Mnożnik inwestycyjny
Służy dokładnemu wyjaśnieniu związków pomiędzy inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego. Mnożnik inwestycyjny został sformułowany przez Keynesa pod wyraźnym wpływem bliskiego współpracownika Keynesa- Kahna.
Mnożnik zatrudnienia
wskazuje, że w razie wystąpienia bezrobocia nie jest konieczne, aby państwo zatrudniało wszystkich bezrobotnych przy robotach publicznych.
Każdy przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych, państwowych prowadzi do wzrostu popytu na dobra konsumpcyjne, dla zaspokojenia którego konieczne jest zwiększenie zatrudnienia w działach produkcji, które je wytwarzają.
Mnożnik zatrudnienia= jest stosunkiem zatrudnienia pierwotnego, związanego z robotami publicznymi do ogólnego przyrostu zatrudnienia.
Jego wysokość zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji.
Jeżeli przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych nie wywoła wzrostu społecznej konsumpcji, a więc, gdy krancowa skłonność do konsumpcji jest równa 0, to wówczas przyrost zatrudnienia ograniczy się do zatrudnienia początkowego, związanego z robotami publicznymi.
Mnożnik zatrudnienia i jego efekty rosną w górę lub w dół, jego efekty mogą być dodatnie albo ujemne.
Mnożnik zatrudnienia ma wzór: K= 1/ 1-k k= sumy wydane/sumy zarobione
Keynes w oparciu o mnożnik zatrudnienia formuuje mnożnik inwestycyjny, który stara się wyjaśnić poprzez występujące w gospodarce niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych oraz wyjaśnia związki między inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego.
Punktem wyjścia rozumowania jest następujące równanie:
ΔY=k*ΔI
Y-dochód narodowy
I-inwestycje
k-mnożnik inwestycyjny
k mówi nam, o jaką wielokrotność zwiększy się dochód narodowy w przypadku realizacji dodatkowych inwestycji. z przekształcenia wzoru k= ΔY/ΔI
Ponieważ :
Y=C+I to = +ΔI a więc: ΔI=ΔY-ΔC
Czyli k=1/1- ΔC/ΔY
Inwestycje autonomiczne i indukowane
W związku z rozważaniami na temat mnożnika i akceleratora w ekonomii zachodniej wyodrębniły się pojęcia inwestycji autonomicznych i indukowanych.
Upowszechnił je Harrod.
Inwestycje autonomiczne- niezależne od bieżącego popytu efektywnego (czyli zmian gospodarki).Czyli są one niezależne od bieżącej działalności gospodarczej. Związane są z:
* wynalazkami technologicznymi,
* wprowadzaniem do produkcji nowych metod,
* ze wzrostem liczby ludności i z
* z wydatkami publicznymi państwa
-Inwestycji tych dokonuje się bez względu na stan popytu, niekiedy tylko w pewnym związku- zwykle przeciwdziałają efektom mnożnikowym. (automatyczne stablilizatory).
-Inwestycje autonomiczne są zazwyczaj głównym źródłem efektów mnożnikowych, pobudzających gospodarkę.
-Ze względu na zewnętrzny charakter w stosunku do procesów gospodarczych nie można analizować ich przyczyn powstawania.
Są realizowane głównie przez związki komunalne. Mają egzogeniczny charakter w stosunku do procesów gospodarczych znajdowały one swój wyraz w efektach mnożnikowych, służą do nakręcania koniunktury.
Inwestycje indukowane (pobudzane)- mają charakter endogeniczny w stosunku do procesów gospodarczych. Realizowane są głównie przez przedsiębiorców i znajdują swój wyraz w efekcie przyspieszenia w akceleratorze.
-Są to zmiany wywołane przez zmianę poziomu dochodu i idące z a nim zmiany popytu.
-Są to inwestycje najczęściej realizowane przez przedsiębiorców, wtedy, gdy wzrasta efektywny popyt.
-Inwestycje indukowane znajdują swój wyraz w zasadzie przyspieszenia
Wzrost niezrównoważony
Jeżeli w rzeczywistości realizowane inwestycje kształtują się na poziomie odmiennym niż wyznaczony przez stopę wzrostu zrównoważonego
r = α * σ to wzrost przestaje mieć charakter zrównoważony, zaczyna być niezrównoważony, a występujące w gospodarce procesy kumulacyjne (działanie mnożnikowe akceleratora)
będą coraz bardziej odchylały ścieżkę wzrostu od ścieżki wzrostu zrównoważonego.
Mogą wystąpić 2 sytuacje:
1. stan luki deflacyjnej , gdy I < r
2. luka inflacyjna , gdy I>r
Zjawiska luki deflacyjnej:
*wywołują je niskie inwestycje (przyrost dochodu narodowego i popytu konsumpcyjnego jest niedostateczny, aby zapewnić pełne wykorzystanie rozszerzających się mocy produkcyjnych= wytwórczych) A zatem popyt jest niższy od podaży Ceny maleją i przedsiębiorcy ograniczają I,produkcję mnożnik i zasada przyspiszaia powodują spadek DN, zatr i produkcji i gospodarka wkracza w stan kryzysu
Cechy luki deflacyjnej: niskie inwestycje, niedostat popyt, niepełne wyk. Mocy wytw. Niski DN i zatr
LUKA INFLACYJNA
I rozwijają się na poziomie niższym aniżeli wyznaczony przez iloczyn α * σ . Wysokie I prowadzą do wzrostu zatr, DN i popytu konsump, którego nie jest w stanie zaspokoić produkcja, ponieważ efekty podażowe inwestycji wyst w dł okr czasu. Ceny rosną, I są coraz bardziej opłacalne rosną nakłady na I. Poprzez dodatnie efekty mnoznikowe ma miejsce ożywienie gospod. Rozwija się spirala inflacyjna rosną ceny i rosną płace przy czym ceny rosną szybciej. Inflacja 1 cyfrowa ożywienie Inflacja 2,3, 4 cyfrowa występują zjawiska kryzysowe. Gwałtowny wzrost cen uniemożliwia prowadzenie racjonalnej kalkulacji kupieckiej bo ceny tracą funkcję informacyjną. Dalej spadek wart pieniądza i realnych dochodów ludności, oszczędności kurczenie się kredytów chaos w gospodarce
Wysuwane przez Domara postulaty w zakresie polityki inwestycyjnej odchodzą od tradycyjnych podejść.
I. NADMIAR KAPITAŁU= luka deflacyjna => podnieść stopę inwestycji (szybciej ten kapitał tworzyć) -DOBRZE, bo przyrost inwestycji będzie bardziej działał w stronę wzrostu popytu niż podaży i w ten sposób będzie przywrócona równowaga.
II. NIEDOSTATEK KAPITAŁ- luka inflacyjna (niedostatek produkcji, podaży) => należy obniżyć inwestycje, aby zmniejszyć popyt ludności.
Te uwagi Domara są zwane PARADOKSEM DOMARA-HARRODA są one paradoksem jedynie z pozoru.
Model wzrostu zrównoważonego Domara
Domar przyjmuje szereg założeń:
1) Gospodarka w okresie wyjściowym osiągnęła już stan pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i cały problem sprowadza się do utrzymania tego stanu w procesie wzrostu.
2) Handel zagraniczny i państwo traktuje jako czynniki zewnętrzne (abstrachuje od nich) , co nie przeszkadza mu twierdzić, że aktywna rola państwa wpływa na wzrost gospodarczy.
Czyli ze swego modelu eliminuje państwo i zagranicę , traktując je jako czynniki zewnętrzne w stosunku do gospodarki zamkniętej.Ale nie przeszkadza mu to twierdzić, że konieczną przesłanką szybkiego rozwoju jest aktywna ingerencja państwa w życie gospodarcze.
3) Teza o niewystępowaniu opóźnień czasowych- przyrost inwestycji w tym samym okresie oddziaływuje na wzrost popytu efektywnego, a także całość inwestycji oddziaływuje na rozszerzenie zdolności produkcyjnych.
Ekspozycja modelu: warunkiem wzrostu zrównoważonego (jest to warunek większości modeli) jest utrzymanie w procesie wzrostu identycznego tempa przyrostu zdolności wytwórczych i wzrostu dochodu narodowego.
W tej sytuacji możliwe jest utrzymanie stanu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, który gospodarka osiągnęła w okresie wyjściowym.
Możemy zapisać, że: ΔP/P=ΔY/Y = r P - podaż Y-popyt
Stopa wzrostu zdolności wytwórczych i dochodu narodowego powinna być równa stopie wzrostu popytu.
Aby dochód narodowy wzrósł, muszą wzrosnąć inwestycje, aby poprzez wzrost popytu inwestycyjnego osiągnąć wzrost popytu efektywnego.
Powstaje pytanie:
W jakim tempie powinny rosnąć inwestycje?
Ten problem stopy wzrostu inwestycji stara się rozwiązać w swoim modelu Domar.
Jeśli w procesie wzrostu ma zachodzić równowaga ΔP/P=ΔY/Y = r
(rozumiemy tu długi okres), to w każdym rozpatrywanym okresie przyrost zdolności produkcyjnych rozumiany jako wielkość absolutna powinien być równy przyrostowi dochodu narodowego, czyli ΔP=ΔY, czyli strona podażowa ma się równać stronie popytowej.
ΔP= I * σ - strona podażowa σ= 1/α
ΔI * 1/α - strona popytowa
ΔI/I=α * σ =r
TEORIA INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO
JOHNA MAYNARDA KEYNES'A
Powstała w latach 30-stych XX wieku. Stanowi przełom w dotychczasowych poglądach na rolę państwa w gospodarce.
Keynes podważa liberalne założenia i wykazuje ich nieprzydatność w warunkach kapitalizmu państwowo-monopolistycznego.
Do tego czasu uważano, że gospodarka działa automatycznie, w oparciu o prawa Saya wywodzące się od Ricarda. -gospodarka automatycznie nie dopuszcza do ogolnego kryzysu nadprodukcji.
W/g Saya każda sprzedaż towarów oznacza równocześnie kupno równej wartości innych towarów.
I chociaż mogą występować różnice w popycie i podaży na poszczegolne dobra, to ogólna podaż równa się popytowi ogólnemu.
Do czasów Keynesa uważano, że gospodarka automatycznie znajdzie wyjście z kryzysu (liberalizm najlepszą polityką gospodarczą).
W latach 20-tych w wielu państwach, również w Polsce powstawały instytuty badań koniunktury
(E. Lipiński Instytut przebiegu Koniunktury i cen)
najbardziej znany był instytut na Harvardzie.
Na podstawie analizy statystycznej przebiegu szeregu wskaźników starano się ustalić przebieg koniunktury gospodarczej.
W 1929 wybuchł niezwykle ostry i długotrwały, o światowym zasięgu kryzys gospodarczy. Wówczas załamały się przewidywania i wyjaśnianie kryzysów przy pomocy prawa Saya dopuszczające tylko lokalne zadłużenie.
Społeczności szeregu państw żądały ostrej polityki państwa.
Szereg państw zastosowało nowe metody walki z kryzysem. Tzw. polityka interwencyjna miała miejsce m.in. w USA po dojściu do władzy F.D. Roosevelta, który prowadził politykę "new deal".
Miała również miejsce w Niemczech po dojściu do włądzy Hitlera oraz we Włoszech za Benito Mussoliniego.
Środki interwencyjnej polityki sprowadzałyby się do:
- prób zwiększenia globalnego zatrudnienia drogą prowadzenia robót publicznych (państwowych)
- prób zwiększenia efektywnego popytu ludności drogą odpowiedniej polityki socjalnej (zasiłki dla bezrobotnych)
- drogą zwiększania popytu na produkty przemysłu cieżkiego (zakupy interwencyjne realizowane przez państw-Niemcy, Włochy -emisja pustego pieniądza)
Próby interwencyjnej polityki i ich efekty stały się praktyczną podstawą stworzonej przez Keynesa teorii interwencjonizmu państwowego.
Keynesa teoria interwencjonizmu państwowego
jest teorią państwowo-monopolistycznego stadium rozwoju kapitalizmu.
Keynes był obrońcą kapitalistów. Podjął w swej teorii próbę uzasadnienia w warunkach ideologicznej że współczesny mu kapitalizm jest możliwy do zreformowania. Rozwijał ideę tzw. regulowanego , sterowanego przez mądrą politykę kapitalizmu.
Jest on efektywniejszy niż kapitalizm wolnokonkurencyjny.
John Maynard Keynes (1883-1946) studiował ekonomię w Cambridge pod kierunkiem A. Marshalla. Tam przez pewien czas wykładał ekonomię, później zajmował szereg wysokich stanowisk w praktyce gospodarczej; był m.in. prezesem towarzystwa ubezpieczeniowego, wysokim urzędnikiem Ministerstwa Skarbu, dyrektorem Banku Anglii. w 1936 ukazało się jego dzieło "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza" Zdobył sławę jako ekonomista, otrzymał tytuł lordowski i posiadłość.
Metodologiczne zalożenia teorii Keynesa
Keynes odchodzi od dotychczasowych ujęć metodologicznych , zwłaszcza szkoły marginalnej.
1) Jego metody badań cechuje makroekonomiczny punkt widzenia.
Zrywa z ujęciem zjawisk ekonomicznych poprzez pryzmat interesu jednostki, zajmuje się badaniem wielkości zbiorczych w skali całej gospodarki.
Bada m.in.:
-dochód narodowy -inwestycje -zatrudnienie -konsumpcję -oszczędności
Interesują go zasady optymalizacji podstawowych kategorii w skali makro.
2) Odmiennie od szkoły marginalistycznej ujmuje typ zależności występujących w gospodarce. Dla marginalistów zależności te były funkcjonalne (zwrotnie sprzężone) co stało się podstawą tezy o samoustalającej się równowadze w gospodarce.
W/g Keynesa zależności te mają charakter przyczynowo-skutkowy.
W jego modelu występują zarówno zmienne
*zależne (skutek) jak i
*niezależne (przyczyna)
przy czym te ostatnie określają pierwsze.
Skoro tak jest, to osiągnięcie odpowiednich wielkości zmiennych zależnych wymaga oddziaływania na zmienne niezależne, aby finalne zmienne zależne osiągnęły odpowiedni z punktu widzenia polityki gospodarczej poziom.
3) Keynes bada przede wszystkim krótkie okresy czasu. Jego teorie miały służyć rozwiązaniu problemów Wielkiego Kryzysu.
Zastanawia się, dlaczego te okresy nie są okresami równowagi, dlaczego nie działają tu automatyczne stabilizatory.
Czynniki określające poziom dochodu narodowego
Ponieważ bada krótkie okresy, to zakłada, że: w badanym krótkim okresie czasu istnieje określony poziom sił wytwórczych niezmienny w tym okresie w związku z tym ze swego modelu eliminuje:
- postęp techniczny czyli wpływ inwestycji na rozszerzenie zdolności wytwórczych
- wzrost podaży siły roboczej
Keynes dostrzega, że normalnym stanem, gospodarki jest stan niepełnego wykorzystania sił wytórczych, zastanawia się, jakie czynniki decydują o poziomie:
* produkcji* dochodu narodowego* zatrudnienia
Keynes stawia tezę, że niedostateczny popyt efektywny jest przyczyną *niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i *bezrobocia.
Dla udowodnienia tej tezy rozwija popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego, której pewne elementy wystąpiły już u Malthusa i Sismontiego.
Teoria ta głosi, że o rozmiarach dochodu narodowego decyduje popyt efektywny społeczeństwa składający się z:
-wydatków konsumpcyjnych
-wydatków inwestycyjnych
Ponieważ bada krótkie okresy, to interesuje go popytowy efekt inwestycji. Wpływają na niego:
a) wahania popytu konsumpcyjnego (zmiany niewielkie)
Wydatki konsumpcyjne są względnie ustabilizowane.
Wpływają na nie:
Wahania wydatków konsumpcyjnych związane z występowaniem różnych faz cyklu koniunkturalnego nie przekraczają kilku-kilkunastu (do 20) procent.
b) wahania popytu inwestycyjnego
Natomiast wahania popytu inwestycyjnego są ogromne. Są okresy, kiedy inwestycje netto zupełnie znikają i nie odtwarza się nawet zużytego kapitału.
Wahania inwestycji brutto dochodzą nawet do 80% wyjściowego poziomu .
W tej sytuacji główną przyczyną wahań dochodu narodowego są wahania popytu inwestycyjnego.
Keynesa interesuje jedynie popytowy efekt inwestycji (a nie podażowy):
im wyższe inwestycje, tym większy popyt i tym pełniejsze wykorzystanie zdolności wytwórczych, bo produkcja ma zbyt na rynku.
Przesłanką tego rozumowania jest założenie, że istnieje dany zasób urządzeń wytwórczych, a wyższy popyt umożliwia pełniejsze jego wykorzystanie.
Keynes nie bada podażowego efektu inwestycji , czyli wpływu inwestycji na rozszerzenie zdolności wytwórczych, gdyż analiza ta wykracza poza krótki okres czasu, dotyczy długookresowej równowagi.
Przy takim ujęciu problemu wykonywane inwestycje nie muszą mieć charakteru produkcyjnego, a więc mogą to być inwestycje nieprodukcyjne np. budynki mieszkaniowe, szkolnictwo, gmachy użyteczności publicznej a efekt popytowy stwarza możliwość wzrostu zatrudnienia.