DOI: 10.5114/pm.2012.30251
PrzeglĄd menoPauzalny 4/2012
Rak piersi  znaczenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej
Joanna Tkaczuk-Włach1, Małgorzata Sobstyl1, Grzegorz Jakiel2
1
Katedra i Klinika Ginekologii i Endokrynologii Ginekologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
2
I Klinika Położnictwa i Ginekologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Przegląd Menopauzalny 2012; 4: 343 347
Rak piersi jest najczęściej występującym nowotwo- Wśród czynników ryzyka wymienia się m.in. alkohol
rem złośliwym wśród kobiet w Polsce. Rocznie z jego po-  zwłaszcza wysokoprocentowy, dietę bogatą w tłusz-
wodu umiera w naszym kraju ok. 5000 kobiet. Rak pier- cze nasycone, otyłość  zwłaszcza w wieku pomeno-
si jest drugą  po raku płuc  przyczyną zgonów Polek pauzalnym i szczególnie typu brzusznego. Tymczasem
z powodów onkologicznych. W roku 2009 zanotowano dieta bogata w warzywa i owoce (wysoka podaż kwasu
w Polsce 15 752 zachorowań na raka piersi, natomiast foliowego) oraz regularna aktywność fizyczna zdecydo-
z powodu tego nowotworu zmarły 5242 kobiety [1].
wanie redukują ryzyko powstania raka piersi [3, 4].
Również w skali świata rak piersi jest uznawany za
Wpływ czasu, w jakim na gruczoł piersiowy oddzia-
najbardziej rozpowszechniony z nowotworów  podawane
łują hormony  szczególnie estrogeny  jest wśród czyn-
są dane, wg których aż 34% kobiet żyjących z nowotwo- ników ryzyka uważany za szczególnie istotny. Chodzi tu
rem choruje właśnie na raka piersi [2 4]. W Polsce dane
o wydłużony czas ekspozycji gruczołu piersiowego na ich
z 2009 r. wskazują, że 23% kobiet chorujących na nowo- działanie, który jest zwiększony u kobiet, u których wy-
twór w naszym kraju leczyło się z powodu raka piersi [1].
stąpiła wczesna pierwsza i póz
na ostatnia miesiączka,
Problem dotyczy głównie kobiet mieszkających w kra- nie rodziły lub póz
no urodziły swoje pierwsze dziecko
jach o wysokim stopniu rozwoju ekonomicznego. Według
(po 30. roku życia). Chociaż wpływ na powyższe czynniki
danych epidemiologicznych, w krajach rozwijających się
wydaje się mało możliwy, propagowanie wczesnego ma-
w roku 2010 rak piersi był przyczyną zgonu 68 000 kobiet
cierzyństwa czy przemyślane stosowanie egzogennych
w wieku 15 49 lat, podczas gdy w krajach rozwiniętych
hormonów w postaci hormonalnej terapii zastępczej
26 000 [5].
(HTZ), szczególnie u kobiet z grup podwyższonego ryzy-
Amerykański National Cancer Institute na podsta-
ka, wydaje się możliwym do zrealizowania [4, 7]. Należy
wie badań epidemiologicznych ocenia, że ryzyko roz-
w tym miejscu zaznaczyć, że wpływ pigułek antykon-
woju nowotworu piersi w życiu kobiety wynosi ok.
cepcyjnych na podwyższenie ryzyka rozwoju nowotworu
12%. Wzrasta ono przede wszystkim wraz z wiekiem
piersi jest tematem wielu kontrowersji i przedmiotem
kobiety. Szacowane ryzyko rozwoju w ciągu 10 lat
wielu nadal prowadzonych badań [8]. Ewentualny nieko-
u kobiet w wieku 40 lat wynosi 1 na 69 kobiet, w gru-
rzystny związek z rozwojem raka piersi wydaje się mieć
pie kobiet 50-letnich  1 na 42 kobiety, 1 na 29 w wieku
znaczenie głównie w populacji kobiet obarczonej dużym
60 lat [6]. Ostatnio u młodych kobiet obserwuje się
ryzykiem genetycznym [9]. Unikanie napromieniania
wzrost zachorowalności przy malejącej umieralności
ma istotne znaczenie u kobiet młodych. Przyjmuje się,
z powodu raka piersi. U kobiet w wieku średnim wciąż
że ok. 1% odnotowanych przypadków raka piersi miało
obserwuje się wzrost zachorowalności przy względ-
związek ze stosowanym w celach medycznych promie-
nie stałych współczynnikach umieralności. To właśnie
niowaniem [3].
z tej ostatniej grupy wywodzi się największa liczba
W badaniach z randomizacją udowodniono skutecz-
chorych, bowiem kobiety w wieku 50 59 lat stano-
ność selektywnych modulatorów receptora estrogeno-
wią aż 32% wszystkich pacjentek chorujących na raka
wego  tamoksyfenu i raloksyfenu w obniżaniu ryzyka
piersi [1, 3, 4].
rozwoju pierwotnego raka piersi u kobiet z grup najwyż-
szego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka [4, 10, 11].
W roku 1998 Amerykańska Agencja ds. Żywności
Profilaktyka pierwotna
i Leków (Food and Drug Administration  FDA) zaakcep-
Celem działań określanych jako profilaktyka pier- towała tamoksyfen jako lek w chemioprofilaktyce pier-
wotna jest zmniejszenie zachorowalności na raka pier- wotnego raka piersi. Zakwalifikowano do niej głównie
si. Na podstawie dzisiejszej wiedzy na temat czynników kobiety zarówno w okresie przed-, jak i pomenopau-
mających związek z większym ryzykiem zachorowania zalnym z grup podwyższonego dziedzicznie uwarunko-
na raka piersi można modyfikować czy eliminować wanego ryzyka zachorowania na raka piersi [10, 11]. Te
pewne niekorzystne zachowania, zwiększając prozdro- same wskazania od 2007 r. dotyczą wg FDA raloksyfenu,
wotną świadomość kobiet. jednak zakwalifikowano go do chemioprofilaktyki jedy-
343
PrzeglĄd menoPauzalny 4/2012
nie u kobiet z grup wysokiego ryzyka w wieku pomeno- Profilaktyka wtórna
pauzalnym [10, 11].
Badanie przesiewowe powinno mieć taką czułość,
Tamoksyfen wykazuje zarówno właściwości es-
aby umożliwiać wykrywanie zmian niemych klinicznie.
trogenowe, jak i antyestrogenowe. Indukuje apoptozę
Takim badaniem w skriningu raka piersi pozostaje ba-
komórek i jest inhibitorem angiogenezy. Uznaje się, że
danie mammograficzne. Jego czułość oceniana jest na
tamoksyfen zapobiega rozwojowi raka piersi równie
77 95%, natomiast swoistość na 94 97% [17].
skutecznie jak profilaktyczna adneksektomia w grupie
Równie istotną wymierną korzyścią przeprowadza-
kobiet z najwyższym genetycznie uwarunkowanym ry-
nego programu badań przesiewowych ma być zmniej-
zykiem rozwoju raka piersi [7, 12, 13]. Tamoksyfen nie
szenie umieralności związanej z rakiem piersi [18, 19].
zmniejsza jednak ryzyka zachorowania na raka jajnika,
Formułując powyższy cel główny, należy sobie uświado-
zwiększa natomiast nawet kilkakrotnie ryzyko zachoro-
mić, że wcześnie wykryty rak daje większe szanse na
wania na raka błony śluzowej macicy [7, 10, 14]. Trzylet-
wyleczenie  prowadzone bardziej oszczędzającymi pa-
ni okres stosowania tamoksyfenu w celach chemiopro-
cjentkę i budżet metodami. Zmniejsza również ryzyko
filaktyki ma zabezpieczać pacjentkę-nosicielkę mutacji
powstania przerzutów czy wznowy, co łącznie wydłuża
w genie BRCA1 lub/i BRCA2 na kolejne 10 lat i powinien
życie oraz poprawia jego komfort. Według przeprowa-
obejmować młode pacjentki w wieku 35. 40. roku ży-
dzanych w USA badań z randomizacją, wartość badania
cia. Jednak jak pokazują analizy prowadzone regularnie
mammograficznego w obniżaniu umieralności kobiet
w USA, populacja kobiet, u której rzeczywiście stosuje
z powodu raka piersi jest udowodniona i szacowna na
się chemioprofilaktykę, stanowi tylko niewielki odsetek
ok. 15%, zarówno w grupie kobiet młodych (39 49 lat),
pacjentek, które można lub powinno się do niej zakwa-
jak i starszych (50 59 lat) [20].
lifikować. Winą obarcza się tutaj nadmierny strach leka-
Badanie mammograficzne wykonywane jest w dwóch
rzy nieonkologów  głównie lekarzy rodzinnych, przed
projekcjach  skośnej i górno-dolnej. Powszechna coraz
ewentualnymi objawami ubocznymi czy po prostu ich
bardziej technika cyfrowa, w porównaniu z analogo-
brak wiedzy i doświadczenia w tym zakresie [11].
wą, daje możliwość szybszej diagnozy, magazynowania
Obecnie w fazie badań klinicznych są kolejne leki
i przesyłania obrazów i  co ważne  ma wyższą czu-
o spodziewanym działaniu zmniejszającym ryzyko rozwo-
łość diagnostyczną w grupie kobiet o gęstej gruczołowej
ju raka piersi, tj. anastrazol i letrozol czy eksemestan [15].
strukturze piersi w okresie przedmenopauzalnym lub
Innym działaniem mieszczącym się w ramach pro-
okołomenopauzalnym. Nowa technika trójwymiarowego
filaktyki pierwotnej, skierowanym do pacjentek z udo-
obrazowania piersi  tomosynteza, pozwala m.in. na uni-
wodnionym genetycznym najwyższym ryzykiem roz-
kalne nakładanie obrazu, co daje jeszcze lepsze możliwo-
woju raka piersi i jajnika, jest profilaktyczne usunięcie
ści diagnostyczne, nawet w porównaniu z mammografią
przydatków połączone lub nie z histerektomią, wykony-
cyfrową [21, 22].
wane w 35. 40. roku życia. Takie postępowanie zmniej-
Badanie mammograficzne powinno być wykony-
sza ryzyko rozwoju raka piersi o 60 75%, w znacznym
wane w ośrodkach wyspecjalizowanych, z możliwością
stopniu ogranicza również ryzyko rozwoju raka jajnika
konsultacji lekarzy kilku specjalności: radiologa, chirur-
[7, 12, 13, 16]. Innym radykalnym postępowaniem jest
ga, onkologa i patomorfologa. Szacuje się, że w takim
proponowanie obustronnej profilaktycznej mastek-
ośrodku powinno wykonywać się ok. 2000 zdjęć mam-
tomii, co zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi nawet
mograficznych rocznie [18, 23].
o 90% [7, 12]. Okazuje się, że takie postępowanie dzia-
Do niekorzystnych zjawisk towarzyszących bada-
ła mimo stwierdzanego braku ekspresji receptora dla
niom przesiewowym należą: ból odczuwany podczas
estrogenów w komórkach raka piersi u większości no-
badania, lęk, wyniki fałszywie pozytywne i wynikający
sicielek mutacji genu BRCA1 [12, 14]. Nie dziwi fakt, że
z tego stres pacjentki, niepotrzebne biopsje piersi [2].
radykalność wymienionych wyżej zabiegów i propono-
Czynnikiem wpływającym na skuteczność badań
wanie ich wykonania w młodym wieku (w celu zwięk-
szenia skuteczności) jest często bardzo trudna do zaak- profilaktycznych jest również grupa docelowa kobiet,
do których dana metoda  w tym przypadku mam-
ceptowania dla większości zakwalifikowanych kobiet.
mografia  jest kierowana. Należy tu zwrócić uwagę
Podsumowując, w przypadku raka piersi dzisiejsza
na znaczący wpływ budowy piersi na wynik, a raczej
medycyna w swoich postępowaniach zapobiegawczych
wiarygodność badania mammograficznego. U kobiet
jest wciąż mocno ograniczona. Etiologia większości
młodych mamy najczęściej do czynienia z tzw. gęstą
przypadków raka wciąż pozostaje niewytłumaczona.
Dlatego wszelkie działania składające się na profilak- strukturą piersi. Natomiast u kobiet starszych, u któ-
rych większa część utkania gruczołu stanowi dobrze
tykę wtórną  ukierunkowaną na wczesne wykrycie
zmian bez manifestacji klinicznej i zmniejszenie przez przepuszczalna promieniowanie rentgenowskie tkanka
to umieralności  są szczególnie uzasadnione, a budo- tłuszczowa  kontrast dla innych struktur jest znamien-
wanie świadomości prozdrowotnej wśród kobiet  war- nie wyraz
niejszy. Amerykańskie Towarzystwo Radiolo-
te każdego wysiłku. giczne (American College of Radiology  ACR) opisuje
344
PrzeglĄd menoPauzalny 4/2012
cztery kategorie struktury gruczołu piersiowego: z prze- wanie mammografii u kobiet w wieku 45. 50. roku ży-
wagą tkanki tłuszczowej, włóknisto-gruczołowa, o nie- cia co 2 lata, natomiast od 50 lat co rok [23].
jednorodnej gęstości oraz tkanka wybitnie gęsta [24]. Rekomendacje PTG z 2005 r. dotyczące profilakty-
Problemem jest niejednokrotnie interpretacja zdjęć ki i wczesnej diagnostyki zmian w gruczole sutkowym
z badania gruczołu o utkaniu niejednorodnym i tkanki zwracają uwagę na konieczność zwiększenia udziału gi-
wybitnie gęstej. nekologów w wykrywaniu wczesnych zmian. I tak pro-
Opis badania mammograficznego powinien również ponuje się wykonywanie badania mammograficznego
podlegać standaryzacji. Amerykańskie Towarzystwo Radio- co 2 lata u kobiet w wieku 45 50 lat, natomiast u star-
logiczne w roku 2003 opracowało system oceny BIRADS szych co rok [23]. Kobiety obciążone rakiem sutka ro-
(Breast Imaging Reporting and Data System), który wyróż- dzinnie w pierwszym stopniu pokrewieństwa powinny
nia 6 kategorii wniosków końcowych w opisie mammogra- mieć pierwsze badania mammograficzne wykonywane
fii. W programie przesiewowym wynik badania mammo- o 5 lat wcześniej od rozpoznania raka sutka u bliskiego
graficznego jest prawidłowy u 95% kobiet, co odpowiada krewnego.
BIRADS 1 [21, 25]. Poza tym system wyróżnia zmiany wy- W Rekomendacjach PTG, które dotyczą wykrywania
magające dodatkowych badań obrazowych, tzw. niejedno- wysokiego, dziedzicznie warunkowego ryzyka zacho-
znaczne (BIRADS 0), zmiany łagodne (BIRADS 2), zmiany rowania na raka gruczołu sutkowego i/lub jajnika oraz
prawdopodobnie łagodne (BIRADS 3), zmiany podejrzane, opieki nad rodzinami, w których ono występuje, zwraca
prawdopodobnie złośliwe, wymagające bioposji (BIRADS się uwagę na konieczność objęcia tych kobiet progra-
4), wreszcie zmiany radiologiczne złośliwe (BIRADS 5), aż mami bardzo wczesnej opieki [16].
do rozpoznanego raka piersi potwierdzonego badaniem Jak podają polscy eksperci, bardzo wysokie i wy-
histopatologicznym (BIRADS 6; nie dotyczy badań skanin- sokie ryzyko zachorowania na raka piersi (prawdopo-
gowych) [21, 25]. dobieństwo zachorowania co najmniej czterokrotnie
U.S. Preventive Services Task Force (UPSTF) w 2009 r. wyższe niż w populacji ogólnej) zdefiniowano wg ściśle
opublikowało zalecenia, w których rekomenduje wyko- określonych kryteriów u ok. 15% kobiet z rozpoznaniem
nywanie badania mammograficznego piersi co 2 lata raka piersi, co stanowi ok. 0,5 1% populacji [18].
w grupie kobiet w wieku 50. 74. roku życia. Eksperci z tej Wśród zdarzeń kwalifikujących kobietę do grupy
grupy nie znajdują wystarczających dowodów na zaleca- najwyższego ryzyka zachorowania na raka piersi (praw-
nie mammografii kobietom w wieku 75 lat i starszych [2]. dopodobieństwo 25 80%) są m.in.: wykrycie u chorej
Zalecenia amerykańskich ekspertów opowiadają się mutacji genu BRCA1 lub BRCA2, pochodzenie z rodziny
również przeciwko rutynowemu wykonywaniu przesie- obciążonej wystąpieniem raka jajnika i/ lub piersi wśród
wowych badań mammograficznych u kobiet w wieku krewnych pierwszego i drugiego stopnia 3 lub więcej
40 49 lat. Nie potwierdzają również wyższości badania zachorowań, rozpoznanie u krewnych pierwszego stop-
rezonansem magnetycznym (RM) czy mammografią nia raka synchronicznego lub metachronicznego.
cyfrową nad tradycyjną mammografią jako badaniem Czynnikami kwalifikującymi kobietę do grupy wy-
skriningowym w profilaktyce raka piersi [2]. sokiego ryzyka zachorowania (prawdopodobieństwo
W Polsce prowadzony jest Populacyjny Program 20 25%) są m.in.: wczesne zachorowanie matki lub sio-
Wczesnego Wykrywania Raka Piersi, w którym bezpłat- stry przed 40. rokiem życia, 2 zachorowania na raka piersi
nym badaniem mammograficznym objęte są kobiety i/lub jajnika wśród krewnych pierwszego i/lub drugiego
w wieku 50. 69. roku życia. Należy jednak zaznaczyć, stopnia (łącznie z probantką), rozpoznanie raka meta-
że zarówno program badań przesiewowych w kierun- chronicznego u krewnych pierwszego stopnia [18].
ku raka piersi, jak i szyjki macicy stał się dostępny dla I tak specjaliści rekomendują u kobiet z powyższymi
kobiet w Polsce przynajmniej dwie dekady póz
niej niż obciążeniami wykonywanie corocznie, od 20. 25. roku
w Wielkiej Brytanii czy Finlandii [26]. życia badania palpacyjnego i obrazowego piersi (u mło-
Polska Unia Onkologii u kobiet w wieku 50. 69. roku dych kobiet USG), od ok. 35. roku życia powinna to być
życia rekomenduje wykonywanie badania mammogra- mammografia i USG i od 50. roku życia  mammografia.
ficznego co 24 miesiące, natomiast w grupie kobiet 40 Podobnie jak Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne
49 lat wykonywanie badania mammograficznego uza- za najkorzystniejszą opcję, jeżeli chodzi o badania obra-
leżnione jest od indywidualnego szacowanego ryzyka zowe, uznaje się w tej grupie kobiet coroczne badanie
 m.in. na podstawie wywiadu rodzinnego i objawów. za pomocą RM. Zaleca się również od 30. roku życia co-
Proponuje się ewentualne wykonywanie mammografii roczne: badanie ginekologiczne z badaniem USG oraz
w tej grupie kobiet co 12 18 miesięcy [18]. W grupie ko- oznaczanie CA 125 w surowicy [16].
biet młodych (20 39 lat) i kobiet starszych (powyżej 70. Jak podkreślają specjaliści, obecna wiedza na temat
roku życia) Polska Unia Onkologii nie zaleca wykonywa- genetycznego podłoża rozwoju raka piersi wciąż jest
nia badań mammograficznych [18]. niepełna. Wiadomo, że nosicielstwo genów, które mają
Rekomendacje opracowane przez Polskie Towarzy- silny związek z predyspozycją do zachorowania (BRCA1,
stwo Ginekologiczne (PTG) w 2005 r. zalecają wykony- BRCA2, TP53) nie jest w ogólnej populacji zbyt częste.
345
PrzeglĄd menoPauzalny 4/2012
Jednak już nosicielstwo innych  słabszych, jest o wiele z elementów ograniczających jego skuteczność jest fakt
częstsze [14, 18]. Wynika z tego, że dokładne zebranie braku regularności w jego wykonywaniu przez kobiety,
wywiadu rodzinnego ma szczególne znaczenie u mło- co potwierdzają również polskie badania [36, 37].
dych kobiet, ponieważ jest to grupa pacjentek, wśród Dobrze zaplanowane analizy przeprowadzone wśród
której należy wyselekcjonować te kobiety, u których kobiet przeszkolonych i wykonujących regularnie bada-
skrining powinien zaczynać się jeszcze przed 40. rokiem nie piersi wykazały brak skuteczności w wykrywaniu
życia [16, 27]. raka piersi i  co ważne  obniżeniu umieralności z tego
Tymczasem ostatnia publikacja dotycząca występo- powodu [38, 39].
wania mutacji w genie BRCA1, przeprowadzana w popu- Zwraca się jednocześnie uwagę, że mimo wymier-
lacji polskiej na terenie województwa mazowieckiego,
nych ograniczeń tego postępowania nauka samobada-
wykazała częste jej występowanie w populacji nieobcią- nia piersi oraz regularna praktyka w badaniu i pozna-
żonej wywiadem rodzinnym w kierunku występowania
waniu własnych piersi motywuje kobiety do myślenia
raka piersi. Ze względu na powyższe, autorzy proponują
o własnym zdrowiu i daje kobiecie pewne poczucie
wykonywanie testów w kierunku mutacji w genie BRCA1
kontroli. Należy również poinformować kobietę o ko-
w każdym przypadku rozpoznania raka piersi, niezależnie
nieczności jak najszybszego zgłoszenia się do lekarza
od wieku zachorowania czy obciążenia rodzinnego [28].
w przypadku stwierdzenia jakiejkolwiek niepokojącej
Ultrasonografia gruczołów sutkowych nie jest bada- zmiany [34].
niem zastępującym mammografię w skriningu. Stanowi
W często cytowanym podsumowaniu bazy Cochrane
natomiast uzupełniającą część diagnostyki adresowaną
potwierdza się brak wymiernych korzyści samobadania
szczególnie do kobiet młodszych, z gęstym gruczołowym
piersi, wpływa ono natomiast na zwiększenie wykony-
utkaniem piersi. Ma również kilka innych zalet  daje
wanych biopsji diagnostycznych [40]. W 2009 r. UPSTF
możliwość różnicowania zmian litych i torbielowatych,
opublikowało najnowsze zalecenia oparte na rzetelnej
oceniania przewodów mlecznych oraz struktur leżących
analizie badań z randomizacją, w których nie zaleca się
blisko klatki piersiowej, często słabo dostępnych w ba- wykonywania samodzielnego badania piersi jako bada-
daniu mammograficznym. Dodatkowo wprowadzana
nia przesiewowego [2, 20].
ostatnio wolumetryczna analiza ultradz
więkowa daje
Badanie kliniczne piersi jest rekomendowane przez
precyzyjne obrazy pomocne zwłaszcza przy wykony- American Cancer Society w grupie kobiet ze średnim po-
waniu biopsji. To wszystko  przy stosunkowo małych
pulacyjnym ryzykiem raka piersi w wieku 20. 39. roku
kosztach i nienarażaniu pacjentki na promieniowanie
życia co 3 lata, natomiast od 40 lat co rok w uzupełnie-
rentgenowskie  daje spore możliwości diagnostyczne
niu badania mammograficznego [27]. Tymczasem USPTF
uzupełniające diagnostykę mammograficzną [21, 29].
(2009), ACR (2008) czy eksperci z Wielkiej Brytanii  Na-
Użycie RM w badaniu skriningowym raka piersi było
tional Health Service (2011) albo nie określają wartości kli-
opisywane już w 1980 r. Badania prowadzone w grupie
nicznej tego postępowania, albo nie znajdują wystarcza-
kobiet dużego ryzyka wskazują, że RM charakteryzuje
jących dowodów, aby zalecać jako badanie przesiewowe
znacząco zwiększona czułość w porównaniu z mam- badanie kliniczne piersi przez lekarza [2, 27]. Wreszcie,
mografią z USG lub bez USG, jest szczególnie pomocny
Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organiza-
w wykluczaniu raka piersi [30, 31].
tion  WHO) rekomenduje wykonanie mammografii co
Dlatego podkreśla się, że tradycyjna mammografia
1 2 lata w grupie kobiet w wieku 50 69 lat, ale nie zaleca
nie jest wystarczającym narzędziem diagnostycznym
samobadania piersi oraz badania lekarskiego piersi jako
wykluczającym chorobę w grupie szczególnie zagrożo-
metod skriningu [41]. Należy tu jeszcze wspomnieć, że
nej [32, 33].
jest mało prawdopodobne, aby wykryć w badaniu palpa-
Podsumowując  mimo oczywistych zalet RM ze
cyjnym zmiany mniejsze niż 0,5 cm [42]. Czułość badania
względu na koszty i częstość wyników fałszywie dodat-
klinicznego piersi określa się na 40 69%, natomiast sa-
nich nie jest metodą skriningową skierowaną do ogól-
mobadania piersi na 12 41% [2]. Wartość kliniczną bada-
nej populacji kobiet [34]. Ma natomiast swoje istotne,
nia lekarskiego determinuje doświadczenie badającego
często rozstrzygające znaczenie w grupie kobiet z pod-
(praktyka), ustalenie oraz wdrażanie standaryzacji tego
wyższonym ryzykiem raka piersi. Ostatnie wytyczne
badania. Kliniczne badanie piersi jest istotnym i w pełni
Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego (2010 r.)
uzasadnionym postępowaniem w tych krajach, w których
zalecają wykonywanie mammografii RM raz w roku
dostęp do mammografii jest ograniczony [2].
jako badanie przesiewowe w kierunku raka piersi
w grupie kobiet ze stwierdzoną mutacją genu BRCA1
Piśmiennictwo
i/lub BRCA2, po radioterapii klatki piersiowej między 10.
1. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Nowotwory w Polsce
a 30. rokiem życia oraz nosicielek mutacji genów TP53
w roku 2009. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa 2011.
lub PTEN [35].
2. US Preventive Services Task Force. Screening for breast cancer: U.S.
Samobadanie piersi określa się często mianem
Preventive Services Task Force recommendation statement. Ann Intern
nieinwazyjnego testu przesiewowego. Jednak jednym Med 2009; 151: 716-26.
346
PrzeglĄd menoPauzalny 4/2012
3. Matkowski R. Etiopatogeneza raka piersi. W: Markowska J (red.). Gine- 26. Didkowska J. Wskaz
niki zdrowotne chorób nowotworowych w Polsce na
kologia Onkologiczna. Tom II. Urban & Partner, Wrocław 2006. tle Europy. Onkologia w praktyce klinicznej. Wydanie specjalne 2010; 24-7.
4. Szewczyk K. Epidemiologia i profilaktyka raka piersi. W: Kornafel J (red.). 27. Smith RA, Cokkinides V, Brooks D, et al. Cancer screening in the United
Rak piersi. CMKP, Warszawa 2011. States, 2010: a review of current American Cancer Society guidelines
5. El Saghir NS, Anderson BO. Breast cancer early detection and resources: and issues in cancer screening. CA Cancer J Clin 2010; 60: 99-119.
Where in the world do we start? Breast 2012; 21: 423-5. 28. Gaj P, Kluska A, Nowakowska D, et al. High frequency of BRCA1 founder
6. Horner MJ, Ries LAG, Krapcho M, et al. SEER cancer Statistics Review, mutations in Polish women with nonfamilial breast cancer. Fam Cancer
1975-2006, National Cancer Institute. Bethesda, MD: National Cancer 2012. [Epub ahead of print].
Institute; 2009 Accessed at http://seer.cancer.gov/csr/1975_2006. 29. Kolb TM, Lichy J, Newhouse JH. Comparison of the performance of scre-
7. Narod SA. Hormonal prevention of hereditary breast cancer. Ann N Y ening mammography, physical examination, and breast US and eva-
Acad Sci 2001; 952: 36-43. luation of factors that influence them: an analysis of 27,825 patient
8. Marchbanks PA, Curtis KM, Mandel MG, et al. Oral contraceptive formu- evaluations. Radiology 2002; 225: 165-75.
lation and risk of breast cancer. Contraception 2012; 85: 342-50. 30. Lawrence WF, Liang W, Mandelblatt JS, et al. Serendipity in diagnostic
9. Grabrick DM, Hartmann LC, Cerhan JR, et al. Risk of breast cancer with imaging: magnetic resonance imaging of the breast. J Natl Cancer Inst
oral contraceptive use in women with a family history of breast cancer. 1998; 90: 1792-800.
JAMA 2000; 284: 1791-8. 31. Kriege M, Brekelmans CT, Boetes C, et al. Efficacy of MRI and mammo-
10. Fisher B, Costantino JP, Wickerham DL, et al. Tamoxifen for prevention graphy for breast-cancer screening in women with a familial or genetic
of breast cancer: report of the National Surgical Adjuvant Breast and predisposition. N Engl J Med 2004; 351: 427-37.
Bowel Project P-1 Study. J Natl Cancer Inst 1998; 90: 1371-88. 32. Warner E, Plewes DB, Hill KA, et al. Surveillance of BRCA1 and BRCA2
11. Waters EA, McNeel TS, Stevens WM, Freedman AN. Use of tamoxifen and mutation carriers with magnetic resonance imaging, ultrasound, mam-
raloxifene for breast cancer chemoprevention in 2010. Breast Cancer mography, and clinical breast examination. JAMA 2004; 292: 1317-25.
Res Treat 2012; 134: 875-80. 33. Kuhl CK, Schrading S, Leutner CC, et al. Mammography, breast ultra-
12. Calderon-Margalit R, Paltiel O. Prevention of breast cancer in women sound, and magnetic resonance imaging for surveillance of women at
who carry BRCA1 or BRCA2 mutations: a critical review of the literature. high familial risk for breast cancer. J Clin Oncol 2005; 23: 8469-76.
Int J Cancer 2004; 112: 357-64. 34. Knutson D, Steiner E. Screening for breast cancer: current recommenda-
13. Kauff ND, Satagopan JM, Robson ME, et al. Risk-reducing salpingo- tions and future directions. Am Fam Physician 2007; 75: 1660-6.
-oophorectomy in women with a BRCA1 or BRCA2 mutation. N Engl J 35. Smith RA, Cokkinides V, Brooks D, et al. Cancer screening in the United
Med 2002; 346: 1609-15. States, 2010: a review of current American Cancer Society guidelines
14. Jakubowska A, Gronwald J, Lubiński J i wsp. Rola tamoksifenu u nosi- and issues in cancer screening. CA Cancer J Clin 2010; 60: 99-119.
cielek mutacji BRCA1 w chemoprewencji dziedzicznego raka piersi. 36. O Malley MS, Fletcher SW. US Preventive Services Task Force. Screening
Współcz Onkol 2002; 6: 597-601. for breast cancer with breast self-examination. A critical review. JAMA
15. Turkistani A, Marsh S. Pharmacogenomics of third-generation aromata- 1987; 257: 2196-203.
se inhibitors. Expert Opin Pharmacother 2012; 13: 1299-307. 37. Łepecka-Klusek C, Jakiel G, Krasuska ME, Stanisławek A. Breast self-
16. Rekomendacje PTG dotyczące wykrywania wysokiego, dziedzicznie uwa- -examination among Polish women of procreative age and the attached
runkowanego ryzyka zachorowania na raka gruczołu sutkowego i/lub significance. Cancer Nurs 2007; 30: 64-8.
jajnika oraz opieki nad rodzinami, w których ono występuje (2004). 38. Thomas DB, Gao DL, Ray RM, et al. Randomized trial of breast self-exa-
17. Humphrey LL, Helfand M, Chan BK, Woolf SH. Breast cancer screening: mination in Shanghai: final results. J Natl Cancer Inst 2002; 94: 1445-57.
a summary of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force. 39. Hackshaw AK, Paul EA. Breast self-examination and death from breast
Ann Intern Med 2002; 137: 347-60. cancer: a meta-analysis. Br J Cancer 2003; 88: 1047-53.
18. Jassem J, Bobek-Billewicz B, Krzakowski M i wsp. Rak Piersi. Zalecenia 40. K�sters JP, Głtzsche PC. Regular self-examination or clinical examina-
postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośli- tion for early detection of breast cancer. Cochrane Database Syst Rev
wych. www.onkologia.zalecenia.med.pl 2009. 2003; (2): CD003373.
19. Wesołowska E. Badania przesiewowe w zakresie wczesnego wykrywa- 41. World Health Orgaznization Screeniong for Breast Cancer. Geneva:
nia raka piersi. W: Meder J (red.). Podstawy onkologii klinicznej. CMKP, World Health Organization, 2009. www.who.int/cancer/detection/bre-
Warszawa 2011. astcancer/en/index.html
20. Nelson HD, Tyne K, Naik A, et al. Screening for breast cancer: an update for 42. Reintgen D, Berman C, Cox C, et al. The anatomy of missed breast can-
the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med 2009; 151: 727-37. cers. Surg Oncol 1993; 2: 65-75.
21. Nienartowicz E. Diagnostyka mammograficzna raka piersi. W: Kornafel J
(red.). Rak piersi. CMKP, Warszawa 2011.
22. Tejerina Bernal A, Tejerina Bernal A, Rabad�n Doreste F, et al. Breast
imaging: how we manage diagnostic technology at a multidisciplinary
breast center. J Oncol 2012; 2012: 213421.
23. Rekomendacje Zarządu Głównego PTG w sprawie profilaktyki i wczes-
nej diagnostyki zmian w gruczole sutkowym (23.2.2005).
24. American College of Radiology, dostępne na http://www.acr.org; Breast
density bro_ACR_SBI-F.
25. Balleyguier C, Ayadi S, Van Nguyen K, et al. BIRADS classification in
mammography. Eur J Radiol 2007; 61: 192-4.
Prawidłowe odpowiedzi do Testowego programu edukacyjnego dotyczącego
znaczenia profilaktyki pierwotnej i wtórnej raka piersi,
zamieszczonego w numerze 3/2012 Przeglądu Menopauzalnego:
1. d; 2. b; 3. d; 4. d; 5. a; 6. d; 7. d; 8. d; 9. d; 10. d; 11. d; 12. b.
347