HISTORIA POJĘCIA TWÓRCZOŚĆ

W toku dziejów kultury europejskiej ukształtowało się kilka pojęć określanych tym samym terminem - „twórczość”.

W starożytności nie istniało pojęcie „twórczość”. Rozumienie sztuki ograniczało się do odtwarzania jak najwierniejszego rzeczywistości. W źródłach pisanych nie ma słowa twórczość, czy twórca.

Poeci i artyści to dwie różne profesje. Artyści to rzemieślnicy, natomiast przez poetów przemawiają bogowie. To, co tworzą poeci, nie jest ich inwencją twórczą, to bogowie przez nich przemawiają.

Pojęcie POIEIN odnosiło się jedynie do poetów, i znaczyło tyle, co robić, wykonywać.

Rozwija się nauka i technika, rozwijają się miasta i siedliska ludzkie, to tutaj należy szukać podwalin wiedzy matematycznej.

U schyłku starożytności, pod wpływem religii chrześcijańskiej użyto zwrotu: CREATIO EX NIHILO - tworzyć z niczego, co odnosi się do stworzenia świata przez Boga. Bóg stwarza świat z niczego, materię, życie, świat duchowy. Zgodnie z tą koncepcją słowo twórca było synonimem słowa Bóg (Stwórca). Takie tworzenie nie jest dostępne człowiekowi.

W tym okresie oczywiście twórczość jest, istnieje, jednak jest to twórczość nieuświadomiona. Ludzie epoki nie dostrzegają jej znaczenia i nowatorstwa.

Przez całe średniowiecze w zasadzie nic się nie zmieniło, sztuka i poezja ma swoje reguły, jest umiejętnością a nie twórczością.

W renesansie następuje odrodzenie myśli starożytnych. Jest to epoka wybitnych humanistów, naukowców. Tworzą Rafael, Michał Anioł, Leonardo da Vinci.

Pojawia się już wprawdzie świadomość, że sztuka jest czymś więcej niż odtwarzaniem natury, wymyka się regułom i zasadom, jednak nadal nie istnieje termin określający twórczość.

„Artysta raczej realizuje swoje wizje, niż naśladuje naturę” Leonardo da Vinci.

W XVIII wieku, Maciej Sarbiewski po raz pierwszy używa sformułowania „Poeta tworzy, buduje na podobieństwo Boga”. Choć myśl ta nie rozpowszechniła się, jednak dziś jest uważana za znaczącą.

XIX w. nazywa działalność artystów malarzy, rzeźbiarzy, muzyków i architektów, twórczością. Po raz pierwszy od starożytności pojawia się pojęcie tworzenia. Uznano, że to, co jest nowe w sztuce jest twórczością. Twórczość = sztuka.

W 1950 roku, na konferencji Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego J.D. Guilford, stwierdził, że jedne osoby są, a inne nie są twórcze. Zadał on pytanie - dlaczego niektórzy technicy, naukowcy dokonują wynalazków, a inni z tym samym wykształceniem, przygotowaniem zawodowym potrafią jedynie rutynowo wykonywać swoją pracę? Zaapelował do psychologów, aby podjęli badania nad twórczością. Rok ten uważa się za przełomowy w badaniach nad twórczością. Wystąpienie to zapoczątkowało nowy okres. Od 1950 roku rozpoczyna się okres twórczości zamierzonej (umyślnej).

Współczesne pojęcie twórczości ukształtowało się gdy uznano, iż twórcą nie musi być artysta. Twórcami mogą być również ludzie z różnych dziedzin kultury i techniki. Zaczęto mówić o twórczości w nauce, o twórczym polityku, o twórcach nowej techniki i nowych sposobów handlu. Cechą twórczości stała się bliżej nieokreślona nowość. W tak szerokim ujęciu słowo twórca, stało się synonimem słowa człowiek, a nazwą twórczość, objęto każde działanie wykraczające poza prostą percepcję. Człowiek jest twórczy gdy nie ogranicza się do stwierdzania, powtarzania, naśladowania, gdy daje coś od siebie, z siebie.

Wynika z tego, że ewolucja pojęcia twórczości polegała na poszerzeniu jego zakresu i zmianie treści.

W pierwotnym, podstawowym znaczeniu pojęcie to oznaczało wytwory artystyczne, wyróżniające się oryginalnością treści i formy, wnoszące coś nowego do dotychczasowego dorobku kulturowego. Z biegiem czasu pojawiły się próby nadania mu szerszego znaczenia, objęcia nim także różnorodnych form uczestnictwa kulturalnego, nie łączącego się z powstaniem nowych dziel bądź odtwórczością artystyczną. W tym sensie twórczością jest nie tylko napisanie wiersza lub jego publiczna recytacja, lecz także jego każdorazowe, wartościowe dla jednostki odczytanie. Podobnie jest z oglądaniem obrazów, rzeźb, przedstawień teatralnych, słuchaniem muzyki lub czytaniem utworów beletrystycznych. W każdym przypadku taki wysiłek artystyczny ma charakter współautorstwa, a więc jest udziałem w tworzeniu.

PODZIAŁ CZŁOWIEKA

1. Zachowaniowy

2. 
   
   Racjonalny - symboliczny

3. Samoświadomy

Człowiek zachowaniwy funkcjonuje od Arystotelesa i metody

techne, do pojawienia się nauki racjonalnej.

Człowiek racjonalny-symboliczny funkcjonuje od początku nauk racjonalnych

Człowiek samoświadomy zafunkcjonował od niedawna

Człowiek zachowaniowy decyzje podejmuje w oparciu o kody, obrzędy,

emocje i instynkty - nieświadomie. Dla niego nie ma autonomii

i wolności. Uczy się przez naśladownictwo. Ma swój autorytet

w mistrzu, którego naśladuje.

Etyka zewnętrzna - wynikająca z obyczaju, religii, kodeksu, dekalogu,

ma realizować to co było, buduje przyszłość o przeszłość.

(traktuje drugiego człowieka jak wroga, albo ja zjem jego, albo on zje mnie)

Człowiek symboliczny - racjonalny podejmuje decyzje o wiedzę symboliczną, naukową. Im więcej wie, tym więcej ma możliwości aby podjąć różnorodne decyzje. Korzysta z etyki wyedukowanej, zewnętrznej. Prawdą jest to, co wszyscy uważają za prawdę. Akt twórczy jest efektem przypadku, jest nieuświadomiony. Człowiek taki posiada pewną idee wolności - wybór polega na wyborze między tym co nam podano, między gotowymi rozwiązaniami.

(traktuje drugiego człowieka jak równego sobie)

Człowiek samoświadomy jest świadom swej gry z otoczeniem, jest wyizolowaną jednostką ze środowiska, to od niego zależy co będzie robił, z kim i dlaczego. Decyzje podejmuje ze względu na siebie. Jago świadomość jest nadbudowana na człowieku symbolicznym i zachowaniowym. Ma wolny wybór, może się rozwijać, bądź zdegradować. Kreuje swoje więzi na podstawie miłości (według Karola Wojtyły). Człowiek świadomy jest egoistą, nie ocenia, prowadzi do altruizmu przez akceptację.

(traktuje drugiego człowieka jako źródło własnego rozwoju)

Paradygmat - zespół poglądów przyjętych przez daną społeczność jako oczywiste i niepodważalne; zespół schematów pojęciowych, który kształtuje sposób postrzegania rzeczywistości w danej epoce, mają również odzwierciedlenie w całej sferze praktyki.

POSTRZEGANIE DRUGIEGO

Ludzie różnią się między sobą poziomem wyposażenia osobowościowego. Stosownie do posiadanych dyspozycji w odmienny sposób traktują drugiego.

Drugi jest okazją do:

• człowiek zachowaniowy, drugi pełni taką rolę w społeczeństwie jaką potrafi, jaką się nauczył w swojej kulturze, drugiego mogę podporządkować sobie lub on podporządkuje sobie mnie

• człowiek symboliczny, postrzegam drugiego jako równego mnie, mogę się umówić na oddanie lub wzięcie wolności od drugiego - podporządkowuję sobie jego fragment wolności

• człowiek samoświadomy, drugi jest wartością autonomiczną i autoteliczną. Mogą oni umówić się na współdziałanie twórcze, drugi zastępuje mnie w aktywności twórczej; pracę wykonuje on często lepiej niż ja sam

Na każdym poziomie wyposażenia drugi będzie odmiennie traktowany. Inny człowiek jest postrzegany przez pryzmat własnych kompetencji. Drugi jest postrzegany co najwyżej jak ja sam. Drugi może być traktowany tylko tak, jak dany człowiek potrafi być aktywny, jak potrafi sam funkcjonować.

Człowiek zachowaniowy przejmuje swój styl zachowań w wyniku uczestnictwa w kulturze swej rodziny, plemienia, narodu. Nie jest on świadomy swoich nawyków zachowaniowych. Nawet nie posiada do nich dystansu umożliwiającego opisanie tych nawyków.

Członkowie rodziny, czy plemienia współdziałają dobrowolnie i pokojowo w ramach panującego w plemieniu obyczaju, pełnią role, do jakich zostali nawykowo przygotowani. Natomiast współdziałanie związane ze zmianą roli może odbywać się jedynie w wyniku zastosowania przemocy wobec drugiego. Owo współdziałanie to różne formy niewolnictwa, kolonializmu itp.

Naturalne formy współdziałania to struktura rodzinna, plemienna, kastowość, feudalizm, królestwo itp. Jest to struktura trwale związana z danym człowiekiem i jego nawykowym zachowaniem. Struktura organizacyjna ma charakter nadrzędny w stosunku do takiego człowieka. Nie jest on w stanie samodzielnie się z niej uwolnić, na podstawie własnej decyzji jej przekroczyć.

Człowiek zachowaniowy podbity naród traktuje jako gorszy i podporządkowuje sobie.

Człowiek symboliczny może zidentyfikować siebie jako członek danej rodziny, plemienia czy danego narodu. Jest on w stanie zdefiniować swoją tożsamość indywidualną, lokalną, i narodową. Wraz z powstawaniem i upowszechnianiem się człowieka symbolicznego mogły powstawać państwa narodowe, gromadzące ludzi utożsamiających się z tą grupą osób. Mogła wówczas pojawić się kategoria wolności narodowej i walk o taka wolność. Człowiek symboliczny łączy się na podstawie własnej samo identyfikacji, wiedzy o swojej przynależności narodowej, zwanej tożsamością narodową.

Pojawia się nowa kategoria człowieka będącego obywatelem państwa, pracownikiem itp. Obywatel ma zdefiniowaną swoją rolę, przez obowiązki wobec państwa a pracownik wobec pracodawcy. Może więc powstać państwo wielonarodowe, gdzie obywatele będą współdziałać na równych prawach mimo różnej przynależności narodowej.

Wielkim dorobkiem człowieka symbolicznego jest ustrój demokratyczny powstały w wyniku rewolucji francuskiej. Ideały tej rewolucji to wolność, równość i braterstwo pomiędzy ludźmi. Hołdowanie tym ideałom, to znaczy traktowanie drugiego jako równego sobie, co umożliwia człowiekowi utworzenie państwa obywatelskiego i demokratycznego. Z racji równego traktowania drugiego, władza rządzenia państwem może zostać powierzona w drodze wyboru demokratycznego.

Człowiek symboliczny jest w stanie zorganizować państwo w sposób demokratyczny. Zidentyfikować, opisać i powierzyć drugiemu pełnienie potrzebnych tam ról. Drugi jest w stanie poznać te role, nauczyć się je pełnić i dobrowolnie podjąć nowe, głębsze relacje z drugim. Drugiego potrafi on postrzegać jako człowieka autonomicznego i również potrafiącego twórczo rozwijać siebie i wytwarzane produkty.

Człowiek samoświadomy drugiemu mogę przyznać prawo do samodzielnego zagospodarowania danej mu przestrzeni wolności, innego zagospodarowania niż wykonywał on to standardowo. Jednak w zamian oczekuję od drugiego pracy z własną osobowością i osiągania twórczych efektów. Człowiek świadomy, w inny sposób może zdefiniować rolę obywatela i pracownika. Mogą oni posiadać pole wolności i indywidualnie je zagospodarowywać ale zarazem osiągać twórcze efekty.

Ludzie świadomi mogą też w odmienny sposób ukształtować wzajemne relacje. Od drugiego oczekuje się partnerstwa i pomocy w osobistym i wytwórczym rozwoju. Oczekuję nie tylko równego traktowania mnie ale jeszcze autentycznej niestandardowej pomocy i wspierania mnie w rozwoju mojej autonomii i posiadanych dyspozycji podmiotowych, oraz rozwoju moich umiejętności wytwórczych. Relacje pomiędzy ludźmi mogłyby ulegać systematycznemu pogłębianiu i ten proces może też być przyczyną ulepszania osiąganych rezultatów z działań w otaczającym świecie.

Świadomy obywatel i pracownik oczekują szerszego zakresu wolności niż zwykło się ją przyznawać człowiekowi symbolicznemu, oni są też nakierowani na rozwój posiadanego potencjału, nastawieni na nieustanne pogłębianie łączących ich więzi, a w zamian uzyskują coraz to lepsze rezultaty ze swojej aktywności zewnętrznej.

Człowiek świadomy, oczekuje wolności do jej samodzielnego zagospodarowania a w zamian bierze na siebie odpowiedzialność, że posiadaną wolność będzie twórczo zagospodarowywał. Decyduje się, bierze odpowiedzialność, że w konsekwencji będzie twórczo siebie rozwijał, pogłębiał współpracę z innymi i będzie osiągał twórcze efekty.

Drugi dla człowieka świadomego jest dla niego wartością autoteliczną.

Wartość autoteliczna - wartość sama w sobie (np. dobro, piękno), którą wyznajemy i która ma dla nas największe znaczenie.

Człowiek świadomy posiada nowe i szczególnie cenne umiejętności. Można je scharakteryzować przy pomocy trzech rodzajów zachowań:

• zamierzone wzbogacanie własnych dyspozycji osobowościowych,

• zamierzone pogłębianie relacji z innymi ludźmi,

• zamierzone podnoszenie osiąganych rezultatów przez podmiot w jego aktywności zewnętrznej.

Wymienione trzy rodzaje czynności są nieznane człowiekowi symbolicznemu. To nowy rodzaj aktywności człowieka wymaga więc bliższej charakterystyki i omówienia. Nowość tego rodzaju aktywności polega na zamierzonym wywoływaniu przez człowieka skutków aktów twórczych. Skutki te pojawiają się zarówno w pojedynczym człowieku, zbiorowym podmiocie autonomicznym i ich zewnętrznej aktywności. Człowiek świadomy może umyślnie zachowywać się twórczo. Ten typ aktywności jest niedostępny podmiotom znajdującym się na niższych poziomach ewolucji.

Człowiek świadomy uzyskuje dodatkowe profity przez odpowiednie funkcjonowanie w grupie umyślnie twórczej. Zamierzone i umiejętne pogłębianie więzi społecznych zwiększa szansę na natrafianie na akty twórcze i prowadzi do podnoszenia osiąganych z nich efektów podmiotowych i przedmiotowych.

DRUGI WARTOŚCIĄ AUTOTELICZNĄ

Bez potraktowania drugiego jako wartości autotelicznej, nie pozostawiamy drugiemu wystarczającej przestrzeni do samodzielności, a przez to i do twórczości i do innych cennych rezultatów jego aktywności. Bez potraktowania drugiego jako wartości autotelicznej, i dania mu w kontakcie ze mną przestrzeni do samodzielnej twórczości, tych cennych rezultatów nie możemy od niego oczekiwać.

Oczywiście nie każda świadoma osoba i nie w każdej sytuacji przysporzy dobra ponad stan dotychczasowy. Niemniej jednak, dopiero traktując drugiego jako wartość autoteliczną te cenne efekty ma on szansę wytworzyć.

Działanie twórcze może mieć charakter indywidualny. Dotychczas, najczęściej jest ono tak właśnie rozumiane. Tymczasem w sytuacji dialogu egzystencjalnego, gdy obie osoby otworzą się na wartości drugiego ma szansę zaistnieć grupowa aktywność twórcza. Autorem umyślnie twórczego dzieła, może być grupa osób, o ile wszystkie one są w stanie i faktycznie traktują siebie nawzajem jak osoby autoteliczne, oczekują od siebie świadomego i twórczego zaangażowania.

Człowiek świadomy może zdać sobie sprawę z posiadanej i wytwarzanej przez siebie wolności. Może też nauczyć się akceptować prawo drugiego do autonomicznych i samodzielnych decyzji i w ten sposób otworzyć się na własną umyślną twórczość i na aktywność drugiego. Traktując drugiego jako wartość autoteliczną mam sam szansę być twórczym i mam drugą szansę polegającą na przyjęciu zaangażowania drugiego we wspólnym twórczym dziele.

WOLNOŚĆ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Człowiek na każdym z poziomów swojego wyposażenia osobowościowego inaczej postrzega wolność. Człowiek zachowaniowy żyje w danym mu świecie. Jest to człowiek o oczywistej przedmiotowości. Przedmiotowość siebie jest dlań oczywista. Człowiek racjonalny wytworzył sferę subiektywności. Postrzega siebie i swoją wolność z pozycji subiektywnych. Opisując siebie postrzega aspekty obiektywne i subiektywne. Postrzega siebie jako realny i obiektywny byt, jak żyje i funkcjonuje oraz postrzega siebie jako treść swojej świadomości, jako formę symbolicznego odzwierciedlenia siebie. Owo odzwierciedlenie może być w postaci myśli o sobie, w postaci opisu słownego, pisanego, cyfrowego itp. Człowiek racjonalny jest więc w stanie dostrzec i opisać, że takie coś jak wolność w ogóle istnieje.

Człowiek samoświadomy postrzega siebie jak autonomiczny samodzielnie podmiot funkcjonujący w świecie. Człowiek ten jest w stanie swoje funkcjonowanie ulepszać a więc w konsekwencji jest on w stanie umyślnie poszerzać posiadaną wolność. Tej umiejętności nie posiada człowiek racjonalny. Wolność jest mu dana tak jak jego bytowanie.

Człowiek świadomy dysponuje nowymi możliwościami działania, dysponuje otwartą i niezagospodarowaną przestrzenią możliwości. Jednakże podjęcie projektu związane jest z kreowaniem nowych możliwości ale również i z ryzykiem ich utraty i obniżeniem poziomu funkcjonowania podmiotu poniżej standardu. Człowiek świadomy stoi nie tylko wobec drogi wzwyż, wobec rozwoju ale także wobec możliwej degradacji siebie i swojej mocy. W przypadku, gdy projekt okaże się chybiony podmiot degraduje posiadane moce. Przy czym decyzji twórczych jest radykalnie mniej niż decyzji destrukcyjnych. Twórczy rozwój podmiotu nieodmiennie związany jest z ryzykiem degradacji. Człowiekiem odpowiedzialnym nazywamy takiego, który postępuje w umiejętny sposób. Gra on tak z otoczeniem, że w rozważny sposób podejmuje ryzyko. Stara się on omijać decyzje prowadzące do degradacji siebie lub zespołu, którym kieruje. Z jednej strony podejmuje działania prowadzące do rozwoju podmiotu, czyli podejmuje ryzyko. Człowiek odpowiedzialny zwraca uwagę na rozmiary możliwych zagrożeń i zawczasu przeciwdziała im. Podejmując nowe działania zwraca uwagę na rozmiary ryzyk, modyfikuje projekty tak, aby zminimalizować je. Z jednej strony powstrzymuje się od nadmiernie ryzykownych zachowań ale z drugiej strony jest na tyle odważny, że podejmuje projekty dające nadzieję na znaczne ilości przysparzanego dobra.

Z wolnością człowieka świadomego związanych jest wiele ryzyk i zagrożeń. Człowiek odpowiedzialny to taki, który podejmuje projekty wygrywające i zarazem omija zagrożenia. Człowiek rozważny to taki, który potrafi wziąć odpowiedzialność za wolność, którą dysponuje, potrafi kreować i wykorzystywać szanse oraz potrafi chronić się przed nadmiernym ryzykiem. Dana osoba jest odpowiedzialna, gdy podejmuje decyzje prowadzące do przysporzenia dobra ponad stan dotychczasowy. Podejmuje on decyzje takie, że sprawność działania w jego przestrzeni odpowiedzialności nie zmniejsza się a rośnie. Przy czym należy pamiętać, że łatwo być innowatorem a o wiele trudniej jest podejmować decyzje twórcze prowadzące do przysporzenia dobra.

Ważnym elementem myślenia etycznego jest godność człowieka. Osoby na każdym poziomie posiadanego wyposażenia są podmiotami autonomicznymi, są w pełnym tego słowa znaczeniu osobami ludzkimi. Różnią się pomiędzy sobą możliwym tempem rozwoju ale to nie zmienia rozmiarów ich godności.

1

Zachowaniowy

Symboliczny -

racjonalny

Samoświadomy

---