PARMENIDES Z ELEI
(ok. 515-445 r. przed Chr.)
Główne dzieło: poemat O prawdzie i mniemaniu [fragmenty w Yorsokr.] Literatura: Batistini Y., Trois presokratiąues: Heraclite, Parmćnide, Empedocle (1968); Copleston F., Historia filozofii, t I (1998); Gallop D., Parmenides of Elea (1984); Held K., Heraklit, Parmenides und der Anfang von Philosophie und Wissenschaft (1980); W kręgu przedsokratyków: Anaksymander, Heraklit, Ksenofanes. Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, wybór i wstęp W. Janowski (1992).
Wybrany fragment pochodzi z: Filozofia starożytna Grecji i Rzymu, wybór i wstęp J. Legowicz, przekł. L. Joachimowicz (§ 5), B. Kupis (§ 1-4), PWN, Warszawa 1968, ss. 85-S7.
1. A zatem powiem ci, a ty wysłuchaj i zapamiętaj sobie me słowo o drogach badania, jakie jedynie dadzą się pomyśleć. Pierwsza jest ta, że byt istnieje i jest niemożliwe, aby nie istniał. Jest to droga przekonania, towarzyszy bowiem prawdzie. Druga, że nie-byt nie istnieje i z konieczności nie może istnieć. Powiadam ci, że to jest ścieżka całkiem niezbadana. Tego bowiem, co nie istnieje, nie możesz ani poznać [jest to zgoła nieosiągalne], ani wyrazić w słowach.
2. Byt i myślenie są identyczne.
3. Należy mówić i myśleć, że tylko byt istnieje. To bowiem, co jest, istnieje, a to, co nie jest, nie istnieje. To nakazuję ci rozważyć!
4. Nigdy nie da się udowodnić, że niebyt istnieje. Ty jednak trzymaj swą myśl z daleka od tej drogi badania. Pozostaje jeszcze nauka o jednej drodze, a mianowicie o tym, że byt istnieje. Na tej drodze jest bardzo wiele znaków na to, że to, co istnieje, jest niestworzone i nie ulega zniszczeniu, jest bowiem całe, nieruchome i nieskończone, nigdy nie było, ani nie będzie, ponieważ teraz istnieje razem jako coś całego, jednego, ciągłego. Jakiego bowiem początku miałbyś szukać dla bytu? Jak i skąd mógłby on wziąć swój wzrost. Nie pozwolę ci mówić ani myśleć, że powstał z tego, co istnieje. Nie da się bowiem ani powiedzieć, ani pomyśleć, że nie istnieje. Jaka konieczność mogłaby go zmusić, by prędzej czy później powstał i wzrastał, zaczynając od tego co nie jest? Dlatego też musi albo koniecznie istnieć, albo nie istnieć wcale. Zresztą siła przekonania nigdy nie zgodzi się na to, aby z tego co nie istniej, mogło powstać coś innego oprócz nicości [...J Jak bowiem to, co istnieje, mogłoby zaistnieć w przyszłości? Jak mogło powstać w przeszłości?
Byt nie jest podzielny, ponieważ jest cały jednorodny. Ani nie mi go w jednym miejscu więcej, tak aby przeszkadzało to jego spoistości ani mniej, ale wszystko jest pełne tego, co istnieje, styka się z tym, cc istnieje. Następnie jest nieruchomy w granicach potężnych więzów, jest bez początku i końca [...]
Tym samym jest myślenie, co i przedmiot myślenia. Nie znajdziesz bowiem myślenia bez tego, co istnieje i czego jest ono wyrazem. Nie ma bowiem i nie może być czegoś innego poza bytem, ponieważ przeznaczenie go tak zespoliło, że jest niepodzielny i nieruchomy. Dlatego mamy do czynienia tylko z pustymi nazwami, jakie ludzie nadali rzeczom w przekonaniu, że są prawdziwe, jak powstawanie i zanikanie, istnienie i nieistnienie, zmiana miejsca i zmiana jasnej barwy.
5. To, co znajduje się poza bytem (fó on) jest niebytem (to uk on). Niebyt jest nicością. Byt więc jest jeden.
6. Filozofowie ci [eleaccy] przyjmują dwojaką substancję, jedną prawdziwego bytu, dostępną tylko poznaniu umysłowemu, drugą rzeczy, która się staje spostrzegalna przez zmysły. Tej drugiej nie uważali za stosowne nazywać rzeczywistością istniejącą, ale pozornie istniejącą. Dlatego [Parmenides] powiada, że prawda ma związek z bytem, o rzeczach zaś, które się stają, można mieć tylko mniemanie.