Nauczanie podmiotowe jest w istocie zaproszeniem do samorozwoju i korzystania z pomocy w uzyskaniu świadomości własnej podmiotowości. Tradycyjne formy nauczania realizowały maksymę: „Naucz się, to się rozwiniesz”. Ideą kształcenia podmiotowego jest maksyma odwrotna: „Rozwiń się, to lepiej i szybciej się nauczysz”.

Podmiot Heteronomiczny - osoba, która nie dostrzega swojej twórczej roli w rzeczywistości, działa w sposób nawykowy i zachowawczy. Postrzega siebie jako podmiot zewnętrznie sterowalny, zewnętrznie zarządzany.

Podmiot Autonomiczny - jest to każdy żywy organizm, który tylko w niektórych przypadkach jest świadom swej autonomii.

Podmiot Autonomiczny wchodzi w grę z otoczeniem, którą najczęściej wygrywa, uzyskując w ten sposób nadwyżkę (przychód). Nadwyżka ta, poszerza obszar jego autonomii. W pewnych przypadkach podmiot autonomiczny może świadomie poszerzać swoją autonomię, poprzez świadome rozwijanie kompetencji podmiotowych.

Podmiot autonomiczny cechuje:

• Repertuar aktywności - to zbiór wszystkich możliwych cząstkowych zachowań, jakie dany podmiot potrafi potencjalnie wykonać. Za pośrednictwem tych czynów odbywa się interakcja sprawcy z otoczeniem. Repertuar aktywności istotnie charakteryzuje danego sprawcę i z biegiem czasu ulega zmianie - modyfikacji.

• Repertuar decyzji - to zbiór wszystkich możliwych decyzji o uruchomieniu swej aktywności ze względu na dany podmiot; to zbiór możliwych złożeń cząstkowych czynów w efektywne dla Podmiotu działanie.

• Wola - to inaczej dzielność w realizacji, w trafnym doborze i w wykonaniu tego, co dany podmiot potrafi. Nie wystarczy bowiem, aby dany podmiot wiedział jakie działanie ma wybrać aby efektywnie zadośćuczynić konkretnej sytuacji. Trzeba jeszcze, by podmiot działanie to podjął, w odpowiednim czasie zrealizował, przeprowadził je z należytym natężeniem, oraz aby potrafił przeciwstawić się wszystkim nowym a nie przewidywanym okolicznościom. Chodzi o to, że podmiot potrafi podjąć działanie, doprowadzić je do końca, oraz zebrać spodziewane owoce. Pojęcie wola, zawiera w sobie opis skuteczności podmiotu w procesie realizacji jego zamierzeń. Wola również odpowiada - decyduje o daniu sobie czasu - odpoczynku.

Sprawność - Stosunek pozyskiwanych efektów do ponoszonych kosztów, ze względu na konkretny podmiot.

Sprawca - to podmiot, który samodzielnie oddziałuje na otoczenie, na tworzywo. Sprawca sam stanowi o swoich działaniach, dysponuje bogatym repertuarem działań i w konkretnej sytuacji wybiera konkretny sposób działania (pojęcie zaczerpnięte z prakseologii T. Kotarbińskiego).

Autonomia - możliwość sprawcy kierowania swoim zachowaniem. Sprawca możliwość tą zdobywa dzięki uzyskaniu nadwyżki zysków nad stratami, nadwyżki pozyskanej energii w stosunku do zużywanej. Autonomia organizmu jest wynikiem nieustannie wygrywanej przez niego gry z otoczeniem. Nie ma charakteru abstrakcyjnego, jest ograniczona. Jej rozmiary zależą od umiejętności zachowania się organizmu. Organizm funkcjonując może posiadaną autonomię poszerzyć, lub pomniejszyć.

O

T

O

C

Z

E

N

I

E

Gra podmiotu z otoczeniem i działanie umyślnie twórcze.

Działanie - zewnętrzna aktywność danego organizmu, sprawcy, to zespół faktycznie podjętych przez niego czynów powodujących zmianę tworzywa. Działanie ma na celu przekształcanie jakiegoś fragmentu otoczenia do postaci umożliwiającej organizmowi konsumpcję. Działaniu towarzyszy ubytek posiadanych przez organizm, sprawcę, zasobów.

Konsumpcja - to każde działanie sprawcy skierowane na siebie samego, powodujące odnawianie posiadanych zasobów. Konsumpcja służy podtrzymaniu egzystencji sprawcy.

Strategie działania podmiotu autonomicznego

Człowiek dysponuje pewną praktyczną umiejętnością podejmowania decyzji, tj. rozróżniania rzeczywistości i preferowania pewnych zachowań przed innymi. Podejmowane decyzje często mają charakter intuicyjny. Materia, w której człowiek się porusza, nie jest w pełni przewidywalna.

Nieznana jest jakakolwiek zasada podejmowania decyzji. To, jakie decyzje podejmować, czyli jak działać, wynika raczej z doświadczenia podmiotu, niż z jakiejkolwiek zasady. Jeśli wcześniej podmiot podjął jakieś zachowanie przynoszące wyższe efekty od nakładów, to jest to strategia wygrywająca. Można domniemywać, że strategię wygrywającą można powtarzać i że w przyszłości też będzie wygrywającą. Podmiot może więc strategię wygrywającą powtarzać, czyli wielokrotnie ją stosować. W pewnym momencie może się okazać, że w skutek zmian w otoczeniu, bądź w samym podmiocie, ta strategia zaczyna zawodzić i przynosić straty. Podmiot powinien wycofać się z jej stosowania, bądź ją zmodyfikować, aby ponownie uczynić wygrywającą.

Działanie standardowe ma miejsce wtedy, gdy sprawca podejmuje działanie dobrze mu znane. W trakcie tego działania nie ulegają zmianie podstawowe cechy sprawcy i sposób jego funkcjonowania, tj. repertuar jego aktywności, umiejętność wartościowania i wola. Niezmienny pozostaje również średni poziom sprawności jego działania.

Działanie twórcze u danego sprawcy ma miejsce wówczas, gdy podejmuje nowe, wcześniej mu nieznane działanie i okazuje się, że jest ono sprawniejsze od działań realizujących ten sam cel. Działanie twórcze wzbogaca sprawcę i jego otoczenie. Sprawca poszerza swój repertuar aktywności, umiejętność wartościowania - repertuar aktywności, wolę. Otoczenie zostaje wzbogacone o nowe produkty i zjawiska, jakie były efektem działania twórczego. W efekcie działania twórczego wzrasta też zakres autonomii sprawcy, gdyż zadziałał on sprawniej.

Efekt podmiotowy - przełamanie przez podmiot własnych ograniczeń, które prowadzi do wzrostu jego autonomii i jednocześnie prowokuje dalszy rozwój osobowości podmiotu.

Efekt przedmiotowy - twórcze rozwiązanie jakiegoś problemu, wprowadzenie innowacji, które pozostaje bez wpływu na autonomię autora tego rozwiązania.

Sprawca na działanie twórcze natrafia przypadkowo. Nie jest on w stanie przewidzieć tego cennego zachowania. Trudno jest więc o jakiekolwiek wcześniejsze wskazówki prowadzące do łatwiejszego natrafienia nań. W tym przypadku nie obowiązują żadne prawidłowości i reguły. Działania twórczego nie da się przewidzieć.

Z analizy działania twórczego można wyciągnąć wnioski co do tego, czy podmiot natrafił na zachowanie twórcze. Działanie sprawniejsze jest twórczym. Przedmiotem oceny jest jedynie efekt zewnętrzny - wzrost sprawności. Brak jest odniesień podmiotowych, a więc brak jest konsekwencji w stosunku do osoby ludzkiej.

PODMIOT AUTONOMICZNY

• Repertuar aktywności

• Umiejętność wartościowania

• Wola

KONSUMPCJA SUROWIEC

UŻYTKOWANIE

TWORZYWO

Działanie umyślnie twórcze - jest to działanie podmiotu zwiększające szansę na natrafienie na kolejny akt twórczy. Działanie umyślnie twórcze polega na działaniu podmiotu na samego siebie w kierunku zamierzonego powiększenia posiadanych dyspozycji do działania.

Sprawca traktuje siebie jako tworzywo. Sprawca może podjąć działanie umyślnie twórcze tylko wtedy, gdy jest świadomy swojej autonomii. Działanie umyślnie twórcze to zamierzone wprowadzanie do realizacji nowych zachowań prowadzących do podniesienia sprawności działania sprawcy.

Podmiot autonomiczny, który jest świadomy swych twórczych zachowań identyfikuje podmiotowe konsekwencje aktywności twórczej. Zauważa on, że każdy akt twórczy jest nieodmiennie związany ze wzbogaceniem podmiotowym człowieka. Sprawca jest świadomy aktu twórczego, który wynika z działania umyślnie twórczego i jego konsekwencji przedmiotowych i podmiotowych.

Akt twórczy - moment wzrostu sprawności działania. Akt twórczy daje pewną nadwyżkę energii, przewagę konkurencyjną w rywalizacji z innymi.

Człowiek świadomy swej autonomii i umiejętności twórczych, może kształtować swoje życie stosownie do posiadanych umiejętności. Jeśli dana jednostka jest w stanie w sposób umyślny, zamierzony uzyskiwać twórcze efekty, to takim zachowaniem może przepajać swoje życie. Wówczas, gdy dana osoba, dany podmiot autonomiczny opanuje postępowanie umyślnie twórcze, zawarty w tym postępowaniu styl życia staje się dla niego wyzwaniem moralnym.

„O wartości człowieka decyduje posiadane przez niego wyposażenie osobowościowe manifestujące się w jego czynach i uzyskiwanych owocach działań.”

M. K. Stasiak

Metoda Techne

Arystoteles zaproponował sformułowanie symbolicznej, teoretycznej reprezentacji rzeczywistości. Wskazał też sposoby efektywnego operowania tą reprezentacją. W wyniku jego propozycji powstała sfera teoretyczna, naukowa reprezentująca rzeczywistość. Badacz zaznajomiony z nauką, może operując symbolami rozwiązywać realne problemy. Zastąpienie rozwiązywania problemów przez operowanie symbolami zamiast realnymi przedmiotami istotnie obniża koszty i zmniejsza potrzebne energie a zwiększa możliwości operacyjne.

Przy pomocy metody techne człowiek sformułował poprawną i naukową reprezentację rzeczywistości. Może on tą reprezentacją operować w zastępstwie operowania samą rzeczywistością. Owa reprezentacja, może być dalej rozwijana w oparciu o doświadczenie i o wywodzenie nowych konsekwencji w płaszczyźnie symbolicznej. Można też symbolicznie projektować nowe sytuacje i nowe obiekty.

Wprowadzenie i wykorzystywanie przez człowieka metody techne znacznie zwiększyło możliwości człowieka. Przewidywał to już sam Arystoteles. Pisał on, że człowiek stosujący techne jest znacznie silniejszy od nie znającego jej. Korzyści ze stosowania tej metody są rozliczne i brzemienne w skutki. Doświadczamy ich do dzisiaj. Nauka i jej rozwój jest jedną z ważniejszych dziedzin aktywności człowieka. Dzięki nauce i technologii, człowiek przebudował i zrewolucjonizował świat; zmienił warunki swojego życia. Dotarł w kosmos itp.

Metoda techne - W procedurze techne korzysta się ze sfery symbolicznej. Formułuje się symboliczną reprezentacje rzeczywistości i na niej prowadzi wszelkie możliwe operacje: przekształcanie, rozwiązywanie problemów itd. Jedynie ostateczna realizacja wytworzonego obiektu ma praktyczny charakter - polega na przekształcaniu rzeczy.

Efekty metody techne

Za pomocą metody techne można wyjaśnić przeszłość, przewidywać przyszłość, wzbogaca wiedzę ponad dane uzyskane z doświadczenia, symbolicznie rozwiązuje problemy, zamiast operować realnymi obiektami, co w znacznym stopniu oszczędza koszty i czas (różnego rodzaju symulacje, projekty).

Plusy metody techne

• wzbogaca wiedzę naukową ponad dane wynikające z doświadczenia

• wyjaśnia przeszłość

• wywodzi projekty na przyszłość

jest ekonomiczna, operuje na symbolach a nie na realnych obiektach.

Minusy metody techne

• dotyczy małego fragmentu rzeczywistości (zjawisk dokładnie powtarzalnych)

• koncepcyjno ogranicza widzenie rzeczywistości (krzesło jest tylko krzesłem)

• zaniedbuje inteligencję emocjonalną

• traktuje człowieka jako zdeterminowanego przez czynniki zewnętrzne (jest przewidywalny, a przez to heteronomiczny)

złe zastosowanie metody techne prowadzi do destrukcji (proch).

METODA TECHNE

NAUKI APRIORYCZNE

NAUKI EMPIRYCZNE NAUKI TECHNICZNE

STOSOWANE

DOŚWIADCZENIE PROJEKT

REALIZACJA

RZECZYWISTOŚĆ RZECZYWISTOŚĆ

ZASTANA WYTWORZONA

Powyższy schemat przedstawia metodę techne, której twórcą jest Arystoteles.

Nauki aprioryczne (dedukcyjne) - poprawne formy operowania zdaniami naukowymi, pozwalające z jednych sądów prawdziwych wywodzić inne, również prawdziwe. Nauki dedukcyjne umożliwiają poprawne operowanie sądami empirycznymi. Przy ich pomocy, stosując się do zawartych w nich reguł, nowo wypowiedziane zdania zachowują walor prawdziwości, czyli reprezentują rzeczywistość.

Nauki empiryczne - zbiór sądów ogólnych, nie posiadających współrzędnych czasoprzestrzennych, opisują prawidłowości przyrodnicze. Nauki empiryczne stanowią symboliczną reprezentację rzeczywistości. Naukowcy w celu rozwiązywania problemów posługują się tą symboliczną reprezentacją zamiast rzeczami.

Doświadczenie - na podstawie obserwacji (Arystoteles) i eksperymentu (wprowadził go dopiero Galileusz) badacze wyróżniają w rzeczywistości stałe związki przyczynowo - skutkowe, zwane też prawidłowościami.

Eksperyment - rodzaj zamierzonej ingerencji badacza na fragment rzeczywistości, zwany przestrzenią eksperymentalną, mający na celu uzyskanie w niej zjawiska dokładnie powtarzalnego (prawidłowości przyrodniczej). Eksperyment polega na umyślnym, lub faktycznym odłączeniu czynników ubocznych, które zakłócają dokładną powtarzalność czynnika głównego. Uzyskana w ten sposób powtarzalność konstytuuje badaną rzeczywistość.

Nauki stosowane - dzięki nim można udowadniać świat. Stawiają sobie za cel rozwiązywanie konkretnych problemów.

Projektowanie - polega na symbolicznym rozwiązywaniu problemów projektowaniu przyszłych stanów rzeczy. Do projektowania wykorzystuje się nauki empiryczne i dedukcyjne.

Realizacja - praktyczna realizacja wcześniej przygotowanych projektów. Symbolicznie określony obraz jakiegoś fragmentu rzeczywistości (projekt) zostaje faktycznie wytworzony.

Rzeczywistość zastana - punktem wyjścia dla wszelkich działań jest zastana rzeczywistość. Ona jest przedmiotem refleksji i oddziaływań.

Rzeczywistość wytworzona - rzeczywistość zmieniona przez sprawcę, poprzez faktyczne - realne wykonanie symbolicznie zaplanowanych projektów. (termin ten tyczy się takich zjawisk, których naturalne pojawienie się w środowisku wynosi 0% np. że telewizor urośnie na drzewie).

5

Konsumpcja

Przyswajanie dóbr z otoczenia

Podmiot

Autonomiczny

Działanie wewnętrznych organów na rzecz utrzymania organizmu

Działanie

podmiotu na otoczenie w celu utrzymania konsumpcji, w celu zasilania organizmu

S S

F Y

E M

R B

A O

L

I

C

Z

N

A

R

Z

E

C

Z

Y

W

I

S

T

O

Ś

Ć

---