Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
System bankowy w Polsce
Obecny system bankowy w Polsce jest systemem dwuszczeblowym. Pierwszy,
nadrzędny szczebel stanowi Narodowy Bank Polski wraz z jego pomocniczymi instytucjami,
drugi szczebel stanowią banki komercyjne oraz instytucje parabankowe.
NBP pełni w Polsce rolę banku centralnego. Jako bank centralny nie prowadzi
działalności komercyjnej (poza nielicznymi wyjątkami), nie udziela kredytów ani nie
przyjmuje depozytów. Sprawuje natomiast nadzór nad całym systemem bankowym, prowadzi
politykę pieniężną i obsługuje skarb państwa oraz jest bankiem emisyjnym.
Drugi szczebel stanowią banki komercyjne. Do tej grupy należą:
" banki komercyjne,
" banki spółdzielcze,
" kasy oszczędnościowo-kredytowe
Jednak przed rokiem 1990 w Polsce system bankowy był systemem monobankowym.
Dominującą pozycję miał w nim Narodowy Bank Polski. Do jego zadań należała emisja
pieniądza, częściowy nadzór nad pozostałymi polskimi bankami oraz obsługa bankowa
przedsiębiorstw i instytucji państwowych. NBP był w swych działaniach podporządkowany
decyzjom politycznym. Oprócz Narodowego Banku Polskiego funkcjonowały 3 inne banki:
" Bank Handlowy S.A., zajmujący się głównie obsługą transakcji związanych z
handlem zagranicznym,
" Bank Gospodarki Żywnościowej, który udzielał kredytów dla rolnictwa i
drobnej wytwórczości, częściowo za pośrednictwem kas i niewielkich banków
spółdzielczych, będących w zasadzie oddziałami BEŻ,
" Bank Polska Kasa Opieki S.A., obsługujący tzw. eksport wewnętrzny 
sprzedaż za dewizy towarów na terenie Polski.
Pomimo funkcjonowało kilku banków nie było pomiędzy nimi konkurencji z uwagi na
przydzielenie ich do konkretnych  segmentów rynku. Aby poprawić efektywność systemu
bankowego, zwłaszcza po wdrożeniu reform gospodarczych w 1986 roku utworzono Bank
Rozwoju Eksportu, który miał wprowadzić element konkurencyjności wobec Banku
Handlowego, a w 1987 wydzielono z NBP Powszechną Kasę Oszczędności Bank Polski
(PKO BP), którego zadaniem była obsługa bankowa klientów indywidualnych.
W 1990 roku dokonano zmian przepisów prawa bankowego mających na celu
całkowite przekształcenie systemu bankowego. Weszły w życie Ustawa Prawo Bankowe,
oraz Ustawa o NBP.
Na mocy nowych przepisów dokonano rewolucji w systemie bankowym. Do
najważniejszych elementów reform należały:
" banki przestały być finansową instytucją podległą władzy  stały się
niezależnymi instytucjami działającymi w warunkach konkurencji i dążącymi
do osiągania zysku.
" Narodowy Bank Polski stał się bankiem centralnym państwa, zgodnie z
zasadami panującymi w gospodarkach kapitalistycznych.
" NBP jako bank centralny nie mógł prowadzić działalności komercyjnej, został
zatem podzielony na dwie części  część mniejszą, która miała pełnić funkcję
banku centralnego pod dotychczasową nazwą, oraz większą, która miała w
dalszym ciągu prowadzić działalność komercyjną.
1 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
" Część komercyjna powstała z podziału NBP została podzielona na 9 dużych
regionalnych banków komercyjnych: Bank Gdański, Bank Śląski w
Katowicach, Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie, Bank Depozytowo-
Kredytowy w Lublinie, Powszechny Bank Gospodarczy w A
odzi,
Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Pomorski Bank Kredytowy w
Szczecinie, Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie i Bank Zachodni we
Wrocławiu.
" Dążono do sprywatyzowania powstałych w ten sposób banków oraz
zezwolono na zakładanie nowych banków przedsiębiorcom prywatnym.
Reformy pozwoliły na szybki rozwój bankowości w Polsce. Już w rok po reformach
(1990) działało 39 banków, a w roku 1993  85. Od tamtej pory liczba banków zmniejsza się
 głównie na skutek konsolidacji, czyli łączenia się banków.
Obecnie w Polsce działają 54 banki komercyjne i 593 banki spółdzielcze.
Niepokój opinii publicznej budzi struktura własnościowa banków komercyjnych:
Do banków, których większościowym lub jedynym właścicielem pozostaje państwo
należą Bank Gospodarstwa Krajowego (nie przewiduje się jego prywatyzacji), Bank PKO BP
 niedawno rozpoczęto proces jego prywatyzacji, Bank Pocztowy S.A. oraz bank Ochrony
Środowiska.
Obecnie 23 banki są w 100% własnością kapitału zagranicznego, a w dalszych 15
kapitał zagraniczny stanowi większość.
2 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
Pomimo dość dużej liczby banków tylko nieliczne są bankami dużymi. Przeważają
banki niewielkie  40 banków ma sumę bilansową poniżej 5 mld zł. Aktywa 10 największych
banków stanowią 70,9% aktywów całego sektora bankowego.
Narodowy Bank Polski
Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego
zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie
Prawo bankowe.
Artykuł 227 Konstytucji mówi, że NBP jest polskim bankiem centralnym, daje mu
prawo do prowadzenia polityki pieniężnej Polski oraz wyłączne prawo do emitowania
pieniądza. Wskazuje również na cel działalności NBP oraz określa podstawowe zasady jego
funkcjonowania.
Cel działalności NBP:
Zgodnie z Art. 227 Konstytucji celem działalności NBP jest dbanie o wartość
polskiego pieniądza.
Ustawa o NBP precyzuje cel działalności wskazując na dwa cele: podstawowy i
poboczny.
-Art. 3 ust.1. brzmi:
 Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego
celu NBP.
Oznacza to, że bank może wspierać politykę gospodarczą rządu tylko wówczas, gdy
nie zagrozi to realizacji celu nadrzędnego, jakim jest zapobieganie zjawiskom inflacyjnym lub
deflacyjnym.
Funkcje BC
Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących
prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do
wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na
obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie
może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji
oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje
obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Do NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych.
Odbywa się to na mocy zarządzenia Prezesa NBP, publikowanego w Monitorze Polskim,
które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we
wskazanych bankach.
3 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków
pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub
uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki
pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.
Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na
celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności
sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki
międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy
Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego.
Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w
szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje
systemy płatności w Polsce. Ponadto NBP pełni wobec pozostałych banków funkcje
depozytowe i kredytowe oraz jest dla banków komercyjnych tzw. pożyczkodawcą ostatniej
instancji.
Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa,
prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych
funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia
płatnicze.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej
oraz Zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu
NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi Prezes jako Przewodniczący i dziewięciu
członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat. Zadaniem Rady Polityki
Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej
realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji
otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja
uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz
wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z
zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Instytucje Czuwające nad bezpieczeństwem i stabilnością systemu
bankowego
Komisja Nadzoru Bankowego
Komisja Nadzoru Bankowego sprawuje nadzór nad działalnością banków. Organem
wykonawczym Komisji, realizującym i koordynującym decyzje oraz określone przez nią
zadania jest, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP, Generalny Inspektorat Nadzoru
Bankowego.
4 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
Zgodnie z art. 25 ust. 2 Ustawy o NBP do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy
w szczególności:
" określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków
pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,
" nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów
prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,
" dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich
Radzie Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej
na ich rozwój,
" opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego
wykonywania.
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, wydzielony organizacyjnie w strukturze
NBP, jest organem wykonawczym Komisji Nadzoru Bankowego odpowiedzialnym za nadzór
nad działalnością banków mający na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów
zgromadzonych w bankach oraz zapewnienie stabilności systemu bankowego, przy
jednoczesnym zagwarantowaniu bankom wystarczającej elastyczności i swobody w
podejmowaniu decyzji biznesowych oraz równych warunków i zasad uczestnictwa w rynku
finansowym w zakresie podstawowych parametrów finansowych.
Zadania Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego:
" licencjonowanie banków oraz monitorowanie ich struktury własności oraz
adekwatności kierownictwa,
" monitorowanie stabilności finansowej banków poprzez system sprawozdawczości
nadzorczej,
" przygotowywanie regulacji ostrożnościowych dla systemu bankowego określających
dozwolone lub zalecane parametry działania banków w zakresie adekwatności
kapitału oraz wielkości ryzyk bankowych m.in. kredytowego, walutowego, płynności,
itd.,
" prowadzenie inspekcji na miejscu w bankach celem oceny sytuacji finansowej
banków, poziomu podejmowanego przez nie ryzyka oraz adekwatności zarządzania
tym ryzykiem oraz zgodności działania banków z przepisami Prawa bankowego,
Ustawy o NBP, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku,
" inicjowanie oraz realizowanie na wniosek Komisji Nadzoru Bankowego działań
nadzorczych wobec banków w sytuacji kryzysowej, w tym monitorowanie programów
i postępowania naprawczego, a w razie niedostatecznej poprawy sytuacji finansowej
(kapitałowej) wnioskowanie do Komisji Nadzoru Bankowego o podjęcie dalszych
kroków wynikających z przepisów Prawa Bankowego (likwidacja, upadłość,
połączenie)
" wykonywanie nadzoru skonsolidowanego nad bankami działającymi w strukturach
holdingowych, w tym współpraca z zagranicznymi organami nadzoru bankowego.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
5 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
Misją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego jest działanie na rzecz bezpieczeństwa
i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego.
Podstawowymi zadaniami Funduszu są:
ochrona wkładów pieniężnych na rachunkach bankowych osób fizycznych oraz
innych podmiotów, które powierzają pieniądze bankom jako instytucjom zaufania
publicznego,
udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty
wypłacalności i podejmują samodzielną sanację,
wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami
bankowymi,
gromadzenie informacji oraz bieżąca i okresowa analiza rozwoju sytuacji finansowej
banków ukierunkowana na podejmowanie inicjatyw oraz działań zapobiegających
pogłębianiu się występujących zagrożeń.
W okresie 1995 - 2005 hierarchia ważności wymienionych zadań ulegała zmianie w
zależności od sytuacji, w jakiej znajdował się system bankowy. Jeśli w latach 1995 - 1996
najistotniejsze było sprawne wypełnianie zobowiązań w stosunku do klientów banków
znajdujących się w stanie upadłości, to począwszy od połowy roku 1996 zdecydowanie na
pierwszy plan - przy zachowaniu pełnej gotowości Funduszu do realizacji gwarancji -
wysunęła się działalność pomocowa nakierowana na likwidowanie przyczyn, które mogłyby
doprowadzić do upadłości banku, a tym samym powstania nieodwracalnych skutków
finansowych i społecznych obciążających cały system bankowy.
Gwarantowanie depozytów
Depozyty zgromadzone w bankach działających w Polsce gwarantowane są przez
Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Wysokość gwarancji
Jeśli kwota depozytów nie przekracza równowartości w złotych 1000 euro, to
jest gwarantowana w całości.
Jeżeli wartość depozytów jest wyższa niż równowartość w złotych 1000 euro,
to wówczas kwota o równowartości 1000 euro gwarantowana jest w 100%, zaś pozostała
kwota depozytów, powyżej równowartości 1000 euro, do równowartości 22 500 euro,
gwarantowana jest w 90 %.
Depozyty o równowartości przekraczającej 22 500 euro nie są gwarantowane.
Ochronie podlegają imienne depozyty złotowe i walutowe:
osób fizycznych,
osób prawnych,
jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, o ile posiadają
zdolność prawną,
szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo 
pożyczkowych.
6 / 7
Robert Stępień
Finanse i Rachunkowość II rok bankowość - System bankowy w Polsce
Ochronie nie podlegają depozyty:
skarbu państwa,
instytucji finansowych takich jak: banki, domy maklerskie, fundusze
emerytalne, fundusze inwestycyjne, NFI, podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe,
podmiotów, które nie są uprawnione do sporządzania uproszczonego bilansu
oraz rachunku zysków i strat,
kadry zarządzającej bankiem oraz głównych akcjonariuszy (posiadających co
najmniej 5 % akcji banku).
Nadzór nad działalnością Funduszu sprawuje:
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej - poprzez przyjęcie lub nie przyjęcie rocznych
sprawozdań z działalności finansowej Funduszu;
Rada Ministrów - poprzez zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działal-ności
finansowej Funduszu;
Minister właściwy do spraw instytucji finansowych na podstawie kryterium legalności
i zgodności ze statutem;
Rada Funduszu.
7 / 7