administracja i prawo publiczne, Opracowanie 182 pytań egzaminacyjnych, 1


PRAWO

MIĘDZYNARODOWE

PUBLICZNE

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

  1. Pojecie i nazwa prawa międzynarodowego publicznego

a) pojęcie:

Prawo międzynarodowe - zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami

Państwa są głównie uczestnikami obrotu prawa międzynarodowego, dlatego wymienione są na pierwszym miejscu.

Przedmiotem regulacji norm prawa międzynarodowego są stosunki, które to prawo regulują, przede wszystkim stosunki zewnętrzne między państwami. Jednak współcześnie celem niektórych norm prawa międzynarodowego jest regulacja również stosunków wewnętrznych w państwach.

b) nazwa:

Słowo „naród”, użyte w obydwu nazwach, jest rozumiane jako synonim państwa (angielskie „nation” oznacza zarówno naród jak i państwo). Prawo międzynarodowe reguluje bowiem normy - przede wszystkim - między państwami (narodami zorganizowanymi w państwa), a nie narodami bez organizacji państwowej.

  1. Funkcje prawa międzynarodowego

Określenie „funkcje” rozumiemy jako rolę w stosunkach społecznych, które prawo międzynarodowe ma za zadanie spełnić. Najistotniejszymi zadaniami współczesnego prawa międzynarodowego jest: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; zapewnienie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych; zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie; przyspieszenie rozwoju gospodarczego, a przez to przyczynienie się do stopniowego wyrównywania dysproporcji między państwami rozwiniętymi gospodarczo i rozwijającymi się.

  1. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

  1. Dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.

  2. W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)

  3. Dopuszczalne są akty jednostronne.

  4. Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego organu kreującego wiążące prawo.

  5. Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm - jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego.

  6. Istotna rola prawa zwyczajowego.

  7. Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i decentralizacja.

  8. Brak ustawodawcy i to, że normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony. Wiąże się z tym partykularyzm tego prawa.

Brak scentralizowanego aparatu przymusu. Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo międzynarodowe.

  1. Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów.

  2. Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową). To od zgody państw-stron zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (rozstrzygający m.in. sprawę muru na terytorium Palestyny). Wcześniej powoływane były sądy polubowne, czyli arbitrażowe, dla rozstrzygania konkretnej sprawy ad hoc). Jednak państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej ich kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Wtedy ich wyroki stają się bezwzględnie wiążące. Współcześnie sady międzynarodowe zaczynają odgrywać coraz większa role (m.in. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu). Niekiedy można spotkać się z poglądem, ze prawo międzynarodowe jest mało skuteczne, a jego normy są stale łamane i naruszane. Wszystkie przypadki łamania prawa międzynarodowego stają się od razu głośne (np. naruszenie nietykalności siedziby Ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie w 1979 i wzięcie osób należących do personelu dyplomatycznego jako zakładników). Pisze o tym prasa i dowiaduje się o nich opinia publiczna. Natomiast przestrzeganie prawa międzynarodowego w tysiącach przypadków uważane jest za coś naturalnego i nie wzbudza zainteresowania.

4. Systematyka prawa międzynarodowego

5. Zasady prawa międzynarodowego

Określenie „Ogólne zasady prawa [międzynarodowego] uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 38).. Obecnie podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

Dwie zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:

  1. W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego (choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38).

Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.

  1. Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom:

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

6. Pojęcie i cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej

Pojęcie społeczności międzynarodowej funkcjonuje w dwojakim znaczeniu:

  1. społeczność międzynarodowa państw- tworzą ja państwa jako podmioty suwerenne i jako tako sobie równe, które nie tylko współistnieją, ale utrzymują ze sobą stosunki

  2. społeczność międzynarodowa innych podmiotów międzynarodowych - gdyż prawo międzynarodowe reguluje stosunki międzynarodowe między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi podmiotami prawa międzynarodowego

- mała liczba członków

- oparcie na zasadzie równości;

- niezbyt zaawansowany stopień zorg. wewnętrznego

- brak obowiązkowego sądownictwa

- szczególna pozycja wielkich mocarstw

7. Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne - teoretyczne ujęcie problemu

Do relacji między tymi dwoma porządkami prawnymi można podchodzić z dwóch punktów widzenia: normatywnego (od zewnątrz, od wewnątrz) oraz teoretycznego. W ujęciu teoretycznym powstały pod koniec XIX w. dwie podstawowe teorie:

  1. Teoria dualistyczna (H. Triepel, D. Anzilotti):

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne są zupełnie odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi, które nie mają punktów stycznych. Dualiści nie uznają możliwości stosowania prawa międzynarodowego jako takiego wewnątrz państwa, lecz twierdzą, że aby to prawo mogło być zastosowane wewnątrz państwa musi zostać przekształcone w prawo wewnętrzne (ulec transformacji).

Podejście dualistyczne jest przyjmowane w nauce, jednakże krytykowane są poglądy skrajnych dualistów, jakoby systemy prawne wewnętrzne i zewnętrzne nie mogły mieć żadnych punktów stycznych. Podkreśla się raczej ich wzajemne oddziaływanie jeśli chodzi o proces tworzenia norm. Prawo międzynarodowe może być stosowane wewnątrz państw.

  1. Teoria monistyczna: