Alicja Nowak, grupa wtorkowa (11:30-13:00)
KONSPEKT NR 9.
BEHAWIORYZM - OKOLICZNOŚCI I PRZESŁANKI POWSTANIA.
J. WATSON „Psychologia jak ją widzi behawiorysta”
Behawioryzm możemy rozumieć jako pewną postawę lub jako doktrynę. Behawiorysta zatem to teoretyk, który dowodzi swoich hipotez o zdarzeniach psychicznych posługując się behawioralnymi kryteriami. Nie ma dla niego dających się poznać różnic pomiędzy dwoma stanami umysłu, jeśli nie ma dających się udowodnić różnic w zachowaniu łączących się z danym stanem.
Behawioryzm jako doktrynę można przedstawić za pomocą trzech głównych twierdzeń:
Psychologia jest nauką o zachowaniu. Psychologia nie jest nauką o psychice.
Zachowanie może być opisywane i wyjaśniane bez odniesień do zdarzeń psychicznych lub innych wewnętrznych procesów psychicznych. Determinanty zachowania są zewnętrzne (tkwią w środowisku), a nie wewnętrzne (nie mają źródła w psychice).
Jeśli w jakiś sposób terminy lub pojęcia odnoszące się do psychiki są uwzględniane w opisywaniu lub wyjaśnianiu zachowania, to:
a) powinny zostać wyeliminowane lub zastąpione terminami behawioralnymi albo
b) powinny zostać przełożone lub sparafrazowane w postaci pojęć behawioralnych.
Powyższe twierdzenia odnoszą się do trzech typów behawioryzmu:
BEHAWIORYZM METODOLOGICZNY zakłada, że psychologia powinna koncentrować się na zachowaniu organizmów (ludzi i zwierząt). Psychologia nie powinna skupiać się na stanach lub wydarzeniach mentalnych. Odniesienia do stanów psychicznych (takich jak przekonania lub pragnienia) nie wnoszą nic do tego, co psychologia może i powinna zrozumieć na temat źródeł zachowania. Koncepcja „stanów psychicznych” zdobyła szeroki rozgłos w nauce, nie sformułowano jednak na jej podstawie właściwych przedmiotów nauk empirycznych. Behawioryzm metodologiczny jest dominującym tematem prac Watsona.
II. BEHAWIORYZM PSYCHOLOGICZNY. Jego celem jest wyjaśnienie ludzkich i zwierzęcych zachowań w terminach zewnętrznych fizycznych bodźców, reakcji, historii uczenia się i (dla pewnych typów zachowania) wzmocnień. Behawioryzm psychologiczny reprezentowany jest w pracach Iwana Pawłowa (1849-1936), Edwarda Thorndike'a (1874-1949) i Watsona (1878-1958). Jej najbardziej pełnym i wpływowym wyrazem jest praca Skinnera (1904-1990) nad rozkładem wzmocnień.
Do dwóch podstawowych form uczenia się zaliczamy:
- warunkowanie klasyczne, które polega na nabywaniu reakcji poprzez skojarzenie ze sobą dwóch bodźców (bodźca warunkowego z bezwarunkowym). Pierwszy eksperyment nad warunkowaniem klasycznym przeprowadził Iwan Pawłow, warunkując ślinienie się psa na sygnał dźwiękowy.
- warunkowanie instrumentalne, które polega na tym, iż wzmocnienia lub kary pojawiające się po określonym zachowaniu zwiększają lub zmniejszają (odpowiednio) prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości. Pierwszym badaczem przeprowadzającym badania w ramach tej procedury był Edward Thorndike.
III. BEHAWIORYZM ANALITYCZNY / LOGICZNY występuje w filozofii jako teoria znaczenia lub semantyki mentalnych/psychicznych terminów lub pojęć. Głosi on, że prawdziwa idea mentalnego stanu czy położenia jest ideą dyspozycji behawioralnej lub wiązki tendencji behawioralnych. Na przykład, gdy przypisujemy komuś przekonania, to nie mamy na myśli, że ta osoba jest w jakimś szczególnym stanie psychicznym lub położeniu. Zamiast tego możemy scharakteryzować tę osobę za pomocą tego, co może ona zrobić w pewnych sytuacjach albo w interakcji ze środowiskiem. Takie podejście możemy odnaleźć w pracach G. Ryle'a oraz późniejszych pracach L. Wittgensteina ,U. T. Place, D. Dennetta.
Behawioryzm analityczny wywodzi się z filozoficznego ruchu zwanego pozytywizmem logicznym. Logiczny pozytywizm proponuje by znaczenie stwierdzeń stosowanych w nauce były rozumiane w terminach warunków eksperymentalnych albo obserwacji, które potwierdzają ich prawdziwość. Ta pozytywistyczna doktryna jest znana jako „weryfikacjonizm”. W psychologii, weryfikacjonizm „podpiera” twierdzenie, że pojęcia psychiczne odnoszą się do behawioralnych tendencji i dlatego muszą być przekładane na terminy behawioralne.
JOHN WATSON „Psychologia jak ją widzi behawiorysta”
W swoim artykule Watson podaje definicję i cel nowej psychologii oraz wyprowadza zarzuty przeciwko strukturalizmowi i funkcjonalizmowi.
Psychologia jak ją widzi behawiorysta jest w pełni obiektywną, eksperymentalną dziedziną nauk przyrodniczych. Jej celem teoretycznym jest przewidywanie i kontrola zachowania.
Krytyka ówczesnej psychologii:
Dotychczasowa psychologia poniosła klęskę w poszukiwaniu swojego miejsca wśród nauk przyrodniczych. Głównie ze względu na brak obiektywnych metod badawczych i niejasność terminologii. Dotychczasowa psychologia stosowała metody introspekcyjne w celu badania stanów psychicznych. Jest to niewłaściwa metoda badawcza gdyż:
służy wywoływaniu stanów psychicznych, a nie obiektywnej ich obserwacji. Ponadto za jej pomocą można manipulować stanami psychicznymi;
jeżeli wyniki badań nie potwierdzają hipotez lub różnią się między sobą, to nie jest to wina aparatu lub kontroli zmiennych - wina leży po stronie badanego, który nie jest dostatecznie wyćwiczony w introspekcji.
Nieuzasadnione jest lekceważenie faktów, które nie stanowią wskaźników świadomości oraz metod, które nie służą badaniu świadomości. Nacisk na analogię do procesów psychicznych w interpretacji wszelkich wyników czy zachowań jest niepotrzebny i sztuczny (w dotychczasowej psychologii wyniki takie były bezwartościowe). Watson stawia warunek: albo psychologia będzie obejmowała fakty behawioralne, bez odnoszenia się do stanów psychicznych, albo nauka o zachowaniu zostanie całkowicie wydzieloną i niezależną od psychologii nauką.
Watson stwierdza, iż tak naprawdę nie ma różnic pomiędzy psychologią strukturalistyczną i funkcjonalistyczną. Posługują się one tymi samymi terminami w zakresie zjawisk psychicznych z tym, iż funkcjonaliści dodają słowa „proces”, „akt psychiczny jako całość”, „funkcja” zamiast „treść”. Jeżeli jakieś terminy trudno zdefiniować w kontekście treści, to zdefiniowanie ich funkcji jest jeszcze trudniejsze. Ponadto wiele problemów dotyczących stanów psychicznych pozostaje nierozstrzygniętych (czy na wrażenie składają się cechy zakresu, intensywności, struktury itd., czy uczucie to postawa czy wrażenie itd.). Według autora behawioryzm jest jedynym i konsekwentnym funkcjonalizmem, gdyż skutecznie omija problem paralelizmu i interakcjonizmu (czego nie udało się dokonać psychologii funkcjonalistycznej).
Współczesna psychologia laboratoryjna nie ma zastosowań w praktyce. Jest nauką dla samej nauki.
Założenia Watsona:
Watson głęboko wierzy w możliwość stworzenia psychologii jako nauki o zachowaniu. Głównym celem nauki według niego jest osiągnięcie wiedzy o przystosowaniu danego organizmu do życia w określonych warunkach oraz o wywołujących to przystosowanie bodźcach. Celem ostatecznym natomiast jest sterowanie zachowaniem. Pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu jest wyjaśnianie zachowania bez odnoszenia się do terminów takich, jak świadomość, wrażenia, stany psychiczne. Psychologia jako nauka musi zrezygnować z czynienia przedmiotem swoich badań stanów psychicznych czy zajmowania się jedynie zjawiskami świadomości. Dzięki temu będzie bardziej obiektywna (pod względem metod i terminologii) i zbliżona do nauk przyrodniczych.
Punktem wyjściowym psychologii powinien być fakt, iż zarówno ludzie jak i zwierzęta przystosowują się do swojego środowiska za pośrednictwem czynników biologicznych i nawykowych oraz fakt, iż pewne bodźce wywołują pewne reakcje. W ten sposób możliwe jest przewidywanie reakcji na podstawie bodźca oraz bodźca na podstawie reakcji.
Wyniki badań nad zwierzętami można uogólniać również na ludzi. Ponadto człowiek powinien być badany w tych samych warunkach eksperymentalnych, co zwierzęta (jednolitość warunków, porównywanie wyników zwierząt z wynikami ludzi). Wyjątkiem może być stosowanie skróconej metody behawioralnej, w której osoba badana sama reguluje aparat tak, by możliwe było różnicowanie bodźca lub werbalnie stwierdza czy dwa bodźce są od siebie różne, przy czym nie jest konieczne wyciąganie wniosków na ten temat na podstawie obserwacji jej reakcji (jak to ma miejsce w przypadku zwierząt).
Postulat użyteczności badań w życiu praktycznym - te dziedziny psychologii, które uwolniły się spod jarzma introspekcji i oddzieliły się od psychologii laboratoryjnej (poradnictwo zawodowe, psychologia sądowa, psychometria) rozwijają się bardzo prężnie i są traktowane również jak dyscypliny naukowe.
PODSUMOWANIE:
Przedmiotem badań współczesnej psychologii jest świadomość, a jedyną metodą jej badania jest introspekcja. Jest to błędne założenie i rodzi wiele problemów natury metodologicznej.
Zachowanie ludzi może być wyjaśniane w terminach nie odnoszących się do świadomości i nie musi być interpretowane poprzez analogie do zjawisk psychicznych.
Wyeliminowanie stanów świadomości jako obiektu badań psychologii usunie bariery dzielące psychologię od innych nauk (przede wszystkim zbliży ją do nauk przyrodniczych).
Fakty dotyczące zachowania określonego zwierzęcia mają wartość samą w sobie bez odwoływania się do faktów zachowania człowieka. Fakty te stanowią oddzielną dziedzinę badań i muszą być oceniane w kategoriach praw sformułowanych w tej dziedzinie.