staje się bodz
cem do zakupów. Efekt ten określa ostentacyjne wydatki
konsumenta, które zaspokajają nie tyle wydatki fizyczne ile psychiczne potrzeby dorównania innym.
EFEKT RYGLA- określa zależnośd związaną ze zmniejszeniem dochodów realnych pod wpływem wzrostu
cen towaru. Występuje wówczas skłonnośd konsumentów do utrzymania przez pewien czas osiągniętego
już poziomu i struktury spożycia, czyli utrzymania wydatków na dotychczasowym poziomie.
Zjawisko to przebiega wg sekwencji: efekt szoku efekt rygla efekt oswojenia.
Sekwencja ta oznacza, że efekt zmiany cen powoduje szok polegający na krótkotrwałym utrzymywaniu się
od zakupów. Potem jest pragnienie utrzymania za wszelka cenę dotychczasowego poziomu konsumpcji.
Efekt oswojenia oznacza, że dopiero po pewnym czasie konsument przeprowadza zmiany dostosowawcze
w poziomie i strukturze konsumpcji.
EFEKT SPEKULACYJNY- pojawia się w warunkach dużej inflacji(taki stan, że ceny nie spełniają swoich
podstawowych funkcji , czyli nie informują o wartości towaru, o koszcie jego wytworzenia). W takiej
sytuacji popyt staje się nieelastyczny względem ceny, jednocześnie wzrasta on systematycznie wraz
ze wzrostem ceny, bo konsumenci spodziewają się dalszego wzrostu cen. Wzrost popytu będzie trwał
do wyczerpania zapasów.
EFEKT DOCHODOWEJ ZMIANY CEN HICKSA  dotyczy zmiany dochodów realnych pod wpływem zmiany
ceny. Cena maleje co działa jak przyrost dochodu(relatywnie większy dochód realny). Przyczynia się
to do wzrostu substytucji- konsument szuka towarów lepiej zaspokajających jego potrzeby. Zmniejsza się
popyt na towary niższego rzędu, zwiększa się popyt na towary niższego rzędu np. zamiast margaryny
kupują masło.
MAKRO- I MIKROEKONOMIA
Mikroekonomia  zajmuje się zachowaniami indywidualnych cen i ilości, określaniem systemu jaki
powstaje w wyniku działania mechanizmu rynkowego; dotyczy indywidualnych zachowao podmiotów
gospodarczych.
Makroekonomia  zajmuje się zachowaniami gospodarki jako całości, zajmuje się zagregowanymi
wielkościami ekonomicznymi; te wielkości to : poziom dochodów narodowych, poziom zatrudnienia
i bezrobocia oraz poziom cen.
Podział na Mikro- i makroekonomię jest sztuczny.
Cele Makroekonomii:
osiągnięcie wysokiego poziomu produktu narodowego i szybkiej stopy jego wzrostu
zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiego poziomu bezrobocia
utrzymywanie stałego/ stabilnego poziomu cen na wolnych rynkach- zapobieganie inflacji.
równowaga w wymianie międzynarodowej, czyli równowaga importu i eksportu oraz stabilnośd tej
wymiany.
Dla osiągnięcia w/w celów posługujemy się:
18
ª% politykÄ… podatkowÄ…- wydatki rzÄ…dowe i podatki
ª% polityka monetarna- kontrola podaży pieniÄ…dza, oddziaÅ‚ywanie na stopy procentowe
ª% polityka dochodowa- wpÅ‚ywanie na pÅ‚ace i ceny tak, by bezpoÅ›rednio pohamowad inflacjÄ™
ª% zagraniczna polityka gospodarcza- polityka handlu zagranicznego(ogranicza lub ożywia wymianÄ™
handlowÄ…), interwencja co do stopnia wymiany.
ZAGREGOWANA PODAŻ/ PODAŻ GLOBALNA- odnosi się do wielkości produkcji którą przedsiębiorstwa
wytworzą i sprzedadzą przy danych cenach, danych zdolnościach produkcyjnych, kosztach.
ZAGREGOWANY POPYT/ POPYT GLOBALNY- odnosi się do ilości jaka konsumenci, przedsiębiorstwa
i rządy będą kupowad przy danych cenach, dochodach i innych ekonomicznych zmiennych, które wpływają
na popyt.
Na globalny popyt wpływają też podatki.
Globalna podaż  ważne tu jest jakie są zasoby technologiczne przedsiębiorstw, jaki jest zasób pracy,
ile jest zasobów naturalnych.
Wzajemne oddziaływanie globalnego popytu i podaży na siebie określi nam realny produkt krajowy
brutto, ceny, inflacja, poziom zatrudnienia.
Produkt narodowy brutto(PNB)- suma nowo wytworzonych dóbr i usług całej gospodarki w ciągu roku.
Jest wyrażony nominalne w cenach bieżącyh.
Sposoby mierzenia PNB:
Założenia:
a) stałe ceny brak uwzględnienia rządu i inwestycji
(rys)
1) PNB- suma towarów konsumpcyjnych wytworzonych w całej gospodarce w ciągu roku.
Ilośd chleba x cena +ilośd innych towarów x ich cena
2) PNB- jako strumieo wynagrodzeo i dochodów. PNB jest sumą wynagrodzeo za użycie czynników
produkcji w całej gospodarce w ciągu roku.
PÅ‚aca + % + zyski + renty gruntowe.
b) uwzględniamy inwestycje brutto= inwestycje netto(nowe; są to nakłady służące tworzeniu nowego
kapitału rzeczowego, czyli nakłady na budowę dróg, fabryk, budynków. Mogą byd finansowane przez
19
własne zyski przedsiębiorstw lub przez pożyczę) + inwestycje odtworzenia (restytucji; są to nakłady
przeznaczone na odtworzenie zużytego kapitału rzeczowego w procesie produkcji).
Inwestycje brutto doliczamy do góry do nr 1).
Tu : 1) PNB to suma nowych inwestycji brutto.
2) to nakłady inwestycji- będą widoczne w dole rysunku, bo zwiększy się zapotrzebowanie na ziemię
itp.
c) wliczamy wydatki rządowe- nakłady ponoszone przez rząd na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych jak
i inwestycyjnych. Jest taka częśd wydatków rządowych niewliczane do PNB są to płatności transferowe,
czyli inaczej wypłata określonym podmiotom pewnych kwot pieniędzy bez otrzymywania w zamian
jakichkolwiek dóbr/ usług. Transfer dochodu to np. emerytura, renta, zasiłek, stypendium, dotacje.
Wydatki rządowe będą tu uwzględnione u góry tj. w punkcie 1), zaś w punkcie 2) będą one widoczne
w zapotrzebowaniu na określone towary oraz w zmianach wynagrodzeo. Jeśli popyt globalny zwiększy się
to zwiększą się też ceny.
d) uwzględniamy podatki pośrednie są one związane z obrotem towarami np. podatek obrotowy,
akcyza; są one wliczane do punktu 2) do dołu, bo w 1) są już widoczne w cenach.
PNB jako strumieo towarów uwzględnia:
ª% konsumpcjÄ™ ª% krajowe inwestycje brutto ª% wydatki rzÄ…dowe ª% eksport netto
Przy obliczaniu PNB uwzględniamy tylko wartośd produktów finalnych, żeby pewnych wartości nie
liczyd podwójnie.
PNB jako strumieo wynagrodzeo to suma płac, %, dochodów z tytułu własności, zysków, podatków
pośrednich, deprecjacjo związanej z amortyzacją urządzeo trwałych.( PNB  amortyzacja = PNN tzn.
produkt narodowy netto). Uwzględniamy tu punkt 2) - wartości dodane, dla uniknięcia podwójnego
liczenia pewnych wartości. Wartośd dodana to wartośd jaką, na każdym etapie produkcji do już
istniejącego produktu dodaje przedsiębiorca używając czynników produkcji, którymi dysponuje.
PNB (stadia produkcji) - amortyzacja = PNN
ª% pszenica 1) dochody ze sprzedaży WartoÅ›d dodana
ª% mÄ…ka 2) koszty materiałów 1)- 24
ª% wypiek jednostki 2)- 0 kosztów 24 jednostki
ª% chleb
1) 33j. - 2) 24j. = 9j.
60j. - 33j. = 27j.
90j. - 60j. = 30j.
“!
produkt finalny;
207 j. - 117j. = 90j.( wartości dodane, na
rysunku punkt 2); PNB jako
strumieo wynagrodzeo)
1)  PNB jako strumieo towarów = 2) PNB jako strumieo dochodu 1) = 2)
PNB = C + Ib + G
C  cena, czyli konsumpcja
Ib  inwestycje brutto krajowe i zagraniczne
G  wydatki rządowe, bez płatności transferowych
PNN = PNB  amortyzacja = C + Ib + G
20
PNB a PNN  różnice:
ª% PNB uwzglÄ™dnia eksport netto(wymiana zagraniczna)
ª% dochody osobiste- różniÄ… siÄ™ od PNN tym, że sÄ… pomniejszone o nierozdzielone zyski i wypÅ‚acone
ubezpieczenia społeczne, a równocześnie powiększone o płatności transferowe
ª% dochód do dyspozycji/ rozporzÄ…dzalny- sÄ… to dochody osobiste pomniejszone o podatki- to czym każdy
konsument dysponuje w danym czasie. Przeznaczone na oszczędności lub konsumpcję.
C + Ib + G = popyt globalny.
Produkt narodowy to miernik wzrostu gospodarczego dobrobytu ( gdy jest publiczny jest przeliczany na 1
mieszkaoca tzw. per capita). Jest to miernik niedoskonały, bo nie uwzględnia wszystkich świadczonych
usług i kapitałów. Istnieje tzw. szara strefa będąca poza ewidencją podatkową, stanowi ona 30% PNB.
Niedoskonałości związane z efektami zewnętrznymi np. zanieczyszczenia środowiska, na które wydawana
jest częśd PNB.
Gdy konsumpcja inwestycji G maleje to PNB też maleje.
Oszczędności w całej gospodarce to suma całych oszczędności:
ª% netto przedsiÄ™biorców- częśd zysków przedsiÄ™biorstw nierozdzielna
ª% nadwyżka rzÄ…du, powstaje, gdy dochody sÄ… wyższe od wydatków.
Przykład : budżety roczne rodzin różne o 1000zł.
Dochód do dyspozycji= osobiste  podatek
KSO- kraocowa
KSK- kraocowa skłonnośd skłonnośd do
do konsumpcji(różnica Oszczędności oszczędzania
Dochód do Wydatki na
dwóch sąsiadujących netto(dochód - ( różnica
dyspozycji konsumpcje
wydatków podzielona wydatki) oszczędności
przez 1000) podzielona przez
1000)
12000 12110 -110 0.11
13000 13000 0,89 0
14000 13850 0,85 150 0,15
15000 14600 0,75 400 0,25
16000 15240 0,64 760 0,36
Wraz ze wzrostem dochodu nie cały jest on wydawany na konsumpcję= rośnie skłonnośd do konsumpcji.
Skłonnośd do konsumpcji to relacja między poziomem dochodu do dyspozycji a poziomem
konsumpcji(wydatków).
Skłonnośd do oszczędzania to relacja dochodu do dyspozycji a wielkością oszczędności netto.
KSK określa ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu przeznaczamy na konsumpcję. Jeśli o 1 więcej
to 1 zł. więcej przeznaczamy na konsumpcję. Maleje wraz ze wzrostem dochodu do dyspozycji  prawo
malejącej kraocowej skłonności do dyspozycji.
KSO określa ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu do dyspozycji oszczędzamy. Rośnie wraz z każdą
dodatkowÄ… jednostkÄ… dochodu do dyspozycji.
KSK + KSO = dochód do dyspozycji
KSK + KSO = 1
21
KRZYWA KONSUMPCJI- graficzne przedstawienie zależności między dochodem do dyspozycji a wielkością
wydatków.
B  punkt zrównania- w nim całośd dochodu do dyspozycji jest przeznaczana na konsumpcję, oszczędności
są równe zero.
KRZYWA OSZCZ
DNOÅšCI
Punkt B  oszczędności równe zero.
Dla równowagi w całej gospodarce ważne jest aby poziom oszczędności odpowiadał poziomowi
inwestycji.
Inwestycje są elementem wydatków i wpływają na popyt globalny, a w efekcie na produkcję i zatrudnienie.
Inwestycje przyczyniają się do tworzenia dóbr kapitałowych oraz na wzrost gospodarczy w długim okresie.
Na decyzje inwestycyjne wpływają dochody/ koszty i oczekiwania/ przewidywania.
Decyzje inwestycyjne dostarczają przedsiębiorstwom dodatkowych dochodów tylko gdy firma sprzeda
więcej produktów lub uczynid je taoszymi. Musi istnied popyt na towary powstałe dzięki inwestycjom.
Ważnym determinantem inwestycji jest poziom PNB. Im wyższy poziom PNB tym większym dochodem
do dyspozycji mogą rozporządzad podmioty- wpływa to na zapotrzebowanie na towary, a to skłania
przedsiębiorstwa do inwestycji.
22
Koszty inwestycji- wpływają na poziom inwestycji. Inwestycje wymagają czasu i nakładu, trwają prze lata.
Mogą byd finansowane z akumulacji własnej przedsiębiorstwa lub z funduszu pożyczkowego.(ważny jest
koszt pożyczki tzn. ile trzeba za nią zapłacid). Ceną pożyczki jest stopa procentowa- ceną jaką płacimy
za pożyczenie pieniędzy na jakiś czas, pewien okres np. 13 % rocznie od 1000zł.
Stopa % to mechanizm za pomocą którego polityka monetarna wywiera wpływ na gospodarkę.
Rośnie podaż pieniądza i zwiększa się jego ilośd na rynku pieniężno- kredytowym tak, że jest jego więcej
niż zgłaszane zapotrzebowanie = obniża się stopa %. Gdy stopa % maleje to zmniejsza się koszt inwestycji
a to skłania przedsiębiorców do zaciągania pożyczki.
Mniejsza podaż pieniądza niż zapotrzebowanie to rośnie stopa % co oznacza wzrost kosztów inwestycji
zniechęca przedsiębiorców do zaciągania pożyczek.
Podatki  bezpośrednie, płacone od osiąganych przez przedsiębiorstwa dochodów.
Wzrost stopy podatkowej = mniej dochodu do dyspozycji zniechęcenie do inwestowania.
Obniżenie stopy podatkowej może zachęcid przedsiębiorstwa do inwestowania.
Oczekiwania/ przewidywania- dotyczą przyszłości , przyszłych dochodów, kosztów, sytuacji
gospodarczych kraju. Są to indywidualne oczekiwania przedsiębiorstw dotyczące polityki podatkowej,
monetarnej, stabilizacji lub nacjonalizacji cudzej własności.
Inwestycje prywatne- szczególny rodzaj wydatków. Zmiana wielkości inwestycji pryw. przyczynia się
wielokrotnych zmian PNB. model mnożnikowi Keynesa. Model ten określa przesuwanie się w dół
i w górę PNB w wyniku zmiany popytu globalnego. Podaż globalna jest pasywna w tym sensie,
że przedsiębiorcy skłonni są produkowad i dostarczad przy danej cenie to co konsumenci chcą i są
zdecydowani kupowad.
Ib+G- powodujÄ… wielokrotne zmiany PNB.
Keynesowski model mnożnikowi określa, że wzrost prywatnych inwestycji spowoduje wielokrotny wzrost
produkcji i zatrudnienia, a spadek inwestycji wywoła skutek odwrotny.
Liczba 3  mnożnik inwestycyjny jest to liczbowy współczynnik wskazujący na rozmiar wzrostu produkcji
wywołany każdą jednostką wzrostu inwestycji.
Działanie mechanizmu mnożnikowego - pierwotny wydatek inwestycyjny wywoła ciąg wtórnych
wydatków konsumpcyjnych. Co z kolei przyczyni się do wzrostu produkcji i zatrudnienia, czyli też
do wzrostu dochodu.
KSK - T! z każdej dodatkowej jednostki dochodu T! przeznaczane są na konsumpcję a S!na oszczędności.
1000$ na budowę garażu (pierwotny wydatek)
+
666,6$ na dobra i usługi konsumpcyjne (dla jednego wydatek dla innego dochód)
+
444,4$ konsumpcja, częśd konsumowana a reszta oszczędzana. Jest to dodatkowy dochód innych
podmiotów.
=& &
1000$ + T! x 1000$ +( T! )2x 1000$ + (T! )3x 1000$ + & (T!)n x 1000$
1/S! x 1000 = 1/1-T! x 1000 = 3 x 1000 = 3000
“!
mnożnik inwestycyjny
1/1- KSK x inwestycje = zmiana dochodu
1/KSO x inwestycje = zmiana dochodu
mnożnik inwestycyjny a KSK  im większa KSK tym większy mnożnik inwestycyjny; im większa KSO tym
mniejszy mnożnik
23
KRZYWA OSZCZ
DNOÅšCI (wykres)
Potencjalna wielkośd PNB to taka , która osiągana jest przy pełnym wykorzystaniu zasobów ekonomicznych.
KSK = T! przyrost inwestycji mniejszy od przyrostu PNB.
Stan równowagi PNB: dwa sposoby
1. Krzywa konsumpcji i inwestycji
2. Krzywa oszczędności i inwestycji
Założenie: ceny nie ulegają zmianom.
Ad. 1 przyjmujemy, że gospodarka przy każdym poziomie PNB może utrzymad produkcję na poziomie
200 milionów.
C + I Ä…ð krzywa konsumpcji i inwestycji, popyt na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne, PNB w peÅ‚ni
zrealizowany, towary mają swoich nabywców
E Ä…ð PNB realny, odpowiada sumie konsumpcji i inwestycji, jest punktem równowagi PNB
a) Na prawo od E wielkośd PNB > C+I tzn. że podaż globalna jest większa od popytu globalnego.
Różne podmioty mnie skłonne są kupowad produkty, przedsiębiorcy muszą więc obniżyd ceny;
ograniczenie produkcji, zmniejszone zapotrzebowanie na czynniki produkcji (np. zwiększa się
bezrobocie bo dochody osób są mniejsze) ----- tzw. DEFLACJA  czyli stan nierównowagi związany
ze zmniejszeniem PNB realnego
b) Na lewo od E  popyt globalny > od podaży globalnej, większe zapotrzebowanie na towary niż ilośd
wyprodukowanych, wzrastają ceny; tendencja do wzrostu cen powoduje zwiększenie dochodu
ze sprzedaży, wzrost zysków  skłania to przedsiębiorstwa do inwestowania, rośnie
zapotrzebowanie na czynniki produkcji oraz dochody z tych czynników, zmniejsza się bezrobocie,
24
rosną dochody, wzrasta popyt oraz skłonnośd do oszczędzania. PNB realny rośnie ----- tzw. INFLACJA
 czyli stan nierównowagi związany z nadmiarem pieniądza w obiegu.
E  stan równowagi osiągany w warunkach niepełnego zatrudnienia
Ad. 2 zakładamy stałośd cen, przy każdym poziomie PNB poziom inwestycji  200 milionów.
oszczędności
i inwestycje
a)
b)
E Inwestycje
200 mln
PNB realny
b) a)
Q
PNB
potencjalny
E  punkt równowagi taki, że poziom oszczędności = poziom inwestycji w całej gospodarce, jest osiągany
w warunkach niepełnego zatrudnienia
a) Na prawo od E  poziom oszczędności większy od inwestycji, częśd dochodów do dyspozycji nie jest
przeznaczana na konsumpcję, częśd zysków przedsiębiorstw jest akumulowana oznacza to, że:
częśd wytworzonych i dostarczanych na rynek towarów nie znajdzie swoich nabywców.
OszczÄ™dnoÅ›ci > inwestycje Ä…ð spadek cen, zmniejszenie dochodów przedsiÄ™biorstw, ograniczenie
produkcji, zmniejszenie zatrudnienia oraz dochodów ludzi, wzrost bezrobocia, początek wydawania
oszczędności (spadek dochodów = zmniejsza się skłonnośd do oszczędzania KSO). PNB maleje -----
tzw. DEFLACJA  ciągły spadek poziomu cen, mniejsza ilośd pieniędzy w obiegu, nadwyżka globalnej
podaży nad globalnym popytem, spadek zatrudnienia.
b) Na lewo od E  inwestycje > oszczędności; większy popyt na towary i usługi niż podaż (w skali całej
gospodarki), rosną ceny, zwiększają się dochody, produkcja oraz zatrudnienie i jednocześnie
wydatki. Rośnie PNB ----- tzw. INFLACJA.
Warunkiem równowagi PNB jest równośd poziomu oszczędności z poziomem inwestycji.
Dlaczego ludzie oszczędzają? Chcą inwestowad w przyszłości, chcą zakupywad towary konsumpcyjne,
chcą zabezpieczyd się na przyszłośd na tzw. czarną godzinę lub są skąpi.
WYDATKI, PODATKI RZ
DOWE i tzw. TRANSFERY  czyli tzw. polityka rzÄ…dowa.
Transfery  tzw. ujemne podatki, tzn. emerytury, renty, stypendia. W modelu mnożnikowym Keynesa
zmiany wydatków rządowych wpływają na poziom wydatków społecznych, czyli wpływają na popyt
globalny tak długo jak istnieją niezatrudnione zasoby ekonomiczne; zmiany wydatków rządowych będą
wpływad na zmiany PNB.
Wydatki rządowe i podatki w innym sposób oddziałują na PNB.
Podatki  zmniejszają dochód do dyspozycji (przesunięcie krzywej konsumpcji), spadek konsumpcji,
zmniejszenie PNB, zmiany mnożnikowe PNB, wzrost podatku o 3 mln przy kraocowej skłonności
konsumpcyjnej o T!. Mnożnik podatkowy < mnożnik inwestycyjny Ä…ð jego wielkoÅ›d to iloczyn KSK i mnożnik
konsumpcyjny. Zmiany poziomu podatków wywierają wpływ na bezrobocie i inflację. Wzrost podatków =
wzrost bezrobocia. Mnożnik podatkowy < mnożnik inwestycyjny.
25
ci
oÅ›
oszczędn
Wydatki rządowe  na 100 mln = wzrost PNB. Wzrost wydatków rządowych o 300 mln (bo KSK = 2/3
a mnożnik = 3), wywoła to 3-krotny wzrost PNB. Zmiany wydatków rządowych wywołują wielokrotne
zmiany PNB Ä…ð wzrost wydatków = wielokrotny wzrost PNB, spadek wydatków = wielokrotny spadek PNB.
Wydatki rządowe wpływają na poziom produkcji i zatrudnienia; mnożnik wydatków rządowych odpowiada
wielkości mnożnika inwestycyjnego (tzw. mnożnik wydatków). Mnożnik wydatków > mnożnik podatkowy.
Jeżeli równocześnie rosną wydatki rządowe i podatki o tę samą wielkośd  PNB też rośnie a mnożnik
wydatków rządowych > mnożnik podatkowy. E  punkt równowagi PNB (pełnia realizacji).
Paradoks oszczędzania: w warunkach NIEPEA
NEGO zatrudnienia wysoka konsumpcja i znaczne inwestycje
współdziałają ze sobą nie eliminując się wzajemnie. Zwiększenie konsumpcji jest nierównomierne
ze spadkiem oszczędności. Ożywia się zbyt przedsiębiorstw i zwiększają się ich inwestycje,
do sfinalizowania których konieczne są oszczędności ale (tu paradoks) zwiększania konsumpcji zwiększa
inwestycje.
Zwraca się uwagę, że to co dobre dla indywidualnych konsumentów nie jest dobre dla wszystkich
i w pewnych okolicznościach zapobiegliwośd prywatna może byd szkodliwa dla społeczeostwa. Istotne jest
w jakiej fazie cyklu koniunkturalnego znajduje siÄ™ gospodarka.
W warunkach PEA
NEGO zatrudnienia, przy danym poziomie PNB, zmniejsza się bieżąca konsumpcja
co pozwala na zwiększenie zgromadzonego kapitału i zwiększenie inwestycji. Tylko w warunkach pełnego
zatrudnienia prawdziwe jest że: wzrost oszczędności = wzrost inwestycji.
Cykle koniunkturalne  gospodarka rynkowa; cykliczne zmiany gdzie po okresie aktywności gospodarczej
następuje spadek tej aktywności  stagnacja. Nie ma dwóch takich samych cyklów koniunkturalnych,
odmienny jest ich przebieg i czas trwania. Zaobserwowane wahania gospodarcze dotyczÄ… zmian wolumenu
produkcji, poziomu cen, przeciętnego poziomu przychodu zainwestowanego kapitału, zmiany te dokonują
26
się w pewnym przedziale czasu. Samo pojęcie kryzys to inaczej punkt zwrotny w przebiegu cyklu, kiedy
w trwającej fazie rozkwitu następuje załamanie w fazę recesji. Cykl koniunkturalny przeciętnie trwa 8-10
lat, pełny standardowy obejmuje 4 fazy:
1. Ożywienie  następuje wzrost wydatków najpierw przedsiębiorstw potem gospodarstw domowych,
rośnie produkcja i zatrudnienie. Początki fazy = stabilne ceny, wzrost zysków i PNB oraz inwestycji.
Działalnośd banków  zwiększają ilośd i wolumen udzielanych pożyczek, rosną depozyty bankowe.
PNB i udział inwestycji rośnie, a zmniejsza się udział konsumpcji. W wymiarze absolutnym
konsumpcja rośnie z uwagi na wzrost realnego PNB. Zwiększa się szybkośd obiegu pieniądza,
przemysł produkcji, dobra kapitałowe i konsumpcyjne trwałego użytku, stale zwiększa się ich
produkcjÄ™. ZmniejszajÄ… siÄ™ zapasy produktów rolnych, zwiÄ™ksza siÄ™ zatrudnienie i konsumpcja Ä…ð
dalsze inwestycje Ä…ð przyrost dochodów.
2. Prosperity (czyli rozkwit)  ożywienia przekształca się w proces kumulatywny, który sam siebie
napędza, zwiększa się popyt na dobra kapitałowe i rosną wydatki na zakup dóbr konsumpcyjnych,
co przyczynia się do ożywienia w przemyśle wytwarzającym dobra konsumpcyjne.
Wzrost zapotrzebowania na te dobra zwiększa zatrudnienie w przemysłach które je wytwarzają.
Wzmocnieniu ulegają tendencje do dalszej ekspansji gospodarczej. Jeszcze w fazie ożywienia
przedsiębiorstwa zwiększają zapasy w obawie przed zakłóceniami w dostawach. W fazie rozkwitu
w obawie przed spekulacjÄ… i wzrastajÄ…cymi cenami w wyniku wzrostu popytu Ä…ð dodatkowy bodziec
do zwiększania zapasów. Szybko rośnie popyt na czynniki produkcji i dobra konsumpcyjne
co wywołuje ogólną podwyżkę cen. Wiele cen decydujących o kosztach produkcji np. płace, ceny
dóbr kapitałowych rosną wolniej niż ceny wyrobów grupowych, a zatem zwiększają się zyski.
OsiÄ…gane sÄ… wiÄ™ksze dochody z tytuÅ‚u pÅ‚ac, procentów, rent gruntowych i zysków Ä…ð wiÄ™ksze
wydatki. Pojawiają się również oszczędności. Faza rozkwitu i odpowiadający jej stan pełnego
zatrudnienia jest najbardziej pożądanym stanem gospodarczym ze względu na dobrobyt ogólny.
W warunkach pełnego zatrudnienia nie ma zasobów, które były by przymusowo bezczynne
(bez zatrudnienia). Rozmiary produkcji utrzymują się na najwyższym poziomie. Nominalny PNB jest
w przybliżeniu stały i może rosnąd proporcjonalnie do realnego PNB. Faza ta nie oznacza
przedłużającego się stanu względnie ustabilizowanego pełnego zatrudnienia. Ekspansja wydatków
prowadzi do wzrostu cen co w sytuacji, gdy wykorzystanie siły roboczej w różnych gałęziach
przemysłu zbliża się do pełnego zatrudnienia powoduje, że krzywa podaży staje się nieelastyczna.
Nieelastycznośd podaży jest przyczyną dalszego wzrostu cen. Nadal zwiększają się wydatki i rozwija
dziaÅ‚alnoÅ›d gospodarcza. PoczÄ…tkowy wzrost wydatków obejmuje caÅ‚Ä… gospodarkÄ™ Ä…ð zwiÄ™kszenie
produkcji przedsiÄ™biorstw i gospodarstw domowych Ä…ð dalszy wzrost wydatków Ä…ð dalszy rozwój
działalności gospodarczej. Proces ten prowadzi do rozkwitu gospodarki charakteryzuje się względną
27
stabilnością pełnego zatrudnienia, często doprowadza do przekroczenia stanu pełnego zatrudnienia
i pojawia siÄ™ sytuacja tzw. boomu ( bumu ).
3. Recesja  boom staje się stanem niestabilnym, prowadzi w stan recesji. Przedsiębiorstwa które
rozpoczęły działalnośd w fazie rozkwitu stają się nierentowne. Zanikają również okazje
do rentownych inwestycji. W fazie rozkwitu rosną dochody konsumentów więc spada udział
wydatków na konsumpcję a rośnie udział oszczędności. Oszczędności mogą służyd finansowaniu
rentownych inwestycji w przemysłach wytwarzających dobra inwestycyjne. Gdy zmniejszają się
możliwości finansowe inwestycji to czynniki podtrzymujące fazę rozkwitu tracą moc. W takiej
sytuacji ceny czynników produkcji rosną szybko, a ceny produkcji przemysłowej wolniej. W ten
sposób margines zysków od sprzedaży wyrobów gotowych zmniejsza się. Przedsiębiorcy i bankierzy
oceniają, że nastąpiło przeinwestowanie i potrzeba drastycznie obniżyd wydatki na kapitał
produkcyjny. Oszczędności konsumentów nie zostaną wchłonięte przez inwestycje, pożyczki
bankowe zaczną się kurczyd i następuje początek recesji. W przemyśle budowlano montażowym
następuje spadek produkcji, maleją wydatki, rośnie bezrobocie. Konsumenci zmniejszają swoje
zakupy Ä…ð spadek cen. Spadek dochodów przedsiÄ™biorstw Ä…ð firmy zmniejszajÄ… produkcjÄ™. RoÅ›nie
bezrobocie we wszystkich gałęziach gospodarki, zmniejszają się dochody i wydatki (na towary
konsumpcyjne i inwestycyjne) następuje dalszy wzrost bezrobocia, spadek cen papierów
wartoÅ›ciowych na gieÅ‚dzie Ä…ð tendencja do pozbywania siÄ™ ich powoduje dalszy spadek cen
gieÅ‚dowych. Banki ograniczajÄ… udzielanie pożyczek Ä…ð wzrost bezrobocia i prawie caÅ‚kowite
zaprzestanie inwestycji.
4. Gospodarka wchodzi w fazÄ™ depresji  charakteryzuje siÄ™ ona niskim poziomem produkcji,
dużym bezrobociem i niskim poziomem wykorzystania mocy produkcyjnych. Ceny płace są niskie
w porównaniu z fazą 2., zyski są na małym poziomie a nawet mogą byd ujemne. Wyższe od zysków
są dochody z tytułu oprocentowania(lokaty). Ceny produktów rolnych i surowców są znacznie niższe
od cen artykułów przemysłowych. Niski jest poziom dochodów rolnych i przemysłowych.
W przemyÅ›le Ä…ð wysokie bezrobocie, utrata dochodów, maÅ‚o siÄ™ produkuje maszyn i narzÄ™dzi,
niewiele się buduje; aktywnośd gospodarcza spada do minimum. Nadwyżki zapasów dóbr
wyczerpujÄ… siÄ™ spadajÄ… stopy %, koszty produkcji dostosowujÄ… siÄ™ do poziomu cen. Zyski rosnÄ…
na tyle, że prowadzenie działalności gospodarczej jest opłacalne. Nakłady inwestycyjne są
ponoszone jedynie na wymianę zużytego wyposażenia kapitałowego fabryk np. maszyny tzw.
inwestycje restytucyjne. Do ożywienia gospodarki może dojśd dzięki wynalazkom, przez związek
z dynamicznym wzrostem liczby ludności, przez zwiększenie terytorium, inwestycje restytucyjne.
Czemu sÄ… cykle?
Teorie przyczyn zewnętrznych  odnoszą się do zmian istniejących poza systemem gospodarczym; zmiany
te wywołują cykle np.: teorie dot. plam słonecznych (pojawienie się plam słonecznych wpływa na pogodę 
urodzaj/ nieurodzaj w rolnictwie zmniejszenie aktywności), wojen, rewolucji, wydarzeo politycznych,
odkryd nowych złóż złota, wzrostu liczby ludności, migracji ludności, odkrycia nowych lądów, wynalazków
naukowych i technicznych; teorie psychologiczne (wzajemne zarażanie się ludzi przewidywaniami
optymistycznymi  wzrost aktywności lub pesymistycznymi  spadek aktywności gospodarczej).
Teorie przyczyn wewnętrznych  sam system wywołuje samorodne cykle koniunkturalne: teoria pieniężna
(ekspansja, kurczenie się kredytu bankowego), teoria innowacji (kumulacja ważnych wynalazków),
teoria niedostatecznej konsumpcji (częśd dochodu do dyspozycji jest oszczędzana a nie przeznaczana
na konsumpcję czy inwestycje chod istnieją możliwości inwestowania), teoria globalnego popytu (uzależnia
występowanie cyklu do zmian popytu globalnego  rosnący popyt globalny skłania przedsiębiorstwa
do zwiększania zdolności produkcyjnych gdy kurczą się ilości gotowych towarów  przedsiębiorstwa
decydują się na inwestycje. Nowe inwestycje opierają się na kalkulacji nowych zysków przewidzianych
28
z zainwestowanego kapitału. Przy rosnącym popycie globalnym rentownośd kapitału jest wyższa
od istniejącej stopy procentowej. Inwestycje zwiększają popyt globalny i zachęcają do dalszego
inwestowania wymagają jednak czasu po upływie którego może okazad się czy osiągnięto większy
niż zamierzony wzrost zdolnoÅ›ci produkcyjnych. MogÄ… zgromadzid siÄ™ niesprzedane zapasy towarów Ä…ð
przedsiębiorstwa zmuszone są do ograniczania produkcji, zwalniania pracowników i zmniejszenia podaży =
teoria globalnego popytu Keynesa).
Zmiany w cyklu koniunkturalnym dostrzega siÄ™ prze zmiany w poziomie inwestycji, w zmianie popytu
na dobra kapitałowe i dobra trwałego użytku.
ZASADA AKCELERACJI/PRZYSPIESZENIA  teoria czynników wyznaczających inwestycje, określa jak wzrost
sprzedaży i dochodu wpływa na inwestycje.
Założenia: dochód ze sprzedaży utrzymuje się na danym poziomie (np. 30 mln rocznie), zasób kapitału
wynosi 60 mln i składa się na niego 20 maszyn  każdego roku jedna maszyna ulega zużyciu i zostaje
zastÄ…piona nowÄ…, w firmie nie ma inwestycji netto, a inwestycje brutto odpowiadajÄ… rocznemu kosztowi
wymiany jednej maszyny czyli 3 mln, pozostała częśd dochodu ze sprzedaży (27 mln) przeznaczona jest
na dywidendy i płace, w 4 roku wzrośnie dochód ze sprzedaży o 50%, dla utrzymania stosunku kapitału
do produktu konieczny jest wzrost liczby maszyn (10 nowych + jedna odtworzona), w kolejnych latach
dochód rośnie o 15 mln.
Utarg
Inwestycje Inwestycje brutto,
Okres roczny/dochód Zasób kapitału, mln
netto, mln netto i restytucyjne
roczny w mln
1) Faza
Rok 1 30 60 0 1 maszyna z 3 mln
Rok 2 30 60 0 1 maszyna z 3 mln
Rok 3 30 60 0 1 maszyna z 3 mln
2) Faza
Rok 4 (rośnie o 45 90 30 10 nowych maszyn +
50 %) 1 nowa = 33 mln
Rok 5 (rośnie o 60 120 30 10 nowych maszyn +
15 mln) 1 nowa = 33 mln
Rok 6 (rośnie o 75 150 30 10 nowych maszyn +
15 mln) 1 nowa = 33 mln
3) Faza 75 (dochody
przestały
0 (spadek o
rosnÄ…d ale 150 1 maszyna  3 mln
100%)
utarg jest
wysoki)
Zahamowanie inwestycji bo dochód przestał wzrastad. Przyrosty inwestycji netto (przyrost kapitału)
występują gdy produkcja rośnie i gdy rosną dochody ze sprzedaży. Warunkiem zachowania inwestycji
na danym poziomie zgodnie z zasadą akceleracji jest stały wzrost dochodu ze sprzedaży.
Zasada przyspieszenia działa wraz z mnożnikiem.
Dochód niżej (8 rok) niż 75 mln = inwestycje brutto na poziomie zero. Jeżeli w kolejnym roku dochody
ze sprzedaży zmniejszą się to będą: inwestycje ujemne, czyli przedsiębiorstwa zaczną sprzedawad niektóre
maszyny. Zasada przyspieszenia działa w obu kierunkach tzn. wzrost dochodu = wzrost inwestycji,
niezwiększania dochodu ze sprzedaży = spadek inwestycji = recesja. Zasada akceleracji jest poważnym
czynnikiem wpływającym na niestabilnośd gospodarki co znaczy, że zmiany mogą byd przeniesione
w zwielokrotnionej skali na zmiany w inwestycjach. Zasada ta działa w warunkach wyczerpania zdolności
produkcyjnych.
29
PIEN
DZ, BANK, BANK CENTRALNY
Pieniądz to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za dobra, usługi
lub wywiązuje się z zobowiązao. W przeszłości  towar powszechnie akceptowany, np. pieniądz kruszcowy
(sól, kruszce), bimetalizm (monety złote i srebrne które często były psute). Mikołaj Kopernik  prawo
Kopernika-Greszena: jeżeli w obiegu powstają pieniądze o tej samej wartości nominalnej a różniej wartości
realnej, to pieniądz gorszy (ten o niższej wartości realnej) wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Sytuacje
krytyczne  funkcje pieniądza spełnia tytoo. Współcześnie  pieniądz symboliczny, czyli pieniądz będący
środkiem płatniczym którego siła nabycia znacznie przewyższa koszt wytworzenia lub wartośd jako towaru
w innym niż pieniądz zastosowaniu. Pieniądzem są banknoty, monety (bilon), pieniądz bankowy (wkłady,
depozyty osób fizycznych lub prawnych, płatne na żądanie). Depozyt  środek wymiany powszechnie
akceptowany jako zapłata za towar lub przy regulacji zobowiązao. Pieniądze te to: pieniądze transakcyjne,
które tworzą składniki faktycznie używane w transakcjach do zakupu towarów. Pieniądz pełni funkcję:
a) Środek wymiany  powszechnie stosowany przy kupnie - sprzedaży środek za pomocą którego
ludzie wymieniajÄ… towary wedÅ‚ug schematu towar Ä…ð pieniÄ…dz Ä…ð towar
b) Środek płatniczy  służy do regulacji zobowiązao zwłaszcza w transakcjach kredytowych
c) Jednostka rozrachunkowa  wyraża ceny, za jej pomocą prowadzone są rozliczenia
d) Jednostka przechowywania wartości czyli tezauryzacja  pieniądz gromadzi skarb, można go użyd
do zakupu dóbr i usług w przyszłości.
Szeroki pieniądz  są to aktywa pieniężne lub quasi-pieniądz, substytuty pieniądza (są to środki
przechowywania wartości, łatwo można je zamienid na pieniądz ale nie pełnią funkcji środka płatniczego,
odznaczają się płynnością. Płynnośd  szybkośd i pewnośd z jaką dany aktyw finansowy może byd
zamieniony na gotówkę w danym momencie; pełną ma tylko pieniądz), rachunki oszczędnościowe
zdeponowane w danej instytucji, wkłady oszczędnościowe, weksle skarbowe (krótkoterminowe aktywa
z ustalonym terminem wykupienia, z ustalonymi odsetkami, łatwo można kupid i sprzedad), obligacje
(długoterminowe aktywa o stałej stopie procentowej od wartości nominalnej, mniejsza niż weksle płynnośd,
bo trudniej przewidzied ich cenę, są na okaziciela, są to papiery wartościowe bez ryzyka w odniesieniu
do paostwowych obligacji, z reguły mają określony termin wykupu z wyjątkiem  console w Wielkiej
Brytanii  nie mają określonego terminu wykupu przez dewelopenta ale przynoszą stały roczny dochód),
akcje przedsiębiorstw (papiery wartościowe będące tytułem własności do części kapitału akcyjnego spółek
uprawniające do udziału w zyskach tzw. dywidend, istnieje ryzyko, nieduża płynnośd).
Rynek papierów wartościowych  rynek gdzie kupuje, sprzedaje się obligacje emitowane przez podmioty
oraz akcje spółek. Rynek pierwotny  nowo wypuszczone papiery wartościowe; rynek wtórny  kupno-
sprzedaż papierów wartościowych, które zmieniają właścicieli.
System bankowy: Bank Centralny, banki komercyjne, normy i zasady zwiÄ…zane z funkcjonowaniem systemu.
Banki są przedsiębiorstwami, w których główna funkcja gospodarcza polega na przyjmowaniu wkładów
i wypłacaniu gotówki na żądanie właściciela oraz udzielaniu pożyczek różnym podmiotom. Banki przyjmuję
wkłady oszczędnościowe, sprzedają przekazy pieniężne, wkłady podróżne, nabywają akcje i obligacje  są
to przedsiębiorstwa dostarczające i prowadzące gospodarkę obrotu pieniądza. Współcześnie utrzymują
rezerwy czyli gotówkę i fundusze zdeponowane w Banku Centralnym. Rezerwy obowiązkowe  zapewniają
bezpieczeostwo i płynnośd depozytu lub ich płatnośd na żądanie.
Bilans banku =
Aktywa Pasywa
- rezerwa obowiązkowa - wkłady na żądanie
- pożyczki - oszczędności i depozyty
- inwestycje na zakup papierów wartościowych i - inne zobowiązania
ubezpieczenia
- inne
Rezerwa obowiązkowa  procent wniesionych do banku wpłat, np. 10% od 1000 zł = 100 zł a pozostałe 90%
jest przeznaczone na pożyczki, inwestycje i lokaty banku.
30
System bankowy jako całośd kreuje pieniądz bankowy, czyli oznacza to, że początkowy wkład do jednego
z banków przyczynia się do wielokrotnego pomnożenia pieniądza w systemie bankowym. Kreacja pieniądza
wymaga spełnienia warunków:
a) Banki muszą otrzymywad nowe wpłaty
b) Banki muszą udzielad pożyczek lub nabywad aktywa
c) Muszą byd podmioty zaciągające pożyczki lub sprzedające aktywa finansowe
d) Banki muszÄ… utrzymywad rezerwÄ™.
Wielkośd mnożnika kreacji pieniądza bankowego wpływa na wielkośd wykreowanego pieniądza bankowego
a mnożnik kreacji zależy od stopy rezerwy obowiązkowej. Im większa stopa tym mniejszy mnożnik.
Istotna rola Banku Centralnego  jako Bank Banków (udziela pożyczek bankom komercyjnym, decyduje
o poziomie rezerw obowiązkowych, wpływa na podaż czyli kreację pieniądza) oraz jako Bank Rządu
(przyczynia się do zmniejszenia deficytu budżetowego, jest bankiem emisyjnym czyli emituje pieniądz
ustalając jego cenę, wartośd). Bank Centralny decyduje o podaży pieniądza przez określenie stopy rezerw
obowiÄ…zkowych, prowadzÄ…c operacje otwartego rynku stopy dyskontowej. Bank Centralny prowadzi
operacje, których celem jest utrzymanie oficjalnych wartości cen, operacje na międzynarodowych rynkach
walutowych (dewaluacja to spadek wartości pieniądza krajowego w stosunku do walut obcych, rewaluacja
to wzrost wartości pieniądza krajowego). Bank Centralny reguluje działalnośd banków komercyjnych,
prowadzi nad nimi nadzór  banki komercyjne muszą złożyd w nim depozyt; prowadzi politykę pieniężną
(nadrzędna funkcja), operacje otwartego rynku, stopę dyskontową, stopę rezerw obowiązkowych; wpływa
na poziom PNB, zatrudnienia, bezrobocia, poziom cen w całej gospodarce.
Operacje otwartego rynku- sprzedaż/kupno papierów wartościowych (głównie giełdowych), w ten sposób
Bank Centralny może ograniczad/zwiększad rezerwy bankowe. W celu ograniczenia inflacji Bank Centralny
podejmuje decyzje o sprzedaży papierów wartoÅ›ciowych Ä…ð ograniczenie rezerw bankowych, zmniejszenie
podaży pieniądza kredytowego. Nabywcy obligacji  banki handlowe, korporacje, osoby fizyczne,
które zmniejszają depozyty w bankach by je kupid. Zmniejszenie podaży pieniądza = zmniejszenie stopy
procentowej Ä…ð kredyt trudno dostÄ™pny. WiÄ™ksza stopa procentowa  zmniejsza siÄ™ popyt na inwestycje,
ogranicza siÄ™ produkcjÄ™. Ograniczenie inflacji = spadek bezrobocia. Okres depresji  Bank Centralny kupuje
obligacje na wolnym rynku Ä…ð wzrost rezerwy bankowej i podaży pieniÄ…dza Ä…ð kreacja pieniÄ…dza
bankowego. Większa podaż pieniądza = spadek stopy procentowej  kredyt łatwiej dostępny,
wzrost popytu na inwestycje i na konsumpcjÄ™, wzrost produkcji i zatrudnienia  z czasem wzrost cen.
Stopa dyskontowa  cena pożyczki udzielonej przez Bank Centralny bankowi handlowemu, gdy wzrosną
rezerwy banku przez pożyczki to wpłynie to na zmianę kredytu i jego dostępnośd oraz na podaż pieniądza
i cenę. Wzrost stopy dyskontowej = spadek pożyczek zaciąganych przez banki = spadek podaży pieniądza
najpierw w bankach potem w obiegu poza bankowym = wzrost stopy procentowej. Zmiany stopy
dyskontowej są rzadko używane.
Stopa rezerwy obowiązkowej wzrasta  wpływa to na wielkośd mnożnika kreacji pieniądza bankowego
(spadek mnożnika i kreacji pieniądza bankowego = spadek podaży pieniądza). Wzrost stopy procentowej 
kredyt trudno dostępny = spadek inwestycji i PNB, rzadko korzysta z niej Bank Centralny, bo zmiany stopy
rezerwowej to zbyt duży wstrząs dla gospodarki.
Operacje otwartego rynku są najczęściej używane. Bank Centralny to kredytodawca ostatniej instancji,
od którego banki komercyjne, handlowe i inne zawsze mogą uzyskad kredyt, by uchronid się w ten sposób
od bankructwa.
31