POLSKI SYSTEM PODATKOWY ORAZ JEGO PRAWNE
I EKONOMICZNE PODSTAWY
1.POJ
CIE PODATKU- definicja, klasyfikacja
2.PODATEK OD OSÓB PRAWNYCH
3.PODATEK OD OSÓB FIZYCZNYCH
4.PODATEK OD OSÓB DUCHOWNYCH
5.KARTA PODATKOWA
6.PODATEK ZRYCZAA
TOWANY
7.PODATEK OD GIER
8.PODATEK ROLNY
9.PODATEK LEŚNY
10.OPA
ATY LOKALNE
11.AKCYZA
1. POJ
CIE PODATKU.
AKTY PRAWNE:
1. Ustawa z 29.08..1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926, zm. Dz.U. Nr 160,
poz. 1083 )
PODATEK stanowi kategorię ekonomiczną, ale jednocześnie jest pojęciem i instytucją prawno-
finansową. Podatek jest to wynikające z ustawy świadczenie pieniężne na rzecz pod-
miotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten
podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym
i przymusowym.
Definicja podatku zawarta w Ordynacji podatkowej (art.6 OrdPU) nie uwzględnia wprawdzie
teoretycznych cech ogólności, zasadniczości i jednostronności ustalenia, którymi obdarza się w
doktrynie świadczenia podatkowe. Nie oznacza to jednak , iż Ordynacja podatkowa pozbawiła
podatek dotychczasowych cech wypracowanych w teorii prawa podatkowego.
Wszystkie elementy składowe definicji są niezbędne dla określenia podatku i odróżnienia go od
innych dochodów publicznych. Zmiana któregokolwiek elementu na inny, np. zmiana cechy
nieodpłatności na odpłatność, przy nie zmienionej pozostałej części definicji, powoduje, iż tego
rodzaju dochód nie jest już podatkiem, lecz innym, dochodem publicznym (w podanej sytuacji
byłaby to opłata).
Podatek pobierany jest w pieniądzu. Aktualne rozwiązania prawne nie przewidują poboru po-
datku w naturze (np. zbożu). Taki pobór podatku może się zdarzyć tylko w tych okresach i w
tych państwach, w których nie ma, przynajmniej w minimalnym stopniu, ustabilizowanych wa-
runków finansowych, a tym samym i stabilności waluty.
Podatki są zawsze pobierane przez podmioty prawa publicznego. W Polsce do 1990r. podmio-
tem takim było tylko państwo, ale od początku 1991 r. w Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje
zarówno system władzy i administracji rządowej, jak i samorządowej. Oba piony władzy i ad-
ministracji dysponują własnymi kompetencjami władczymi, uprawnieniami wykonawczymi i
oczywiście własnymi dochodami, z których realizują swoje wydatki. Mają więc prawo uchwala-
nia własnych, odrębnych budżetów, a podatki stanowią w tych budżetach bardzo istotną, może
najistotniejszą pozycję. Od 1991 r. gminy są także podmiotami prawa publicznego uprawnio-
nymi do pobierania podatków.
Podatek jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie przez pobierający je podmiot. Ozna-
cza to, iż podatek jest ustanawiany i wymierzany w drodze umowy między osobą zobowiązaną
do jego zapłacenia a państwem lub samorządem, na rzecz którego jest on pobierany. Pobiera
się go na podstawie władczej jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek, a po-
stępowanie zmierzające do wymiaru podatku podlega przepisom KPA, a nie KC.
Do cech podatku należy jego ogólność. Jako świadczenie ogólne jest on tak skonstruowany,
że zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki
określone w prawie podatkowym. Nie ustanawia się tym samym żadnych osobowych, indywi-
dualnych warunków dla pobierania podatku od poszczególnych, imiennie wskazanych, podmio-
tów.
Podatek należy do tzw. publicznych dochodów zasadniczych. Oznacza to, iż podstawowym
celem podatku jest cel fiskalny. Sprowadza się on do dostarczenia państwu lub samorządowi
środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizacji zadań. Inne funkcje
podatku, np. stymulacja, związana z oddziaływaniem np. na preferowane kierunki produkcji lub
inne korzystne zjawiska gospodarcze, mają jedynie znaczenie dodatkowe.
Cechą charakterystyczną podatku jest też jego bezzwrotność, w odróżnieniu np. od pożyczki.
Oznacza to, iż podatek pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi. W ten sposób podatek
staje się rodzajem daniny publicznej na rzecz państwa lub samorządu.
Do cech charakterystycznych podatku- w odróżnieniu od opłaty- należy także jego nieodpłat-
ność. Ta cecha podatku oznacza, iż podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje od państwa
czy samorządu żadnego wzajemnego świadczenia, czy to w postaci czynności urzędowej, czy
usługi, jak ma to miejsce przy pobieraniu opłat. Nie oznacza to jednak, iż społeczeństwo jako
całość nie korzysta z jakiejś ogólnej odpłatności ze strony państwa lub samorządu z tego tytu-
łu, iż płaci podatki. Jest to jednak ekwiwalent na rzecz społeczeństwa jako całości (np. bez-
płatne szkolnictwo, uspołeczniona służba zdrowia itp.), a nie realizacja roszczenia poszczegól-
nych podmiotów z tytułu płacenia podatków określonej wysokości. Bywa zresztą często tak, iż
płacący wysokie podatki nie korzystają np. z usług uspołecznionej służby zdrowia, a ci, którzy
nie płacą lub uiszczają je w minimalnej wysokości, wykorzystują jednocześnie wszystkie moż-
liwe formy pomocy ze strony państwa lub samorządu.
Podatek jest wreszcie świadczeniem o charakterze przymusowym. Oznacza to, iż
w sytuacji, gdy zobowiązany do płacenia podatku nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać
świadczenie w sposób przymusowy, czyli w drodze egzekucji administracyjnej.
Wszystkie wymienione i omówione cechy podatku odróżniają go od innych dochodów na rzecz
państwa lub innego podmiotu publicznego i są nazywane stałymi elementami podatku.
KLASYFIKACJA PODATKÓW:
W aktualnie funkcjonującym polskim systemie podatkowym można dokonać klasyfikacji podat-
ków ze względu na różnorodne kryteria. Jednym z takich kryteriów jest rodzaj podmiotu pu-
blicznego, na rzecz którego wpływy z podatków są odprowadzane. Z tego punktu widzenia
możemy obecnie wyróżnić podatki państwowe i samorządowe.
Za podatki państwowe należy uznać zarówno te, które w całości są pobierane do budżetu
państwa (VAT, akcyza, podatek od gier), jak i te, które w przeważającej części zasilają ten
budżet (podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych).
Podatkami samorządowymi są podatki zasilające obecnie budżety gmin. Są to zarówno po-
datki lokalne (od nieruchomości, od posiadania psów), pobierane przez same gminy, jak i inne
podatki, z których wpływy stanowią dochody gmin (podatek rolny, leśny, od spadków i daro-
wizn, czy podatkowa cześć opłaty skarbowej).
W stosunku do tych podatków samorządowych, które nie mają charakteru podatków lokalnych
rada gminy bądz
nie ma wpływu na wysokość samego podatku, bądz
też wpływ ten jest mini-
malny. Często podatki takie są pobierane z udziałem urzędów skarbowych, a dopiero póz
niej
wpływy z nich są przekazywane gminom.
Ze względu na osobę podatnika można wyróżnić podatki pobierane od:
- osób fizycznych,
- osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.
(Zgodnie z art. 7 ust. 2 OrdPU podatnikami mogą być także podmioty -np. w VATmogą to być
podatkowe grupy kapitałowe).
Znaczna część podatków funkcjonujących obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej jest jednocze-
śnie pobierana, od osób fiz.i innych podmiotów. Jednakże trzy podatki:
dochodowy od osób fizycznych, podatek od spadków i darowizn oraz od posiadania psów mo-
gą, obciążyć jedynie osoby fizyczne.
Z punktu widzenia tożsamości osoby podatnika formalnego i rzeczywistego można wy-
różnić podatki :
- pośrednie
- bezpośrednie
Podatek pośredni to taki, w którym następuje zaprogramowane przez państwo, planowe
"rozczepienie" osoby podatnika formalnego i rzeczywistego- np. podatek od towarów i usług
czy podatek akcyzowy.
Podatek bezpośredni zakłada tożsamość osoby podatnika formalnego i rzeczywistego. Jednak
i w stosunku do podatku bezpośredniego możliwe jest "rozczepienie" osoby podatnika formal-
nego i rzeczywistego w postaci zjawiska "przerzucalności podatku". Oznacza ono żywiołowe,
niekontrolowane "rozczepienie" osoby podatnika formalnego i rzeczywistego. Podatnik formal-
nie obciążony podatkiem przerzuca ekonomiczny ciężar podatku na inny podmiot, który w ten
sposób staje się podatnikiem rzeczywistym. Może dokonać się to poprzez podniesienie ceny
sprzedaży towaru czy usługi- wówczas obciążony zostaje nabywca (konsument). Jest to tzw.
"przerzucalność w przód". Może też nastąpić odrzucenie ekonomicznego podatku ("przerzucal-
ność w tył" ) na :
- dostawcę surowca poprzez obniżenie ceny za dostarczony podatnikowi (producentowi) kom-
ponent (surowiec) do produkcji,
- zatrudnionego u producenta pracownika poprzez obniżenie wysokości płacy pracownikowi.
"Przerzucalność" podatku może jednak nastąpić tylko wówczas, gdy ani bariery prawne (re-
glamentacja cen i płac) ani ekonomiczne (relacje między podażą a popytem) nie wykluczają
takiego zjawiska.
Uwzględniając okoliczności wprowadzenia podatków można wyróżnić podatki:
- zwyczajne,
- nadzwyczajne.
Ogromna większość podatków ma charakter zwyczajny. Są one wprowadzane odpowiednimi
ustawami na czas nieokreślony, w niejako "normalnych" warunkach.
Możliwe jest jednak wprowadzenie podatku nadzwyczajnego w sytuacji szczególnej pod wzglę-
dem gospodarczym lub politycznym. Podatek taki może mieć charakter jednorazowy, epizo-
dyczny, a nawet okresowy, ale przy określonych z góry okolicznościach jego pobierania. Do tej
grupy podatków można zaliczyć podatek od uprzednio nabytego majątku, pobrany w Polsce
jednorazowo w latach 70-tych lub też powojenny podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia
wojennego. Podobny charakter miałby proponowany na 1998r. podatek "powodziowy". Kon-
cepcja takiego podatku została jednak zaniechana w toku prac legislacyjnych.
Ze względu na sposób wprowadzenia podatków możliwe jest także wyodrębnienie podat-
ków :
- obligatoryjnych,
- fakultatywnych.
Podatki obligatoryjne to takie, które muszą być pobierane zgodnie z obowiązującym prawem
podatkowym. Nie ma więc możliwości rezygnacji z pobierania takiego podatku np. w drodze
uchwały rady gminy. Nie trzeba także żadnej dodatkowej uchwały, aby taki obligatoryjny po-
datek pobierać.
Natomiast podatek fakultatywny to taki, który na podstawie obowiązującego prawa może być
pobierany, ale niezbędne do tego jest spełnienie dodatkowych warunków określonych w odpo-
wiednich ustawach. Do tego rodzaju fakultatywnych dochodów gmin należą np. dochody (w
tym także podatki), które mogą być wprowadzone w danej gminie w trybie samoopodatkowa-
nia się mieszkańców zgodnie z wynikiem przeprowadzonego referendum. Ustawa pozwala na
rozpisanie referendum, a od jego wyniku zależy pobór w ten sposób wprowadzonego podatku
w gminie (art.5 pkt.2 ustawa z 10.12.1993r. o finansowaniu gmin). Pobierany w takich oko-
licznościach podatek jest oczywiście, podobnie jak wszystkie podatki, świadczeniem przymu-
sowym podlegającym egzekucji administracyjnej.
Uwzględniając charakter pobieranych podatków, można je podzielić na:
- podatki rzeczowe,
- podatki osobiste.
Podatek rzeczowy charakteryzuje się tym, że najistotniejszą pozycję wśród jego elementów
strukturalnych zajmuje przedmiot podatku. Przesądza to o tym, iż nawet zmiana podmiotu
biernego podatku, czyli podatnika (np. na skutek śmierci poprzedniego właściciela nieruchomo-
ści) nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie podatkowe wynikają-
ce z podatku rzeczowego może przejść na inna, trzecią osobę.
Natomiast podatek osobisty to taki podatek, w którym najistotniejszą pozycję zajmuje pod-
miot podatku. Okoliczności podmiotowe decydują o istnieniu zobowiązania podatkowego i jego
kształcie.
Z punktu widzenia z
ródła poboru podatków, można je podzielić na: podatki sięgające do
dochodu podatnika i do jego majątku.
Do dochodu podatnika można sięgać albo w toku jego powstawania, albo wówczas, gdy po-
datnik dokonuje wydatkowania, czyli konsumpcji dochodu. Podatki pobierane w toku wydatko-
wania dochodu noszą nazwę podatków typu konsumpcyjnego. Przybierają one czasami po-
stać podatków od towarów luksusowych, a ich wysokość jest wówczas uwzględniana w cenie
takich towarów. Opodatkowanie dochodu w toku jego powstawania może także przybierać po-
stać opodatkowania wstępnego, gdy ostateczna wielkość tego dochodu nie jest jeszcze znana.
Takie podatki noszą nazwę podatków typu przychodowego. Opodatkowanie może również
nastąpić wówczas, gdy znana jest już ostateczna wielkość uzyskanego dochodu. Mamy do czy-
nienia wówczas z podatkami typu dochodowego.
Przy tak pobieranych podatkach może zaistnieć sytuacja dwukrotnego opodatkowania tego
samego dochodu- raz w sposób wstępny podatkiem przychodowym, a następnie w sposób
ostateczny- podatkiem dochodowym. Możliwe jest także jednorazowe- zarazem wstępne i
ostateczne- opodatkowanie dochodu w toku jego tworzenia. Taki podatek określany jest jako
podatek typu przychodowo-dochodowego.
Podatki sięgające do majątku podatnika czyli tzw. majątkowe, mogą dotyczyć albo samego
posiadania tego majątku, albo jego przyrostu. Pobranie podatku od posiadania majątku ozna-
cza opodatkowanie majątku w stanie statycznym. Natomiast pobranie podatku wówczas, gdy
następuje przyrost majątku, sprowadza się do opodatkowania majątku w stanie dynamicznym.
Przyrost majątku, od strony teoretycznej, może polegać albo na przyroście substancji (masy)
majątkowej, co oczywiście oznacza także przyrost wartości majątku, albo na samym przyroście
jego wartości- bez przyrostu substancji. Przyrost wartości majątku bez przyrostu masy ozna-
cza, że wzrosła jego dotychczasowa wartość, np. może wzrosnąć wartość ziemi na skutek od-
krycia w niej bogactw mineralnych, przeprowadzania w pobliżu linii kolejowej itp.
W aktualnym polskim systemie podatkowym nie stosuje się opodatkowania przyrostu wartości
majątku bez przyrostu jego substancji.
Warto zwrócić uwagę, iż przedstawiona klasyfikacja ze względu na z
ródło poboru podatku mo-
że prowadzić do jednoczesnego zaliczenia jakiegoś podatku do dwóch grup. Jest to możliwe
wówczas, gdy mamy do czynienia z podatkami pośrednimi.
Z punktu widzenia podatnika formalnego podatek może być inaczej klasyfikowany niż z punktu
widzenia podatnika rzeczywistego. Taką konstrukcję ma podatek od towarów i usług. Z punktu
widzenia podatnika formalnego (producenta czy sprzedawcy lub świadczącego usługi), powi-
nien być zaklasyfikowany do grupy podatków przychodowych, a z punktu widzenia podatnika
rzeczywistego (nabywcy, konsumenta czy klienta) jest niewątpliwie podatkiem konsumpcyj-
nym.
2.PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH.
AKTY PRAWNE:
1.Ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj.: Dz.U. z 1993r., Nr
106, poz. 482 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998 r., Nr 144, poz. 931)
2. Rozporządzenie Ministra Finansów z 3.04.1992 r. w sprawie podatku dochodowego od osób
prawnych (Dz.U. Nr 32, poz. 138 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1995r., Nr 3, poz. 12)
3.Rozporządzenie Ministra Finansów z 23.12.1996r. w sprawie wykonania niektórych przepisów
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od
osób prawnych (Dz.U. z 1997r., Nr 1, poz. 3 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r. Nr 26, poz. 150)
4.Rozporządzenie Ministra Finansów z 18.09.1997r. w sprawie wykonania niektórych przepisów
ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU. Nr116, poz. 747)
Ogólna charakterystyka podatku.
Opodatkowanie dochodów osób prawnych w istotny sposób różni się od opodatkowania docho-
dów uzyskiwanych przez osoby fizyczne.
Podatki od dochodów osób fizycznych mają charakter podatków osobistych i jako takie powin-
ny uwzględniać sytuację osobistą podatnika, jego stan rodzinny, wysokość dochodu, a tym
samym mieć na uwadze subiektywny ciężar podatku.
Podatki od dochodu uzyskiwanego przez osoby prawne nie mogą uwzględniać osobistej zdolno-
ści płatniczej. Nie uwzględnia się w nich minimum wolnego od podatku jako minimum egzy-
stencji i nie różnicuje się stawek podatkowych w zależności od wielkości dochodu podlegające-
go opodatkowaniu. Stosuje się więc proporcjonalną skalę podatkową. Podatki dochodowe od
osób prawnych mają charakter rzeczowy, a podstawą opodatkowania jest w zasadzie zysk
bilansowy ustalany na podstawie prowadzonej księgowości.
Opodatkowanie dochodów osób prawnych powoduje wiele wątpliwości i trudności teoretycz-
nych związanych ze zjawiskiem podwójnego opodatkowania dochodu osoby prawnej (spółki), a
następnie osobistych dochodów jej udziałowców, które są uzyskiwane z tytułu dywidend.
Pobierany w Rzeczypospolitej Polskiej podatek dochodowy od osób prawnych uregulowany jest
ustawą z 1992r.oraz przepisami wydanymi na jej podstawie. Jest podatkiem bezpośrednim i
obligatoryjnym. Ma charakter dochodowy i rzeczowy. Obliczany jest przez samych podatników,
zaś w wyjątkowych sytuacjach przez płatników. Wpłaty z produktu zasilają przede wszystkim
budżet państwa, ale 5% jako udziały trafia do budżetu gmin, a od 1.01.1999r. także woje-
wództwa mają 0,5% udziału w tym podatku. Obecna konstrukcja podatku dochodowego jest
ważnym elementem składowym reformy polskiego prawa podatkowego i dostosowania go do
wymagań gospodarki rynkowej.
Ocena rozwiązań prawnych przewidzianych w podatku dochodowym od osób prawnych nie ma
charakteru jednoznacznego. Obecna wersja podatku wykazuje niewątpliwie pewne zalety.
Sprowadzają się one przede wszystkim do jednakowego traktowania podatników w ramach
podatku dochodowego, bez względu na rodzaj uzyskiwanych dochodów i ich z
ródeł, a także
niezależnie od kategorii osób prawnych, ich formy organizacyjnej i podmiotu własności. Opiera
się więc na zasadzie równości.
Drugą istotną zasadą w podatku dochodowym od osób prawnych jest zasada powszechności,
którą można rozpatrywać w ujęci podmiotowym i przedmiotowym.
W ujęci podmiotowym oznacza stosowanie podatku do wszystkich podmiotów będących oso-
bami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi bez wyłączeń i zwolnień, co jednak nie jest w
pełni i konsekwentnie przestrzegane. Od strony przedmiotowej powszechność opodatkowania
decyduje o bardzo szerokim zakresie podatku dochodowego. Jednak już w samej ustawie
przewidziano dość liczne zwolnienia, które- choć można często uznać je za uzasadnione- ogra-
niczają zasadę powszechności.
Podmiotowy zakres podatku.
Podmiotowy zakres podatku dochodowego od osób prawnych obejmuje wszystkie osoby
prawne, bez względu na ich formę organizacyjną (spółki, przedsiębiorstwa, spółdzielnie) i ro-
dzaj zaangażowanego kapitału (prywatny, spółdzielczy, państwowy, zarówno krajowy, jak i
zagraniczny). Podatek dotyczy także jednostek organizacyjnych nie mających osobowości
prawnej z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej. Spółki takie są w istocie zespo-
łem osób fizycznych i osoby te płacą, stosownie do swoich udziałów, podatek dochodowy od
osób fizycznych.
Od 1996r. podatnikami mogą być także "podatkowe grupy kapitałowe", czyli grupy co najmniej
dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach
kapitałowych. Spółki takie mogą być odrębnym podmiotem podatkowym wówczas, gdy łącznie
spełniają kilka warunków:
- mając siedzibę na terenie Polski każda z tych spółek ma odpowiednio duży kapitał zakładowy
(akcyjny), czyli co najmniej 1 mln zł lub jeżeli suma poszczególnych kapitałów powoduje, że na
każdą z tych spółek przypadł kapitał nie niższy niż 1 mln zł,
-jedna ze spółek tzw. spółka dominująca ma kapitał wynoszący 100% kapitału pozostałych
spółek, czyli "spółek zależnych", podobne zasady dotyczą udziału w tej części kapitału, której
nie został przeznaczony do preferencyjnego rozdysponowania w ramach procesu prywatyzacji,
- nie korzystają ze zwolnień podatkowych w VAT i podatku dochodowym,
- nie mają zaległych zobowiązań podatkowych z okresu sprzed utworzenia podatkowej grupy
kapitałowej,
- mają w pełnej wysokości wniesiony kapitał akcyjny i faktycznie wniesione wkłady niepienięż-
ne,
- mają minimalny łączny poziom dochodowości w wysokości co najmniej 8%,
- spółki nie są powiązane z innymi podmiotami, nie wchodzącymi w skład grupy kapitałowej, w
sposób który powodowałby wykazywanie zaniżonych dochodów do opodatkowania,
- podmioty zawarły odpowiednią umowę o utworzeniu grupy kapitałowej na okres 3 lat, po-
twierdzoną notarialnie i zarejestrowaną przez urząd skarbowy.
Spółki wchodzące w skład podatkowej grupy kapitałowej odpowiadają solidarnie za zobowiąza-
nia podatkowe grupy.
Warunkiem niezbędnym do płacenia podatków jest uzyskanie dochodów z różnych z
ródeł przy-
chodów. Podatkowi nie podlegają jedynie -podobnie jak ma to miejsce w przypadku podatku
dochodowego od osób fizycznych- dochody uzyskiwane z dwóch z
ródeł przychodu, a mianowi-
cie:
- z działalności rolnej i leśnej- pobierany jest wówczas przychodowo-dochodowy podatek rolny
lub leśny,
- wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.
Podatkiem dochodowym są jednak objęte dochody z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej
(upraw i hodowli). Zostały one imiennie wskazane w ustawie, a szczegółowe kwestie dotyczące
zakresu opodatkowania tych działów zostały określone w przepisach wykonawczych.
Wyłączenie z opodatkowania dochodów wynikające z czynności, które nie mogą być przedmio-
tem prawnie skutecznej umowy, jest spowodowane okolicznością, iż opodatkowanie takich do-
chodów, byłoby właściwie ich legitymizacją. W podatku dochodowym od osób prawnych, wy-
stępuje także podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych, nieograniczony i ogra-
niczony obowiązek podatkowy.
Podatnicy, którzy mają siedzibę lub zarząd na terytorium RP podlegają nieograniczonemu
obowiązkowi podatkowemu, co powoduje, że podatek dotyczy całości ich dochodów, bez
względu na miejsce ich osiągania (zarówno w kraju, jak i za granicą).
Natomiast podatników, których siedziba lub zarząd znajduje się za granicą, dotyczy ograni-
czony obowiązek podatkowy, który wiąże się z opodatkowaniem jedynie dochodów osiąganych
na terenie RP.
Za terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się- w rozumieniu ustawy- taką strefę eko-
nomiczną położoną poza polskim morzem terytorialnym, w której Rzeczypospolita wykonuje
prawa do eksploatacji oraz badań dna morskiego i zasobów naturalnych.
Zakres podmiotowy podatku jest jednak zawężony przez wyłączenie spod opodatkowania NBP
oraz funduszy celowych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw, a także przedsiębiorstw
międzynarodowych i innych podmiotów gospodarczych utworzonych na podstawie umów i po-
rozumień międzynarodowych.
Podatku nie płaci Skarb Państwa i jednostki budżetowe oraz gminy w zakresie dochodów wła-
snych. Podatkowi podlegają jednak- w zasadzie- dochody gospodarstw pomocniczych jedno-
stek budżetowych. Gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące przy takich jednostkach budże-
towych, jak szkoły, placówki opiekuńcze i wychowawcze, placówki służby zdrowia i inne imien-
nie wskazane w ustawie, mogą być zwolnione od podatku, jeżeli wszystkie dochody przeznaczą
na poprawę wyżywienia w takich jednostkach lub na zwiększenie środków obrotowych, a także
inwestycje w samym gospodarstwie pomocniczym.
Na podstawie kolejnych nowelizacji ustawy zwolnione zostały od podatku także agencje powo-
łane w związku z inwestycjami i przekształceniami gospodarczymi: Agencja Restrukturyzacji i
Modernizacji rolnictwa, Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad oraz Agencja Rynku Rolnego.
Od lutego 1998r. zwolnione od podatku zostały fundusze inwestycyjne tworzone na podstawie
odrębnych przepisów (ustawa z 28.08.97r. o funduszach inwestycyjnych Dz.U. Nr 139, poz.
993), a od stycznia 1999r. zwolnieniu podlegają tworzone fundusze emerytalne.
Przedmiotowy zakres opodatkowania.
Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych jest dochód bez
względu na rodzaj z
ródeł przychodu, z wyłączeniem dochodów nie podlegających temu podat-
kowi. W przypadku przychodów pochodzących z praw autorskich, wynalazczych, praw do zna-
ków towarowych i wzorów zdobniczych, należących do podatników podlegających ograniczo-
nemu obowiązkowi podatkowemu (czyli osób zagranicznych), opodatkowaniu podlega przy-
chód. Także przychód stanowi przedmiot opodatkowania, gdy pochodzi on z dywidend i udzia-
łów w zyskach osób prawnych mających siedzibę na terenie RP. Rozwiązanie to jest analogicz-
ne, jak w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych.
Dochodem dla celów podatkowych jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyska-
nia. Jeśli koszty uzyskania przychodu są większe od sumy przychodu, wówczas zaistniałą róż-
nicę (stratę) -podobnie jak przy opodatkowaniu osób fizycznych-uwzględnia się w równych
częściach w ciągu następnych trzech lat podatkowych.
Przy ustalaniu wielkości dochodu nie uwzględnia się nie tylko dochodów ze z
ródeł przychodu
nie podlegających podatkowi dochodowemu i tych, które są zwolnione od podatku, ale także
dochodów opodatkowanych odrębnie w formie przychodu. Przychody takie nie podlegają ku-
mulacji z przychodami z innych z
ródeł. Oczywiście we wszystkich wskazanych, koszty uzyska-
nia przychodów także nie mogą być uwzględniane przy obliczaniu dochodu podlegającego łącz-
nemu opodatkowaniu.
Podatek dochodowy od osób prawnych jest obliczany za okres roku podatkowego. Rokiem
podatkowym, w myśl ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, może być albo rok
kalendarzowy, albo kolejne 12 miesięcy.
Przyjęcie roku podatkowego w postaci kolejnych 12 m-cy, innych niż rok kalendarzowy, może
wynikać ze statutu podatnika, z umowy spółki albo innego dokumentu regulującego działalność
podatnika. Wymagane jest jednak zawiadomienie właściwego urzędu skarbowego o takim
określeniu roku podatkowego.
Ustalenie wielkości dochodu, będącego przedmiotem opodatkowania, i na podstawie opodat-
kowania, dokonuje się z reguły na podstawie prowadzonej ewidencji rachunkowej, przy zasto-
sowaniu metody ustalania rzeczywistych kosztów uzyskania przychodu. Szacunkową metodę
ustalania dochodu i określania kosztów stosuje się w tym podatku tylko wyjątkowo, gdy nie ma
możliwości zastosowania metody kosztów rzeczywistych i uwzględniania kosztów wynikających
z prowadzonej księgowości.
Dla osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wyspecjalizowanych
działów produkcji rolnej nie ma możliwości rezygnacji z prowadzenia rachunkowości i skorzy-
stania z szacunkowej-opartej o normy przeciętnej dochodowości-metody ustalania dochodu.
Taki sposób ustalania dochodu jest możliwy jedynie dla osób fizycznych (w tym także działają-
ce jako spółki osobowe) prowadzących działalność gospodarczą w zakresie działów specjal-
nych.
Należy też zwrócić uwagę, że dochodem z udziału w zyskach jest nie tylko dochód faktycznie
uzyskany z tego udziału, ale i ten, który został przeznaczony na powiększenie kapitału zakła-
dowego lub akcyjnego funduszu udziałowego, a także dochód z umorzenia udziałów lub akcji i
wartości majątku otrzymanego w związku z likwidacją osoby prawnej.
W konstrukcji podatku przewidziano odrębne zasady ustalania dochodu w sytuacji powiązań
między podmiotami krajowymi a zagranicznymi (art. 11 ustawy w wersji znowelizowanej usta-
wą z dnia 20.11.98r., Dz.U. Nr144, poz. 931).
Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych szczegółowo określa zasady i sposób
ustalania przychodów z poszczególnych, różnych z
ródeł. Przychodem są najczęściej otrzy-
mane pieniądze, wartości pieniężne (w tym i różnice kursowe), przychody w naturze i wartości
otrzymanych nieodpłatnych świadczeń. W niektórych przypadkach stosowane są jednak szcze-
gólne zasady ustalania przychodu. Przy działalności gospodarczej i działach specjalnych przy-
chodem są także kwoty należne, choćby jeszcze nie zostały faktycznie otrzymane. Jednak przy
ustalaniu wielkości przychodów wyrażonych w walutach obcych uwzględnia się (+/-) różnice
kursowe między dniem ich uzyskania (kwota należna) i dniem faktycznego otrzymania. Tym
samym odpowiednio podwyższa się lub obniża przychód. W tej sytuacji istotny jest dzień
otrzymania waluty obcej przez podatnika za pośrednictwem banku, z którego usług podatnik
korzystał.
Do przychodu nie zalicza się kwot pobranych na poczet towarów i usług, które mają być wy-
konane w przyszłych okresach. Stanowią one przychód dopiero po upływie tych okresów. Rów-
nież zaciągnięte kredyty i pożyczki nie zwiększają przychodu. Nie uwzględnia się także należ-
nych, ale jeszcze nie otrzymanych, odsetek od kredytów. Nie są również traktowane jako przy-
chód kwoty otrzymane przez osobę prawną na utworzenie lub powiększenie kapitału zakłado-
wego (akcyjnego) i innych wskazanych w ustawie funduszy. Kwoty takie podlegają bowiem z
reguły opodatkowaniu u tego podmiotu, który je przekazał.
Wartość nieodpłatnych świadczeń ustala się wg cen, jakie obowiązują przy ich świadczeniu od-
płatnym lub przy ich zakupie. Wartość świadczeń w naturze określana jest wg przeciętnych cen
rynkowych, a wartość nieodpłatnie udostępnianych nieruchomości lub lokali- wg przeciętnej
wysokości czynszu.
Nieodpłatne udostępnienie nieruchomości lub jej części nie stanowi przychodu dla podmiotu,
który wykorzystuje je na cele oświatowe, kulturalne, dobroczynne, ochrony zdrowia, kultu reli-
gijnego itp. wskazane w ustawie, oraz gdy lokal udostępniony został osobie fizycznej pozosta-
jącej z podatnikiem w stosunku pracy. Stanowi on wówczas nieodpłatne świadczenie w rozu-
mieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i ewentualnie podlega opodatkowa-
niu wg zasad przewidzianych w tamtej ustawie.
Przy sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych przychodem jest w zasadzie cena określona
w umowie sprzedaży. Może nią być jednak cena rynkowa ustalona przez urząd skarbowy. Do-
tyczy to sytuacji, gdy cena umowna- bez uzasadnionej przyczyny- odbiega (najczęściej jest
niższa) od wartości rynkowej o co najmniej 33% , wtedy koszty opinii biegłych ponosi sprzeda-
jący. Rozwiązanie to jest podobne do tego, które istnieje w podatku dochodowym od osób fi-
zycznych.
Ponieważ przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych jest naj-
częściej dochód uzyskiwany przez podatnika z różnych z
ródeł przychodu-a tylko wyjątkowo
przychód- istotną kwestią jest określenie kosztów uzyskania przychodu i sposób ich ustalenia.
Podstawowym sposobem ustalenia wysokości kosztów, a tym samym i dochodów, jest oparcie
ich na kosztach rzeczywistych, wynikających z prowadzonej rachunkowości. Jedynie wyjąt-
kowo dochód może być ustalony w drodze oszacowania. Nie przewiduje się więc, jak ma to
miejsce w podatku dochodowym od osób fizycznych, ustalenia kosztów w formie procentowego
ryczałtu w stosunku do wielkości przychodu, albo ustalenia dochodu za pomocą szacunku wg
określonych norm dochodowości.
W celu ustalenia podlegających opodatkowaniu dochodów osób prawnych ważnym problemem
jest- podobnie jak w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych- rozróżnienie podat-
ków potrącalnych (kosztów) i niepotrącalnych, które nie mogą być uwzględniane jako ko-
szy uzyskania przychodu.
Wśród wydatków potrącalnych czyli kosztów należy wyodrębnić wydatki konieczne i poży-
teczne. Wydatki, które można by nazwać koniecznymi, to takie, które trzeba ponieść, aby
uzyskać przychód. Należą do nich zarówno:
- koszty rzeczowe- np. związane z produkcją prowadzoną przez osobę prawną, czyli koszty
materiałów, surowców, paliw, transportu itp.
- koszty osobowe- tj. koszty związane z pracą ludzką, zaangażowaną w proces działalności
gospodarczej, mającą przynieść określone przychody, np. płace, składki z tytułu ubezpieczeń
emerytalnych pracowników w ramach programu emerytalnego,
- koszty finansowe- czyli różnego rodzaju obciążenia i narzuty wkalkulowane w koszty, nie sta-
nowiące ani kosztów osobowych, ani rzeczowych; należą do tej grupy np. kwoty przekazane
tytułem odpisów podstawowych na tworzenie funduszów gwarancyjnych, socjalnego i mieszka-
niowego, niektóre opłaty i podatki, płacone czynsze itp.
Za pożyteczne należy uznać takie wydatki, które nie są niezbędne dla uzyskania przychodu,
ale ich zrealizowanie wpływa korzystnie na wielkość tego przychodu. Do takich należy zaliczyć
np. koszty reklamy i reprezentacji, a także koszty wdrożeń technicznych czy badań nauko-
wych, nawet wówczas, gdyby nie zakończyły się powodzeniem.
Obie grupy wydatków, tj. konieczne i pożyteczne, są w ustawie traktowane jako koszt, a
więc potrącane od wielkości przychodu. Są więc uwzględniane w ustalaniu wysokości dochodu
podatnika.
Podatnik może jednak ponosić jeszcze inne wydatki. Można je określić jako zbędne dla uzyska-
nia przychodu. Takie wydatki nie są traktowane jako kwoty podlegające potrąceniu, czyli nie
uwzględnia się ich w ustalaniu wielkości dochodu podatnika, mimo że faktycznie zmniejszają
one wielkość tego dochodu.
Do wydatków zbędnych, czyli takich które nie są uznawane za koszty zaliczyć można:
- wydatki zawinione przez podatnika, np. odszkodowania za wydatki przy pracy, kary umowne,
odsetki za zwłokę, grzywny i kary pieniężne (np. za zanieczyszczanie środowiska itp.),
- większość wydatków związanych z powiększaniem lub ulepszeniem z
ródeł przychodów- np.
wydatki na nabycie udziału lub akcji w spółce, spłatę kredytów zaciągniętych na powiększenie
z
ródła przychodów i inne,
- wydatki nie związane ze z
ródłem przychodu, np. darowizny i ofiary (uwzględnia się darowizny
na cele wyższej użyteczności publicznej, ściśle wskazane w ustawie do kwoty 10% lub 15%
osiągniętego dochodu rocznego) oraz wpłaty na rożne fundusze, chyba że obowiązek lub moż-
liwość tworzenia takich funduszy i zaliczania ich do kosztów określają odrębne ustawy.
Kosztami uzyskania przychodów osoby prawnej są zarówno koszty poniesione w celu osiągnię-
cia tego przychodu, jak i koszty funkcjonowania osoby prawnej. Rozróżnienie poszczególnych
rodzajów kosztów- osobowych, rzeczowych i finansowych, a także wydatków koniecznych, po-
żytecznych i zbędnych- ma istotne znaczenie dla zakresu opodatkowania osób prawnych, a
także stymulowania bardziej racjonalnej gospodarki finansowej tych osób.
W znowelizowanej w 1993r. wersji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przyjęto
założenie, iż kosztami uzyskania przychodu są wszystkie koszty, które nie zostały imiennie
wyłączone.
Zwolnienie przedmiotowe.
W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych- oprócz zwolnień o charakterze podmio-
towym- stosowane są zwolnienia przedmiotowe. Mają one istotne znaczenie dla ustalenia
przedmiotowego zakresu opodatkowania tym podatkiem.
Ze względu na wielkość i różnorodność zwolnień przedmiotowych można je podzielić na 3 pod-
stawowe grupy.
I. Najistotniejszą i najliczniejszą grupę zwolnień stanowią takie, które zostały przewidziane ze
względów stymulacyjnych. Mają one pobudzać do określonych działań lub zachowań. Zwol-
nienia tego typu mogą wynikać z przesłanek gospodarczych lub społecznych. Ze względów
gospodarczych zwolnione zostały np. dochody ze sprzedaży nieruchomości wchodzących w
skład gospodarstw rolnych lub sprzedaży nieruchomości na podstawie przepisów o ochronie
środowiska, dochody spółdzielni mieszkaniowych i komunalnych zakładów gospodarki miesz-
kaniowej przeznaczone na utrzymanie zasobów mieszkaniowych, dochody wspólnot mieszka-
niowych.
Z takich samych przesłanek zwolnione zostały np. dochody z działalności gospodarczej, w któ-
rej wykorzystuje się odpady wytwarzane na terenie Polski, czy dochody Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej. Względy społeczne zadecydowały o zwolnieniu z opodatkowania dochodów
tych osób prawnych, których celem statutowym jest działalność o charakterze wyższej uży-
teczności publicznej w zakresie naukowym, oświatowym, charytatywnym czy opiekuńczym. Z
takich samych społecznych przesłanek zwolnione są z opodatkowania dochody kościelnych
osób prawnych z niegospodarczej działalności statutowej, a także z pozostałej działalności w
części przeznaczonej na cele kultu religijnego, opiekuńczo-wychowawcze, charytatywne, kon-
serwację zabytków i inne imiennie wskazane w ustawie. Do tej samej grupy należy także zali-
czyć zwolnienia podatkowe dotyczące podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne.
Także ze względów gł. społecznych zwolnione z opodatkowania są dochody z prowadzenia
szkół, o ile dochody te są przeznaczone na cele szkoły. Na podstawie przepisów wykonawczych
(Rozp. Min. Fin. z 18.09.97r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych, Dz.U. Nr 116, poz. 747) zostały bardziej szczegółowo okre-
ślone rodzaje wydatków, które są zaliczane jako wydatki na cele szkoły. Obejmują one nie tyl-
ko środki trwałe stanowiące urządzenia i pomoce dydaktyczne niezbędne do funkcjonowania
szkół, ale także koszty związane z wakacyjnym wypoczynkiem młodzieży, w części nie pokrytej
przez rodziców czy opiekunów uczniów.
II. Drugą grupę stanowią zwolnienia dotyczące przychodów, które nie są związane z uzyska-
niem rzeczywistych dochodów. Chodzi tu przede wszystkim o wszelkie odszkodowania oraz
środki pieniężne pochodzące z dotacji otrzymywanych przez osoby prawne na podstawie prze-
pisów o tworzeniu i gospodarowaniu rezerwami państwowymi, dotacji wynikających z umów
związanych z obronnością kraju, a także dotacji w zakresie postępu biologicznego w produkcji
roślinnej i zwierzęcej.
III. Trzeci grupa to zwolnienia przedmiotowe wynikające z prawa lub zwyczajów międzynaro-
dowych. Dotyczą one m.in. osób zagranicznych, które uzyskują dochody na terenie RP z tytu-
łu działalności finansowej z międzynarodowych funduszy, a także- na zasadzie wzajemności-
dochodów uzyskiwanych w Polsce przez ośrodki kulturalne państw obcych.
Podstawa opodatkowania.
Dla dokonania wymiaru podatku dochodowego od osób prawnych najistotniejszą kwestią jest
ustalenie podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi w zasadzie łączny
dochód podatnika ze z
ródeł przychodów objętych podatkiem, uzyskany w ciągu roku podatko-
wego. Jedynie w dwóch przypadkach podstawą opodatkowania jest przychód. Ma to miejsce w
odniesieniu do:
- dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych,
- przychodów uzyskiwanych na terenie RP przez osoby zagraniczne z praw autorskich wynalaz-
czych, znaków towarowych, udostępniania receptury itp. Jeżeli umowa zapobiegająca podwój-
nemu opodatkowaniu nie przewiduje innych zasad opodatkowania.
Podstawa opodatkowania może być pomniejszona dla celów podatkowych o kwoty stanowią-
ce ulgi podatkowe odliczane od rocznego łącznego dochodu osoby prawnej. Od 1999r. mogą
dotyczyć 3-ech tytułów:
-darowizn na cele wyższej użyteczności publicznej, takich jak: naukowe, kulturalne, wycho-
wawcze, charytatywne, kultu religijnego, rehabilitacji inwalidów i innych taksatywnie wskaza-
nych w ustawie; wysokość odliczenia nie może przekraczać 10% ewentualnie 15% dochodu,
- obniżonych kwot opłaty eksploatacyjnej wynikającej z prawa górniczego.
- nakładów inwestycyjnych związanych z już prowadzoną lub podejmowaną działalnością go-
spodarczą.
Do końca 1998r. ulgi obejmowały także wydatki poniesione przez osobę prawną na budowę
własnego budynku wielorodzinnego z przeznaczeniem mieszkań na wynajem.
Bardzo istotnym rodzajem ulg w podatku dochodowym od osób prawnych są ulgi inwestycyj-
ne. Mają one charakter wyraz
nie stymulacyjny, aktywizujący podmioty gospodarcze do inwe-
stowania i ograniczania wielkości dochodu przeznaczonego na konsumpcję.
Ulgi zostały wprowadzone od 01.01.1994r. Do końca 1996r. zasady stosowania ulg były szcze-
gółowo uregulowane w rozporządzeniu Rady Min. i dotyczyły zarówno podatników będących
osobami prawnymi, jak i fizycznymi. Od 1997r. zostały określone w samej ustawie.
Kształt obecnie stosowanych ulg inwestycyjnych w podatku dochodowym od osób prawnych
jest zbliżony do rozwiązań przewidzianych dla osób fizycznych. Podstawowa różnica dotyczy
poziomu dochodowości upoważniającego do stosowania ulgi. Dla podatników będących osoba-
mi prawnymi jest on wyższy niż dla podatników- osób fizycznych.
Ulgi mają postać dwuetapową: w pierwszym roku występują jako odliczenie "wydatków inwe-
stycyjnych" , w drugim- jako "premia inwestycyjna".
W roku, w którym podatnik poniósł nakłady inwestycyjne, może on skorzystać z odliczenia tzw.
"wydatków inwestycyjnych". Maksymalna wielkość odliczenia wydatków jest zróżnicowana w
poszczególnych latach z tendencją malejącą. Zawsze maksimum odliczenia stanowi procento-
wo określona część uzyskanego w ciągu roku podatkowego dochodu, stanowiącego podstawę
opodatkowania.
W roku następującym po roku, w którym dokonano nakładów inwestycyjnych przysługuje tzw.
"premia inwestycyjna", której wysokość odpowiada 50% ulgi stosowanej z tytułu poniesionych
wydatków inwestycyjnych. Zastosowanie ulgi inwestycyjnej jest możliwe przy kumulatywnym
spełnieniu przez podatnika 4-ech warunków:
- niekorzystaniu z jakichkolwiek preferencji inwestycyjnych (ulg, zwolnień, odliczeń) na pod-
stawie innych przepisów,
- osiąganiu w prowadzonej działalności minimalnego poziomu dochodowości:
*2% przy działalności dotyczącej zbiórki, skupu i segregacji odpadów,
*4% przy działalności w zakresie przetwórstwa rolnego, budownictwa, usług turystycznych,
żeglugi i rybołówstwa, a także produkcji i sprzedaży towarów objętych urzędowymi cenami i
marżami,
*8% przy pozostałej działalności.
- nie zaleganiu z płatnościami podatków państwowych i składek ubezpieczeniowych, przy czym
w samej ustawie wskazane jest maksimum dopuszczalnych zaległości, które nie powodują
utraty ulgi inwestycyjnej (3% z każdego tytułu)
- właściwym udokumentowaniu poniesionych wydatków.
Osiąganie odpowiedniego poziomu dochodowości nie jest jednak wymagane w sytuacjach
imiennie wskazanych w samej ustawie (np. przy wysokich nakładach inwestycyjnych u podat-
ników rozpoczynających działalność, nakładach związanych z wdrożeniem licencji i patentów
oraz prac badawczo-rozwojowych, wysokim-ponad 50% - udziale eksportu i w innych imiennie
wskazanych w ustawie sytuacjach). Odliczenie wydatków inwestycyjnych może objąć tylko
część uzyskanego dochodu. Jest to zróżnicowane dla poszczególnych lat i różnych rodzajów
inwestycji. W 1997r. odliczenia nie mogły przekroczyć 40% podstawy opodatkowania z tytułu
inwestycji w zakresie szczególnie preferowanym, a w pozostałych sytuacjach wysokość odli-
czenia mogła sięgać max 20% podstawy opodatkowania. W 1998r. max koszty odliczenia zo-
stały określone odpowiednio na 35% i 15%, w 1999r.- 30% i 10%. Od 2000r. max odliczenia
wydatków dla inwestycji preferowanych mają wynosić 25% podstawy opodatkowania.
"Premia inwestycyjna" wynosi połowę wydatków odliczonych w poprzednim roku, ale nie
mogła w 1998r. przekroczyć 20% podstawy opodatkowania, w 1999r.-15%, a od 1.01.2000r.-
10% podstawy opodatkowania. Premia może być wykorzystana przy zachowaniu wszystkich
warunków niezbędnych do przyznania ulgi inwestycyjnej. Podatnik może stracić prawo do ulgi
inwestycyjnej, gdy przed upływem 3 lat po skorzystaniu z odliczenia:
- u podatnika wystąpią zaległości w spłacie podatków lub składek ubezpieczeniowych,
- nastąpi zbycie składników majątkowych objętych ulgą,
- podmiot korzystający z ulgi zostanie postawiony w stan upadłości lub ulegnie likwidacji; pod
warunkiem, że likwidacja następuje w ramach prywatyzacji lub komercjalizacji przedsiębiorstw
państwowych,
-podatnik otrzyma zwrot wydatków inwestycyjnych z innych z
ródeł.
Niezależnie od ogólnych rozwiązań dotyczących warunków skorzystania z ulgi inwestycyjnej lub
sytuacji powodujących utratę ulgi, w samej ustawie zostały zawarte bardzo szczegółowe roz-
wiązania prawne dotyczące inwestycji uprzywilejowanych korzystających z dodatkowych prefe-
rencji. Dotyczą one np. możliwości odliczania w ciągu 4 lat wydatków inwestycyjnych przez
podmioty rozpoczynające działalność, gdy wydatki te osiągnęły poziom co najmniej 2 mln ECU.
Konkretyzacji przepisów dotyczących inwestycji w preferowanych dziedzinach gospodarki może
też dokonać Minister Finansów w drodze rozporządzenia. Dodatkowo, Rada Ministrów ma upo-
ważnienie do odrębnego uregulowania ulg inwestycyjnych stosowanych na terenach zagrożo-
nych szczególnie wysokim bezrobociem lub recesją i degradacją społeczną.
Z ekonomicznego punktu widzenia b. ważne są także przysługujące w 1998r. ulgi związane z
pomniejszeniem podstawy opodatkowania o wydatki o charakterze inwestycji mieszkanio-
wych. Tego typu ulgi były nowością w podatku dochodowym od osób prawnych. Ich cel to zak-
tywizowanie wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego przez różne podmioty gospodar-
cze. Ulgi mieszkaniowe były stosowane zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych,
jak i prawnych. Inny był jednak zakres tych ulg w obu podatkach dochodowych.
Ulga mieszkaniowa dla osób prawnych dotyczyła jedynie budowy przez taką osobę wła-
snego domu wielorodzinnego, z przeznaczeniem co najmniej 5 lokali mieszkalnych na wynajem
i zakupu działki pod budowę takiego budynku. Nie obejmowała jednak wydatków remonto-
wych, jak ma to miejsce w podatku dochodowym od osób fizycznych.
Zasady przyznawania ulgi mieszkaniowej na budownictwo wielorodzinne były analogiczne do
rozwiązań przewidzianych w podatku dochodowym od osób fizycznych. Brane były pod uwagę
faktyczne, udokumentowane koszty budowy. Jednak max wielkość ulgi nie mogła przekroczyć
kwoty obliczonej przy zastosowaniu wskaz
nika premii gwarancyjnej od oszczędnościowych
wkładów mieszkaniowych dla mieszkania o pow. 70 m2 pomnożonej przez liczbę mieszkań.
Warto zwrócić uwagę, iż w sytuacji sprzedaży przez osobę prawną całości budynku lub po-
szczególnych mieszkań- przed upływem 10 lat od skorzystania z ulgi- ulga zostaje cofnięta co
wiąże się z obowiązkiem uiszczenia podatku (w ciągu 14 dni od dnia sprzedaży) od wartości
sprzedanego lokalu lub budynku. Utrata ulgi następuje także w sytuacji wynajęcia lokali miesz-
kalnych osobom blisko spokrewnionym lub spowinowaconym z członkami zarządu osoby praw-
nej lub z osobą fizyczną będącą właścicielem (współwłaścicielem) takiego przedmiotu, a także
zajęcia lokalu na własne potrzeby mieszkaniowe właściciela oraz zmiany przeznaczenia budyn-
ku z mieszkalnego na użytkowy.
Ulga mieszkaniowa była stosowana zarówno w roku podatkowym, w którym wydatki na budo-
wę domu zostały poczynione, jak i ewentualnie w latach następnych, aż do wyczerpania całej
ulgi, gdy dochody osoby prawnej w danym roku były mniejsze niż kwota ulgi.
Ze względów ekologicznych, podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych,
wprowadzono ulgę polegającą na nieopodatkowaniu kwot, o które zmniejszono opłaty eksplo-
atacyjne za wydobywanie kopalin. Jest to rodzaj premii dla tych podmiotów, które prowadząc
wydobywczą działalność gospodarczą, spełniają wymagania ochrony środowiska. W podatku
dochodowym od osób prawnych, także podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycz-
nych, zwiększona kwota takiej opłaty, mająca charakter restrykcji, nie jest uwzględniana w
kosztach, czyli jest doliczana do podstawy opodatkowania. Tym samym od takiej kwoty poda-
tek jest wymierzany.
Istotną ulgą w podatku dochodowym od osób prawnych jest także odliczenie z podstawy opo-
datkowania kwot przekazanych jako darowizny na cele wyższej użyteczności realizowane
przez osoby prawne i organizacje nie posiadające osobowości prawnej. Max wysokość ulgi wy-
nosi 10% lub 15% uzyskanego przez podatnika dochodu w ciągu roku. Ulga ma znaczenie za-
równo społeczne, jak i stymulacyjne, gdyż jej celem jest propagowanie przez podatników-
zwłaszcza wśród podmiotów gospodarczych- ofiarności na różne cele społecznie użyteczne pre-
ferowane przez państwo. Znaczenie ulgi z tytułu darowizn jest osłabione przez ograniczenie jej
do stosunkowo niewielkiej, procentowo określonej części dochodu uzyskanego przez podatni-
ków będących osobami prawnymi, czy jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobo-
wości prawnej. Znaczenie ulgi osłabia również fakt, iż została ona począwszy od 1997r. ograni-
czona tylko do darowizn na rzecz osób prawnych i jednostek organizacyjnych bez osobowości
prawnej, a wyłączono możliwość darowizn na rzecz osób fizycznych prowadzących działalność
opiekuńczą, charytatywną czy inną mającą charakter wyższej użyteczności.
Skala i stawki podatkowe.
Pobór podatku dochodowego od osób prawnych dokonywany jest w oparciu o skalę propor-
cjonalną. Stawki są procentowe i zróżnicowane w zależności od tego, czy przedmiot i pod-
stawę podatku stanowi dochód czy przychód podatnika.
We wszystkich sytuacjach, gdy podstawę stanowi dochód podatnika- obliczony za okres roku
podatkowego i odpowiednio skorygowany o ulgi- stawka wynosiła do końca 1996r. 40% rocz-
nego dochodu. Począwszy od 1997r. jest ona corocznie zmniejszana o 2% i od 2000r. ma wy-
nosić 32% podstawy opodatkowania.
Natomiast wówczas, gdy podstawą opodatkowania jest przychód, podatek jest niższy i wynosi
20% tego przychodu. Dotyczy to zarówno osób zagranicznych uzyskujących w Polsce przychód
z praw autorskich, wynalazczych, udostępniania receptury i in. podobnych tytułów wskazanych
w ustawie, jak i przychód z dywidend i udziałów w zyskach osób prawnych, mających siedzibę
w RP, czyli będących osobami krajowymi. W przypadku uzyskiwania przychodów z dywidend i
udziałów w zyskach, wymierzony i pobierany przez płatnika podatek odlicza się od podatku
należnego od łącznych rocznych dochodów osoby prawnej obliczonego na zasadach ogólnych.
Obowiązki podatników i płatników.
Pobór podatku dochodowego od osób prawnych wiąże się z określonymi obowiązkami podat-
ników, a w dwóch przypadkach także płatników tego podatku.
Płatnicy podatku dochodowego występują wówczas, gdy:
-opodatkowaniu podlegają dochody uzyskiwane w Polsce przez osoby prawne, których dotyczy
tzw. ograniczony obowiązek podatkowy (tj. mający siedzibę lub zarząd za granicą) - z tytułu
praw autorskich , wynalazczych, praw do znaków towarowych i wzorów zdobniczych, udostęp-
niania tajemnicy receptury itp.; płatnikiem jest wówczas podmiot (osoba prawna lub fizyczna),
która dokonuje wpłat z takich tytułów i jednocześnie pobiera 20% od wypłacanej kwoty tytu-
łem podatku,
-podatek jest pobierany od dywidend i in. przychodów z tytułu udziału w zyskach osób praw-
nych mających siedzibę na terytorium RP; płatnikiem jest wówczas ta osoba prawna, w której
zyskach partycypuje inna osoba i która dokonuje wypłaty udziału lub dywidendy.
Płatnicy mają obowiązek przekazać pobrany podatek na rachunek właściwego urzędu skarbo-
wego w terminie do 7 dni miesiąca następującego po tym, w którym podatek został pobrany.
W pozostałych sytuacjach obowiązki związane z poborem podatku obciążają podatników. Są
oni zobligowani do:
- składania urzędom skarbowym odpowiednich deklaracji, zwłaszcza dotyczących możliwości
korzystania ze zwolnień i ulg podatkowych określonych w ustawie,
- płacenia miesięcznych-do dnia 20 każdego m-ca za miesiąc poprzedni- zaliczek na poczet
podatku
- składania zeznań o wysokości dochodu (lub straty) tzw. zeznanie wstępne- do końca 3 mie-
siąca następnego roku po zakończeniu roku podatkowego,
ostatecznego rozliczenia podatku za rok podatkowy w ustalonych terminach; terminy te powią-
zane są ze sporządzaniem i zatwierdzaniem rocznych sprawozdań finansowych, bilansów i ra-
chunków wyników. Ostateczne zeznania podatkowe powinno być jednak złożone nie póz
niej niż
przed upływem 9 m-cy następnego roku podatkowego. Podatek wynikający z zeznania jest
podatkiem należnym, chyba że urząd skarbowy wyda decyzje, w której określi inną wysokość
podatku.
3,4,5,6.UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA PODATKIEM DOCHODOWYM OD
OSOB FIZYCZNYCH, DUCHOWNYCH, RYCZAA
T, KARTA PODATKOWA.
AKTY PRAWNE:
1.Ustawa z 26.07.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 1993r.., Nr 90,
poz. 416 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 144, poz. 930)
2. Ustawa z 20.11.1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz.930)
3.Rozporzadzenie Min. Fin. Z 24.03.1995r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 35, poz. 173 ze zm., ostatnia: Dz.U. z
1997r., Nr 128, poz. 824)
4.Rozporządzenie Min. Fin. z 23.12.1996r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób
prawnych (Dz.U. z 1997r., Nr 1, poz. 3 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 26, poz. 150)
Wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych nie zmieniło zasad
dotychczasowego, uproszczonego opodatkowania osób duchownych oraz tych osób fizycznych,
które opłacają podatek w formie karty podatkowej. W obu przypadkach stosowane jest ryczał-
towe opodatkowanie dochodów podatnika. Oznacza to, iż rezygnuje się z określenia wielkości
rzeczywistych lub choćby szacunkowych dochodów (a nawet i przychodów) podatnika, a poda-
tek ustala się w stałych kwotach, niezależnie od wielkości takich dochodów.
Od 1.01.1994r. wprowadzono także tzw "zryczałtowaną" formę poboru podatku dochodowe-
go od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą lub w zakresie wolnych zawo-
dów, jeśli jest ona prowadzona w stosunkowo niewielkim rozmiarze. Formę tę stosuje się także
przy świadczeniu dorywczo wykonywanych usług przez rolników, usług hotelarskich w niewiel-
kim zakresie, a także twórczości ludowej i artystycznej (rękodzieło artystyczne) wykonywanej
w ograniczonych rozmiarach. Max ilość zatrudnionych pracowników zależy od rodzaju prowa-
dzonej działalności, ale nie może w zasadzie przekroczyć 5-ciu osób, chyba że działalność pro-
wadzona jest w rejonach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem.
Dochody osób duchownych podlegają powszechnemu podatkowi dochodowemu, ale obliczo-
nemu wg odmiennych, ryczałtowych zasad. Osoby te mogą jednak zrzec się odrębnego opo-
datkowania i płacić podatek dochodowy na zasadach ogólnych. Są wówczas zobowiązane do
prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Podatek dochodowy od osób duchownych na zasadzie ryczałtu jest płatny kwartalnie. Zależy
od funkcji duszpasterskich duchownego, liczby mieszkańców w danej parafii
oraz wielkości miasta lub gminy, w której jest zlokalizowana parafia. Wysokość ryczałtu nie
jest zależna od liczby wiernych w danej parafii bądz
miejscowości, a jedynie od ogólnej liczby
mieszkańców, bez względu na ich wyznanie.
Wprowadzenie powszechnego podatku od osób fizycznych nie zmieniło podstawowych zasad
stosowania ryczałtu w formie karty podatkowej. Z tej formy opodatkowania zostały jednak
wyłączone osoby świadczące usługi w zakresie ochrony zdrowia (lekarze i stomatolodzy), któ-
rych objęto obowiązkiem prowadzenia podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów. Od począt-
ku 1992r. zmieniła się kilkakrotnie wysokość podatku pobieranego w postaci takiej karty i za-
kres jej stosowania. Zmiany wysokości opodatkowania wynikają przede wszystkim z postępu-
jącej inflacji i w pewnym zakresie- z odmiennych zasad opodatkowania powszechnym podat-
kiem dochodowym.
Karta podatkowa jest ryczałtową formą opodatkowania podatkiem dochodowym. Wpływy z
tak pobieranego podatku zasilają w całości budżety gmin. Zasady stosowania karty podatkowej
do końca 1998r. były określone rozporządzeniem Min. Fin. Od 1999r. regulacja ma charakter
ustawowy. Opodatkowanie w formie karty podatkowej może być zastosowane przy:
- wytwórczości i usługach,
- detalicznym handlu spożywczym,
- obwoz
nym i obnośnym handlu artykułami przemysłowymi,
- gastronomii i sprzedaży posiłków domowych,
- usługach transportowych,
- usługach rozrywkowych,
- wolnych zawodach ochrony zdrowia (pielęgniarstwo i położnictwo) i weterynarii,
- sprawowaniu opieki nad dziećmi i ludz
mi chorymi,
- działalności polegającej na korepetycjach.
Przy stosowaniu karty podatkowej rezygnuje się z ustalania podstawy opodatkowania nawet w
sposób szacunkowy. Wysokość podatku przy zastosowaniu stawek kwotowych, a także skali
podatkowej, uzależniona jest od:
- rodzaju prowadzonej działalności,
- rozmiaru tej działalności (ilość zatrudnionych pracowników, częstotliwość wykonywanej dzia-
łalności)
- liczby mieszkańców w miejscowości, w której wykonywana jest działalność.
Opodatkowanie w postaci karty podatkowej jest prawem, a nie obowiązkiem podatnika i jest
przyznawane na jego wniosek. Dochodów opodatkowanych kartą podatkową nie łączy się z
innymi dochodami uzyskiwanymi przez podatnika.
"Ryczałt ewidencjonowany", czyli "zryczałtowana" forma poboru podatku od osób fiz. pro-
wadzących dział. gosp., przychody ich nie mogą przekraczać ustalonego rocznego maksimum
w roku poprzedzającym rok podatkowy- od końca 1998r. był uregulowany rozporządzeniem
Min. Fin., a od 1.01.99r. ma charakter ustawowy.
Od 1999r. taką formę opodatkowania stosuje się do dwóch podstawowych grup podatników:
a: takich osób fizycznych, które w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskiwały roczne
przychody w wysokości nie przekraczającej 400 000 zł.; przy czym brane są pod uwagę za-
równo przychody uzyskiwane z działalności prowadzonej samodzielnie, jak i przychody uzyski-
wane łącznie przez wspólników spółki cywilnej,
b: takich osób, które rozpoczną działalność w roku podatkowym i nie korzystają z opodatko-
wania w formie karty podatkowej; w tym przypadku uproszczona forma opodatkowania może
być stosowana do momentu uzyskania przychodów w kwocie 400 000 zł.
Omawianej formy płatności podatku nie stosuje się- bez względu na wielkość obrotów- przy
wykonywaniu niektórych, ściśle wskazanych rodzajów działalności tj:
- prowadzenie aptek,
- prowadzenie lombardów,
- prowadzenie kantorów walutowych,
- wykonywanie wolnych zawodów,
- wykonywanie wyrobów objętych akcyzą,
- świadczenie niektórych- wskazanych w załączniku do ustawy o ryczałcie- usług.
Opodatkowanie ma charakter proporcjonalny, stawka jest procentowa i została ustalona na
trzech poziomach w zależności od rodzaju prowadzonej działalności:
- 8,5%- dla działalności usługowej,
- 5,5%- dla działalności wytwórczej, a także usługowej w zakresie budownictwa i samochodo-
wego transportu towarowego oraz handlowej ze sprzedaży biletów, znaczków, żetonów itp.
- 3%- dla działalności gastronomicznej bez sprzedaży alkoholu, handlowej, świadczenia niektó-
rych preferencyjnie traktowanych usług.
Opodatkowanie w zryczałtowanej formie nie pozbawia podatnika prawa do skorzystania z ulg w
podatku dochodowym, które odlicza się od podstawy opodatkowania. Przy tej formie opodat-
kowania ulgi te pomniejszają przychód, a nie dochód podatnika.
7.PODATEK OD GIER.
AKTY PRAWNE:
1.Ustawa z 29.07.1992r. o grach losowych i zakładach wzajemnych (tj. Dz.U. z 1998r. Nr 102,
poz. 650)
2.Rozporządzenie Min. Fin. Z 21.12.1992r. w sprawie podatku od gier (Dz.U. z 1997r., Nr 14,
poz. 79)
Do grupy podatków państwowych należy podatek od gier. (art. 40-46 ustawy ad.1). Jest to
podatek typu przychodowego (od obrotu brutto), zwyczajny, bezpośredni, rzeczowy, obligato-
ryjny. Jego znaczenie fiskalne jest stosunkowo niewielkie ze względu na wąski krąg podatni-
ków. Pobierany jest od podmiotów prowadzących działalność w zakresie gier losowych i zakła-
dów wzajemnych. Podatnikami mogą być osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne
nie mające osobowości prawnej. Działalność objęta tym podatkiem jest zwolniona od VAT.
Przedmiotem opodatkowania jest działalność polegająca na urządzaniu gier, ich prowadzeniu
oraz działalność w zakresie zakładów wzajemnych.
Grami losowymi są gry o wygrane zarówno pieniężne jak i rzeczowe, których wynik zależy od
przypadku, a zasady gry określa specjalny regulamin. Natomiast zakłady wzajemne to za-
kłady o wygrane pieniężne polegające na odgadywaniu np. wyników sportowych. Zwane są one
totalizatorami, a ich uczestnicy wpłacają stawki, od których zależy wysokość wygranej.
Zakłady mogą także polegać na odgadywaniu zaistnienia zdarzeń. Uczestnicy także wpłacają
stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego między przyjmującym zakład a wpłaca-
jącym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej. Jest to tzw. bukmacherstwo.
Podstawą opodatkowania jest przychód uzyskany przy organizowaniu gier i zakładów wza-
jemnych. Może on być różnie ustalany w zależności od rodzaju loterii, gier czy zakładu wza-
jemnego. Np. może to być suma wpłaconych stawek (gry liczbowe, zakłady wzajemne), suma
uzyskana ze sprzedaży losów (loteria).
Skala podatku jest zarówno proporcjonalna, jak i progresywna szczeblowana. Skalę
progresywną stosuje się jedynie do gier prowadzonych w kasynach i w automatach salonów
gier. Stawka procentowa stosowana dla przychodów z loterii fantowych, gry bingo i zakładów
wzajemnych wynosi 10%, loterii pieniężnych- 15%, gier liczbowych- 20%. Dla gier prowadzo-
nych w kasynach gry przy zastosowaniu skali progresywnej stawki wynoszą od 25% do 50%, a
podstawa opodatkowania obliczana jest za okresy dekadowe. Opodatkowanie przychodów z
prowadzenia gier w salonach gier w automatach losowych także odnosi się do okresów deka-
dowych. Skala jest także progresywna szczeblowana, a stawki wynoszą od 30% do 60%.
Ulgowa stawka 2% przy skali proporcjonalnej przewidziana jest dla zakładów wzajemnych przy
sportowym współzawodnictwie zwierząt (np. wyścigi konne).
Podatnicy podatku od gier mają obowiązek prowadzenia odpowiednich ksiąg.
8.PODATEK ROLNY.
AKTY PRAWNE:
1. Ustawa z 15.11.1984r. o podatku rolnym (tj. Dz.U. z 1993r.., Nr 94, poz. 431, zm.: Dz.U. z
1994r., Nr 1, poz. 3, z 1996r., Nr 91, poz. 409, z 1997r., Nr 43, poz. 272, Nr 137, poz. 926, z
1998r., Nr 108, poz. 681),
2.Rozporządzenie Min. Fin. z 11.01.1990r. w sprawie podatku rolnego (Dz.U. Nr 3, poz. 18),
3.Rozporządzenie Min. Fin. z 10.091996r. w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego (Dz.U.
Nr 112, poz. 539).
Przedmiotowy i podmiotowy zakres podatku.
Podatek rolny jest w Polsce nadal podstawowym obciążeniem gospodarki rolnej. Jedynie
podmioty prowadzące wyspecjalizowane działy produkcji rolnej (uprawowej i hodowlanej) są
podatnikami podatku typu dochodowego. Podatek rolny jest podatkiem przychodowo-
dochodowym, zasilającym w całości budżety gmin. Jest to podatek zwyczajny, rzeczowy i bez-
pośredni. Zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku rolnego powstaje w drodze wydania i do-
ręczenia przez organ gminy podatkowej decyzji o charakterze ustalającym. Decyzja taka przy-
biera postać nakazu płatniczego odnoszącego się najczęściej do zobowiązania łącznego, które
obejmuje także podatek leśny i podatek od nieruchomości. Pobór podatku może odbywać się
za pośrednictwem inkasentów.
Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie
mające osobowości prawnej, które są właścicielami, współwłaścicielami, posiadaczami, a także
w pewnych sytuacjach dzierżawcami gruntów gospodarstw rolnych. Dzierżawcy, a także osoby
bez umowy gospodarujące na gruntach rolnych są podatnikami także wówczas, gdy grunty
takie są własnością Skarbu Państwa lub gminy. Podatnikami są ponadto inni dzierżawcy, jeśli
grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego zostały wydzierżawione na podstawie umowy
zawartej z zachowaniem przepisów dot. ubezpieczenia społecznego rolników.
Jeśli gospodarstwo rolne jest współwłasnością obowiązek podatkowy ciąży na tej osobie
będącej współwłaścicielem lub współposiadaczem gosp. rolnego, która to gospodarstwo prowa-
dzi w całości. Jeśli gospodarstwo prowadzą wszyscy czy niektórzy współwłaściciele albo żaden z
nich- obowiązek ciąży solidarnie na wszystkich.
Obowiązek podatkowy w stosunku do gruntów gospodarstw rolnych znajdujących się w zarzą-
dzie Lasów Państwowych lub wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
ciąży na nadleśnictwach lub jednostkach organizacyjnych faktycznie władających tymi grunta-
mi.
Na spółdzielniach produkcyjnych ciąży obowiązek podatkowy w stosunku do gruntów wniesio-
nych przez spółdzielców jako wkład gruntowy.
Podmiotowy zakres podatku jest ograniczony poprzez wyłączenie z jego zakresu Skarbu Pań-
stwa i gmin.
Przedmiotem opodatkowania są grunty gospodarstwa rolnego. Pod pojęciem gospodarstwa
rolnego rozumie się obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami, a także gruntów klasyfi-
kowanych jako użytki rolne, a będących pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego
gospodarstwa o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha. rzeczywisty lub o powierzchni użyt-
ków rolnych przekraczających 1 ha przeliczeniowy. Grunty gospodarstwa rolnego są objęte
wspólnością ekonomiczną i prawną.
Współwłasność ekonomiczna oznacza prowadzenie gospodarstwa przez jednego właściciela
(posiadacza) lub kilku współwłaścicieli (współposiadaczy). Wiąże się to ze wspólnym dokony-
waniem upraw i zbiorów, a także zaspokajaniem potrzeb z przychodów uzyskiwanych z go-
spodarstwa jako całości.
Natomiast jako wspólność prawną traktuje się okoliczność, iż grunty wchodzące w skład go-
spodarstwa rolnego są własnością jednej lub współwłasnością kilku osób fizycznych lub praw-
nych.
Jednak, gdy gospodarstwo rolne jest współwłasnością kilku podmiotów lub znajduje się w ich
współposiadaniu, grunty tego gospodarstwa stanowią odrębny przedmiot opodatkowania. Z
przedmiotu opodatkowania są jednak wyłączone te rodzaje gruntów, które:
- ze swej istoty nie mogą przynosić ani przychodów ani dochodów (tj nieużytki, grunty pod
jeziorami i wodami płynącymi, zbiornikami wody pitnej, wałami przeciwpowodziowymi),
- służą działalności objętej innymi podatkami (np. są zajęte na inną działalność gospodarczą
niż rolniczą; pobierany jest wówczas podatek od nieruchomości lub leśny),
- zostały wyłączone na cele nierolnicze na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych,
jednak gdy w ciągu do 2 lat od wydania takiej decyzji na gruntach wyłączonych jest prowadzo-
na działalność rolnicza, zwolnienie nie ma w tym czasie zastosowania,
- są wyłączone z opodatkowania ze względów społecznych- dot. to działek przyzagrodowych
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy są inwalidami I lub II grupy lub osiągnęli
wiek emerytalny,
- są wpisane do rejestru zabytków pod warunkiem, iż są wykorzystywane i utrzymywane
zgodnie z przepisami o ochronie takich zabytków.
Podstawa opodatkowania.
Podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia użytków rolnych gospodarstwa rolnego wy-
rażona w tzw. hektarach przeliczeniowych. Przeliczenie powierzchni fizycznej (rzeczywistej) na
umowne jednostki przeliczeniowe opiera się na kilku kryteriach:
a: zaliczeniu miejscowości do jednego z 4-ech okręgów podatkowych,
b: rodzaju użytków rolnych (grunty orne, łąki, pastwiska),
c: klasie jakościowej (bonitacyjnej) tych użytków.
Zaliczeni do okręgu podatkowego dokonuje Min. Fin. w drodze rozporządzenia, opierając się na
ogólnym rozwoju gospodarczym terenu i warunkach klimatycznych. W okręgu I znajdują się
miasta i gminy o najwyższym stopniu rozwoju, a w kręgu IV te, które są najsłabiej rozwinięte.
Wojewoda może na wniosek rady gminy dokonać przekwalifikowania gminy do innego okręgu
podatkowego w szczególnie uzasadnionych okolicznościach gospodarczych, ale nie może to
spowodować zmniejszenia liczby hektarów przeliczeniowych w danym województwie o więcej
niż 1,5%. Analogicznie rada gminy może zaliczyć niektóre wsie do innego okręgu niż okręg
określony dla gminy.
Istotą dla dokonania przeliczenia jest klasa jakościowa gruntu. Dla gruntów ornych jest 8 klas
bonitacyjnych- I, II, IIIa, IIIa, IVa, IVa, V,VI. Dla łąk i pastwisk przewidziano 6 klas- I, II, III,
IV, V, VI.
A
ącznie uwzględnienie wszystkich 3-ech kryteriów powoduje, iż 1 ha powierzchni rzeczywistej
może być większy lub mniejszy od 1 ha przeliczeniowego.
Określenie podstawy opodatkowania w podatku rolnym, w formie powierzchni wyrażonej w
ha przeliczeniowych, wynika z uwzględnienia możliwości uzyskania przychodu z gospodarstwa
rolnego. Możliwości te zależą od klasy jakościowej gleby, sposobu wykorzystania gruntu oraz
stopnia ogólnego rozwoju gminy, co wyraża się w zaliczeniu do okręgu podatkowego.
Wymiar podatku.
Wymiar podatku rolnego jest dokonywany z zastosowaniem skali proporcjonalnej. Stawka
ma charakter kwotowy i obecnie nawiązuje do przeciętnej ceny skupu żyta. Podatek z 1 ha
przeliczeniowego jest w stosunku rocznym równowartością pieniężną ceny 2,5 q żyta, obliczo-
nej wg średniej ceny skupu za 3 kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnie ceny
skupu żyta są ustalane na podstawie danych ogłaszanych w komunikatach Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału roku poprzedzającego
rok podatkowy. Rady gminy są uprawnione do obniżenia ceny skupu przyjmowanych jako pod-
stawa obliczenia podatku na obszarze gminy.
Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia następnego miesiąca po zaistnieniu
okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku- np. w następnym miesiącu po naby-
ciu prawa własności do gospodarstwa rolnego. Wygaśnięcie obowiązku podatkowego następuje
w ostatnim dniu miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowią-
zek- np. właściciel dokonał sprzedaży gospodarstwa rolnego.
Jeśli obowiązek ustał w ciągu roku, podatek rolny ustalany jest proporcjonalnie do czasu jego
trwania. Podobne reguły mają zastosowanie przy zmianie przeznaczenia gruntów gospodarstwa
rolnego na cele inne niż rolnicze lub przywrócenia rolniczego charakteru gruntu w czasie roku
podatkowego. Rok podatkowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
Wymiaru podatku rolnego od osób fizycznych dokonuje właściwy organ gminy (wójt,
burmistrz, prezydent) w formie decyzji ustalającej. Podatek jest płatny w 4-ech ratach (do dnia
15 marca, 15 maja, 15 września, 15 listopada roku podatkowego). Sam podatnik jest zobowią-
zany do poinformowania organu gminy o okolicznościach, które powodują powstanie, wyga-
śnięcie lub zmianę obowiązku podatkowego.
Natomiast w stosunku do osób nie będących osobami fizycznymi procedura jest odmienna.
Podmioty takie mają obowiązek składać- na odpowiednich formularzach- deklaracje dotyczące
podatku rolnego. Zasadniczy termin składania ich określony jest do 15 stycznia roku podatko-
wego. Jeśli jednak obowiązek podatkowy powstał póz
niej, to podatnik ma obowiązek złożyć
deklaracją w ciągu 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności, które spowodowały zaistnienie obo-
wiązku podatkowego. W deklaracji podatnik ma obowiązek sam obliczyć należny podatek i bez
wezwania uiszczać raty tego podatku w tych samych terminach, które dotyczą podatników bę-
dących osobami fizycznymi.
Zwolnienia i ulgi podatkowe.
Zwolnienia i ulgi w podatku rolnym mają różnorodny charakter. Mogą one wynikać z charak-
teru podatku i odnosić się do gruntów nie przynoszących przychodu. Mogą także mieć charak-
ter stymulacyjny lub korekcyjny, a także dotyczyć podatników, którzy mają zmniejszoną zdol-
ność płatniczą.
Ponieważ podatek rolny ma charakter przychodowo-dochodowy, zwolnienia podatkowe obej-
mują gł. te grunty, które ze swej natury nie przynoszą żadnego przychodu lub przychód
minimalny. Dotyczy to zwolnień gruntów:
a: niskiej jakości- obecnie klasy V, VI i VI z
b: położonych w pasie drogi granicznej,
c: objętych melioracją w tym roku, w którym uprawy zostały zniszczone na skutek robót.
Do tej samej grupy można zaliczyć także zwolnienia z opodatkowania tych użytków rolnych, na
których zaprzestano produkcji rolnej. Zwolnienie ma charakter stymulacyjny nie może być sto-
sowane dłużej niż 3 lata i może dotyczyć nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych, a
jednocześnie nie może przekraczać 10 ha.
Także ze względów stymulacyjnych zwolnione są od podatku na okres 5 lat grunty nabyte w
drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenie istniejącego gospodarstwa rolnego.
Zwolnienie nie dotyczy jednak nabycia gruntów od osób fizycznych, gdy nabywcą jest małżo-
nek, krewny zstępny, pasierb, zięć lub synowa sprzedawcy gruntów. Max powierzchnia naby-
tych gruntów podlegających zwolnieniu podatkowemu została w 1996r. ograniczona do 100 ha.
Podobne zwolnienie dotyczy gruntów Państwowego Funduszu Ziemi i Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa.
Na okres 5 lat zwolnione są także grunty powstałe po zagospodarowaniu nieużytków.
Na okres 1 roku- grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia.
Po okresie zwolnienia od podatku wynikającego z zagospodarowania gruntów przysługują jesz-
cze ulgi polegające na obniżeniu podatku w pierwszym roku o 75% a w drugim-50%.
Stymulacyjny charakter mają także ulgi inwestycyjne, przysługujące w sytuacji podjęcia inwe-
stycji gospodarczych polegających na:
- budowie i modernizacji budynków gospodarczych i obiektów służących ochronie środowiska,
- zakupie i instalacji deszczowni, urządzeń melioracyjnych, urządzeń zaopatrzenia w wodę i
służących wykorzystaniu naturalnych z
ródeł energii.
Ulga inwestycyjna polega na odliczeniu od podatku kwoty równej 25% udokumentowanych
nakładów inwestycyjnych, a przyznawana jest po zakończeniu inwestycji. Ulga z tytułu tej sa-
mej inwestycji nie może być stosowana dłużej niż przez 15 lat.
Ze zmniejszonej zdolności płatniczej podatnika wynikają ulgi żołnierskie stosowane w
postaci obniżenia podatku o 60%, gdy służbę wojskową odbywa osoba prowadząca gospodar-
stwo rolne bezpośrednio przed powołaniem do służby, a o 40%, gdy powołano do służby osobę
pracującą w gospodarstwie należącym do innego członka rodziny, pod warunkiem, iż powołany
do służby nie uzyskiwał przychodów z innych z
ródeł.
Do tej samej grupy zaliczyć można ulgi w podatku wynikające ze zdarzeń losowych i klęsk ży-
wiołowych. Polegają one na zaniechaniu ustalania podatku lub poboru podatku w części lub w
całości, w zależności od rozmiaru strat powstałych w gospodarstwie rolnym.
Korekcyjny charakter ma ulga stosowana na terenach górskich i podgórskich, czyli położo-
nych powyżej 350 m n.p.m. Podatek jest obniżony o 30% dla gruntów lepszej jakości (kl. I-
IIIb), a o 60% dla gruntów gorszych (kl. IVa, IV, IVb).
Ulgi korekcyjne maja zrekompensować rolnikom gospodarujących na terenach górskich i pod-
górskich dodatkowy nakład pracy wynikający z niemożności użycia zmechanizowanego sprzętu
rolniczego na takich terenach.
Podatek rolny nie obejmuje sytuacji, w których pobierany jest inny podatek o analogicznym
przychodowo-dochodowym charakterze. Dotyczy to gruntów leśnych, a tym samym przycho-
dów uzyskiwanych z gospodarki leśnej. Pobierany jest wówczas podatek leśny.
9.PODATEK LEŚNY
AKTY PRAWNE:
1. Ustawa z 28.09.1991r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444, ze zm., ost. Dz.U. z 1998r. Nr
106, poz. 668)
Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty
roślinnością leśną (drzewami, krzewami oraz runem leśnym), nawet wówczas kiedy jest przej-
ściowo pozbawiony takiej roślinności. Lasem jest grunt zarówno przeznaczony do produkcji
leśnej, jak i ten, który stanowi rezerwat przyrody, wchodzi w skład parku narodowego albo jest
wpisany do rejestru zabytków. Jak las traktuje się także grunty leśne związane z gospodarką
leśną, które są zajęte pod budynki, budowle, urządzenia melioracyjne, drogi, szkółki leśne,
linie energetyczne, miejsca składowania drewna, parkingi, urządzenia turystyczne.
Przedmiotowy i podmiotowy zakres podatku.
Podatek leśny został wprowadzony do polskiego systemu podatkowego 1.01.1992r.
Jest uregulowany odrębną ustawą o lasach. Jest podatkiem zwyczajowym i obligatoryjnym,
typu przychodowo-dochodowego, bezpośrednim i rzeczowym. W całości zasila budżety gmin.
Jest jedynym podatkiem obciążającym gospodarkę leśną.
Podatnikami są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości
prawnej, które są właścicielami, współwłaścicielami i samoistnymi posiadaczami lasów. W sto-
sunku do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy obowiązek podatkowy ciąży
na posiadaczach tych lasów zarówno wówczas, gdy posiadanie wynika z zawartych umów, jak i
gdy ma charakter bezumowny. Obowiązek podatkowy może ciążyć także na nadleśnictwie- ma
to miejsce w odniesieniu do lasów pozostających w zarządzie Lasów Państwowych. Może także
dotyczyć jednostek organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, gdy faktycznie
władają lasami.
Jeśli las jest współwłasnością małżonków lub odrębną własnością każdego z nich obowiązek
podatkowy ciąży łącznie na obojgu małżonkach. Inni współwłaściciele i współposiadacze są
solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania podatkowe wynikające z podatku leśnego.
Przedmiotem opodatkowania są lasy. Nie są jednak objęte podatkiem takie lasy, które:
- nie są związane z gospodarką leśną,
- są zajęte na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne,
- są wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na inne cele.
Niezależnie od tego przewidziano jeszcze zwolnienia od opodatkowania. Dotyczą one lasów z
drzewostanem do 40 lat i tych, które są wpisane do rejestru zabytków. Rada gminy ma prawo
wprowadzić inne zwolnienia niż określone w ustawie.
Podstawa opodatkowania.
Podstawa opodatkowania w podatku leśnym może być określona w dwojaki sposób:
a: jako powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych,
b: jako powierzchnia rzeczywista lasu wyrażona w hektarach fizycznych.
Przy opodatkowaniu lasów, dla których sporządzono plan urządzenia lasu podstawę stanowi
powierzchnia wyrażona w hektarach przeliczeniowych, czyli w umownej jednostce uzależnionej
od dwóch czynników:
- rodzaju drzewostanu, określonego wg głównych gatunków drzew,
- klasy bonitacyjnej (jakościowej) drzewostanu.
Wymiar podatku leśnego.
Skala w podatku leśnym ma charakter proporcjonalny. Stawki są kwotowe i uzależnione od
tego, czy las jest objęty planem urządzenia lasu. W lasach objętych takim planem stawka po-
datku wynosi równowartość pieniężną 0,200m2 drewna tartacznego iglastego z 1 ha przelicze-
niowego lasu za rok podatkowy. Równowartość jest liczona w średnich cenach sprzedaży za 3
kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Ceny te są ustalane na podstawie komunikatu
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Stawka podatku dotyczącego lasów nie objętych planem urządzenia wynosi równowartość pie-
niężną 0,3 q żyta z 1 ha rzeczywistego lasów i gruntów leśnych za rok podatkowy. Równowar-
tość ta jest ustalana wg zasad obowiązujących przy wymiarze podatku rolnego.
10.PODATKI LOKALNE.
AKTY PRAWNE:
1. Ustawa z 12.01.1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 9, poz. 31, ze zm., ostat-
nia: Dz.U. z 1998r., Nr 160, poz. 1058)
2. Rozporządzenie Min. Fin. z 03.12.1998r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy
o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 146, poz. 954)
Podatek od nieruchomości.
Podatek od nieruchomości jest bardzo istotnym z
ródłem przychodów samorządowych. Jest to
podatek lokalny, który w całości zasila budżety gmin. Zaliczany jest do podatków bezpośred-
nich, rzeczowych, zwyczajnych i obligatoryjnych. Obecna konstrukcja podatku wskazuje, iż jest
to podatek w istocie o charakterze przychodowym, chociaż zawiera także pewne rozwiązania,
które można uznać za charakterystyczne dla podatków majątkowych (np. opodatkowanie pla-
ców niezabudowanych) czy nawet konsumpcyjnych (np. opodatkowania działek rekreacyj-
nych). Pobór podatku może następować za pośrednictwem inkasenta.
Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające
osobowości prawnej, które są:
- właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie
złączonych trwale z gruntem,
- posiadaczami, ewentualnie zarządzającymi, nieruchomościami lub obiektami budowlanymi,
będącymi własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,
- posiadaczami bez tytułu prawnego nieruchomości lub obiektów budowlanych należących do
Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,
- użytkownikami wieczystymi nieruchomości lub ich części.
Przedmiot opodatkowania stanowią:
- budynki lub ich części,
- budowle związane wyłącznie z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolna lub
leśna,
- grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym,
- grunty objęte przepisami o tych podatkach, ale związane z prowadzeniem działalności gospo-
darczej innej niż rolnicza lub leśna, a także grunty nie sklasyfikowane jako użytki rolne położo-
ne na terenie miast i grunty wyłączone ostatecznymi decyzjami administracyjnymi na cele inne
niż rolnicze,
- grunty nad jeziorami, grunty zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych.
Podstawa opodatkowania jest w tym podatku zróżnicowana w zależności od przedmiotu opo-
datkowania. Dla budynków lub ich części podstawą jest powierzchnia użytkowa, wyrażona w
m2. Dla budowli podstawę opodatkowania stanowi wartość amortyzacyjna, czyli kwotowo wy-
rażona wartość, określona wg zasad przewidzianych dla obliczania amortyzacji i to nawet wów-
czas, gdy budowla była całkowicie zamortyzowana. Dla budowli, od których nie dokonuje się
amortyzacji podstawę stanowi ich wartość rynkowa określona przez samego podatnika, z moż-
liwością korekty przez organ podatkowy. Podstawą opodatkowania gruntów jest ich powierzch-
nia określona w m2.
Skala podatku ma charakter proporcjonalny, stawki są kwotowe wówczas, gdy podstawę sta-
nowi powierzchnia lub powierzchnia użytkowa, a procentowe- gdy podstawą opodatkowania
jest wartość amortyzacyjna lub wartość rynkowa.
Wartość stawek podatkowych ustalana jest przez organy gminy w drodze uchwały, z zachowa-
niem maksimum określonego w ustawie. Górne granice stawek kwotowych są corocznie pod-
wyższane przez Min. Fin. w drodze rozporządzenia, w stopniu odpowiadającym poziomowi in-
flacji (max. stawki w 1999r. wynoszą: dla budynków mieszkalnych- 0,38zł od 1m2 powierzchni
użytkowej, dla budynków związanych z działalnością gospodarczą- odpowiednio 13,47zł od m2,
dla pozostałych budynków- 6,26zł od m2, dla gruntów związanych z prowadzoną działalnością
gospodarczą- 0,46zł od 1m2 powierzchni i dla pozostałych gruntów- odpowiednio 0,06 zł od
m2). Stawki uchwalane przez rady gminy nie mogą być niższe niż 50% stawek maksymalnych.
Obowiązek podatkowy powstaje od dnia pierwszego m-ca następującego po miesiącu, w
którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie takiego obowiązku, a w odniesieniu do
budowli (budynku lub jego części)- od 1 stycznia następnego roku po zakończeniu budowy
(ewentualnie po rozpoczęciu użytkowania budynku lub jego części). Obowiązek wygasa z upły-
wem miesiąca, w którym ustały okoliczności uzasadniające pobór podatku.
Ustawa przewiduje liczne zwolnienia podatkowe o charakterze przedmiotowym i podmioto-
wym. Dotyczą one tych nieruchomości, które:
- są objęte innymi podatkami (rolnym lub leśnym),
- posiadają znaczenie strategiczne bądz
ekologiczne (np. grunty i budowle związane z wytwa-
rzaniem i przesyłaniem energii, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektronie wodne),
- ze swej istoty nie przynoszą przychodów (np. zajęte pod drogi publiczne wraz z przyległymi
pasami),
- należące do państw obcych; zwolnienie to jest stosowane na zasadach wzajemności,
- są zajęte na potrzeby organów administracji i samorządu terytorialnego,
- służą prowadzeniu wśród dzieci i młodzieży statutowej działalności przez stowarzyszenia o
charakterze wyższej użyteczności publicznej (w dziedzinie opiekuńczej, oświatowej, naukowej,
wychowawczej, sportu i kultury fizycznej),
- są wpisane do rejestru zabytków, o ile poddaje się je konserwacji zgodnie z przepisami o
ochronie zabytków (nie dotyczy to budynków zajętych na działalność gospodarczą) ,
- nieruchomościami położonymi w specjalnych strefach ekonomicznych; zwolnienie to ma cha-
rakter stymulacyjny.
Rada gminy ma uprawnienia do wprowadzenia innych zwolnień, poza tymi, które są określone
w ustawie. Jednak dość szerokie korzystanie z tego uprawnia zmniejsza dochody budżetu gmi-
ny i osłabia je finansowo.
Podatek płatny jest w ratach. Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające
osobowości prawnej płacą ten podatek bez wezwania w ratach miesięcznych na podstawie spo-
rządzonych przez siebie deklaracji. Pozostali podatnicy są zobowiązani do płatności podatku w
ratach kwartalnych do 15 marca, 15 maja, 15 września, 15 listopada roku podatkowego, a
podstawę płatności podatku stanowi podatkowa decyzja organu gminy (wójta, burmistrza, pre-
zydenta).
Podatek od środków transportowych.
Podatek od środków transportu jest podatkiem pobieranym na podstawie ustawy o podatkach i
opłatach lokalnych. Ma charakter majątkowy, bezpośredni, rzeczowy, zwyczajny i obligatoryj-
ny. W całości zasila budżety gmin i przez same gminy jest pobierany. Zastąpił on obowiązują-
cy do 1990r. podatek drogowy.
Od 01.01.1998r. wprowadzono istotne zmiany w konstrukcji podatku od środków transporto-
wych znacznie zmniejszające jego zakres i przenoszące ekonomiczny ciężar tego podatku w
ceny paliw silnikowych.
Podatnikami podatku od środków transportowych są osoby fizyczne i prawne będące właści-
cielami środków transportowych, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości
prawnej, na które środek transportowy jest zarejestrowany lub wpisany do rejestru. Są one
traktowane analogicznie jak właściciele.
Nowym rozwiązaniem jest określenie zasad płatności przez współwłaścicieli środka transporto-
wego. Obowiązek podatkowy ciąży wówczas solidarnie na wszystkich współwłaścicielach środka
transportowego.
Zakres przedmiotowy podatku został wyraz
nie ograniczony od 1.01.1998r. Wyłączone z
opodatkowania zostały samochody osobowe, samochody ciężarowe do 2 ton, motocykle, moto-
rowery, ciągniki rolnicze, jachty i łodzie wyposażone w silniki. Wszystkie te środki transportowe
były objęte podatkiem do końca 1997r.
Nadal przedmiotem podatku są samochody ciężarowe o ładowności powyżej 2 ton, przyczepy i
naczepy o ładowności powyżej 5 ton, ciągniki sidłowe i balastowe oraz autobusy.
Podstawa opodatkowania pokrywa się z przedmiotem podatku.
Skala podatku jest proporcjonalna, stawki zaś mają charakter kwotowy, ustalane są przez
radę gminy i nie mogą przekroczyć stawek maksymalnych wskazanych w drodze rozporządze-
nia przez Min. Fin. na dany rok podatkowy. Od 1998r. rada gminy, określając wysokość stawek
nie jest już zobowiązana do uwzględniania rodzaju środka transportu, jego ładowności, masy
całkowitej, czy mocy silnika, może jednak takie okoliczności wziąć pod uwagę, podobnie jak i
ilość miejsc do siedzenia, wiek środka transportowego, czy inne wskazane w ustawie okolicz-
ności. Wskazane czynniki do końca 1997r. musiały być brane pod uwagę przy ustalaniu stawek
podatkowych na terenie danej gminy.
Podatek jest płatny systemem ratalnym, w dwóch ratach: do 15 lutego i do 15 września roku
podatkowego.
Do końca 1997r. obowiązywały 3 rodzaje zwolnień ustawowych. Dotyczyły one:
a: środków transportowych należących do obcych przedstawicielstw korzystających z przywile-
jów i immunitetów dyplomatycznych i konsularnych oraz personelu takich przedstawicielstw;
zwolnienie to stosowane jest na zasadzie wzajemności,
b: środków transportowych stanowiących zapasy mobilizacyjne,
c: samochodów osobowych, motocykli i motorowerów stanowiących wyłączną własność inwali-
dów, którzy wykorzystywali je do celów niezarobkowych; zwolnienie dotyczyło tylko jednego
pojazdu; zwolnienie to stało się bezprzedmiotowe od 1.01.1998r.
Rada gminy, nadal ma prawo wprowadzić na swoim terenie inne zwolnienia niż te, które są
określone w ustawie.
Podatek od posiadania psów.
Podatek od posiadania psów jest podatkiem typu konsumpcyjnego, bezpośrednim, rzeczowym,
zwyczajnym i obligatoryjnym, pobieranym na rzecz budżetu gminy i przez organy finansowe
gminy.
Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne posiadające psy. Przedmiotem opodatkowania
jest posiadanie psa przez osoby fizyczne. Posiadanie tych psów jest jednocześnie podstawą
opodatkowania.
Ustawa przewiduje 4 rodzaje zwolnień od podatku. Dotyczą one posiadania psów przez:
a: członków obcego personelu dyplomatycznego i konsularnego (na zasadach wzajemności),
b: osoby kalekie, gdy pies stanowi pomoc dla niewidomych, głuchoniemych i niedołężnych,
c: osoby w wieku powyżej 70 lat, które prowadzą samodzielnie gospodarstwa domowe; przy
czym zwolnienie obejmuje tylko jednego psa,
d: osoby posiadające gospodarstwo rolne; zwolnienie dotyczy nie więcej niż dwóch psów w
jednym gospodarstwie.
Skala podatku jest proporcjonalna, stawki mają charakter kwotowy. Ich maksimum w 1998r.
wynosiła 26,41zł rocznie od jednego psa, a na 1999r.- 29,77zł.
Rady gminy mają uprawnienie do ustalania na swoim terenie stawek niższych od ustawowych,
wprowadzenie innych, niż przewidziane w ustawie zwolnień oraz określania zasad ustalania
terminów poboru podatku na terenie danej gminy.
W praktyce ranga finansowa omawianego podatku jest niewielka.
11.PODATEK AKCYZOWY.
AKTY PRAWNE:
1. Ustawa z 08.01.1993r.o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11,
poz. 50 ze zm., ostatnia zmiana: Dz.U. z 1997r., Nr 162, poz. 1104),
2. Rozporządzenie Min. Fin. z 06.12.1998r. w sprawie podatku akcyzowego (Dz.U. Nr 157, poz.
1035),
3.Rozporządenie Min. Fin. z 15.12.1997r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o
podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 156, poz. 1024),
4.Ustawa z 02.12.1993r. o oznaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127,
poz. 584 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1997r., Nr 121, poz. 770),
5.Rozporządzenie Min. Fin. z 19.02.1994r. w sprawie oznaczenia wyrobów znakami akcyzy
(Dz.U. Nr 26, poz. 93, ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 65, poz. 425).
Ogólna charakterystyka podatku akcyzowego.
Podatek akcyzowy wprowadzony został w Polsce od drugiej połowy 1993r. łącznie z podat-
kiem od towarów i usług. Ma on charakter uzupełniający w stosunku do podatku od towarów i
usług. VAT jest jednak podatkiem powszechnym, a podatek akcyzowy został skonstruowany
jako podatek szczególny obciążający tylko niektóre- ściśle wskazane towary tzw. akcyzowe.
Podatek akcyzowy jest podobnie jak VAT- podatkiem pośrednim, zwyczajnym, obligatoryjnym,
rzeczowym i w całości zasilającym budżet państwa. Z punktu widzenia podatnika formalnego
jest podatkiem przychodowym, a od strony podatnika rzeczywistego charakteryzuje się ce-
chami właściwymi dla podatków konsumpcyjnych. Konstrukcja obu podatków wykazuje dużo
podobieństw, ale także charakteryzuje się istotnymi odrębnościami. Opiera się zresztą na jed-
nej, wspólnej ustawie, która w rozdziale I zawiera-rozwiązania wspólne, zaś uregulowania od-
rębne dotyczące akcyzy zostały określone w rozdziale III.
Podatek akcyzowy- podobnie jak VAT- oparty jest na zasadzie równości podatkowej. Jest
ona jednak nieco inaczej rozumiana niż w podatku od towarów i usług. Wszyscy podatnicy,
będący krajowymi producentami wyrobów akcyzowych są opodatkowani jednakowo. Natomiast
zupełnie inaczej są traktowani podatnicy sprowadzający towary akcyzowe z zagranicy-stawki
podatkowe są dla nich znacznie wyższe. Jednak i tu wszyscy podatnicy dokonujący importu
towarów z zagranicy są tak samo obciążeni.
Podatek akcyzowy jest oparty na zasadzie jednokrotności opodatkowania wyrobu akcyzowe-
go u producenta lub importera. Nie ma więc do tego podatku zastosowania zasada fazowości
charakterystyczna dla podatku od wartości dodanej. W konstrukcji podatku akcyzowego nie
można też zauważyć powszechności opodatkowania, gdyż do istoty akcyzy należy jej wybiór-
czy, wyjątkowy i szczególny charakter.
Podobieństwa konstrukcyjne obu podatków dotyczą określenia podstawy opodatkowania, spo-
sobu, trybu i terminu płatności akcyzy i podatku od towarów i usług, a także obowiązków nało-
żonych na podatników obu podatków.
Warto jednak zauważyć, iż mimo ustawowych- formalnie wspólnych- rozwiązań dotyczących
obu podatków część z nich może odnosić się jedynie do podatków od towarów i usług jako po-
datku powszechnego, a nie ma zastosowania do podatku o charakterze szczególnym, jakim
jest akcyza.
Podmiotowy zakres podatku.
Podmiotowy zakres podatku akcyzowego odnosi się do osób fizycznych, prawnych i jednostek
organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, bez względu na formę organizacyjną (spół-
ki cywilne, handlowe, przedsiębiorstwa, spółdzielnie) lub zaangażowany kapitał (polski bądz

obcy, państwowy bądz
prywatny), które produkują lub importują wyroby akcyzowe. Na takich
podmiotach ciąży też obowiązek podatkowy, co oznacza, że są one formalnymi podatnikami
podatku akcyzowego. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach formalnymi podatnikami mogą być
inne osoby (jednostki organizacyjne), wskazane przez Ministra Finansów.
Podatników akcyzy można podzielić na dwie podstawowe grupy:
- producenci wyrobów akcyzowych w kraj uniezależnia od tego czy mają miejsce lub siedzibę w
RP czy za granicą,
- podmioty sprowadzające do kraju wyroby akcyzowe, bez względu na to, czy wyroby te są
przeznaczone do sprzedaży czy na zaspokojenie własnych potrzeb.
Podatnicy określeni w ustawie (producenci i importerzy), a także wskazani przez Min. Fin., są
tylko podatnikami formalnymi. W rzeczywistości bowiem ciężar ekonomiczny podatku obciąża
nabywców towarów objętych podatkiem akcyzowym. Podatek ten ma także charakter ceno-
twórczy (podobnie jak VAT) i jest wkalkulowany w cenę sprzedaży towarów.
Podmiotowy zakres podatku akcyzowego nie doznaje zwężenia w samej ustawie. Nie zawiera
ona bowiem zwolnień o charakterze podmiotowym. Jednak Mi. Fin. ma ustawowe uprawnienia
do zwalniania z akcyzy (w porozumieniu z MSZ) organizacji międzynarodowych prowadzących
w Polsce działalność w interesie publicznym, które są zwolnione od podobnego podatku w in-
nych krajach. Minister może także określić zasady i tryb zwrotu akcyzy przedstawicielom dy-
plomatycznym, konsularnym i członkom personelu takich placówek- jeżeli taki zwrot byłby
zgodny z porozumieniami lub zwyczajami międzynarodowymi.
Przedmiotowy zakres podatku.
Przedmiotem opodatkowania w akcyzie są dwie grupy czynności:
- sprzedaż towarów akcyzowych przez producentów w kraju,
- sprowadzania lub nadsyłanie towarów akcyzowych z zagranicy.
Podatek akcyzowy dotyczy nie wszystkich towarów, lecz jedynie produkcji i importu towarów
imiennie uznanych za akcyzowe w odpowiednim załączniku do ustawy. Jest niezależny od po-
bieranego również przy sprzedaży i imporcie podatku od towarów i usług.
Towary objęte akcyzą mają różnorodny charakter. Można je podzielić na cztery podstawowe
grupy:
- luksusowe,
- monopolowe,
- paliwa,
- opakowania z tworzyw sztucznych.
Akcyza w wielu przypadkach ma charakter podatku "od luksusu". Odnosi się to do jachtów
pełnomorskich, łodzi, wysokiej klasy sprzętu elektronicznego, samochodów, środków upiększa-
jących i wyrobów perfumeryjnych, skór futrzanych zwierząt szlachetnych i wyrobów z takich
skór.
Drugą grupę stanowią towary zaliczane tradycyjnie do grupy monopolowych. Mieszczą się w
tej grupie zarówno napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, sól, jak i urządzenia i akcesoria do
prowadzenia gier losowych i zakładów wzajemnych oraz broń gazowa.
Do trzeciej grupy należy zaliczyć wyroby naftowe, paliwa płynne i gaz pełniący rolę paliwa
samochodowego, a także używany do napełniania małych butli turystycznych.
Czwarta grupa obejmuje opakowania z tworzyw sztucznych i została wprowadzona ze
względów ekologicznych, aby ograniczyć produkcję i import takich opakowań.
Zakres przedmiotowy podatku akcyzowego, a zwłaszcza objęcie nim paliw, wpływa niewąt-
pliwie na bardzo znaczny wzrost cen także towarów, przy których produkcji są używane towary
obciążone omawianym podatkiem.
Przedmiotowy zakres podatku obejmuje także nadmierne ubytki i zawinione niedobory nie-
których towarów akcyzowych. Kwestie te są szczegółowo uregulowane w rozporządzeniu Mini-
stra Finansów.
Sprzedaż wyrobów na eksport nie podlega akcyzie, chyba że wyroby takie zostały wcześniej
oznaczone znakami akcyzy. Wyłączenie eksportowanych towarów z opodatkowania akcyzą jest
zrozumiałe, gdyż podatek akcyzowy jest wkalkulowany w cenę, co obniżyłoby konkurencyjność
naszych towarów na rynkach zagranicznych, a ostateczny ciężar ekonomiczny podatku pono-
siłby ewentualny nabywca zagraniczny, a nie krajowy podatnik. Wyłączenie z eksportu wyro-
bów akcyzowych z opodatkowania pociąga za sobą uprawnienia do zwrotu pobranej wcześniej
akcyzy w sytuacji, gdy towar zostaje sprzedany na eksport. Uregulowanie wszelkich kwestii
szczegółowych związanych ze zwrotem podatku akcyzowego lub jego obniżeniem należy do
kompetencji Ministra Finansów, który czyni to w drodze rozporządzenia. W rozporządzeniu są
też ustalone tryb oraz terminy i okresy płatności akcyzy.
Podatek akcyzowy może być pobrany także od "wewnętrznej" sprzedaży towarów akcyzowych
wówczas, gdy dotyczy ona samodzielnie sporządzających bilans zakładów i oddziałów jednej
osoby prawnej, będącej producentem tych towarów.
Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym (tak jak i w VAT) powstaje najczęściej z chwi-
lą wydania (dostarczenia), przekazania, zmiany lub darowizny towaru objętego tym podatkiem.
W przypadku wyrobów alkoholowych, tytoniowych i przemysłu drożdżowego decydującym
momentem dla powstania obowiązku podatkowego jest przeniesienie wyrobów poza teren za-
kładu, w którym zostały wyprodukowane i to nawet wówczas, gdy ich sprzedaż nie nastąpiła.
Szczególne rozwiązanie dotyczy powstania obowiązku podatkowego w stosunku do nadmier-
nych ubytków lub zawinionych niedoborów. Wówczas obowiązek powstaje z dniem ich zaistnie-
nia. Jeżeli nie można ustalić takiego dnia, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą stwierdzenia
ubytków i niedoborów. Min. Fin. może określić w sposób odmienny od ustawowego moment
powstania obowiązku podatkowego.
Podstawa opodatkowania.
Przy sprzedaży towarów akcyzowych przez producenta w kraju podstawę opodatkowania sta-
nowi obrót wyrobami akcyzowymi. Obrotem- analogicznie jak w VAT- jest kwota należna z
tytułu sprzedaży towaru akcyzowego.
W imporcie wyrobów akcyzowych podstawą opodatkowania jest najczęściej wartość celna
powiększona o należne cło. Natomiast, gdy wyrób akcyzowy został objęty procedurą uszla-
chetniania biernego, podstawę opodatkowania stanowi różnica między wartością towarów wy-
wiezionych czasowo za granicę a wartością celną produktów kompensacyjnych dopuszczonych
do obrotu, także powiększone o należne cło.
Przy stosowaniu kwotowych stawek akcyzy podstawą opodatkowania jest ilość wyrobów ak-
cyzowych.
Warto podkreślić, iż w sytuacji, gdy sprzedaż lub import towaru jest opodatkowana zarówno
podatkiem akcyzowym, jak i podatkiem od towarów i usług, najpierw oblicza się podatek akcy-
zowy, a jego wartość jest uwzględniana w podstawie opodatkowania VAT. Zarówno kwota bę-
dąca obrotem, jak i wartość celna są bowiem powiększone o kwotę akcyzy. Oznacza to, iż do
kwoty podatku akcyzowego pobierany jest jeszcze podatek od towarów i usług.
Skala i stawki podatkowe.
Skala w podatku akcyzowym- podobnie jak w VAT- ma charakter proporcjonalny. Stawki są
najczęściej procentowe i są odrębnie określone dla sprzedaży przez krajowych producentów i
dla sprawdzania czy nadsyłania wyrobów akcyzowych z zagranicy. Stawki przewidziane dla
sprzedaży towarów akcyzowych przez producentów kraju są zdecydowanie niższe niż przy im-
porcie. W poszczególnych sytuacjach sprzedaży towarów akcyzowych maksimum stawek okre-
ślonych w ustawie wynosi od 15% do 95% w zależności od rodzaju wyrobu objętego akcyzą.
Dla importu max stawki wynoszą odpowiednio od 40% do 190% (stawka 190% może być sto-
sowana przy imporcie wyrobów spirytusowych i praktycznie byłaby jednoznaczna z zakazem
importu; kwota akcyzy- podobnie jak cło- powiększa podstawę obliczenia VAT, co doprowadzi-
łoby do tego, że oferowany na polskim rynku wyrób spirytusowy nie znalazłby nabywcy przy
tak skalkulowanej cenie).
W ustawie przewidziano 3 możliwości ustalania stawek podatku akcyzowego:
a: podstawowym sposobem jest określenie stawki podatku od producentów w stosunku do ce-
ny sprzedaży u tychże producentów, a od importerów- w odniesieniu do wartości celnej po-
większonej o cło; cena sprzedaży jest pomniejszona o podatek od towarów i usług,
b: możliwe jest także określenie stawki jako stawki kwotowej od jednostki wyrobu,
c: dopuszczalna jest także stawka różnicowa, która też stanowi formę stawki kwotowej.
Stawki akcyzy mogą być różnicowane dla poszczególnych wyrobów z danej grupy.
Stawki wskazane w ustawie mają charakter stawek maksymalnych. Konkretną ich wysokość
dla poszczególnych towarów akcyzowych ustala Mi. Fin. w drodze rozporządzenia lub zarządze-
nia, w zależności od rodzaju towarów. Minister ma także prawo udzielania zwolnień od akcyzy
dla niektórych towarów objętych tym podatkiem, a także określania minimalnego poziomu ob-
ciążenia akcyzą.
W drodze zarządzenia Ministra Fin. są ustalane stawki na paliwa, napoje alkoholowe, wyroby
przemysłu drożdżowego i tytoniowego. Na pozostałe towary objęte akcyzą stawki są ustalane
w drodze rozporządzenia Min. Fin. W taki samym trybie co ustalanie stawek podatku odbywa
się też zwalnianie od akcyzy.
Rozliczenia z tytułu podatku akcyzowego.
Sposób rozliczeń podatku akcyzowego jest analogiczny jak podatku od towarów i usług. Obo-
wiązują takie same terminy i podobny tryb płatności zarówno w obrocie wewnątrzkrajowym,
jak i przy imporcie.
Podatek jest obliczany i wpłacany przez samych podatników. Jedynie przy imporcie wyrobów
objętych akcyzą podatek jest pobierany przez płatnika-czyli przez urzędy celne- razem z na-
leżnościami celnymi i podatkiem od towarów i usług. Urzędy celne odprowadzają kwoty pobra-
nego podatku akcyzowego- tak jak i z tytułu VAT- za okresy pięciodniowe w terminie pięciu dni
po upływie każdego okresu.
Wspólne taż są wszelkie obowiązki obciążające formalnych podatników tak VAT, jak i akcyzy,
które dotyczą rejestracji, prowadzenia ewidencji, wystawiania rachunków i faktur.
Zewnętrzną oznaką uiszczania podatku akcyzowego na niektóre wyroby akcyzowe jest bande-
rolowanie tych wyrobów. Obowiązek ten dotyczy wyrobów monopolowych (alkoholowe, tyto-
niowe, przemysłu drożdżowego) oraz paliw i olejów.
Przewidziane są 2 rodzaje banderoli: podatkowe i legalizacyjne. Banderole podatkowe są
wydawane podatnikom podatku akcyzowego zarówno producentom, jak i importerom wyrobów
akcyzowych z tytułu zapłaty zaliczki na podatek akcyzowy. Natomiast banderole legalizacyjne
są przeznaczone dla podmiotów gospodarczych nie będących podatnikami podatku akcyzowego
oraz dla tych, którzy dokonują ściśle wskazanych czynności odnoszących się do wyrobów akcy-
zowych (np. ich pakowania, rozlewania czy rozważania w jednostkowe opakowania). Banderole
legalizacyjne stanowią dowód legalnego dopuszczenia wyrobu do obrotu na terenie Rzeczypo-
spolitej Polskiej.
LITERATURA:
1. A.Gomułowicz, J.Małecki: "Podatki i prawo podatkowe", wyd. III, Poznań 1998r., s. 69-103.
2. J.Głuchowski: "Polskie prawo podatkowe", wyd. III, Warszawa 1998r.
3. R.Mastalski: "Wprowadzenie do prawa podatkowego", Warszawa 1995r., s.13-26.