W teorii ekonomii wyróżniamy zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków działania przedsiębiorstw):
konkurencja doskonła,
monopol pełny,
konkurencja monopolistyczna,
oligopol.
Różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami rynków (konkurencji) dotyczą sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąź przemysłu wyznaczają ceny i rozmiary produkcji. W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla osiągnięcia zakładanego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Na rynku doskonale konkurencyjnym zmiany wielkości produkcji lub rozmiarów zakupów przez pojedyncze przedsiębiorstwo nie mają wpływu na cenę rynkową produktu. Sprzedający nie musi obniżać swojej ceny poniżej ceny rynkowej produktu. Równocześnie sprzedający nie sprzeda ani jednego produktu po cenie wyższej od rynkowej. -
Przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej posiada pewien wpływ na kształtowanie się ceny sprzedaży swoich produktów na rynku. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do kosztów produkcji.
MODEL KONKURENCJI DOSKONAŁEJ
Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt. Zarówno dla producenta jak i konsumenta cena jest wielkością daną.
Podstawowe cechy modelu doskonałej konkurencji są następujące:
Duża liczba małych niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców;
Jednorodny wyrób u wszystkich sprzedawców;
Cena jest wynikiem żywiołowej gry sił rynkowych, kształtuje się pod wpływem zmian popytu i podaży. Na rynku wolnokonkurencyjnym pojedyncza firma, z powodu swego znikomego udziału w rynku, nie ma kontroli nad kształtowaniem się cen wyrobu. Producent jest cenobiorcą, nie może wpływać na cenę, może się jedynie do niej dostosować.
Swobodny przepływ kapitałów między różnymi dziedzinami produkcji - łatwość wejścia na rynek danego produktu oraz wycofanie się z niego;
Brak konkurencji niecenowej. Ponieważ wszystkie firmy na rynku doskonale konkurencyjnym produkują ten sam produkt, nie ma miejsca na konkurencję niecenową.
Doskonałą informacja.
Model konkurencji doskonałej (rynku doskonale konkurencyjnego) opiera się na czterech podstawowych założeniach:
Na rynku występuje wielu producentów, z których żaden nie jest na tyle wielki, by wpływać na bieżącą rynkową cenę produktów. Każdy z producentów ma znikomy udział w produkcji gałęzi. Wszyscy z producentów należą do kategorii cenobiorców, tzn. nie należą oni do cenodawców czy cenotwórców. Cenobiorca to konsument lub producent na tyle mały w stosunku do całego rynku, iż jego sprzedaż i zakupy nie mogą wpływać na ceny rynkowe. Cenobiorca jest zmuszony zaakceptować lub odrzucić cenę rynkową, decydując się na określoną wielkość zakupu lub sprzedaży przy założeniu, że cena rynkowa nie ulegnie zmianie. Cenotwórca (cenodawca) to konsument lub producent na tyle znaczący w stosunku do całej gałęzi rynku, iż jego sprzedaż i zakupy wpływają na cenę rynkową. Poprzez swoje decyzje, dotyczące konsumpcji i produkcji, cenodawca współokreśla ceny rynkowe.
Wszyscy producenci wytwarzają i sprzedają możliwie jednorodny (standardowy) produkt. Równocześnie kupujący traktują i oceniają produkty oferowane przez wielu producentów jako identyczne - kupujący nie odnoszą żadnej korzyści z wyboru sprzedającego. Produktów spełniających powyższe założenie w rzeczywistości gospodarczej jest niewiele. Produktem jednorodnym są niektóre płody rolne, takie jak określony gatunek pszenicy, żyta czy ziemniaków. Jednorodnym produktem są również akcje danego przedsiębiorstwa. Kupującemu jest obojętne od jakiego producenta (sprzedającego) pochodzi dany produkt.
Swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi, producenci cieszą się pełną wolnością wejścia i opuszczenia rynku - tzn. iż koszty wejścia i wycofania się z rynku są minimalne. Nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, prawne i społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi ich zastosowaniami. Nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej lub przeniesieniem jej do innej branży. (omówić przykład zysku i straty oraz wejścia nowych firm lub wycofania się z branży).
Założenie doskonałej informacji o rynku. W modelu doskonałej konkurencji przyjmujemy że wszyscy sprzedający i kupujący posiadają doskonałą informację o produkcji i jego cenie, zarówno w danym momencie jak i w przyszłości. Zgodnie z tym założeniem nie występuje niepewność i ryzyko odnośnie kształtowania się tych elementów rynku w wyniku czego producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk, natomiast kupujący zawsze może określić wielkość swojego popytu. W rzeczywistości podmioty gospodarcze nie posiadają doskonałej wiedzy o rynku (darmowa informacja).
Przedsiębiorstwo działające w warunkach doskonałej konkurencji napotyka płaską, czyli poziomą krzywą popytu. Cena rynkowa na produktu przedsiębiorstwa jest dana.
Popyt na produkty przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego jest doskonale elastyczny (Ep = - nieskończoność).
Szczególną cechą konkurencji doskonałej jest stosunek pomiędzy utargiem krańcowym a ceną. W przeciwieństwie do ogólniejszego przypadku, kiedy krzywa popytu na wyroby przedsiębiorstwa opada, przedsiębiorstwo w warunkach wolnej konkurencji nie spowoduje spadku ceny, gdy sprzeda więcej jednostek danego produktu. Ponieważ sprzedaż dodatkowych jednostek produktu nie wywiera żadnego wpływu na dotychczasowy utarg, przychód krańcowy ze sprzedaży dodatkowej jednostki produktu jest po prostu równy uzyskanej cenie.
Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.
Kryterium optymalizacji odnosi się zarówno do maksymalizacji zysku dodatniego, jak i do minimalizacji zysku ujemnego.
Pamiętaj o BEP (break-even point) - graniczny punkt opłacalności produkcji oraz o punkcie zamknięcia przedsiębiorstwa w okresie krótkim.
Podaż przedsiębiorstwa jest zależnością pomiędzy ceną rynkową a ilością produktów, jaką przedsiębiorstwo gotowe jest zaoferować na rynku. W tym znaczeniu każdej cenie rynkowej odpowiada tylko jedna wielkość produkcji, oferowanej na rynek przez przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo nie będzie wytwarzać i oferować na rynek swoich produktów jeżeli cena spadnie poniżej minimum kosztu zmiennego przeciętnego KZP. Dlatego dla każdej ceny powyżej KZP przedsiębiorstwo podejmie produkcję i zgodnie z zasadą optymalizacji oferuje na rynek wielkości produkcji maksymalizujące zysk.
Krzywa podaży przedsiębiorstwa to wielkość produkcji, którą przedsiębiorstwo chce wytwarzać przy różnych cenach.
Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach doskonałej konkurencji pokrywa się z rosnącym odcinkiem krzywej KM, znajdującym się powyżej minimum krzywej KZP.
Gałąź przemysłu znajduje się w punkcie równowagi długookresowej tylko wówczas, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa wchodzące w skład gałęzi osiągają równowagę w długim okresie czasu.
Reakcje dostosowawcze przeds. w długim okresie czasu polegają na zmianie wielkości przedsiębiorstwa lub zmianie skali działalności produkcyjnej. Reakcje dostosowawcze gałęzi przemysłu dotyczą zmiany ilości przedsiębiorstw w gałęzi.
Gałąź przemysłu osiąga równowagę w długim okresie czasu wówczas, gdy przedsiębiorstwa będące w gałęzi nie są zainteresowane zmianą swoich rozmiarów. Równocześnie nie występuje ani napływ ani też odpływ przedsiębiorstw z gałęzi. Warunki te spełnione są wówczas, jeśli cena rynkowa równa jest minimum kosztu całkowitego przeciętnego w długim okresie czasu. W punkcie minimum KCP następuje zrównanie się ceny rynkowej z długookresowym kosztem marginalnym oraz z krzywymi krótkookresowych kosztów marginalnych i przeciętych typowego przedsiębiorstwa gałęzi przemysłu.
Gałąź przemysłu osiąga równowagę w długim okresie czasu w punkcie zrównania się ceny rynkowej z minimum długookresowej krzywej KCP.