27.02 Ontologia, cybernetyka, wibracje, teoria emergencji
na potrzeby kursu przyjmujemy, że doświadczenie numinotyczne = sacrum
analizowane będzie z dwóch punktów widzenia: ujęcie semiotyczne (Peirce) i ujęcie psy-
choanalityczne (Freud, szkoła relacji z obiektem Melanie Klein, psychologia grupy Wilfred
Bion)
a tak naprawdę punktem wyjścia i dojścia jest AMBIWALENCJA!
aby zacząć o czymś mówić, musimy zakreślić ramy systemu ontologicznego  czyli zajmiemy
się teorią wiedzy (którą Sikora dzielił zgodnie z dziedzinami filozofii na ontologię, aksjologię
i epistemologiÄ™), i to w paradygmacie systemowy (cybernetyka: Wiener, Eschbe, Mazur...)
ontologia  teoria warstwicowej budowy świata realnego Nicolai Hartmanna:
wszystko ma tu strukturę triadyczną, każdy byt ma trzy aspekty (a przynajmniej tak jest post-
rzegany/analizowany przez system percepcyjny) zgodnie z podstawowym dla teorii informac-
ji podziałem na informację, energię i materię Komentarz [A1]: obecnie w cyberne-
tyce (może oprócz społeczne, która zawsze
była nietypowa) mówi się raczej o materii i
informacji, bez energii  tak Å‚atwiej jest
programować systemy materialne, gdyż ich
informacja
złożoność będzie mniejsza a energię można
spokojnie pominąć (np. kwestię odżywiania
gdy programujemy komórkę nerwową) lub
energia
dołączyć do materii (jako dodatkowe
założenie)
materia
w efekcie otrzymujemy model w formie trójkąta równobocznego  albowiem tylko taka figu-
ra oddaje proporcje: najbardziej ekstensywna materia, mediujÄ…ca energia i mikroekstensywna
informacja; ilościowo materia i energia są potencjalnie nieskończone, za to informacja wys-
tarczy, że w ogóle się pojawi (będzie większa od 0)
L. von Bertalonfy (Ogólna teoria systemów): aby model mógł być poprawny, musi pojawić
się informacja  to ona steruje złożonymi układami materialnymi za pośrednictwem energii;
Komentarz [A2]: generalnie Sikora
ale ponieważ układ musi być dynamiczny, komponenty będą występować synchronicznie i
pomija drugą gałąz
cybernetyki zajmujÄ…cÄ…
układ będzie podlegał ciągłemu stawaniu się i zmianie hierarchii
się modelowaniem układów statycznych,
cybernetyka w takiej postaci głosi wyższość informacji w modelu, natomiast istnieje alterna- do której 99,9% tych teorii się nie stosuje
ale która nie sprawdza się do modelowania
tywne stanowisko: materialiści uważają, że najistotniejsza jest materia
świata rzeczywistego
natomiast syntezą jest uznanie obu skrajnych części za istotne; na obrazku poglądowym
wyglądałoby to mniej-więcej tak:
a z tego tylko krok do
i tak cybernetyka dostarcza nam dowodu na istnienie żydowskiego spisku
od dynamicznego układu ontologicznego tylko krok do postrzegania rzeczywistości jako ro-
zedrganej
M. Dyczkowski The doctrine of vibration: w tantrze kaszmirskiej opisany jest fraktalny i
oscylujący element, wibrujący tak by opisać rzeczywistość
stan rozwibrowania wewnątrz systemowego opisywany jest jako spanda (sans. święty)  czyli
świętość to specyficzny typ wibracji, a w takim razie sensownie jest pytać o jej częstotliwość
i amplitudÄ™
D. Tuzin badał Indian Nawaho (lata 80.): analizował cykle świąt liturgicznych, które zwykle
korelują ze zjawiskami atmosferycznymi  ale występują też święta z nimi niezwiązane i po-
zornie przypadkowe; około trzy razy do roku wędrują do świętych gór, ale terminy tych
pielgrzymek nie mają ustalonej w kalendarzu daty (cechują się dużą zmiennością czasową,
nawet rzędu 2-3 miesięcy); różnice terminów nie rozkładały się cyklicznie też w jednostkach
czasu dłuższych niż rok więc pozornie badacz znalazł się w niewesołej sytuacji, zwłaszcza, że
nie dało się też określić przyczyny wyruszenia w wędrówkę akurat o tej porze  informatorzy
twierdzili, że Nawaho po prostu wiedzą, kiedy wyruszyć; na szczęście Tuzin nie zamknął się
w swoim antropologicznym ogródku łkając cicho tylko wykorzystał swoją wiedzę z geografii
dynamiczne (badającej wpływ ruchów tektonicznych na środowisko) i przeprowadził badania
aktywności sejsmicznej gór stanowiących cel pielgrzymek; okazało się, że Indianie ruszali
wraz z początkiem ruchów górotwórczych, gdy pojawiają się odbierane podprogowo wibracje
2-4 Hz;
wnioski z badań Tuzina: obierane podprogowo bodz
ce z falowania gór są obrabiane symbo-
licznie przez Indian, co stanowi podstawÄ™ dla wytworzenia siÄ™ kultu  Sikora generalnie
twierdził, że wszelkie bodz
ce podprogowe majÄ… tendencjÄ™ do bycia wplecionym w struktury
symboliczne Komentarz [A3]: nie wróży to dobrze
zwiastunom końca religii, bo zdecydowana
z badaniami Tuzina łączą się wyniki Persingera ( 87: Neurobiology of Godbelief): badał on
większość dobierających do nas bodz
ców
padaczkę płatów skroniowych (temporal lobe epilepsy) z rozbudowanym doświadczeniem
jest poniżej progu uwagi  inaczej byśmy
szybko oszaleli; natomiast trudno uwierzyć,
auralnym pojawiającym się tuż przed atakiem (ok. 3-5s, poczucie że wszystko jest zrozumiałe
że gradient tekstury czy poczucie stałości
 analogiczne efekty przy zespole odstawiennym dla środków narkotycznych, pojawia się po
przestrzeni mogą stać się podstawą dla
aktywności symbolicznej...
ok. 72 h); eksperymentalnie udało się uzyskać stan auralny przy skierowaniu fali dz
więkowej
o częstotliwości 2-4 Hz (dla kobiet raczej niższe) na obszar czołowo-skroniowy w prawej
półkuli, bez zespołu wstrząsowego typowego dla ataku padaczkowego  czyli teoretycznie
jesteśmy w stanie wywoływać doświadczenia, które można interpretować jako numinotyczne;
Persinger analizował też opisy spotkań z UFO i doszedł do wniosku, że znacząca większość
została odnotowana przy uskokach tektonicznych wykazujących okresową aktywność oraz
przy podziemnych ciekach wodnych
obecnie głównym obszarem recepcji tych badań są teorie spiskowe, głoszące, że wielcy tego
świata przy pomocy tajemnych urządzeń mogą dowolnie sterować ludz
mi przy pomocy na-
kierowywania na nie stosownych fal
warstwicowa teoria budowy świata realnego (Hartmann 1926, Podstawowe rysy i kon-
strukcja świata realnego):\
struktura rzeczywistości jest postrzegana jako czterowarstwowa - zgodnie z kolejnymi eta-
pami ewolucji wszechświata; kryterium podziału jest tu przyrost stopnia złożoności układu
(za Darwinem i Mendlem: nieożywione -> ożywione)
1. strefa nieorganiczna (materia nieożywiona)  ewolucyjnie najwcześniejsza; Lenin de-
finiuje materie jako coś co istnieje niezależnie od podmiotu postrzegającego, czego
naturę określa konsensus fizyków; generalnie materią nieorganiczną jest to, co nie
wykazuje cech życia i, co za tym idzie, jest równie chaotyczne jako apeiron (ma cha-
rakter entropiczny)
2. materia ożywiona (organiczna)  rośliny, proste formy zwierzęce; formy tej sfery
generują własne proste podświaty
3. psychizm  rzÄ…dzi niÄ… zasada centralizacji podmiotowej/systemowej (im bardziej
złożony organizm, tym większa centralizacja)
4. sfera duchowa  sfera rozumności definiowanej jako zdolność do szukania obiektyw-
nych praw i prawd; mieści sie tu sztuka, religia...
próg hominizacji znajduje się pomiędzy sferą 3 i 4, a religia tworzy pomiędzy nimi przejście
 próg pomiędzy nieświadomym a świadomym
rekurencja podmiotowo-przedmiotowa, decydująca o możliwości zaistnienia doświadczenia
numinotycznego, tym samym stanowi o pojawieniu siÄ™ ducha
warstwy z siebie wzajemnie wynikajÄ…, nie istniejÄ… paralelnie  dla zrozumienia konieczne jest
wprowadzenie teorii emergencji systemowej
alternatywne założenie byłoby równoznaczne z uznaniem redukcjonizmu, gdyż wtedy każdą
wyższą sferę dałoby się sprowadzić do materialnej
możliwe są dwie interpretacje: jest ciągłość między poziomami (istnieje continuum stopnia
złożoności, i nie ma potrzeby tworzenia popperowskiego trzeciego świata, by budować mod-
ele matematyczne) lub rozwój jest nieciągły (skokowy, i nie da się zunifikować wiedzy) -
generalnie przekłada się to na spór między ilościowym a jakościowym opisem świata
teoria emergencji systemowej  zasadnicze tezy badawcze: Komentarz [A4]: swojÄ… drogÄ…, nie
wierzcie Wikipedii  myślenie nie koniecz-
1. każdy poziom organizuje poziomy niższe i sam sobą generuje nową, specyficzną
nie jest przykładem zjawiska emergentnego
jakość
(chyba, że dla prof. Ducha)
2. złożoność systemów wzrasta do góry (najbardziej złożony jest ludzki mózg)
Komentarz [A5]: połączenia między
najniższymi jednostkami w centralnym
3. na każdym poziomie organizacja zależy od organizacji poziomów niższych
układzie nerwowym są bardziej złożone niż
4. na każdym poziomie organizacji poziom niższy jest kierowany przez poziom wyższy,
relacje między makroskopowymi układami
choć poziom wyższy niekoniecznie jest tego świadomy i potrafi wyjaśnić mechanizm w naszym wszechświecie  nawet fizycy, z
bólem ale jednak, to przyznają`
tej kontroli (i tak człowiek superweniuje swoją kostkę, choć nie bardzo radzi sobie z
opisem ruchów mięśni w czasie chociażby marszu)
5. na każdym poziomie organizacji mechanizmy leżą o jeden poziom niżej i służą pozi-
omowi o jeden wyższej (metodologia: należy analizować mechanikę poziomu niżej)
6. nie można zredukować poziomu wyższego do poziomu niższego bez zatracenia jego
specyfiki
7. zdarzenia na poziomie wyższym wpływają na niższe poziomy
8. jeżeli system zostaje poddany działaniu czynnika zewnętrznego, reakcja następuje na
odpowiadajÄ…cym mu poziomie (na bodziec semantyczny odpowiedz
językowa etc.)
5.03 Aksjologia, epistemologia, semiotyka, Peirce
schemat aksjologiczny przyjmujemy za Maxem Schellerem
(1924 Formalizm w etyce i formalna etyka wartości)
VII
był on w sporze z Kantem albowiem uznawał fenomenalne
VI
istnienie wartości apriorycznych  uważał, że w polu fenomenu
V
można ująć zjawiska wartościowania (i opisać ich strukturę),
IV
wynikające z porządku rzeczywistości a nie działań rozumu
można zbudować drabinę (piramidę) aksjologiczną, mogącą III
służyć do komparatystycznej analizy różnych etyk
II
różne światy konstruują się w oparciu o różne poziomy
I
podstawową spolaryzowaną dziedziną jest neutralność, która
wymusza ruch w którymś kierunku
poziom wartości hedonistycznych (podstawowy), najniższy poziom rozwoju
człowieka
przyjemne  neutralne  nieprzyjemne
I poziom utylitarny, tak jak poziomem 0 kieruje nim funkcja celu
przydatne  neutralne  zbędne
II poziom ekonomiczny: współczesna kultura jak żadna inna zmaksymalizowała wartość
zysku, podstawą oceny człowieka jak to, ile można na nim zarobić  nasza cywilizacja
jest zafiksowana na tym poziomie
Apokalipsa św. Jana: kto nie ma numeru bestii, nie może sprzedawać ani kupować 
666 można zapisać na dwa sposoby: ? czyli bestia (anagram: zysk) oraz satur czyli
ukryty; apokaliptyczna bestia to więc ukryty zysk
zysk  neutralne - strata
III poziom wartości witalnych
pełnia/zdrowie  neutralne - choroba
IV sfera wartości estetycznych
piękno/harmonia/struktura  neutralne  brzydota/dysharmonia/chaos
V sfera wartości poznawczych, najlepszym przykładem oparcia się na niej jest świat lo-
giki, dążący do obiektywności
prawda  neutralne - fałsz
VI sfera wartości etycznych, opisująca działania człowieka
dobro  neutralne - zło
VII sfera sacrum, profanum jest tu rozumiane religijnie a nie tabuistycznie
sacrum  neutralne  profanum
poziomy I  III składają się na makrosferę wartości życiowych (niższych), sfery IV  VII to
sfery wyższe
zgodnie z zasadą emergencji sfery wyższe są fundowane na sferach niższych, osiągając w ten
sposób optymalny układ
ale możliwy jest też wolicjonalny wybór, aby ograniczyć sfery niższe na rzecz wyższych
(pustelnik, który medytując minimalizuje ruch i odżywianie)  człowiek wybiera sobie
ekumenę wartości, w której żyje
tutaj Sikora wspomniał, że można z tym modelem robić coś kreatywnego przy pomocy kla-
sycznej wersji teorii dysonansu poznawczego oraz wariancji semiotycznej, ale nie mam bla-
dego pojęcia jak to zoperacjonalizować
wartości pokoju i wojny zostały zaliczone do poziomu III (Geniusz niemieckiej wojny), ale to
wojna jest wartościowana pozytywnie, deprecjonując pokój
z tego modelu wynika, że religia wywodzi się z etyki  co widać porównując rytuał z
moralnością, gdyż oba organizują postawy społeczne
schemat epistemologiczny wiąże się ze znanym i kochanym Ernstem Cassirerem - neokan-
tysta ze szkoły marburskiej, potem związany z fenomenologią poznania
napisał trzy tomy Filozofii form społecznych, z których nas interesuje Esej o człowieku
w jego systemie symboliczna percepcja rzeczywistości odpowiada kantowskim kategoriom
umysłu
kultura (która jest specyficzna dla gatunku ludzkiego) jest ekstensją form symbolicznych da-
nych gatunkowi ludzkiemu a priori  są to gatunkowe struktury filtrowania języka np. język
(rozumiany zgodnie ze strukturalizmem francuskim i czeskim oraz szkołą tartuską), sztuka,
nauka, historia (która dzięki pismu umożliwia sięganie pamięcią poza standardowe trzy do
pięciu pokoleń); dla komponentu numinotycznego: mit i religia
mit i religia to dwie formy doświadczania numenu  w micie postrzegany jest kolektywnie, w
religii przez kontakt z Bogiem osobowym wyodrębnia się jednostka
jak widać numen jawi się tu w sposób niejednorodny, aczkolwiek te dwa rodzaje mają raczej
charakter typów idealnych i mogą występować ich różne przemieszane warianty
semiotyka 
klasyczny podział semiotyki wg Morrisa na trzy działy:
1. semantyka  znaczenie znaku Komentarz [A6]: strukturaliści mieli
brzydki zwyczaj, by sprowadzać semantykę
2. syntaktyka  relacje między znakami
do syntaktyki
3. pragmatyka  pozasystemowe elementy istotne dla użycia znaku, jej filozoficzne
Komentarz [A7]: dzieli siÄ™ na
ujęcie zapoczątkował Fodor
pragmatyczną  badającą użycia znaku w
relacji nadawca-odbiorca i o tym nam
początki semiotyki wiążą się ze stoicyzmem
opowiadał Sikora, oraz semantyczną 
po średniowiecznej stagnacji, kiedy to umysły uczonych były zaabsorbowane sporem o un-
badającą zmiany znaczenia znaku zależnie
iwersalia, tematykę odkurzył John Locke w Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego od kontekstu;
sporo osób nie uważa jej za przedmiot
współczesna teoria znaku ma aż dwóch ojców  amerykańskiego pragmatystę Charlesa
językoznawstwa, ale psychologii i chce
Peirce a (filozof) oraz francuskiego strukturalistę Ferdynanda de Saussure a (językoznawca,
wyrzucić z semiotyki
zaczynał od językoznawstwa diachronicznego i badań nad językami indoeuropejskimi)
Komentarz [A8]: który jest ważniejszy
jeśli chodzi o ontologię znaku w ich rozważaniach, dominował paradygmat reprezentacji i niż się wydaje, bo to właśnie stoicy są
autorami triadycznej koncepcji znaku,
zastępstwa
wyróżniając z element znaczący, element
znaczony oraz znaczenie
cóż to jest znak? definicja Peirce a: to coś co zastępuje na zasadzie reprezentacji coś komuś w
jakimś czasie pod pewnym względem  ale taka definicja jest jakoś zbyt ekstensywna, za to
mało sztywna; jest raczej wskazówką metodologiczno-heurystyczną
znak to reprezentacja/odwzorowanie (funkcja: przyporzÄ…dkowanie jednego elementu drugie-
mu) oraz zastąpienie (może coś wyprzeć/wyeliminować  Mistrz porównywał go do komórek
rakowych)
co do budowy znaku są dwie szkoły: kontynentalna (filozofia mentalistyczna, za Saussurem) i
amerykańska (behawioryzm, za Peircem)
Saussure: relacja znaczonego (signifie) i znaczÄ…cego (signifiant)
np. znaczące: pies - graficzny zespół/ciąg fonemów (odsyła do czegoś co reprezentuje, ale
czym samo nie jest)
znaczone: pies konkretny lub gatunkowy  z tym, że nie mówimy tu o psie realnym (empi-
rycznym) ale jego reprezentacji w umyśle powstałej po usłyszeniu dz
więku  pies
neokantyście twierdzili, że nawet kiedy słyszymy dz
więk to jest on już naszą reprezentacją
realnego dz
więki w naszym aparacie percepcyjnym
w obu przypadkach do rzeczywistości odsyła nas dopiero wtórnie ten ciąg skojarzeń, a kiedy
kosztem fali dz
więkowej skupiamy się na dz
więki  słyszanym w umyśle  już tylko krok do
mentalizmu, który faktycznie kwitł wśród uczniów Saussure a Komentarz [A9]: no i solipsyzm, nie
zapominajmy o solipsyzmie, tak
umiłowanym przez filozofię europejską do
Peirce: znak ma triadycznÄ…, quasi fraktalnÄ… strukturÄ™
czasów Russela
dla autora stworzenie tak klarownego systemu nie skończyło się dobrze: jego ostatnią pracą
jest Zagadka Sfinksa, pokazująca ujawnianie się systemów triadycznych w różnych kulturach
świata  a także systemach religijnych (pan miał lekką obsesję na punkcie Trójcy Świętej oraz
mitologii indyjskiej)
reprezentamen (forma znaku)
wewnętrznie każdy element także dzieli się na typy:
reprezentamen 
1. egzemplarz znaku  jednorazowe pojawie-
nie siÄ™, o niepowtarzalnych cechach cza-
soprzestrzennych
2. typ znaku  wszystkie przeszłe, teraz
niejsze
i przyszłe użycia w konkretnej formie
przedmiot znaku interpretant
3. rodzaj znaku  wszelkie możliwe jego
przedstawienia we wszystkich możliwych
kodach
przedmiot 
1. wewnętrzny (równoważny konotacji)  reprezentacja mentalna, będąca interpretacją Komentarz [A10]: ale tylko przy bardzo
specyficznym rozumieniu znaczenia,
znaku
współcześnie niewiele osób się by z tym
2. zewnętrzny (równoważny denotacji)  konkretny oznaczany egzemplarz
zgodziło
co oczywiste, konotat i denotat nie muszą się pokrywać
inny podział możemy przeprowadzić ze względu na relację reprezentamenu i przedmiotu:
1. znaki indeksalne (indeksy)  zbudowane na zasadzie pars pro toto lub post hoc ergo
propter hoc, bez nadania intencjonalnego, wyrwane z łańcucha przyczynowego np.
dym znaczy pożar (pierwotna forma abstrakcji  reprezentacja kompleksu przez
oderwaną od niego jedną część/cechę)
2. relacja izomorfizmu/podobieństwa
12.03 Semiotyka, Peirce, język naturalny
rozróżnienie intensji/ekstencji (Kripke) oraz konotacji/denotacji (Mill)
znaki dzielÄ… siÄ™ na:
1. indeksy
2. ikony  warstwa nadbudowana nad znakami indeksalnymi, budowana zgodnie z zasa-
dami metaforyzacji
3. znaki właściwe  cechują się całkowitą arbitralnością, absolutną wolnością konotacji
indeksy i ikony to znaki zdegenerowane
interpretant  znak lub ciąg znaków wynikający z procesu interpretacji relacji pomiędzy re-
prezentamenem a przedmiotem (znaki na które przekładamy znak w procesie interpretacji);
dzieli siÄ™ na trzy typy:
1. intelektualny  dowolna słownikowa definicja, dowolny ciąg asocjacyjny (obrazowy
lub intelektualny/konceptualny  albowiem reprezentacje mogą być werbalne lub ob-
razowe) Komentarz [A11]: w sumie jest też
trzeci typ, wyróżniany jako oddzielny 
2. emocjonalny  znakami są stany emocjonalne, będące reakcją na daną strukturę i sko-
reprezentacje symboliczne
jarzone z nią wyobrażenia
3. zachowaniowy/dynamiczny  ciąg zachowań towarzyszących interpretacji (ucieczka
słysząc ciąg głosek  lew )
przy omawianiu i. intelektualnego warto wspomnieć o dual-coding theory (dwutorowe przet-
warzanie informacji) A. Paivio  głosi ona współwystępowanie procesów komputacyjnych i
jakiejÅ› formy reprezentacji obrazowej
badania Kosslyna (Image and Brain) nad wyobraz
nią i obserwacją przy użyciu neuroobrazo-
wania pokazały, że obu tym procesom towarzyszą te same szlaki asocjacyjne (głównie pola
V4, V7 i V9 w płacie potylicznym)
pojęcia natomiast generalnie są konceptualizowane językowo
w religioznawstwie analiza znaków, ich interpretantów oraz postulowanego sposobu ich in-
terpretacji jest polem badań tak dobrze rokującym co i niedocenianym  śmierć endogenna
może być rozumiana jako wynik translacji interpretantu intelektualnego w emocjonalny i dy-
namiczny
M. Bense Świat przez pryzmat znaku  pan reprezentował scholastykę peirce ańską, próbował
opisać ontologię świata w tym systemie znakowym (ontosemiotyka)
faneroskopia (fenomenologia alternatywna dla Husserla)  próba opisu rzeczywistości w ka-
tegoriach reprezentamen, przedmiot, interpretacja (ale interpretatorzy Peirce a do tej pory nie
są zgodni, jak miałoby to wyglądać...)
Trójcę Świętą można rozłożyć na części składowe: Duch byłby interpretantem (moc
pozwalająca ortodoksyjnie interpretować Pismo), Ojciec przedmiotem, a Syn reprezentame-
nem (choć to nie jest oczywiste i możliwe jest odwrotne przyporządkowanie: Ojciec  repre-
zentamen, Syn  przedmiot); natomiast problemem dla analizy semiotycznej jest dynamika
Trójcy, nie wiadomo też jaka jest relacja między Synem a Ojcem (część? izomorfizm? indeks
czy ikona?)
inne teorie znaku  np. Jung: podział na symbol, alegorie, znak
jak to Jung, był on apologetą wieloznaczności
jest problem z wyodrębnieniem uniwersaliów językowych  konieczne jest wyodrębnienie
zasobu cech definicyjnych języka, pozwalających na odróżnienie języka naturalnego od in-
nych systemów komunikacyjnych (zwierząt, na ten przykład)
w latach 50.-70. szalały spory między badaczami, których kreatywną syntezą jest system za-
proponowany przez Ch. Hocketta (1975 Uniwersalia językowe)
wyróżnił on trzynaście cech dystynktywnych, ułożonych hierarchicznie:
1. arbitralność (cecha znaku właściwego u Peirce a)  to co nie jest arbitralne w języku
na status wtórny; problem w tym, że w języku nauki też jest w miarę arbitralny dobór
aksjomatów; za to języki mistyczne opierają się na założeniu generatywnej mocy
języka, co rodzi problem relacji bytu i słowa oraz kreacji przez wypowiedz
(relacja
byt  słowo byłaby nieciągła)
2. dwustopniowość (funkcjonalizm?)  semantyczne elementy składowe dają po złożeniu
całość znaczącą (wg badań wszystkie języki naturalne posługują się standardowymi
72 głoskami, wyjątek stanowią tylko kliki używane przez niektóre plemiona
afrykańskie)
3. produktywność/generatywność (Chomsky)  z ograniczonego zespołu jednostek
można nieskończone ciągi wypowiedzi (teoretycznie aż do jednego zdania
opisującego całą rzeczywistość  takie na przykład trzy biblijne wersety tworzące Imię
Boga); problem tylko czy linearnym ciągiem można opisać wielowymiarową
rzeczywistość
4. nieciągłość jako fonologiczna podstawa znaczenia (Sapir, strukturalizm francuski) 
całą fonologię można zapisać cyfrowo (w kodzie zero-jedynkowym), tworząc kod
różnicujący cech głosek (dz
więczne/bezdz
więczne, wargowe/zębowe...)
5. znaczącość/odniesienie  język to system reprezentacji
6. zdalność  czasowa lub przestrzenna, czyli można w języku wyrazić przyszłość,
przeszłość i teraz
niejszość, równie dobrze co opowiadać o różnych miejscach na
świecie (a jak pisała Langer, choć komunikacja jest widoczna już u prymatów, to
człowiek dzięki pamięci może przekroczyć ograniczenia teraz
niejszości)
7. przemienność  osoba w przestrzeni komunikacji na przemian staje się nadawcą i
odbiorcą (rozdwojenie konsekucyjne/następcze) Komentarz [A12]: Google nie zna tego
słowa.... czuję się usprawiedliwiona, jeśli je
8. całkowite sprzężenie zwrotne/przemienność synchroniczna  nadawca sam siebie
przekręciłam
słysząc jest równocześnie nadawcą i odbiorcą; pkt 7 i 8 wyznaczają próg hominizacji,
związany z myśleniem (monolog wewnętrzny, endofazja  mówienie do siebie; ja
staje siÄ™ rozdwojone na podmiot i przedmiot)
w buddyzmie satori to wyłączenie monologu wewnętrznego (lub włączenie się doń
jakiegoÅ› trzeciego elementu)
szukając przyczyny endofazji (stanowiącej próg hominizacji), powinniśmy się zwrócić
w stronę badań nad początkami języka; jeśli przyjmiemy tezę, że język powstał na ba-
zie iskania, endofazja będzie samoiskaniem;
R. Dunbar Grooming, gossip and evolution of language: u paleoantropów (tak jak u
prymatów) komunikacja i ustalanie hierarchii w grupie odbywało się przez ustalenie
porządku iskania; metoda ta była skuteczna w małej grupe zbieraczo-łowieckiej (max.
100-150 os.), ale gdy warunki naturalne stały się bardziej sprzyjające i nastąpił skok
demograficzny pojawiła się konieczność wytworzenia innego sposobu komunikacji;
system iskania się załamał i powstał język jako proteza iskania informacyjnego; ślady
iskania widzimy w podstawowym module zbierania informacji "kto z kim (plotko-
wanie); wywodzenie także języka z potrzeby usprawnienia kontaktów społecznych
jest logiczne, jeśli wez
miemy pod uwagę jak ważne u ludzi są relacje z grupą  nawet
krótkotrwała deprywacja społeczna wywołuje tiki (podobne do iskania)
teoria Sikory: emfazja jest funkcją semantyzacji i desemantyzacji, gdyż skutkuje wy-
dzielaniem się opiatów endogennych (wg Mistrza niezbędnych dla prawidłowej pracy
mózgu... cóż); jeśli uznamy religię za regulatora kontaktów społecznych, to faktycznie
jest ona  opium dla ludu ; ma to pewne poparcie w badaniach na temat wydzielania
endorfin w czasie rytuałów religijnych (neuromodulowanie, badania Frecski i Kulcsar
nad rytuałami uzdrawiającymi)
9. specjalizacja  język naturalny realizuje maksymalny efekt przy minimalnym
nakładzie energii (szept może wywołać wojnę; różnica między przyczyną a skutkiem
= gradient specjalizacji systemu)
19.03 Język naturalny, metafora, WODA TO CZAS
10. przekaz kulturowy  pomimo genetycznej zdolności do uczenia się języka (Chomsky),
zależy on od systemu kulturowego, w obrębie którego się ktoś urodził
11. wyuczalność  nikt nie ma od urodzenia pełnej kompetencji językowej (choć nikt nie
przeprowadził jeszcze badań ilościowych na ten temat)
12. samozwrotność (metajęzykowość)  w kodzie językowym można mówić nie tylko o
rzeczywistości pozasystemowej, ale też o systemie (chociażby gramatyki), można
przekroczyć poziom języka korzystając z jego środków
13. nadużywalność (może najważniejsza cecha)  można w nim kłamać, można
konstruować fikcyjne światy (za taki szczególny przykład nadużycia języka można
uważać mit)
warstwicowa teoria budowy języka  język naturalny jest jedynym kodem z czterema
warstwami:
I poziom fonetyczny  świat dz
więków, potencjalnie nieskończony (choć można
wyróżnić 72 dz
więki główne, stanowiące matrycę fonologiczną dla języków natural-
nych  jednak żaden język nie zawiera wszystkich z nich, zwykle język opiera się na
20-30 dz
więkach i ich opozycjach)
II poziom morfologiczny  system leksemów (z końcówkami)
III poziom składniowy  zdania (struktury syntaktyczne Podmiot + Orzeczenie +
Dopełnienie), pojawia się już na rudymentarnym poziomie u prymatów (choćby wy-
powiedzi Kenzie)
IV poziom tekstualny
oczywiście żaden poziom nie jest zrozumiały bez pozostałych
metafora jako proces przetwarzania informacji
w filozofii badania nad metaforą: Hans Blumenberg Praca nad mitem, Wzorce do badań z
metaforologii
teza: wszelkie narracje religijne i filozoficzne to wariacje podstawowych metafor  konieczne
stworzenie gramatyki metafor centralnych i budowa metanarracji, aż do stworzenia nauki
uniwersalnej, zdolnej przeprowadzić analizę istniejące narracje by wyciągnąć metaforę naj-
bardziej pierwotnÄ…
wcześniejsza, kontynentalna teoria metafory została zastąpiona koncepcją Lakoffa i Johnsona
metafora składa się z dwóch struktur: dziedziny z
ródłowej (source domain) i dziedziny doce-
lowej (target domain)
metaforyzacja polega na czerpaniu schematów z domeny z
ródłowej by wyrazić domenę
docelowÄ… (przyporzÄ…dkowanie z dziedziny z
ródłowej na zbiór dziedziny docelowej)
przykład metafory: WODA TO CZAS (czas płynie, strumień czasu...)
w fizyce czas jest definiowany jako to, co mierzÄ… zegary
natomiast ta metafora opiera się na rzutowaniu tego, że woda na różne stany (lub przybiera
określony stan)
metafora to szczególny przypadek analogii (pomiędzy zbiorami rozumianymi jak w teorii
mnogości)  metafora to funkcja
jest to archaiczny sposób konceptualizacji nieznanego zjawiska (czasu), widać wzrost gra-
dientu abstrakcji od dziedziny z
ródłowej do docelowej (woda czas)
rzeka czasu, jezioro czasu, morze czasu
problemem jest określenie pierwotnego poziomu konceptualizacji (komuś skojarzył się czas,
gdy patrzył na rzekę?)
niejasne reguły przyporządkowania wymagały włączenia koncepcji pól generatywnych (G.
Faulconer) oraz dodatkowego modelu odpowiedzialnego za atrybucję procesów asocjacyj-
nych
CZAS TO WODA + CZAS TO PIENI
DZ przepływ pieniądza (ciągły)
Eliade: symbolika wody zwiÄ…zana z mitami kosmologicznymi (kosmogeneza  NN Poetyka
wody)
dominująca symbolika: potencjalność, regeneracja, odnowienie przez kontakt, płodność, de-
strukcja, śmierć, kompleks odrodzenia przez przejście przez wodę (chrzest etc.)
związek z czasowości (linearną/alinearną/spiralizującą), pierwotną dla urzeczywistnienia as-
pektów żywiołu wody
w Europie panta rhei  trwanie jako koncept fluidalny, aż do trwania rzeczywistego H. Berg-
sona
tantra hinduistyczna (za: Woodrof)  centralna postać Sarasvati (Magna Mater), będąca
równocześnie Panią Wód i Panią Rzeki Sarasvari; reprezentowana przez Wenus;
oczyszczająca mądrość i rodzicielka słowa (Vak  słowo, rodzi się z wody), rodzicielka logo-
su (o strukturze kryształu, narodziny świata to przejście od płynnego do krystalicznego)
analogicznie jest u Dogonów i gnostyków (Miriam  Mariam aram.  gorzkie morze ; test
gorzkiej wody przeprowadzano na kobietach, które zaszły w ciążę i złożyły pozew o gwałt)
Sarasvati jest utożsamiana z boginią Kali  Pani Czasu (kala  sans. czas), cień Sarasvati,
aspekt nihilistyczno-orgiastyczny i transowy
jeśli Kali i Sarasvati to jedna bogini, wtedy czas i woda są tożsame
w ciele ludzkim reprezentacją obu aspektów (wody i czasu) jest wężokształtna moc kundalini
siakti, zwinięta w osiem splotów ( ósemkowe cykle Wenus)
w filozofii siakti utożsamiano z m.in. Mayą/Prakriti (współczynnik rzeczywistości, iluzorycz-
ny świat zjawisk)
z drugiej strony twórczy Logos był przedstawiany jako immanentny złoty zarodek, będący
koniunkcją najwyższego słowa Vak oraz najwyższego dz
więku Sadha (ich odpowiednikiem
jest mantra Om)
kategorie te są reprezentowane przez koło czasu, standardowego uroborosa oraz różaniec tan-
tryczny, a na poziomie korpusu tektsowego  Wedy.
judaizm  trzynastym znakiem alfabetu hebrajskiego jest znak mem
jego pola semantyczne:
" numeryczne: 40
" fonetyczne: dz
więk mim
" ikoniczne: dwa warianty Å»Þ
" konceptualizacje: mayin  hebr. wody
użycie np.: em  hebr. mama, om  hebr. lud
Komentarz [A13]: aczkolwiek Wikipe-
dia twierdzi, że to mw/mu, a sam znak m
odpowiednik hieroglificzny (średniegipski):
zapisywało się jako sowę
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pismo_hierogli
na początku warto zwrócić uwagę, że większość dz
więków mantrycznych ma wygłos m
ficzne
(może powoduje to stymulację przez rozwibrowanie mózgoczaszki?)
Komentarz [A14]: pomruczmy sobie
liczba 40 w Biblii: 40 dni i 40 nocy padały deszcze potopu; Szczepan kamienowany mówił,
przed egzaminem...
że Mojżesz miał 40 lat w dzień epifanii (i dostał wężową laskę!), Mojżesz spędził na Synaju
40 dni i 40 nocy, 40 lat błąkał się Izrael po pustyni, 40 dni kuszono Jezusa na pustyni, 40 dni
po zmartwychwstaniu Jezus ukazuje siÄ™ uczniom (i chodzi po wodach!)...
symbol okresu przygotowania, procesu niezbędnego by mógł pojawić się odmienny
jakościowo stan (np. przymierze noachickie potwierdzone tęczą, wg komentatorów rabinicz-
nych kończące okres stwarzania świata)
homofony: matka (wody płodowe?), lud, yamim (czasy, epoki, okresy, w l.mn. dni
księżycowe)
chrześcijaństwo  Grzegorz Wielki pisał, że Jezus po zmartwychwstaniu stał na brzegu, a
uczniowie płynęli w łodzi, ponieważ morze symbolizuje teraz
niejszość, jest wzburzone na
znak śmiertelnego życia, a stały brzeg oznacza stałość (i koniec teraz
niejszości): czyli Jezus
nie jest już wśród ludzi
życie wyznaczane jest przez skłonności ciała, wystawionego na  fale udręczeń
ludzie to ryby żyjące w morzu, Kościół jest wybierającą je siecią, chroniącą ludzi przed fatal-
nym zanurzeniem w głębiny wiecznej śmierci apostołowie systemowo musieli być ryba-
kami
buddyzm tybetański  Tybietańska Księga Umarłych porównuje duszę spotykającą
bodhisattwę do ryby na suchym, pustynnym piasku ciągnionej za usta hakiem miłosierdzia
islam (rozpatrywany tu w kontekście wpływów judaizmu, gł. sufizm pendżabski)  trzynasty
znak alfabetu mim ( @ @ @ @ćþ E), symbolicznie interpretowany jako Å‚upina spowijajÄ…ce stworze-
nie
w hadisach prorok mówi: ćþ ' ' (Jestem Ahmad bez mim)  Ahad ar. jedyny, zjednoc-
zony, jedno z imion Boga  czyli Mohammad wewnętrznie jest Bogiem
poemat Ogródek tajemnic: jeden E zawiera cały świat, który jest w nim zatopiony
w sufickiej nakszbanijji E interpretuje siÄ™ jako 40 stopni boskich emanacji, oddzielajÄ…cych
uniwersalny intelekt aq od umysłu Boga; oczyszczenie konieczne by osiągnąć dwa
najwyższe stany umysłu trwa 40 dni
mistyka żydowska  w Dziele początków (reprezentującym kabałę profektyczną, drugi typ
mistyki żydowskiej obok mistyki tronu bożego/merkawy) przedstawiono medytację przez
wpatrywanie się w płynącą wodę
w Bereszit Rabba: przy spekulacjach związanych z pierwszym rozdziałem Księgi Rodzaju
(kreacja świata przez dz
więki) mem związane jest z grzechem pierworodnym w Raju
mem mówił Adamowi o śmierci, unosił się nad jego głową, gdy ... i gdy Ewa zabrała (va-
tikaw) owoc i zjadła (va-tohal) i dała (va-titen) Adamowi i otworzyły się ich oczy (va-
tiqatahnah?)
mem jest oznacza człowieka jako śmiertelnika (litera śmierci: Adam)
czekajÄ… waw Õ i taw Ä™ by sie poÅ‚Ä…czyć  powstaje m-w-t (mawet  hebr. Å›mierć)
upadek połączenie struktur fonologicznych śmierć
Anioł Śmierci Malakh Mawet: MM
26.03 WODA TO CZAS
analiza przykładu: Lb 25
szaman Balaam (człowiek stojący poza układem odniesienia, człowiek, który pada i staje z
otwartym okiem) próbuje wypowiedzieć słowa mocy przeciw armii Izraela, ale Bóg zmienia
je w jego ustach w moc dla Izraela
próba wyprowadzenia Izraela z ortodoksji przez wysłanie im kobiet z innymi kultami, które
nakłaniały Izraelitów do składania ofiar innym bogom (Baal-Peor  Pan Peoru  Pan Otwiera-
jacy Odbyt, rytualna defekacja)
Izrael przykleił się (dewak) do Baal Peora
dewekut  sklejenie się, w tradycji mistycznej przylgnięcie do Boga, communio lub jako
dwóch równoprawnych partnerów dialogu
Mojżesz każde zabijać odstępców, a zazdrosny Bóg zsyła na nich zarazę; Pinchas widząc
Izraelitę i Moabitkę przebija ich obu w ich namiocie włócznią przez łono, po czym zaraz usta-
je; Bóg zawiera z Pinchasem pełne przymierze, gwarantujące jego potomkom kapłaństwo na
wieki bo okazał sie zazdrosny o swego Boga (inni wieczni kapłani to Melchizedek, Aaron,
Chrystus  najwyższa godność i wartość)
Pinchas widział znaki zapowiadające zarazę (Anioła Śmierci mem, chcącego połaczyć się z
waw i taw), zamiast tego stworzył słowo maweh (lanca/włócznia  ma tę samą wartość gema-
trycznÄ…, co jego imiÄ™)
mem w formie otwartej Þ wypeÅ‚niony krwiÄ…  znak AnioÅ‚a Åšmierci, Pinchas wypowiedziaÅ‚
nad nim sekretne imię, sprowadziwszy go w ten sposób we własne ciało  w sektach chrzciel-
nych (Palestyna) inicjowany przyoblekał się w Imię Boże by być bezpiecznym (symbolika
podróży przez morze; pierwotne imię nadawane było teoforyczne, związek imienia z wodą)
Sodha Maldush (Tajemnica Odzienia): praktyka zyskania mocy przez chrzest, inicjowany w
imię w wodzie wypisuje na szacie arcykapłańskiej imiona Boga; po siedmiu dniach całkowi-
tego postu (pełne wewnętrzne oczyszczenie) zstępuje do wodzie, by sięgała mu lędz
wi i przy-
obleka się w szlachetne imię (imiona z szaty rozpuściły się w wodzie  osmoza imienia przez
medium akwatyczne)
Scholem: w mistyce trwałe przekonanie o istnieniu tajemnego imienia Boga (12, 14 lub 42
znaki); Imię tworzą trzy wersety po 72 znaki (fragment Ezechiela o chórach, fragment z Wyj-
ścia o Aniele Bożym i słupie obłoku przy przechodzeniu przez morze sitowia, rozstąpienie
wód też z Wyjścia  J. Fossum The Name of God and the Angel of the Lord)
szem (eg. trójząb nad wodami)  hebr. imię
postać bezczasowego mediatora pomiędzy bogiem a człowiekiem, będącego hipostazą Imie-
nia w aniele (posłańcu), w tradycji żydowskiej reprezentowanego przez Metatrona (Henocha,
Melchizedeka) i Pankratora (Ap); szczególnie często pojawia się w gnozie
demiurg, nie będący w konflikcie z Bogiem (protognostycyzm, bez dualizmu)  demirg jest
ukochanym synem, reprezentacją Boga (w tej interpretacji dualizm pojawia się w gnozie póz
-
niej), postać łączona z reprezentacją wód jako pieczętujący w stwórczym akcie prawody (ot-
chłań) przez imię (Ewangelia Prawdy: generatywna moc słowa wobec chaosu)
Jonasz widzi tę pieczęć powstrzymujacą otchłań
Logos ma ekspresję foniczną  głos/dz
więk Najwyższego, Bereshit Rabba utożsamia go z
Metatronem
Pinchas zniewalający mem za pomocą szem, posługuje się jego mocą  jak w chrześcijań-
stwie Michał (tradycyjny pomocnik Boga w kreacji)
Metatron panuje nad czasem: Eliasz to ten, który może rodzić się oraz umierać gdzie i kiedy
chce
szem panuje nad chaosem, Chrystus panuje nad wodami
przed kreacją Bóg miał wiele imion, najbardziej czcigone to Sael
na skutek wydarzeń w Ogrodzie do wnętrza wtargnęło mem (Samael)  i tak imię Boga stało
siÄ™ epifaniÄ… satanistycznÄ…
- sam  hebr. narkotyk, lek, substancja toksyczna (grecki farmakos)
- el  moc, Bóg
 narkotyk boga ,  bóg-narkotyk
Księga Bahir: Samael przybywa jako dosiadający węża
 Tajemnica emanacji lewej strony  Samael homofonem smoka (hebr. lewo)  Å‚Ä…czony z
lewymi emanacjami, powołujący do życia własne drzewo sefiroth (sitra ahrah  inna strona)
Palma Debory (XIII w., komentarz Mojżesza Kordowero w oparciu o analizę Kpł 16)
dwa rodzaje ofiar na Jom Kippur: za Aarona oraz kozioł ofiarny
parochet  zasłona
kiporet  miejsce składania ofiary
zasłona anagramem ofiary
gdy Chrystus kona rozdarła się zasłona Świątyni
kapłan, gdy wchodzi do Świątyni, był odwieszony dzwoneczkami i obwiązany liną  gdyby
przestał się ruszać, należało go co prędzej wyciagnąć
kozły  jeden ofiarowany w świątyni, drugi obłożony grzechami Izraela był wypędzany na
pustyniÄ™ do Azazela
fragment Księgi Daniela 2
Azazel czasami było także określeniem kozła
powtórzone az (moc seksualna kozła) oraz el (moc)  bóg o mocy seksualnej kozła
faraon wcieleniem zła systemowego (władzy), analogicznie do Hamana
człowiek przyjmuje winy by doznać oczyszczenia (granicą ascezy żydowskiej było studiowa-
nie Tory  gdy przestawało być możliwe, należało skończyć z umartwianiem), za niektóre
winy karą było tylko cierpienie i śmierć
Zohar: to, co nosi kozioł jest częścią Samaela w jego koz
lej postaci
winy z kozła spadają na Samaela, co prowadzi do jego samounicestwienia  tak jak miecz po
egzekucji czy kamień po ukamienowaniu powinny zostać zniszczone, by unicestwić tkwiącą
w nich po sÄ…dzie moc
w przyszłości odbędzie się Sąd nad Samaelem i złoczyńcami, rzuci się ich do otchłani bo
grzesznicy są jak niespokojne, błotniste morze
los grzesznika uosabia los Izraela, który przechodzi przez czyściec
Samael jest równocześnie sędzią i ofiarą wyroku (przez koz
lÄ… reprezentacjÄ™), czas historii to
arena sÄ…du  morze, przyjmujÄ…ce winy przechodzÄ…cego przez nie Izraela, kroczÄ…cego ku Bogu
czas linearny w toku dziejów sam się unicestwia
Ap 17,15 Wody, które widziałeś, (...)to są ludy i tłumy, narody i języki.
2.04 WODA TO CZAS, układ sefiroth
negatywna waloryzacja czasu w średniowiecznej mistyce żydowskiej (kabale)
woda jako wyraz czasu historycznego, domena Samaela (kompleks samozagłady historycznej
Ap 17)
symbolizacja mem  ontologia kabalistyczna: pleroma (odwzorowanie gnostyckie to drzewo
sefiroth), pełnia życia bóstwa lub twór powstały z nicości (emanacja, przy założeniu silnej
ciągłości z bóstwem jak u Plotyna)
zakładamy istnienie niewyrażalnego komponentu, bez właściwości, apofatycznego: Ein Sof
(ein  negacja, sof  kres, ein sof  hebr. bezkres), nieskończoność
Ein Sof to absolutna nieskończoność wszystkich możliwych nieskończoności
ograniczenie nieskończoności (Luria), by wytworzyć skończoność: cimcum (dwa razy c-m,
egipski hieroglif: hak rzucony w wodÄ™; com  skrajna praktyka ascetyczna)
cimcum jako złożenie ofiary z nieskończoności na rzecz skończoności
wcześniej w tradycji: ograniczenie chwały Pańskiej do jednej emanacji (Arka Przymierza, bo
Bóg w świecie skończonym musi się samoograniczyć i podlegać ułomnością tego swiata, by
móc walczyć z innymi bogami)
kresność  przedstawiana jako okrąg, granica wyznacza przestrzeń
kabalistyczny język kosmogoniczny = język ofiary (Kpł)
tehiru  przestrzeń (stan równowagi, to co miedzy nieczystym a najczystszym),
nic nie zostało z bezkresu w kresie poza wonią rejah (ruah  duch, reah  inter-
wał, odstęp zasada generująca przestrzeń)
w gnozie walentyniańskiej w rzeczywistości demiurgicznej za-
pach/promieniowanie
opis kosmogoniczny z Sefer Jecirah (mistyczny traktat językoznawczy): w sferę
pierwotnej przestrzeni kieruje się promień, który generuje jej promień punkt 
pleroma jako matryca sfery skończonej (sfera z punktem)
wemanowane zostaje dziesięć punktów (system
dziesiętny jako dominujący w opisie rzeczywistości:
1. Keter (hebr. Korona, lekater - otaczać)  ruch od punk-
tu?, choć jest niedeklaratywna i bliska Ein Sof, punkt
bez punktu
A
obaczewski: punkt to coś na osi współrzędnych ale bez wy-
miarów (skoncentrowany niebyt)
2. Chochma  punkt, znikajÄ…cy i pojawiajÄ…cy siÄ™ (Kor-
dowero)
zanikając Chochma przekształca się w Keter (synteza)
mądrość syntezująca, wydobywająca zasadę jednoczącą z wie-
lu elementów
3. Bina (hebr. inteligencja, moc dzielÄ…ca)  analiza, ato-
mizacja
trzy pierwsze sefiry tworzą pałac wyższy hejchal  eljon (tria-
dyczny)  może w Zoharze widać wpływy franciszkańskiej
koncepcji Trójcy Świętej, w efekcie papieże nie palili Zoharu w zestawie z innymi pismami
kabalistycznymi (sami kabaliści, że to interpretacja imion Boga, a nie Trójcy)
generalnie: uniwersalizm triady w konceptualizacji bóstwa
4. Chesed (hebr. łaska, miłość, dobro...) - czynnik warunkujący nieograniczone dawanie
5. Gewura/Gebura (hebr. g-b/w-r moc, panowanie nad czymÅ›) - selektywnie dawkuje Komentarz [A15]: czasem jako Din
Chesed
6. Tiferet (hebr. piękno)  serce Adama Kadmona, związana z nadejściem mesjasza
7. Necach (hebr. zwyciestwo, udane dyrygowanie)
8. Hod (hebr. moc, wspaniałość, chwała...)
9. Jesod  członek Adama Kadmona (który był androgynem)
10. Malchud (hebr. królestwo)  wagina
sefiry 4-7 tworzą pałac niższy hejchal tachton
podział na dwie strony: prawa middat ha-rachamim (miara i porządek miłosierdzia) odpowia-
da za dawanie i przebaczanie (ta strona od Chesed) oraz lewa middat ha-din (miara surowego
sÄ…du) odpowiada za ograniczenie i zamykanie (ta strona od Biny)  czyli mamy system prze-
ciwstawny (lateralizacje)
doktryna światów minionych: ten świat poprzedziło wiele światów, które Najwyższy znisz-
czył, bo nie było w nich równowagi pomiędzy dwoma stronami (opowieść o królach Edomu);
ten świat trwa, bo jest równowaga między opozycjami binarnymi (Kohelet)
człowiek w świecie pleromy jednoczy elementy 3-7 w Tiferet, pałac wyższy go wtedy wchła-
nia i ujawnia się jedenasta sefira Daat (hebr. poznanie); następnie dochodzi do oscylacji Keter
i Chochmy (self staje sie nicością, w zapisie hebrajskim to te same znaki?)  sprowadzenie
Keter do nieistniejÄ…cego punktu
aby zjednoczyć pałac niższy trzeba przejść cztery światy (proces uboczny jednoczenia): wy-
chodzimy z tego (olam asia  świat czynienia) przez śmierć, odrodzenie w świecie form oży-
wionych (olam chalecira  organiczne idee? archetypy?), śmierć i odrodzenie w świecie stwa-
rzania subtelnych form matrycowych (olam habria), śmierć i odrodzenie w świecie emanacji
(olam halecirat, bezpośrednio poprzedzający pałac wyższy) Komentarz [A16]: nie sprawdzałam
tych nazw, więc zapewne nie mają nic
wspólnego z hebrajskim
mamy dwa warianty mem: otwarte Þ i zamkniÄ™te Å»
Ksiega Bahir mówi, że mem otwarte złożone jest z elementu żeńskiego i męskiego, mem za-
mknięte jest niczym brzuch (betel  brzuch kobiety w ciąży)  wody praotchłani/mokry
brzuch generujacy (?)
także tet Ø oznacza brzuch kobiety ciążarnej, zwykle symbolizuje wężą
życie i czas  mem zamknięte (męskie)
mem płodzi tylko przez otwarcie
kobieta jest zimna jak wody i rodzi tylko w zetknięciu z rozgrzewającym elementem męskim
mem jest ambiwalentne!
asocjacja z tet: cykl odradzania się i śmierci (reinkarnacja  gilgul, ten sam rdzeń co gulgolet,
generalnie g-l to fala  czyli reinkarnacja to falowanie)
tet zwykle kojarzone z Jesod (fallicznym), w toku jednoczenia pałacy niższego Jesod jedno-
czy siÄ™ z Melchud
reinkarnacja: u Żydów ma pięć elementów
" guf  ciało fizyczne
" nefesz  dusza wegetatywna, we krwi
" ruah  duch, czas i przestrzeń
" neszama  prana
" chajah
inkarnuje się tylko jeden element od danego człowieka, nie ma koncepcji jednolitego reinkar-
nujÄ…cego siÄ™ podmiotu
Kordowero: mem otwarte odsyła do Melchud, mem zamknięte to Bina  dwie najniższe sefiry
obu pałaców
do Biny odnosi się Pieśń nad Pieśniami (ogród zamknięty, z
ródło zapieczętowane to oblubie-
nica)
mem zamknięte pieczętuje pałac wyższy, przy otwarciu historii mem zamknięte przeszło w
mem otwarte (odpieczętowujące)
inny tekst Kordowero: mem zamknięte to Din (surowe prawo, wstrzymujące obfitość szefa)
cinorod  kanaliki, rurki, łączące sefiry, przez które płynie szefa; w procesie unifikacji wg
cadyków chodzi o właściwe przeprowadzenie szefa
mem otwarte odsyła do Tiferet
kaftal enzai  kanał centralny (Keter  Tiferet  Jesod  Mechud), kanał energetyczny w ple-
romie, mający odwzorowanie w ciele człowieka
jeśli sefiry rozumiemy jako zwierciadła, cała pleroma staje sie lustrem (jak ankh)
pozytywna waloryzacja mem: Sefer Jecira  jednym z aspektów mem jest demamat (znak
uciszajacy, przynoszÄ…cy ukojenie)
numerycznie 40+40+(4+5?)=400
demamah (400) hebr. być cichym, być bez ruchu  bezwietrzność (nir-vana: nie-tchnąć)
w miejsce dynamiki wchodzi doskonała pasywność
pojawia się w Biblii trzy razy (tłumaczone jako zefirek, cisza na wodzie, cisza bez wiatru) 
Księga Hioba, Psalm 107, objawienie Eliaszowi na Horebie
konotuje też wygaszanie procesu (nirvana  zdmuchnięcie płomienia świecy)
16.04 Teoria komunikacji, akty mowy
Karl Buhler (psychologia Gestalt) stworzył z
ródłowy model aktu komunikacji (1932, Teoria
języka, r.2)
teoria znaku (semiotyka) musi zawierać w sobie teorię komunikacji (pragmatyka), opisujący
funkcjÄ™ przekazywania znaku
np.  Deszcz pada  mamy Komunikat, Rzeczywistość obiektywną oraz Znak
a wszystko w zakresie relacji Nadawca Odbiorca
Rzeczywistość
Nadawca Odbiorca
Znak
sama wypowiedz może realizować trzy funkcje (typy idealne):
1. funkcja obiektywna znaku  czyste odwzorowanie postaci świata (stanu rzeczy) np. o,
deszcz pada
2. funkcja ekspresywna - przekaz informacji o nadawcy (o świecie jego wewnętrznego
stanu postrzegania) np. patrz, jaki jestem smutny bo widzÄ™ tylko Å‚zy ronione przez
chmury nad tym padołem boleści
3. funkcja impresywna (konatywna)  przekaz celowy, chce skłonić do czegoś odbiorcę
(wpłynąć na zachowanie lub nastawienie) i zmienić stan świata np. subtelnie ci
sugeruję, cobyś podzielił się swoją parasolką w drodze do domu
w rzeczywistości funkcje zwykle mieszają się w obrębie jednej wypowiedzi, rzadko
występują w czystej postaci (w języku nauki przynajmniej powinna dominować funkcja ob-
iektywna)
Roman Jacobson rozwinÄ…Å‚ teoriÄ™ Buhlera, proponujÄ…c rozszerzenie schematu aktu komunika-
cji (1989, Poetyka tekstu językoznawstwa):
Rzeczywistość
Nadawca Kanał (Medium) Komunikat Medium Odbiorca
Kod
w ten sposób wychodzą nam dodatkowe funkcje:
4. funkcja kontaktu (fatyczna, termin od Malinowskiego)  celem jest utrzymanie prze-
konania, że komunikacji zachodzi np. nie wiem co powiedzieć, więc porozmawiajmy
o pogodzie
5. funkcja poetycka (estetyczna)  zwraca uwagÄ™ na kod np. O szy-
by deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...
6. funkcja metajęzykowa  rozmowa o medium/kodzie np. przykład prostego zdania w
języku polskim, złożonego z podmiotu w liczbie pojedynczej oraz czasownika w cza-
sie teraz
niejszym
były koncepcje, które próbowały objąć całą komunikację jedną z tych funkcji  można
uznać, że komunikacja międzyludzka stanowi sposób podtrzymywania uniwersum symbo-
licznego (f. fatyczna)
komunikacji sakralnej przyświeca przede wszystkim potrzeba osiągnięcia skuteczności
perswazyjnej (f. konatywna)  Wierciński pisał, że religia to szczególny system sterowa-
nia społecznego
obecnie najpopularniejszą teorię aktów komuniakcyjnych jest teoria Johna Austina (How
to do things with words)
funkcja obiektywna jest bardzo rzadko reprezentowana w języku naturalnym, i tylko ona
umożliwia nadanie zdaniu wartości logicznej
prostszym podziałem byłby w takim razie (jednoznaczny) podział na wypowiedzi konsta-
tywne (mówiące o faktach, można przypisać im wartość logiczną) oraz performatywne
(robiące coś, klasyczne przykłady:  Ja ciebie chrzczę ,  Obiecuję ci )
jednak podział Austina był zbyt ostry, można wyobrazić sobie wypowiedzi łączące i
mieszające obie te funkcje ( Przysięgam, że wojsko przekroczyło linię graniczną ), dlate-
go w zastępstwie zaproponował inny: każda wypowiedz ma treść lokucyjną (czysty sens
wypowiedzi np. coś się pali), moc illokucyjną (intencja wypowiedzi np. ostrzeżenie) oraz
efekt perlokucyjny (co, przy odpowiednich warunkach kontekstowych, wypowiedz może
zrobić np. uciekajmy!) Komentarz [A17]:  stwierdzając,
ostrzegam i nakazujÄ™
dalszy rozwój teorii komunikacji stanowi rozszerzenie teorii Austina, dokonane przez
Johna Searle a (1968, Speech acts tłumaczone jako Akty mowy lub Czynności mowy)
na podstawie analizy wypowiedzi stworzył on typologię aktów mowy:
1. asercje  celem jest potwierdzenie prawdziwości/fałszywości zdania np. Sugeruję,
że..., Nie prawda, że...
2. dyrektywy  celem jest skłonienie adresata do wykonania czynności np.
Rozkazuję, że..., Modlę się, aby... i wszystkie akty magiczne
3. komisywy  celem jest wyrażenie podjęcia zobowiązania np. Obiecuję, że...,
Przysięgam...
4. ekspresywy  celem jest wyrażenie stanu psychicznego (w warunkach
prawdziwości) np. Przepraszam, że..., Gratuluję...
5. deklaratywy  tworzÄ…ce nowy stan rzeczy, uwarunkowane przez kontekst instytuc-
jonalne (wykonywane tylko przez określone instytucje społeczne  tylko sędzia
może zakończyć mecz)
cechą charakterystyczną aktów mowy, jak widać, jest konstruowanie rzeczywistości  a
zgodnie z Geertza definicją religii, ona także jest systemem symbolicznym wytwarzającym
rzeczywistość
23.04 Teoria komunikacji, socjocybernetyka, ambiwalencja
Grice stworzył teorię implikatów konwersacyjnych - w każdej komunikacji (założenie: uc-
zestnikami są co najmniej dwie osoby) jej uczestnicy starają się ze sobą kooperować, a tej
kooperacji przyświeca maksyma: Uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla nie-
go momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś
zaangażowany.
Poza tym, aby komunikacja była udana, muszą być spełnione cztery submaksymy:
1. ilości  nie komunikuj ani za dużo, ani za mało, ale ilość informacji w funkcji celu
2. jakości  nie komunikuj tego, o czym sądzisz, że jest fałszywe albo za czym nie masz
dostatecznych dowodów
3. relewancji  komunikuj tylko to, co ma pośredni lub bezpośredni związek z toczącą się
komunikacjÄ… (krytykowane przez D. Sparbera i P.Wilsona On relevance)
4. sposobu  tu dalsze cztery podmaksymy: unikaj niejasności, dwuznaczności (ambiwa-
lencji), przewlekłości, chaosu (czyli trzymaj się algorytmu)
teoria ta doczekała się aplikacji w religioznawstwie u Roya Rappaporta (Rytuał i religia w
rozwoju ludzkości)
dla zainteresowanych: Pragmatics S.Levinson 1983
aksjomatyka komunikacji  Pragmatics of human communications 1967 P. Watzlawick, J.
Beavin, D. Jackson (badacz schizofrenii) r.2
przedstawili oni pięć aksjomatów kluczowych dla rozumienia komunikacji:
1. nie można nie komunikować  Jacobson: kanał komunikacji jest aktywny, gdy dwoje
ludzi w stanie czuwania widzi siÄ™
2. każdą komunikację cechują aspekt treści i aspekt relacji (relacja określa treść i ma cha-
rakter metakomunikacji)  treść jest nośnikiem bezpośredniej informacji, relacja
określa kontekst komunikacji i warunkuje odpowiedz (od której druga osoba nie może
się powstrzymać, zgodnie z pkt 1)
kanał digitalny  język jako system znaków (Peirce), na jednostkach dyskretnych
kanał analogowy  np. komunikacja niewerbalna, oparta na znakach umotywowanych
przebieg komunikacji jest motywowany przez aspekt relacji
3. naturę relacji komunikacyjnej warunkuje interpunkcja przebiegów komunikacyjnych 
a ta interpunkcja jest zwykle nieświadoma
4. każda komunikacja międzyludzka wykorzystuje modalność analogową i digitalną, tak,
że akty digitalne mają złożoną składnię logiczną (konieczną dla jednoznaczności) i
strukturyzujÄ… komunikacjÄ™, ale akty analogowe ale dostarczajÄ… semantyki
5. komunikacja zachodzi symetrycznie lub komplementarnie, zależnie od tego, czy relac-
ja między partnerami opiera się na równości czy nie  schizmogeneza komplementar-
na (jedna osoba ma większą wiedzę, o czym toczy się komunikacja, partner go
uzupełnia np. lekarz  pacjent, wykładowca  student) oraz s. symetryczna (model an-
tagonistyczny)
socjocybernetyka: M. Mazur Cybernetyczna teoria układów samodzielnych, Cybernetyka i
S
charakter
komunikacja jako sprzężenie zwrotne
A B
reaktywność r = S/R
R
modele możliwych relacji pomiędzy dwoma dowolnymi układami autonomicznymi, które
sterują przeciw utracie własnej zdolności do samosterowania (założenie: wartość bodz
ca i
reakcji jest niemianowana):
I sprzężenie dodatnie rozbieżne (aż do apogeum i wygaszenie): A +2 B +4 A +8
B +16...
II sprzężenie dodatnie ustalone (potencjalnie nieskończone): A +8 B +8 A +8...
III sprzężenie dodatnie zbieżne (docelowo do 0): A +64 B +32 A +16...
IV sprzężenie ujemnie rozbieżne (do wyczerpania zasobów): A +2 B -2 A +4 B
-4...
V sprzężenie ujemnie ustalone: A +8 B -8 A +8 B -8...
VI sprzężenie ujemnie zbieżne (naturalnie przechodzi w dodatnie rozbieżne): A +64 B
-32 A + 128 B  16 A +256 B -8...
nasuwającym się problemem jest strategia przechodzenia od sprzężeń niepożądanych do
pożądanych (jako zbiory sprzężeń, lub w obrębie pojedynczego  zajmuje się tym teoria gier)
Świętość Otto: analiza przykładu ambiwalencji
co dzieje się z człowiekiem w stanie rozdarcia troficznego (równie mocno chce co nie może)?
zakładamy, że w religii ambiwalencja jest symultaniczna, a nie konsekutywna
Eliade o Ottcie: wybitnym religioznawcą był, bo przeprowadził psychologiczną analizę
doświadczenia numinotycznego i dostarczył kategorii dla nieredukcjonistycznego opisu tego
doświadczenia
7.05 Otto, misterium tremendum et fascinans, wstręt
Otto: jeśli chodzi o metodę, najbliższy był mu chyba neokantyzm badeński (zwłaszcza Jo-
hannes Friz), a punktem styku z fenomenologią byłby postulat zawieszenia sądów (bez
wartościowania, zawieszenie sądów etycznych) oraz wariacja ejdetyczna dotycząca pojęcia
świętości w różnych kulturach; z resztą Husserl (jak to typowy filozof niemiecki po Kancie)
tak daleko od filozofii transcendentalne nie upadł, bo zaczytywał się (tak jak i Otto) w Kry-
tyce czystego rozumu, zwłaszcza t.1 Etyka transcendentalna  przy czym etyka tu oznacza
teorię wrażeniowości (ajstesis  gr. wrażenie)
doświadczenie numinotyczne ma dwa bieguny polaryzacji: tremendum i fascinans ( numen
to misterium polaryzacji ), misteriosum nadaje numinosum formÄ™
tremendum budzi reakcje awersyjną (wstręt) i budzi chęć ucieczki lub walki z przedmiotem 
jest odpychajÄ…ce
fascinans wchodzi z harmoniczny kontakt z tremendum (kontrastowa harmonia/harmoniczny
kontrast)
Luter pisał, że świętość czcimy z bojaz
nią, ale też się do niej garniemy
podmiot doświadczenia jest rozrywany przez dwie sprzeczne tendencje, jeśli te tendencje są
równoważne (wektor jest zerowy) to popada w katatoniczny bezruch, jak zwierzęta
zastygające na widok drapieżnika, gdy nie wiedzą czy atakować czy uciekać  przypowieść w
buddyzmie zen o mnichu, który osiągnął satori zastygając w przerażeniu pod ciosem miecza
samuraja, samuraj go oszczędził i uciekł przekonany o niezwykłej mocy mnicha, który może
tak przestać się poruszać
tę ambiwalencję widać już od szczebla lęku demonicznego (jak widać, Otto mówi tu o rozwo-
ju numinosu, a nie fenomenach)  pojęcie zaczerpnięte od Wundta, demonizm jest pierwszą
syntezÄ… misterium tremendum et fascinans
w niemieckim jest jedno słowo, które określa okropność i wstrętność  u Otta esencją tego, co
okropne jest to, co wstrętne
połączenie tego co nęcące i odrzucające jest prostą drogą do zaburzeń psychicznych
człowiek równocześnie chce zwrócić sacrum ku sobie, aż do przyswojenia (inkrporację - zja-
danie bogów), z czym wiąże się dionizyjski element fascinans (szał, odurzenie, upojenie), ale
także człowiek jest odpychany przez to, co wstrętne (rzeczy są straszne, bo są wstrętne  nie
odwrotnie)
proces oscylacyjnego sprzężenia zwrotnego może wykazywać wartości zbieżne, ustalone lub
rozbieżne; oscylacje to treść doświadczenia, przejawiają się w sacrum
z
ródła tej polaryzacji należy szukać w przejściu od tabuizacji (totemiz, animizm, manizm) do
świętości, rozwiniętej w spersonalizowanym numenie (sublimowane w etycznie nacechowaną
religię z tabu działajacym automatycznie) - demonizm jest specyficzny dla okresu
przejściowego, jest ostatnią przedsakralną ekspresją tabu (w momencie jego przezwyciężenia
pojawia siÄ™ religia)
Wundt: w demonizmie świętość podpada pod zakres tabu, ale sacrum opiera się na projekto-
wanych własnościach psychicznych bogów (świętość wyznaczana przez osobowość bogów i
przez nich udzielana)
rzecz osoba i tabu sacrum
różnica tkwi między lękiem przed demonami a trwożliwą czcią wobec bogów, demon jest
prepersonalny, ma tylko zalążki osobowości (in statu nascendi)
u Webera te fazy przestają być diachronicznie następujące, stają się tylko typami idealnymi
według Otta pierwsze odruchy uczucia numinotycznego to ewolucjonistyczne protoreligie
(magizm, manaizm, animizm, fetyszyzm, totemizm, demonizm...), ale Otto nie określał ich
porzÄ…dku  rozbudzeniem uczucia numinotycznego w czystej postaci jest preetyczny demo-
nizm (numen nieredukowalny, emergentnie pojawia siÄ™ w nowej postaci; pierwotna kratofania
numenu, dzikiego i nieokrzesanego)
nowy numen jest nie tylko nieredukowalny, ale też aprioryczny; religia zaczyna sie z samej
siebie i działa na elementach pierwotnych (stopniowo następuje jedynie pojawianie się, roz-
budzanie elementów numinosum pod wpływem kolejnych bodz
ców)
pojedynczo rozbudzone elementy składowe są z natury dziwne, niezrozumiałe, a co za tym
idzie  wstrętne i dlatego początkowy demonizm wydaje się raczej przeciwieństwem religii
(zmora z opanowanej maniÄ… wyobraz
ni), tym samym religia wydaje się wywodzić z kultu
diabła (czyżby diabeł był starszy niż Bóg?)
jest to powód przeinaczeń i łączenia religii z błędnymi, nieopanowanymi odruchami - religij-
ny szal, opętanie i in.
nieczyste  wstrętne, budzące naturalne uczucie obrzydzenia, efekt naturalnych i instynktow-
nych reakcji chroniących funkcje życiowe (obecnie interpretowane przez bufor kultury)
gdy nastąpi sublimacja i osłabienie wstrętu i przerażenia, naturalna nieczystość wchodzi w
zakres numinosum (odrażające jest równocześnie z
ródłem wstrętu i lęku); odrażające staje się
to, co było numinotycznie straszne np. wstręt wobec niższych kast w Indiach, nawet gdy
wygaśnie religijne wrzenie
wstręt jest centralnym motywem wyjaśniającym świętość, centrum doświadczenia numino-
tycznego
wstręt: w paradygmacie kogitywistycznym
dwa etapy kognitywizmu:
1. od cybernetyki i teorii systemów Wienera, Chomsky i jego gramatyka generatywna w
językoznawstwie
2. Lakoff i Langacker, neurokognitywizm; włączenie problemów semantyki, walencji
bodz
ca oraz emocji
emocje w takim ujęciu nie są definiowane (a la Arystotles), są to kategorie o charakterze pro-
totypowym (teoria gier językowych póz
nego Wittgensteina oraz teoria prototypów Eleanor
Rosch) Komentarz [A18]: emocje podsta-
wowe wg psychologii społecznej i poz-
wstręt  pewien stan organizmu, wywołany zakłóceniem równowagi w stosunku do otoczenia,
nawczej (Plutchik 1980): radość, smutek,
wyrażający stosunek do bodz
ców, w skład którego wchodzą przeżycia psychiczne związane
strach, gniew, zdziwienie, oczekiwanie,
akceptacja, wstręt
ze zmianami czynnościowymi w organizmie   słowem można zabić
Antonio Damasio: emocje to kombinacja procesu umysłowej oceny wraz z towarzyszącymi
reakcjami, wywołującymi zmiany w ciele i umyśle (przez pień mózgu) Komentarz [A19]: właściwie Damasio
badał głównie jądro migdałowate (układ
Karol Darwin O wyrażaniu uczuć u człowieka i zwierząt: emocje dzielą się na pierwotne (ek-
limbiczny), emocje wspomagajÄ… podejmo-
spresja jest sztywna  strach, wściekłość, radość i wstręt) i wtórne (wolicjonalne), ale podział
wanie decyzji  koncepcja markera soma-
tycznego
ten ma raczej formę continuum sterowności (funkcja reaktywności osobnika)
współczesny podział: emocje biogenne (zaprogramowane genetycznie) oraz socjogenne
(przyswajane)
Richard Dawkins: emocje biogenne wytworzone w toku doboru naturalnego, socjogenne  z
memetycznej propagacji ocen
Lakoff: emocje biogenne to dziedzina z
ródłowa dla socjogennych (związanych z negatywną
lub pozytywną oceną społeczną)
inne teorie: Winfried Menninghaus Wstręt. Teoria i historia, M. Douglas Czystość i zmaza,
zespół Paula Rozina (neuroetologia)
Pascal Boyer I człowiek stworzył bogów...: opiera się na badaniach Rozina  wstręt jest
związany z modułem przetwarzania informacji dotyczących zakażenia (aktywowany
zwłaszcza w kontakcie ze zmarłym  w Biblii: różne nieczystości, ale pramatryca nieczystości
to ciało zmarłego); ciało zmarłego nie musi być widoczne, każdy kontakt ze szkodliwym
czynnikiem jest powodem do ryzyka (nie ma zwiÄ…zku dawki i skutku, nie zmieniajÄ… siÄ™
właściwości w toku rozcieńczania); najgorsze jest połknięcie; usunięcie zagrożenia wymaga
fachowców; wstręt jest wyjątkowy, bo jest wyjątkowo silnie podświadomie wypierany
Darwin: wstręt wiąże się z jedzeniem i smakowaniem, wyraża się go ruchami wokół ust
(zmarszczki, gesty odpychające, plucie, dmuchanie, chrząkanie, gardłowe dz
więki ach i ugh),
ekspresja gestów podobna do strachu i przerażenia ( Otto); poruszanie ustami identyczne z
ruchami przygotowawczymi do wymiotów (i gniewem)
etymologia: odpór, przeszkoda, odmowa, nieprzychylność; rzeczownik odczasownikowy 
czasownik pierwotny wstrącić (XV w.) oznaczający obalić, odepchnąć, odtrącić (wstrętny =
odrażający, odpychający)
związany z mdłościami i zaburzeniami oddychania (bezdech by nic nie wchłonąć), ucieczka
lub repulsja obiektu (zachowania ujemne troficznie, jak przy ataku drapieżnika  trzecim
wyjściem zastygniecie z mimikrą, katatonia i udawanie martwego)
wstręt jest ciekawy, bo łączy wycofywanie się od obiektu i chęć jego eliminacji; jest to emoc-
ja najtrwalsza (praktycznie nieodwracalna, najsilniej się utrwala); jeśli czujemy do kogoś
wstręt, to jest to egzystencjalna eliminacja danej osoby
wstręt budzi (za: Rozin): ekskrementy, wydzieliny (jeśli nie są na właściwym miejscu  ślina
w ustach/ślina w szklance), brud, insekty, gady (ruch pełzający i śluz na łusce), deformacje
epidermalne (zmieniające skórę z łuski gada, z dodatkiem krwi/ropy), zboczenia seksualne
(zwłaszcza pedofilia, męski homoseksualizm  dochodzi do połączenia krwi z kałem podczas
stosunku analnego), serwilizm, lizusostwo, stręczycielstwo, kłamstwo na tematy społecznie
istotne, perfidia...
14.05 + 21.05 Wstręt, śmierć socjogenna
emocja wstrętu jest związana z kompleksem kozła ofiarnego (Girard): nim ktoś staje się ko-
złem, musi stać się winny (ofiarą  czyli być wstrętny); najsilniejszą transgresją kazirodztwo
(incest u Freuda); człowiek taki spożywa niekoszerne potrawy, zachowuje się specyficznie i
in. by zostać napiętnowanym
modalności zmysłowe: percepty głównie smakowe, węchowe i dotykowe; mniejszy udział
wzroku, słuchu i czucia somatycznego
adaptacyjnie ma chronić przed inkorporacją toksyn i eliminować kontakty z osobnikami
społecznie toksycznymi (obcy, głównie)  w grupie zbieraczo-łowieckiej wystarczyło kogoś
stygmatyzować, by nie przeżył, jednostka zostawiona sama umiera albo zostaje szamanem
(ma wystarczająco wiele mocy by ozdrowieć i sobie poradzić samemu, czyli jest silniejszy niż
grupa, ma więcej informacji przydatnych przystosowawczo; kompleks śmierci i odrodzenia)
przez kulturę wstręt jest sublimowany w pogardę (aż do wyłącznie socjoreaktywnej, bez
związków z freudowską analnością i oralnością, przynajmniej póki jakiś miły psychoanalityk
tego nie wydobędzie)
oralność łączona z prehistorycznym kanibalizmem rytualnym (o ile jednak był, bo wyniki
badań są sprzeczne)  spożywanie człowieka skupieniem tego, co wstrętogenne
wstręt skorelowany z etapem zmazy rytualnej (Ricoeur)
skupienie wstrętu w grupie prowadzi do wpojenia śmierci jednostce (Mauss)  tanatomania,
śmierć socjogenna, śmierć obi, śmierć wudu, śmierć przez emocje/sugestię, SUDS (sudden
unexpected death syndrome)...
Darwin postuluje istnienie specjalnego modułu przetwarzania informacji dot. wstrętu, obecnie
w zaniku (być może przesuwa się w głąb nieświadomego)
hipoteza: pierwotny człowiek musiał zwymiotować to, co potencjalnie szkodliwe  obecnie
został tylko odruch, bo można wyjaśnić sobie nawzajem czego nie jeść
śmierć socjogenna odruchem wymiotnym wobec norm społecznych; wywołuje skrajną,
śmiertelną dezaktywację organizmu (desynchronizacja półkul i układu autonomicznego, wyd-
zielanie nadmierne endoopiatów)
śmierć socjo/psychogenna wynikiem deafiliacji i desymbiotyzacji
konieczne założenia, by zjawisko mogło się pojawić:
1. w danej społeczności mamy osoby obdarzone mocą (władza z sankcją numinotyczną)
2. nienaruszalne zakazy i nakazy (tabu)
3. beznadziejne poczucie społecznego wykluczenia, bez możliwości powrotu bez pomo-
cy
4. nieuświadamiana aktywność organiczna, aby w wyniku pkt 1-3 doszło do agonii
(napięcie w grupie)
Schmidt (psychiatra): najważniejsze są przyczyny psychiczne (informacje ze społeczeństwa i
do ciała), wyróżnikiem definicyjnym jest połączenie silnych emocji oraz braku pierwotnym
oddziaływań psychicznych (głód, choroba, trucizna, samobójstwo), prowadzące do śmieci
możliwe dalsze obszary badań: adaptacyjny sens mechanizmu, związki ze schizofrenią i zja-
wiskami paranormalnymi, występowanie deprywacji i przeciążenia sensorycznego, związki z
urojeniami odniesieniowymi (poczucie sterowania)
wstręt w Biblii hebrajskiej: interesuje nas 2 Ks.Samuela 6,1-15
1 Znów Dawid zgromadził wszystkich doborowych wojowników Izraela w liczbie trzydziestu
tysięcy. 2 Dawid i wszyscy ludzie towarzyszący mu, powstawszy, udali się w kierunku judzkiej
Baali, aby sprowadzić stamtąd Arkę Boga, który nosi imię: Pan Zastępów spoczywający na
cherubach. 3 Umieszczono Arkę Bożą na nowym wozie i wywieziono ją z domu Abinadaba,
położonego na wzgórzu. Uzza i Achio, synowie Abinadaba, prowadzili wóz, 4 z Arką Bożą.
Achio wyprzedzał Arkę. 5 Tak Dawid, jak i cały dom Izraela tańczyli przed Panem z całej siły
przy dz
więkach pieśni i gry na cytrach, harfach, bębnach, grzechotkach i cymbałach. 6 Gdy
przybyli na klepisko Nakona, Uzza wyciągnął rękę w stronę Arki Bożej i podtrzymał ją, gdyż
woły szarpnęły. 7 I zapłonął gniew Pana przeciwko Uzzie i poraził go tam Bóg za ten postę-
pek, tak że umarł przy Arce Bożej. 8 A Dawid strapił się, dlatego że Pan dotknął takim ciosem
Uzzę, i nazwał to miejsce Peres-Uzza. [Tak jest] po dzień dzisiejszy. 9 I Dawid uląkł się Pana
w owym dniu, mówiÄ…c: «Jakże przyjdzie do mnie Arka PaÅ„ska? 10 Nie chciaÅ‚ wiÄ™c Dawid
kierować Arki Pańskiej do siebie, do Miasta Dawidowego. Sprowadził więc ją do domu
Obed-Edoma z Gat. 11 I Arka Pańska pozostawała w domu Obed-Edoma z Gat przez trzy
miesiące. A Pan pobłogosławił Obed-Edomowi i całej jego rodzinie. 12 Doniesiono królowi
Dawidowi: «Pan obdarzyÅ‚ bÅ‚ogosÅ‚awieÅ„stwem rodzinÄ™ Obed-Edoma i caÅ‚e jego mienie z po-
wodu Arki Bożej. Poszedł więc Dawid i sprowadził z wielką radością Arkę Bożą z domu
Obed-Edoma do Miasta Dawidowego. 13 Ilekroć niosący Arkę Pańską postąpili sześć kro-
ków, składał w ofierze wołu i tuczne cielę.14 Dawid wtedy tańczył z całym zapałem w obecno-
ści Pana, a ubrany był w lniany efod. 15 Dawid wraz z całym domem izraelskim prowadził
Arkę Pańską, wśród radosnych okrzyków i grania na rogach.
uzza  moc
tańczyli przed skrzynią z całej siły = taniec ekstatyczny
nahon  porażenie, porażający (yache) Uzza porażone (yache) za dotkniecie Arki
Bóg eksplodował w moc/ eksplodował z mocą
miejsce nazwano Wybuch Mocy (peres-uzza)
Dawid zawsze tańczy z całą mocą przed Arką (moc tańca transogennego), występuje w pozy-
cji arcykapłana, by móc sprowadzić Arkę
tylko Lewicie ewentualnie mogli dotknąć Arkę, będąc gotowymi do obsługi świętości: noszą
Arkę (co ciekawe, tu wiozły ją woły) i wszystkie jej sprzęty, rozbijają namioty wokół Arki (l-
w-h otaczać, ruch po spirali wokół Przybytku, buforujący oddziaływanie na i z Arki) - równo-
cześnie jest to najbardziej łupieżcze i krwiożercze z plemion Izraela, tylko ich Jakub nie po-
błogosławił (jedynie opisał ich losy)
 -w-z (uzza)  moc
oz  idea mocy Boga, chwała/ciężar/kawod
ez  kozioł, symbol niepohamowanej i demonicznej żądzy seksualnej, płodności, Wielkiej
Bogini
Uzza (z imienia) powinien być predysponowany do przenoszenia Arki
m-k-h (makoh)  plaga, zwłaszcza egipska
q-w-a (yaqe?)  wymiotować, wypluć
Arka ma tendencję do wywoływania wrzodów odbytu
działanie negatywne sacrum = kratofania destrukcyjna
n-k-h  klepisko porażenia
p-r-c  wybuchnąć, eksplodować, przebijać się, przejście przez łono matki, wyłom, dziura
w.8: JHWH wybuchnÄ…Å‚ wybuchem w Uzza/ z mocÄ… (be-uzza)
perec-uzza  eksplozja Uzzy / wybuch mocy
uzasadnia to wydarzenie lęk Dawida przed sprowadzeniem Arki do miasta pełnego ludzi
uzza Boga pierwotnie nacechowana negatywnie, nabiera cech pozytywnych dopiero po tańcu
Dawida
czas. bezokol. kirker  tańczyć drżąc, podskakiwać, wirować
k-r  przeskakiwać
k-u-r  płonąć (wsp. rzeczownik: piec hutniczy)
poprawne tłumaczenie: Dawid popadł w ognisty trans taneczny z całą mocą (oz) przed JHWH
Żydzi kulturą operującą na koncepcji mocy i zmazy, rządzoną przez zasadę automatyzmu
(Pan działa sam  natychmiastowa kara ze strony numenu)
psycho/socjogenetyczne: widać tu hiperintensyfikacje emocji wstrętu ( i uderzył z mocą 
wa-yake  także: wypluć)  numen poczuł wstręt do Uzzy i go wypluł
funkcja wstrętu w relacji JHWH z ludem: w hebrajskim istotne są tu trzy rdzenie
najczęściej używany w zachowaniach kultowych g- -l  poczuć wstręt (onomatopeja), być
wstrętnym, zanieczyszczać, być zanieczyszczonym kałem (uznawać kogoś za takiego)
związany a arabskim rdzeniem 9  pozostawiać odchody
w Hb 21,10 także jako czynność ronienia  związki z nefer (płód poroniony/ zdeformowany)
oraz golem (embrion, dosł. fala wody)
czyli: słowo związane z wstrętem, seksualnością analną, aborcją, homoseksualizmem (zaka-
zanym przez prawo kapłańskie)
derywaty artykulacyjne gardłowe, chrapliwe (vide Darwina dz
więki towarzyszące wstrętowi,
też takie  dz
więki towarzyszące torsjom, ronieniu, wymiotom)
teza: g l to uczucie modelujące relację JHWH (centrum) i ludu (obrzeża)
przykład z Kpł 26,11-12 oraz 15,16 (a to centralna księga dla kultu)  JHWH musi zawiesić
emocję wstrętu by mogła zaistnieć jakaś relacja, aż do przymierza
maas  gardzić (lud może gardzić boskimi ustawami)
gdy lud będzie bezbożny, Bóg ześle gorączkę prowadzącą do ślepoty (w Indiach takie objawy
występują przy złym rozbudzaniu kundalini)
odpowiedzialny za wstręt do JHWH jest element nefesz (dusza wegetatywna we krwi, koja-
rzona z wężem nahasz 
nefesz = 50 + 80 + 300
nahasz = 50 + 8 + 300)
w jodze tantrycznej dusza wężowa budzona w jednostce, w tekstach starohebrajskich chodzi
raczej o ciało ludu (kolektyw)
JHWH czując wstręt może wyniszczyć lud cieleśnie i psychicznie, sferą działania Boga jest
ludzkie ciało (zmienione w toku rytuału)
przestępstwo idolatryczne to nierząd rytualny (mężczyzna przez kopulację z obcą kobietą
przechodzi na inną religię) i wtedy boski nefesz będzie czuł wstręt
gelil  bożek (też rdzeń g-l)
nefesz jako element cyrkulujący między ludem a JHWH, skupiając się i oczyszczając przez
rytualną praktykę oczyszczającą  tablice w Arce mają tę samą wartość numeryczną co krew
JHWH karze też ziemię skażoną idolatrią, jako czynnik wstrętogenny
Kpł 26,23-24: ziemia będzie spustoszona, bo ich nefesz czuł wstręt do moich ustaw
Jr 14,13: czy Twój nefesz odczuwa wstręt do Syjonu, że dotknąłeś nas plagą (nilitam)?
zdradzić = czuć wstręt do  seksualny kontekst wstrętu u Hioba (jako ronić, Hb 27)
wół grzesznego jest zawsze płodny i nigdy nie roni
l- -g  lżyć, szydzić, wyśmiewać (kompensacja wstrętu)
 -g-l  cielec (najbardziej odrażająca forma idolatrii), ze złota wrzuconego bez obróbki do
pieca hutniczego wyskoczył złoty cielec pod Synajem
gahal  żar, gorączka (wyobrażenia idolatryczne...)
gel  Å‚ajno
galala  być zanieczyszczonym
galut  wygnanie
galah  iść na wygnanie, obnażać się
goloa  kolonia odrzuconych
g- -l (gimmel  alef  lamet)  wybawiać, odkupywać ambiwalencja!
gemula  zbawienie
gnila  radość
gilum  wcielenie, ucieleśnienie
gelom  zakrycie
gulam  uzarodkowić
gilgal  kamień menhiryczny
gilgel  toczyć
gilgul  reinkarnacja
galgal  koło
gulgolet  czaszka (odrzucenie Jezusa-Mesjasza na krzyżu na Czaszce)
dodatkowe rdzenie zwiazane: r-ch-l  rozpaczać, ar. narhile  rozpaczać jak ktoś, kto utknął w
mazi
g- -r  karcić poniżać
g-r-  odbierać wartość, brakować
idolatria prowadzi do zmazy: Baal-Peor to OtwierajÄ…cy Odbyt (kultowa defekacja?) - analo-
gicznie do kultu Wielkiej Bogini i jej kochanków, zanieczyszczonych czekało wygnanie lub
śmierć
topos: we wstręcie kryje się zbawienie (ang. salvation through the evil, stąd już krok do anty-
nomizmu Sabbataja Cwi)  Chrystus poniżony, wybitnie wstrętogenny Psalm 22
trzy fazy relacji JHJW - lud: przymierze I idolatria II wstręt III odkupienie
homofony: osÄ…d, egzekucja ludu lub jednostki
drugi rdzeń: t- -w, tu na przykładzie trzech wystąpień w Biblii:
Rdz 43,42 relacja Egipcjan do Izraelitów (jedzenie z nimi było wstrętne)
Rdz 46,33-34 pasterze wzbudzajÄ… to ewah u Egipcjan
Wj 8,21-22 wstręt do praktyk kultowych, tak różnych od egipskich
zaczerpnięte z egipskiego w b (świete)  to, co święte dla Hebrajczyków jest wstrętne dla
Egipcjan i odwrotnie
wstrętny = z chorą skórą
28.05 Fetyszyzm, semiotyka tekstu sakralnego
fetico  port. czar, czarodziejstwo (facticius - Å‚ac. sztuczne, wykonane)
termin używany w odniesieniu do obiektów kultowych Gwinei i zachodniego wybrzeża Afry-
ki
użyty po raz pierwszy w 1760 r. przez Charlesa de Brossess (wydane po polsku w zbiorze: O
kulcie fetyszy): nieożywiony obiekt czczony przez dzikich z uwagi na przypisywaną mu przez
dzikich magicznÄ… moc (kratofania)
w 1869 William McLennan (twórca koncepcji totemizmu): totemizm to kompleks egzogamii,
matrylinearyzmu i fetyszyzmu
Ques van Kling: fetyszyzm to szczególny przypadek opozycji metafora-metonimia (i ko-
nieczna jest interpretacja semiotyczna)
John Alston w 1992 przeprowadził typologię zjawisk religijnych  sakramentalne, profetycz-
ne i mistyczne; fetyszyzm Å‚Ä…czy siÄ™ z typem sakramentalnym, specyficzna wiez
reprezentujÄ…-
cego numen obiektu lub procesu (taniec, procesja), do którego odnosi się człowiek religijny;
pierwotnie obiekt sam był traktowany jako żywy, miał funkcje lecznicze (terapeutyczne od-
działywanie mocą zwłaszcza w stosunku do życia seksualnego i płodności)
w naukach społecznych fetysz to przedmiot martwy wywołujący aktywność seksualną w za-
stępstwie ludzkiego partnera (stopniowalne: od dodatku do partnera po całkowite zastąpienie)
fetyszyzm towarowy: zjawisko mentalne, wyrażające się różnicą między wartością użytecz-
nościową a wymienną towaru (gradient fetyszyzacji)  klasycznym przykładem fetyszyzacja
pieniÄ…dza
w psychologii/psychiatrii: Richard von Krafft-Ebing (1886)  fetyszyzm to psychopatia, po-
winien budzić uczucie wstrętu i być społecznie kontrolowany (od leczenia po karanie); fety-
szem może być kawałek ciała lub coś, co było z ciałem w bliskim związku (włosy, ubranie 
liczy sie zwłaszcza fizyczny kontakt)
psychoanaliza  pełnym fetyszem jest obiekt, który może całkowicie zastąpić partnera (nie
tylko przedmiot, także wyobrażenie); pierwotnie uznawany za zaburzenie męskie, od lat 80.
badania kobiet (fetyszami szczególnie popularnymi np. czarny aksamit  wystarczy dotyk)
Murray (1986)  analiza statystyczna obiektów fetyszyzowanych: najczęściej skórzane, gu-
mowe, ewentualnie plastikowe, musi łączyć doświadczenia dotykowe i zapachowe (w tym
zatrzymywać zapachy), szczególnie predysponowane obiekty wchodzące w bezpośredni kon-
takt z ciałem (zwłaszcza strefami erotogennymi), także istoty żywe (zwierzęta, dzieci); także
deformacje cielesne (blizny, ułomności fizyczne)
Freud  uprzywilejowane są obiekty przypominające owłosienie narządów rodnych (futra)
chrześcijański realizm scen cierpienia (kult krzyża, przedstawienia zdeformowanego ciała
Jezusa) analizowany jest jako fetyszystyczna nekrofilia
fetyszyzm ma się łączyć z transwestytyzmem, sadomasochizmem, koprofilią...  w tantryzmie
i niektórych sektach gnostyckich (karpokratianie w opisach Ojców Kościoła byli opisywani
jako spożywający rytualnie mieszankę krwi menstruacyjnej i nasienia)
Freud: fetyszyzm pojawia się jako efekt uświadomienia sobie przez dziecko (chłopca), że
matka nie ma penisa; pojawia się wtedy przekonanie, że została wykastrowana przez ojca, co
z kolei budzi lęk kastracyjny u tegoż dziecka  fetysz to transformacja symboliczna penisa
kobiety, skutek wyparcia lęku
Donald Winnicott (Playing and Reality, wyd. pol. Zabawa a rzeczywistość): koncepcja obiek-
tu przejściowego  przedmiot seksualny jest rozwinięciem pierwszego przedmiotu spoza
ciała, który staje się własnością dziecka i rozbudza w nim poczucie posiadania, dziecko zaj-
muje się nim w czasie nieobecności matki oraz przed zaśnięciem (więc nakładają się na niego
omamy hipnagogiczne); taki kocyk, pluszak czy inny gryzak ma specyficzny zapach i fakturÄ™,
przypomina nieobecną matkę  stanowi metonimiczne przedstawienie jej ciała (lub jej czę-
ści), stwarza iluzję obecności matki przy jej braku, ale równocześnie sprzyja autonomii dziec-
ka (bo przedmiot jest całkowicie pod jego kontrolą); fetyszyzm w tym ujęciu jest kontynuacją
komunikacji typu grooming w przestrzeni dermatologiczno-kontaktowej
Didier Anzieu (filozof i psychoanalityk francuski, przytakujÄ… sobie nawzajem z Lacanem)
łączy koncepcję obiektu przejściowego z teorią kontaktu: zarys ego jest konstruowany w
oparciu o model doświadczania własnej skóry (oba stanowią podstawę rozdziału na zewnętrz-
ne i wewnętrzne, ego buforuje podmiot i resztę świata), zaburzenia struktury ego mają objawy
w chorobach skóry (a zajmuje się tym psychoimmunologia)
Winnicott (dalej): fetysz więc spełnia funkcję pocieszyciela przy braku kontaktu z matką, ale
nie musi to koniecznie być przedmiot materialny  tę samą funkcję pełnią dz
więki (mrucze-
nie, śpiewanie przed zaśnięciem) oraz przedmioty nie całkiem rzeczywiste, gaworzenie jest
szczególnie fascynujące bo wytwarza zapętlenie (rekurencja, sprzężenie zwrotne  wychodzi
z niego, ale wraca z zewnętrz  nic dziwnego, że na nim nadbudowuje się język) oraz mime-
tyzm u matki; fetysz u dorosłego to patologiczne rozwinięcie obiektu przejściowego
tak jak te obiekty u dziecka są sposobami radzenia sobie z desymbiotyzacją z ciałem matki,
tak u szamana powinno pojawić się coś podobnego, bo jest naturalnie jednostką oderwaną od
ciała społeczeństwa  osoba izolowana społecznie musi wytworzyć sobie kompensatory, bo
oszaleje; dla szamana jest to cały zasób symboliczny, związany z zespołem śmierci i odro-
dzenia
celem obiektu przejściowego jest wytworzenie człowieka, który potrafi być  sam ze sobą
(replikacja sprzężenia zwrotnego przez duplikację osoby:  sam i  sobą ), ale by to osiągnąć
zatapiamy się w aktywnościach i przedmiotach, wszystko może stać się obiektem przejścio-
wym wywołującym iluzję symbiozy (i dlatego o fetyszyzm tak łatwo)
Komentarz [A20]: Jakby się uprzeć, to
Theodore Sedek (od lat 80., biosemiotyka): etologiczna koncepcja sygnałów supranormalnych
już Lorenz o tym pisał. A obecnie badania
 fetysz można uznać za znak indeksalny, doskonale symbolizujący obiekt a przez to działa-
nad tym są prowadzone głównie w obrębie
jący silniej, niż sam obiekt (całość kultury jest najbardziej rozciągniętym symbolem ciała
neuroestetyki, Ramachandran pisał o tym
sporo, a Zeki jeszcze więcej.
matki)
znak supranormalny  znaki, które przewyższają normalne znaki wywołując silniejsze za-
chowania np. duża kula, która jest dla kota bardziej atrakcyjnym obiektem łowieckim niż ży-
wa mysz  fetysz to supranormalny znak, wzmacniajÄ…cy przez rytualizacjÄ™ reakcjÄ™ na obiekt
przez imprinting reakcji na tenże obiekt
Nikolaas Tinbergen (Studia nad instynktem): badał reakcje na modele naturalnych obiektów z
przesadzonymi elementami np. długi czerwony dziób z białymi pasami wywoływał u piskląt
rybitwy odruch dziobania silniej, niż dziób matki z czerwoną plamą, samce motyla najchęt-
niej przylatywały do sztucznej motylicy o czarnej barwie, gdy w przyrodzie występuje
umaszczenie od białego tylko po ciemne szarości; generalnie preferowane były obiekty mak-
symalizujące cechę naturalną aż do jej przekroczenia w sposób niewystępujący w naturze
A. Portman interpretował to jako wyraz presji selektywnej, by mutować cechy w kierunku
rozszerzenia świata
Joseph Campbell: obiekty numinotyczne wyzwalają reakcję, by przekształcić gatunek ludzki
zapewniając mu lepsze zdolności adaptacyjne, a pojęcie Boga samo jest najbardziej przydatne
dla przetrwania
język jako pierwotny fetysz (Langer wywodzi go w końcu z gaworzenia)  należy więc za-
stanowić się nad specyfiką języka sakralnego
według szkoły tartuskiej język jest pierwotnym systemem modelującym, na którym dopiero
nadbudowują się inne (sztuka, religia...), dlatego poznanie języka umożliwi poznanie religii
język sakralny będziemy badać w najczystszej postaci, reprezentowanej przez teksty wyraża-
jące skrajne doświadczenie religijne (prądy mistyczno-ezoteryczne,  kulty wysokiego napię-
cia ), na dwóch poziomach: kodowym (relacja znaku i sensu) oraz tekstowym (tekstowy)
naszym obiektem badań jest perski tekst Umulkitab (Matka-Księga), znaleziony u ismailic-
kich nizarytów, zamieszkujących u z
ródeł Amur Darii, przez rosyjskiego orientalistę i bada-
cza gnozy muzułmańskiej V. Iwanowa, wydany po raz pierwszy w 1936 r. w czasopiśmie Der
Islam, potem badany przez jakiegoś Włocha, który go tłumaczył
co do jego pochodzenia, powstała hipoteza, że został stworzony na przełomie V i VI w. w
Mezopotamii przez manichejczyków posługujących się praktykami jogicznymi (inspirowa-
nymi buddyzmem tybetańskim), po czym został on poddany heterodoksyjnej islamizacji oraz
tłumaczeniu na perski przez gnostyków muzułańskich, by ostatecznie dziwnymi drogami tra-
fić do Azji Centralnej i isailitów.
tekst ma formÄ™ apokalipsy, wszystkie wydarzenia dokonujÄ… siÄ™ w ciele Salmana Paka (Do-
skonałego, Czystego), a konkretnie w topologii subtelnej (co tam się działo, z tym haszy-
szem!); jest to niezwykły przykład przewodnika po liturgii, księgi do inicjacji, spisanej w
formie apokalipsy, który zmusza do zastanowienia, czy Apokalipsa św. Jana (długo nieorto-
doksyjna) swojego czasu nie pełniła podobnej funkcji
nas interesuje fragment pouczenia PiÄ…tego Imama Muhammada al-Baqir udzielonego Abdul-
lahowi ibn Saba (pełniącemu w islamie taką funkcje, jak Szymon Mag w chrześcijaństwie),
w którym opisywana jest funkcja litery b (w formie ba: )  od której zaczyna się zarówno
Biblia hebrajska, jak i Koran, a jej wartość numeryczna wynosi 2 (podział jedni, kreacja)
4.06 Semiotyka języka sakralnego, ambiwalencja
semiotyka Peirce a w praktyce: na przykładzie opisanego powyżej tekstu, zapisanego w
dziwnym perskim spomiędzy średnio- a nowoperskim
opis kosmogonicznej funkcji znaków alfabetu
@@@ : numerycznie 2  wyraz dualistycznego charakteru świata stworzonego (jak przeciwień-
stwa u Koheleta)
sama litera b wygląda tak: ( czyli składa się z daszka (dzielonego z p, t oraz s) oraz krop-
ki/punktu (która decyduje o charakterze znaku, odróżnia go od tych trzeb liter)
punkt zawiera w sobie siedem niebios, jest ostatecznym dywanem granicznym (F' /  diwan,
w mistyce żydowskiej pałac, czyli etapy które trzeba przejść w drodze do Boga, tak jak do
szacha szło się przez dywany, w każdym był urzędnik, któremu trzeba było udzielić odpowie-
dzi), a tak naprawdę zawiera w sobie pięć punktów (  nuqte, per. punkt  w zapisie ma w
sumie pięć? kropek; bo, także w judaizmie, była idea kreacji przez pentady)
siedem aniołów + wzniosły władca  pleroma ogdoadyczna  osiem liter (z samogłoskami?)
w nuqte
piątka w ciele  dwoje oczu, dwoje uszu i kontemplacja wzniosłego (?)
dwanaście dywanów  cykl zodiakalny
19 (wartość numeryczna spółgłosek) = 7+12
jak widać, w perskim jest podział semantyczny na semantyczne morfemy i niesamantyczne
jednostki jest nieostry; nawet najmniejszy grafem (punkt) jest nacechowany semantycznie (a
nie tylko fonologiczne, odróżniające od p, t i s), a równocześnie zawiera w sobie całą rzeczy-
wistość symboliczną systemu  znak językowy nie może być arbitralny, bo jest absolutnie
determinowany pozasystemowo, przez metaanalizę treść nabawia się znaczenia
relację znaku i treści łączy nadnaturalna przedustawność  znaki to analogowe ogniwa łańcu-
cha desygnowanego (?)
kumulacja wartości numeryczne, semantycznej i...
własności graficzne determinują własności zarówno systemowe jak i pozasystemowe
" 3 spółgłoski  trzy dywany (?), trzy wartości gematryczne
" 5 punktów  pięć władz boskiego oglądu, pięć władz egzegezy ta awil (dżad?, fath?,
hiol  imaginacja, aql  intelekt aktywny, nafs  dusza wegetatywna;me d jako kre-
atywna imaginacja alam, mundus imaginalis, mediująca rzeczywistość potoczną i mi-
styczną), pleroma pięcioczęściowa
" 8 (7?) punktów  siedem aniołów, kolorów, cykli prorocki, władz...
" wartość 12  dwanaście archetypowym świateł tworzących świat Matek (ommachat 
stoicheia), dwanaście konstelacji zodiakalnych, dwanaście stref ciała ludzkiego
" wartość 19  ilość liter kreacyjnego Koranu
pierwotny element: pustka tysiąca kolorów otoczona przez białe morze (symbol mózgu), sie-
dziba świadomego ducha (wzniosły władca)
w planie wyrażania tworzy się wewnętrzny język; kod języka naturalnego zamienia się w ję-
zyk misterium, staje się komunikatem wewnętrznym
kod języka = organizm boskości (pleroma)
czytanie tekstu = oddziaływanie na te elementy (psychokosmiczna teurgia)
analiza poziomu tekstowego: Josef Abraham Gikatilla (uczeń Abrahama Abulafia, współ-
twórca Zoharu) Bramy światłości  klasyczny wykład doktryny sefiroth (bardzo popularny,
spisany w czystym hebrajskim, Sikora w poleca lekturÄ™ w orginale)
dewekut  przylgnięcie, dosł. sklejenie się (wsp. dewek  klej), interpretowane jako unio mi-
stico, według Scholema pierwotnie... [coś innego]
celem daat (poznanie, domyślnie  imienia Boga)
Tora to wystąpienie komunikacyjne Boga, dla kabały o koherencji Tory decyduje zasób imion
Boga i ich związek z nośnikiem (tekstem) i rzeczywistością pozatekstową
funkcja konatywna  przyzwanie do poznania nadawcy ( poznać sugeruje stosunek seksual-
ny) i przylgnięcia, przez medytację możliwe przeniknięcie tajemnicy Imion, składających się
na ten tekst (schizmogeneza komplementarna)
przejście od Imion do Imienia  wszystkie święte imiona zależą od tetragramu, JHWH to
drzewo, Jahe (?) to korzeń, a inne imiona to gałęzie, a każda gałąz
daje własne owoce (liczne
przydomki)
cała Tora utkana jest z przydomków, które zależą od imion, które wychodzą od imienia
Tora to jedno imiÄ™, hipostaza absolutnej koherencji tekstu (ekspansja imienia centralnego dla
tekstu)
Logos skupia się w imieniu własnym Boga
w komentarzu wydawcy: JHWH symbolizuje Tiferet (pień drzewa, centralna sefira), co prze-
nosi TorÄ™ na plerome (strukturalnie)
pierwszej sefirze Keter odpowiada Jahe
koherencja tekstu odpowiada koherencji boskiego organizmu
materia języka = pleroma wytwarzana zawsze, gdy kabalista czyta tekst (daje imieniu energie
istnienia; jak nowotwór  Bóg żyje w człowieku, jak człowiek żyje z Boga)
człowiek musi dać Bogu ciało  pełna symbioza
w imieniu zachodzi dynamiczny proces
komunikacyjnie: nadawca staje się tekstem (Bóg staje sie Torą - tożsamość), a dla kabalisty
nie istnieje nic prób Tory (w niej żyjemy), JHWH i rytuał (micwot  zależące od wyższego
rydwanu sefirot) to jeden byt
wchłonięcie nadawcy i kontekstu przez tekst  nasuwa się pytanie co z odbiorcą? jak czytać
Boga?
jakiś wnuk Baal Szem Towa: człowiek jest Bogiem, bo wartość numeryczna JHWH (w jed-
nym z odczytań) i adam to 45
gdy człowiek czyta Torę by żyć przykazaniami, zbliża się do członków Tory i jednoczy sie z
nią (jak mężczyzna z kobietą)
również odbiorca zostaje wchłonięty przez tekst, usemicznienie ciała  rydwan illokucyjno-
perlokucyjnego potencjału Tory (zasada soma = sema)
czytanie Boga możliwe jest tylko wtedy, gdy sam staje się człowiek tekstem (którym poten-
cjalnie już jest)
zastÄ…pienie schizmogenezy generatywnej komplementarnÄ…, a potem jej zniesienie  stopienie
Boga i człowieka (semioza wyradza sie i autonomizuje)
semioza jako aktywność fetyszystyczna (człowiek fetyszyzuje znak)
Zohar: znaczenie zakazu wypowiadania imienia Boga
cud rozmnożenia oliwy w czasie spotkania proroka Elizeusza z nachodzoną przez lichwiarzy
wdowÄ…
Wj 27 :  nie będziesz brał imienia nadaremno (czyli bez przyczyny, celu)
semen  oliwa, nad nią prorok wypowiada pełne błogosławieństwo, by wcieliło się w nią imie
szem tow  dobre imiÄ™
semen tow  dobra oliwa
semeion  gr. znaczenie
semen  gr. nasienie
koncepcja logos spermaticon
Eliahu Dawides (?, jakiś zwolennik kabały luriańskiej z XVI w.): podział godziny na 1080
części, bo tetragram można wymówić na 1080 sposobów (tchnień)
1080/365 = 3,(3) (ponoć..., może chodziło o inne liczby)
oddychamy TorÄ… (analogicznie prana w modelu tantrycznym)
 człowiek żyje wszystkim co pochodzi od Pana
 wszystko co oddycha wychwala Pana
nesemen  oddychać (energetyczne, ogniste)
sz-m-n (oddychanie: n-sz-m) = 390, tak jak samain (?! hebr. niebiosa, jeden z przydomków
Boga)
sz-m  imiÄ™
litera sz pochodzi od hieroglifu, zapisywanego jako trójząb nad wodami
stosunek seksualny jako micwa, w wyniku której przekazuje się Torę
ambiwalencja w Freuda, w wersji bardzo dalekiej od Otta  psychoanaliza preferuje podej-
ście redukcjonistyczne
Freud definiował ją bardzo różnie, pierwotnie jako współwystąpienie uczuć miłości i niena-
wiści, nakierowanych na ten sam obiekt (ale nie wiadomo nawet, czy miał na myśli wystąpie-
nie synchroniczne czy konsekutywne)
pewne jest, że zjawisko to stanowi integralny element ludzkiej natury, gdy jedno z uczuć nie
jest w stanie wyeliminować drugiego (silnej miłości zawsze towarzyszy silna nienawiść) 
choć ambiwalencja nie jest psychicznym prawem, normalna osoba rozdziela oba te nastawie-
nia dzięki przejściu przez póz
niejsze fazy rozwojowe
sam Freud zajmował się tylko fazami preedypalnymi, które nie podlegają wpływom języka 
uzupełnia go Melanie Klein
pierwotną ambiwalencję widzimy w odniesieniu do piersi matki, która jest równocześnie do-
bra gdy karmi i zła gdy jest nieobecna; ponieważ nie da sie rozszczepić obiektu bez rozszcze-
pienia podmiotu (albo do niego lgniemy, albo go unikamy), pojawia siÄ™ kryzys i wyparcie i
ambiwalencja Komentarz [A21]: Sikora wspomniał tu
o jakiś czterech podziałach pana na B., o
konflikt ambiwalencji jest wynikiem dobrze uzasadnionej miłości i nienawiści do tej samej
których ponoć mówił. Nie mam bladego
osoby, według póz
niejszej teorii popędów można go sprowadzić do konfliktu popędów (Ta- pojęcia, o co może chodzić, ale nie zdziwię
się, jeśli będzie o te podziały pytał na
natosa i Erosa)
egzaminie...
11.06 Ambiwalencja
problem ambiwalencji był rozwijany w obrębie trzech paradygmatów badawczych:
1. psychoanaliza
Freud nigdy nie podał definicji ambiwalencji, więc ewentualne metaanalizy jego badań
muszą opierać się na diachronicznych studiach pism mistrza
pierwsze wzmianki o ambiwalencji pojawiły się w 1887 r., wraz z ideą kompleksu Edypa 
ambiwalencja z niego wyrasta, u dzieci pojawiają się już wrogie impulsy wobec obojgu rod-
zicom, ale uczucia są rozdzielone; z pierwotnego występowania zarówno nienawiści, jak i
miłości następuje w póz
niejszych latach wyparcie nienawiści  co powoduje ich związanie, i
w efekcie uczucia wzajem się wykluczające zaczynają występować (w dużym natężeniu) ra-
zem
w 1912 r. przyjmuje koncepcję Eugen Blaulera, który wyróżnił trzy rodzaje ambiwalencji:
a. chęci (motywacji), zwana też ambitendencją  równocześnie i równie silnie chce i
nie chce czegoś zrobić
b. intelektualna  oznajmianie dwóch sprzecznych rzeczy w tym samym czasie (w
krótkich odstępach czasu, chyba, że wyrobimy sobie specjalny ambiwalentny ję-
zyk), odpowiada mniej więcej koncepcji sprzeczności od Arystotelesa do A
ukasie-
wicza oraz teorii dysonansu poznawczego Leona Festingera Komentarz [A22]: choć nie całkiem, bo
nowsze badania wskazują, że dysonans w
c. uczuciowa  podmiot równocześnie odczuwa dwie sprzeczne emocje nakierowane
opisanej przez niego postaci pojawia sie
na jeden przedmiot
tylko, gdy sprzeczne informacje wpływają
na samoocenÄ™
ambiwalencja jest obecna w różnych schorzeniach psychicznych: od nerwicy natręctw, histe-
rii czy melancholii (badania Klein) Komentarz [A23]: tu zaczęłam mieć
problemy techniczne, więc polecam uzu-
pełnienie o notatki kogoś innego  infor-
macje na temat teorii Lex sÄ… oparte o jej
artykuł + stosowny rozdziału z Użycie
2. etologia
substancji halucynogennych a religia
Donald Hebb Organizacja życia (1949)  neurobiolog zajmujący się procesami uczenia się,
autor koncepcji sieci neuronowych (choć pierwszy na ich pomysł wpadł Freud, 1887?)
niezależnie dwóch badaczy, Imre Herman (węgierski neurobiolog i psychoanalityk, Pierwot-
ny instynkt człowieka 1943) oraz John Bowlby (brytyjski psychiatra), wyróżniło dwa podsta-
wowe instynkty u prymatów: przylgnięcia do matki oraz eksploracji
Hebb badał je u szczurów (czyli badał ambiwalencję chęci)
3. biostrukturalizm
Barbara Lex w artykule Neurobiology of ritual trance (1979) wychodzi z założenia, że bada-
nie neuronalnych korelatów rytuału musi obejmować cały układ nerwowy, nie tylko mózgo-
wie  ona sama skupia się na autonomicznym układzie nerwowym, który dzieli się na sympa-
tyczny (fight or flight) oraz parasympatyczny (spoczynek, gromadzenie energii)
podział ten uogólnia ona na cały organizm, dzieląc go na układ ergotropowy (odruch orien-
tacyjny z czujnÄ… fiksacjÄ… na z
ródle pobudzenia  rozszerzenie sympatycznego) oraz trofo-
tropowy (habituacja i osłabienie odruchu orientacyjnego  rozszerzenie parasympatycznego)
zgodnie z teorią Chapple a i Leacha podstawą życia jest synchronia, dla człowieka konieczna
jest ona na trzech poziomach: organizmu, grupy społecznej, środowiska (ekologiczna); aby
była ona zachowana, człowiek musi się zsynchronizować z określonymi obiektami (tuning)
trans, badany na poziomie całej grupy i związany z zachowaniami zrytualizowanymi, jest
jedną z najważniejszych (zdecydowanie najszybszych) metod synchronizowania się na pozi-
omie zarówno organizmu (rytmy biologiczne, rymy korowe i oscylacje półkulowe, Lex za
Ornsteinem pisze też o stosunku półkul  dominującej/lewej do zależnej/prawej), jak i całej
grupy (bo ma teraz wspólne wzorce zachowań  trans jako mnemotechnika)
w czasie transu pojawiajÄ… siÄ™ trzy fazy tuningu:
1. W fazie pierwszej następuje wzrost reaktywności jednego z subsystemów z równoc-
zesnym spadkiem reaktywności drugiego.
2. W fazie drugiej wobec trwałego lub wzrastającego bodz
cowania dochodzi do
całkowitego wyhamowania nie uwrażliwionego subsystemu, przy czym bodz
ce, które
normalnie wywołują jego aktywność, teraz  na odwrót  wzmagają aktywność sys-
temu uwrażliwionego. Pochodną tego stanu rzeczy są zachowania określane mianem
zjawisk odwrócenia (reversal phenomena), kiedy to przykładowo doznania normalnie
bólowe odbierane są jako sprawiające rozkosz, bodz
ce uspokajajÄ…ce pobudzajÄ… do
aktywności, skrajne doznania zimna przekształcane są w stany hipertermii itp.
3. Jeśli utrzymuje się bodz
cowanie, dochodzi do fazy trzeciej, w której następuje nagłe
ustanie oscylacyjnie rozbieżnego sprzężenia dwóch podsystemów i na drodze swoiste-
go neurofizjologicznego coincidentio oppositorum pojawia się stan ich równoczesnej
hiperaktywacji z charakterystycznÄ… amplitudÄ… megasensacji.
analogiczne fazy można wyodrębnić w stanach snu REM, psychoz, orgazmu i zaawansowanej
medytacji Komentarz [A24]: tu Lex jest trochÄ™
niespójna, bo w swojej ostensywnej defi-
podsumowanie wyników (jej model transu):
nicji transu włącza do niego medytacjie
1. W wyniku dziedziczenia genetycznego i różnych doświadczeń ludzie różnią się
między sobą w zakresie specyficznego zrównoważenia systemów ergo- i trofotropo-
wego.
2. Stresujące okoliczności życiowe naruszają osiągniętą równowagę, co prowadzi do do-
strajania systemu ergotropowego, które w skrajnych przypadkach wyzwala trofotro-
powe przełączenie lub synchroniczne wyładowania obu subsystemów.
3. Dysfatyczne stany równowagi ergo-trofotropowej prowadzą do zaburzeń adaptacyj-
nych.
4. Ograniczenie dysfatycznych zaburzeń funkcji neurobiologicznych jest konieczne do
organizacji działania i redukcji konfliktu grupowego.
5. Poprzez działanie homeostatyczne rytuały określają i synchronizują rytmy biolo-
giczne, prowadząc tym samym do ustalenia stanów równowagi.
6. W działaniach rytualnych, analogicznie do innych form terapii, określone wzorce inte-
rakcji wymuszają zestrojenie i przeciwdziałają stanom dysfatycznym.
7. Proces zestrojenia domaga się stałego lub intensywnego pobudzenia systemu ergo-
trofotropowego, które następuje przez zastosowanie technik sterujących i
wzmagających neurofizjologiczną reaktywność.
8. Techniki sterujące ułatwiają dominację prawej półkuli, której towarzyszą
doświadczenia o charakterze holistycznym, zanik poczucia czasu i niezdolność do ar-
tykulacji werbalnej, które odbiegają od doświadczeń towarzyszących normalnej pracy
lewej hemisfery lub zwykłej alternującej działalności półkul.
9. Poprzez strojenie przy użyciu technik sterujących następuje stan wyczerpania i
przełączenie systemu trofo-ergotropowego połączone ze zmianą jego równowagi na
rzecz dominacji podtrzymującej życic funkcji trofotropowcj.
10. Nowy stan równowagi, który wynika ze strojenia i przełączenia umożliwia powstanie
nowego wzorca integracji prawej i lewej półkuli.