Ślady Jana Kasprowicza w Inowrocławiu

Powiązania Jana Kasprowicza (1860-1926) z Inowrocławiem są szerokie i wielowątkowe. Poeta urodził się w Szymborzu, starej królewskiej wsi, która od 1934 roku leży w granicach administracyjnych Inowrocławia, a jego przodkowie po mieczu gospodarzyli na Nowych Ogrodach, tj. przy obecnej ul. Chociszewskiego. Pamiętać też należy, że w XIX w. Szymborze należało do inowrocławskiej parafii Św. Mikołaja, w tej więc świątyni został Kasprowicz ochrzczony i do niej od dziecka uczęszczał. I wreszcie przez 10 lat uczył się w niemieckim gimnazjum. Inowrocławski okres w jego życiu skończył się w 1880 roku. Wyjeżdżając do Poznania był już w dużej mierze ukształtowanym człowiekiem, mającym za sobą pierwsze juvenilia poetyckie. Przytoczone tu okoliczności upoważniają do stwierdzenia, że w Inowrocławiu, „mieście na soli”, znajdują się korzenie Kasprowicza. Niektórzy skłonni są nawet uznawać Inowrocław za rodzinną miejscowość poety. W Szymborzu od dawna nie istnieje już chata, w której przyszedł na świat przyszły rektor Uniwersytetu Lwowskiego. Na rodzinnej ziemi przy ul. Wielkopolskiej 11 stoi dom siostry poety, Anny Roliradowej, w którym w 1927 roku urządzono Izbę Kasprowiczowską, a od 1976 roku mieści się oddział inowrocławskiego muzeum. Opodal znajduje się dom innej siostry - Franciszki Antczakowej, w której Jan zatrzymywał się, gdy odwiedzał rodzinne strony. Czasy Kasprowicza pamięta oczywiście fara, w której nie ma już jednak księgi z zapisem chrztu (kilka lat temu przeniesiona została do Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie), a także dwa gmachy związane z edukacją poety: szymborska Szkoła Podstawowa nr 10 (dawna szkoła ludowa, w której uczył małego Janka Andrzej Dybalski, dzisiaj patron jednej z pobliskich ulic), oraz najstarszy, klasycystyczny budynek I Liceum Ogólnokształcącego, dawnego Królewskiego Gimnazjum. Obie placówki noszą oczywiście imię Jana Kasprowicza. Zachował się też, choć w złym stanie, dom przy ul. Św. Mikołaja 31, w którym dorosły już gimnazjalista miał stancję w latach 1879-1880.

Najwięcej pamiątek po Kasprowiczu posiada muzeum jego imienia, otwarte 21 lipca 1960 roku. Zgromadzona kolekcja Kasprowiczianów jest w dużym stopniu zasługą córek poety – Janiny Małaczyńskiej i Anny Jarockiej. Urządzona jest tutaj stała wystawa poświęcona patronowi, działa Pracownia Kasprowiczowska. W oparciu o zbiory muzealne powstają opracowania naukowe, które publikowane są w kolejnych tomach „Roczników Kasprowiczowskich”. W Muzeum I Liceum Ogólnokształcącego zobaczyć można natomiast źródła związane z pobytem poety w murach gimnazjum oraz dokumenty ukazujące organizowanie w 1931 roku pierwszego w Polsce muzeum Jana Kasprowicza w Poznaniu.

Inowrocławianie na wiele sposobów upamiętnili swego wieszcza. Są dwa jego pomniki: na Skwerze Jana Pawła II oraz przed gmachem liceum. Pierwszy, odsłonięty w 1966 roku jako wierna niemal replika monumentu stojącego w latach 1930-1939 na skwerze przed dzisiejszym dworcem autobusowym, to dzieło Edwarda Haupta. Drugi, przedstawiający poetę z lat młodzieńczych, wyrzeźbił w 1978 roku Wit Płażewski. Są również tablice pamiątkowe - na ścianie domu przy ul. Św. Mikołaja 31 i na starej szkole w Szymborzu. W 1960 roku, z okazji III Zjazdu Wychowanków i Wychowawców, przy wejściu do liceum odsłonięto tablicę z wyrzeźbionym przez Haupta wizerunkiem poety. Liczne instytucje (obok już wspomnianych - Biblioteka Miejska, księgarnia, ogrody działkowe, Szkolny Klub Sportowy) noszą bądź nosiły imię Kasprowicza. Wielki Inowrocławianin trafił oczywiście także do miejskiej toponomastyki - jako patron ulicy i placu, przy czym początkowo jego imię nosiły plac i ulica przy gimnazjum (dawniej Nowy Rynek), a od 1933 roku plac i ulica sąsiadujące z pierwszym pomnikiem poety.

Barbara Wachowicz, która przybyła na Kujawy w poszukiwaniu materiałów do swojej książki o Janie Kasprowiczu, zaapelowała do prezydenta miasta o upamiętnienie matki poety Józefy z Kloftów, która spoczywa na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP. W grudniu 1990 roku stosowna tablica była już gotowa i sama pisarka mogła dokonać jej odsłonięcia na ścianie kaplicy cmentarnej. Ostatniego dnia 2004 roku minęła 90. rocznica śmierci Józefy z Kloftów Kasprowiczowej