"Krzak dzikiej róży" Jana Kasprowicza jako utwór młodopolski
„Krzak dzikiej róży” to cykl IV sonetów wydanych w tomiku o tym samym tytule w 1898 roku.
Kasprowicz wykorzystał klasyczną budowę sonetu. W dwóch pierwszych opisowych zwrotkach przedstawił krajobraz smreczyny, a w dwóch ostatnich - refleksyjnych przedstawił autor bohaterów - limbę i różę.
I sonet.
Noc - pawieokie stawy, zgniła zieleń, krwawy, czerwony pąs róży odcinającej się od szarych skał, bujne trawy, mokra turnia; dźwięki - drzemiące stawy, cisza,
II sonet.
Wschód słońca - krajobraz ten sam co w sonecie I tylko, że o wschodzie słońca; czyste błękitne niebo, błękit nieba nakłada się na ciemną zieleń lasu, do tego jeszcze kolor złoty - słońca, wszystko lśni, strumień górski przyrównany do pasa srebrnolitego; dźwięki - wzdychania, żale, szum strumienia, wody, cisza,
III sonet.
Popołudnie - pojawiają się zwierzęta: kozice, świstak, ptaki, barwy zwierząt się przenikają, brąz, zieleń; dźwięki - lęki, wzdychania, rozżalanie, świstający świstak, rozprzestrzeniające się stado owiec, dźwięki się wzmagają,
IV sonet
Wieczór - na trawie biel wieczornej rosy, rosa jest przyrównana do aksamitu, seledynowe niebiosa; dźwięki - zapach ziół, rozżalenie, wzdychania, echo,
Kolory są przymglone, barwy przechodzą jedna w drugą, decyduje o tym oświetlenie, kiedy słońce pojawiło się w II sonecie diametralnie zmienia się barwa obrazu, wrażenia kolorystyczne zostały zmienione, wzbogacone o dźwięk i ton. Dominujący jest świat w III i IV sonecie. W sonetach uchwycone są chwile z życia krajobrazu - ulotne wrażenia.
Bohaterowie wiersza:
a) róża - samotna, senna, zadumiona, skronie tuli do ściany, lęka się, boi się burzy, szuka schronienia, wsłuchana w krajobraz, skryła się między drzewa, ze strachu próbuje się wtopić w krajobraz, usypia, spowita rosa. Róża nie jest tylko elementem krajobrazu, jest również symbolem - personifikacja.
b) limba - spoczywa, leży obok róży, próchniejąca, burza ją zwaliła, ale nie sama burza tylko tchnienie burzy, pojedynczy wiatr, pleśniejąca limba.
Odczytanie symboli:
a) róża - symbolizuje witalność, kruchość, życie, strach przed przeciwnościami losu, życia, ma świadomość kruchości własnego istnienia,
b) limba - symbolizuje śmierć, upadek wielkiej potęgi, przegrała, została pokonana
Burzę przetrwała róża, nie limba, wielkie drzewo zostało powalone. Wniosek - niekoniecznie fizyczna siła broni przed zagładą. Świadomość róży jest ważniejsza, świadomość zagłady uchroniła ją przed nią. Natura została nienaruszona.
WIERSZ FILOZOFICZNY.
Wpływ symbolizmu na poezję Jana Kasprowicza (Krzak dzikiej róży, Dies irae).
"Krzak dzikiej róży" jest to mały 4 częściowy zbiorek z roku 1898. Sonety te można uważać za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety był inny, głębszy. Dwa pojęcia: krzak dzikiej róży i limba pełnią rolę symboli. Pierwszy z nich lęka się burzy - "skromnie do zimnej tuli się ściany". Losy róży odnoszą się więc do losów człowieka. Zachowuje się więc jak człowiek (samotny, czuje się zagrożony przez niebezpieczeństwa, zadumane ma skronie), jest więc symbolem losu ludzkiego, nieszczęść i przykrości (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten próbuje się jednak bronić przed zagładą. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burzę. Jest ona symbolem upływu czasu. W I sonecie jest pruchniejąca, w II "limbę toczą pleśni" w III świeci już pruchnem, w IV nastąpił już całkowity rozkład. Podobnie jest z człowiekiem, który na starość jest chorowity, mniej przydatny do życia niż ludzie młodzi.(życie nie jest łatwe).
W utworze tym został przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, który pogłębia się z czasem.
W utworze "Dies irae" widać liczne odwołania do średniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zło świata, "wadzenie się z Bogiem" o dobro ludzkości. Hymn ten wzorowany jest na kościelnym hymnie śpiewanym w dzień zaduszny. Hymn nawiązuje do "Apokalipsy św. Jana". Tematem jest sąd ostateczny i koniec świata.
Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, które mają ukazać głębie nędzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.
Jan Kasprowicz "Dies irae" (dzień gniewu) - hymn; apokaliptyczna wizja Sądu Ostatecznego fascynowała poetów modernizmu, co przejawiało się w katastroficznych wyobrażeniach losów ludzkości. Kasprowicz wyraża bunt przeciw Bogu i rozpatruje pojęcie dobra i zła. Trzeba w tym miejscu przypomnieć manicheizm, koncepcję wg której Dobro i Zło są równorzędnymi siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie są pierwiastkami koniecznymi
Hymn przez wieki
Hymn jest to uroczysty i podniosły utwór pochwalny, pierwotnie sławiący bóstwo, później także bohaterskie czyny, wielkie idee, otoczone powszechnym szacunkiem wartości i instytucje. Utwory tego typu, związane zazwyczaj z publicznymi uroczystościami kultowymi, występowały w różnych kręgach kulturowych (np. indyjskie wedy, hebrajskie psalmy). Źródłem tradycji europejskiej były antyczne hymny greckie (homeryckie, hymny Pindara, Symonidesa z Keos, Safony) pisane np. ku czci Apollina, Dionizosa, Afrodyty.
W średniowieczu rozwinął się hymn kościelny, związany z tradycją i liturgią chrześcijańską. Do tradycji tej nawiązywali również poeci - humaniści. Obok hymnów łacińskich w okresie renesansu powstawały hymny w języku polskim, mające charakter zarówno pieśni kultowych, jak też wyrażające osobiste uczucia religijne jednostki (Hymn do Boga Jana Kochanowskiego). Liczne hymny, traktowane jako odmiana ody, pisane były w okresie oświecenia, przez przedstawicieli zarówno klasycyzmu (Hymn do miłości Ojczyzny Ignacego Krasickiego, Hymn do czasu, Hymn do Słońca Adama Naruszewicza, Hymn do Apollina S. Trembeckiego), jak i innych kierunków (Hymn do Boga F. D. Kniaźmina). Utwory te, utrzymane w tonie patetycznym, odznaczały się retorycznością stylu, obecnością licznych apostrof i peryfraz. W tym czasie utwory hymniczne opiewały również ważne wydarzenia (Hymn z okazji koronacji Najjaśniejszego Napoleona K. Koźmiana), wiązano je także z tematyką patriotyczną i narodową (Hymn do Boga J. P. Woronicza), wyrażano w nich zbiorowe uczucia i pragnienia (Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego A. Felińskiego). Przejawem tej tendencji było również późniejsze nadanie nazwy hymnu narodowego Pieśni legionów Józefa Wybickiego.
Hymn w ujęciu poetów romantycznych stał się formą poezji lirycznej zarówno podejmującej problemy religijne (np. Hymn na dzień Zwiastowania NP Maryji Mickiewicza), jak wyrażającej przeżycia ludzkie związane z całością doświadczeń życiowych (np. Hymn o zachodzie słońca na morzu Słowackiego). Zachował jednak charakter wypowiedzi uroczystej, dotyczącej spraw uznanych za wyjątkowo ważne i podniosłe, odznaczał się swobodą kompozycyjną i metryczną.
W drugiej połowie dziewiętnastego wieku pojawiły się tendencje do prezentowania w patetycznych i wzniosłych hymnach codziennych spraw i doznań ludzkich.
Liczne utwory hymniczne przyniosła poezja symbolizmu i ekspresjonizmu (Hymny Jana Kasprowicza, Veni Creator Stanisława Wyspiańskiego, Hymny J. Wittlina). Wyznaczniki podporządkowane zostały w tych przypadkach podstawowym założeniom poetyki odpowiednich prądów.
W czasach późniejszych hymn uprawiany był raczej sporadycznie (między innymi w poezji J. Lechonia).
Antyk Safona
Symonides
Biblia Psalmy
Hymn do miłości
Średniowiecze Bogurodzica
Renesans Czego chcesz od nas, Panie
Psalmy Jana Kochanowskiego
Oświecenie Hymn do miłości Ojczyzny - Ignacego Krasickiego
Hymn do Boga - Jana Pawła Woronicza
Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego - Alojzego Felińskiego
Romantyzm Hymn (smutno mi Boże) - Juliusza Słowackiego
Młoda Polska Hymny - Jana Kasprowicza