Podmiot gospodarczy

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dominacją prywatnej własności i działalności gospodarczej oraz kierowaniem się wolnością wyboru w podejmowaniu wszelkich decyzji działalności gospodarczej oraz kierowaniem się własnym interesem podczas podejmowania tych decyzji.

W każdej gospodarce rynkowej występują miliony podmiotów; gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa wytwarzające towary lub świadczące usługi, instytucje finansowe, administracja państwa oraz władze lokalne.

Podmiot - jest to określona forma organizacji, która samodzielnie podejmuje decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Ryzyko decyzji nietrafnych naraża dany podmiot na określone straty i jednocześnie skłania do ostrożności wyboru spośród wielu możliwych rozwiązań.

Gospodarstwo domowe to wieloosobowa bądź jednoosobowa jednostka gospodarcza, działająca w sferze konsumpcji. To dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy. Głównym celem gospodarstwa domowego jest zaspokojenie potrzeb swoich członków. Odbywa się to na drodze wydatkowania indywidualnych dochodów, pozyskanych w wyniku pracy zarobkowej lub określonej działalności gospodarczej, na zakup potrzebnych dóbr i usług.

Przedsiębiorstwo - to podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Zatrudnia różnorodne czynniki produkcji, np. pracę, kapitał, ziemię w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym, władzy centralnej lub władzy lokalnej. Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiągnięcie zysku.

Instytucje finansowe - w gospodarce rynkowej są to między innymi banki.

Bank - to przedsiębiorstwo zajmujące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi. To podmiot, za pomocą którego następuje zamiana pieniądza oszczędnościowego na pieniądz inwestycyjny. Głównąrolą banku jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności, a także udzielanie kredytów producentom, instytucjom i ludności na cele produkcyjne i konsumpcyjne.

Ważną rolę uzupełniającą system bankowy odgrywają różne instytucje finansowe zwane parabankami. Są to kasy oszczędności , spółki oszczędnościowo - kredytowe, stowarzyszenia oszczędnościowo - budowlane, instytucje kredytowe lub spółki finansujące różne transakcje kupna - sprzedaży, banki spółdzielcze lub komunalne.

Państwo - jest najważniejszym podmiotem gospodarczym zarówno ze względu na zakres, jak i możliwości działania w gospodarce narodowej; reprezentowane jest przez rząd i różne wyspecjalizowane ministerstwa, urzędy (tzw. Agendy). W gospodarce rynkowej państwo nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani w sferze konsumpcji. Główna funkcja państwa ma na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego.

Wszystkie wymienione podmioty są ze sobą powiązane za pośrednictwem rynku. Rynek jest formą więzi między producentami, między producentami a gospodarstwami domowymi, między producentami i gospodarstwami domowymi a różnymi instytucjami finansowymi, między instytucjami finansowymi a bankiem centralnym i między wszystkimi wymienionymi podmiotami a władzami centralnymi oraz władzami lokalnymi.

Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem cen rynkowych, płac i innych form wynagrodzeń kredytów i procentów, papierów wartościowych i płynących z nich dochodów, podatków, opłat skarbowych, kar pieniężnych, subwencji, rent, emerytur, zasiłków itp.

Gospodarstwa domowe jako wieloosobowe bądź jednoosobowe jednostki gospodarcze, działające w sferze konsumpcji są wyodrębnionymi ekonomicznie samodzielnymi mikropodmiotami. Jest to dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.

Funkcje ekonomiczne gospodarstw domowych:

- konsumpcyjna - wyraża się w tradycyjnej działalności gospodarstwa domowego, tzn. w czynnościach związanych bezpośrednio z organizowaniem i realizacją konsumpcji.

Działalność gospodarstw domowych nastawiona jest na zaspokajania potrzeb rodziny, która je tworzy. Dla zaspokojenia odczuwanych potrzeb gospodarstwo domowe musi dysponować odpowiednimi środkami.

- produkcyjna - istotą jest dostarczanie środków niezbędnych dla zaspokojenia potrzeb (do realizacji konsumpcji). Środki te pochodzą głównie z pracy najemnej lub posiadanego kapitału . Gospodarstwo domowe utrzymujące się z pracy najemnej oferuje pracodawcom pewną podaż pracy .

Gospodarstwo domowe jest specyficznym uczestnikiem w procesach ekonomicznych. Specyfikę tę określa:

- sfera występowania,

- swoisty rodzaj stosumnków między członkami podmiotów,

- trwałość w wymiarze historycznym,

- różnorodność funkcji,

- liczebność,

- skala działalności.

Gospodarstwa domowe dążą do optymalnego zaspokojenia swoich subiektywnie rozumianych potrzeb. Nabywając dobra i usługi, gospodarstwa domowe kierują się w dużej mierze tradycją, modą chęcią wyróżnienia się i podobnymi motywami postępowania, w mniejszym zaś stopniu rachunkiem ekonomicznym. Muszą się jednak liczyć ze swoimi dochodami. Można przyjąć, że ekonomicznym celem gospodarstw domowych jest optymalizacja spożycia. Wobec zależności między konsumpcją, a dochodem realnym chęć optymalizacji spożycia pobudza na ogół dążenie gospodarstw domowych do maksymalizacji dochodów, chociaż istnieją takie gospodarstwa, które nad maksymalizację dochodów przedkładają czas wolny od pracy.

Dochody gospodarstw domowych wydatkowane są na:

- bieżącą konsumpcję (zakup żywności, opłacenie czynszu, rozrywkę itp.),

- oszczędności w banku,

-lokowanie w papiery wartościowe,

- inwestowanie w kupno ziemi.

A zatem, oprócz dochodów z pracy, gospodarstwo domowe może powiększać swoje dochody w formie procentów od oszczędności i różnych papierów wartościowych oraz rent z tytułu dzierżawienia posiadanej ziemi lub posiadanych zasobów mieszkaniowych.

Niezbędnym warunkiem realizacji celu działalności gospodarstw domowych jest swoboda wyboru (np. wybór kierunków i poziomu wykształcenia młodych członków rodziny, rodzaju i miejsca pracy itp.). Tylko w warunkach swobody wyboru, gospodarstwa domowe mogą realizować swoje preferencje, co pobudza do maksymalizacji dochodu. Swoboda wyboru jest jednak ograniczona. Wynika to z sytuacji na rynku pracy (bezrobocie),oraz z oferty na rynku - dóbr i usług. Na realizację celów gospodarstw domowych wpływają więc, oprócz trafności dokonywanych wyborów, również warunki ich realizacji.

Gospodarstwa domowe w podejmowaniu decyzji kierują się czynnikami dochodowymi (wysokością płac, cen, wielkością procentu, dywidendy, renty) oraz czynnikami pozadochodowymi (tradycją, nawykami i upodobaniami).

Wśród różnych gospodarstw domowych należy wyróżnić gospodarstwo rolne, które jest szczególnego rodzaju podmiotem. Łączy ono w sobie cechy gospodarstwa domowego oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego. Gospodarstwo tego typu obok organizowania procesów konsumpcyjnych, prowadzi określoną działalność produkcyjną. Znaczna część jego produkcji przeznaczona jest w nim na własne potrzeby konsumpcyjne. Wytworzona zaś nadwyżka produkcji jest sprzedawana na rynku w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki, umożliwiającej uregulowanie zobowiązań fiskalnych (czyli podatków) wobec władz lokalnych i władz centralnych, zobowiązań finansowych wobec banku oraz ułatwiającej nabycie dóbr produkcyjnych do prowadzenia i rozwijania gospodarstwa rolnego, a także nabycie dóbr konsumpcyjnych nie wytwarzanych w danym gospodarstwie. W podmiocie tym występuje szczególny proces decyzyjny , polegający na dokonywaniu wyboru między wielkością produktu przeznaczonego do sprzedaży, a możliwą wielkością jego konsumpcji własnej. Kryterium weryfikującym ten wybór jest skala własnych potrzeb w stosunku do wielkości produkcji oraz aktualne korzyści ekonomiczne uzyskiwane ze sprzedaży na rynku artykułów rolnych.

Im bardziej rozwinięta jest gospodarka rynkowa, tym większą jej część stanowi produkcja o wyspecjalizowanym profilu. W krajach o niższym poziomie rozwoju gospodarczego znaczny jest natomiast udział produkcji przeznaczonej na własne potrzeby. Gospodarstwo domowe o rozproszonych kierunkach produkcji jest o wiele mniej efektywne od gospodarstwa o wyspecjalizowanym profilu produkcyjnym.

W małych gospodarstwach rolnych istotną rolę odgrywa tradycja w sposobach uprawiania ziemi, stąd w porównaniu z większymi gospodarstwami farmerskimi ich podatność na postęp agrotechniczny jest mniejsza.

Gospodarstwa rolne wywierają istotny wpływ nie tylko na podaż produktów rolnych i artykułów żywnościowych, ale także na popyt na dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania oraz na dobra inwestycyjne, Odgrywają one ważną rolę w gromadzeniu oszczędności oraz kształtowaniu wpływów podatkowych do budżetu państwa. W en sposób stają się ważnym uczestnikiem rynku konsumpcyjnego i kapitałowego.

Przedsiębiorstwo - jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem :

• Ekonomicznym - przedsiębiorstwo samodzielnie podejmuje działalność ekonomiczną, pracuje na własny rachunek i własne ryzyko, wydatki pokrywa z własnej działalności, a nadwyżkę ekonomiczną zagospodarowuje we własnym zakresie. Podstwawądecyzji gospodarczych jest rachunek ekonomiczny.

• Techniczno - organizacyjnym - przedsiębiorstwo posiada w użytkowaniu lub na własność środki produkcji. Z drugiej strony przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną całego systemu gospodarczego. Posiada swoją strukturę wewnętrzną (działy, wydziały, zakłady i inne komórki organizacyjne).

• Prawnym - przedsiębiorstwo samo nawiązuje stosunki prawne (np. podpisuje umowy z innymi podmiotami gospodarczymi) oraz ponosi odpowiedzialność prawną za swoją działalność.

• Terytorialnym - przedsiębiorstwo zlokalizowane jest na określonym terytorium.

We współczesnej gospodarce produkcję towarów i usług prowadzą przedsiębiorstwa zróżnicowane pod względem:

• rozmiarów - jako miarę wielkości przyjmuje się najczęściej liczbę zatrudnionych pracowników, wartość produkcji sprzedanej lub wartość zaangażowanego kapitału,

• form własności :

- sektor publiczny ( własność państwowa (np. Polskie Koleje Państwowe), komunalna(np. oczyszczalnie ścieków), mieszana z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego),

- sektor prywatny ( własność prywatna krajowa, zagraniczna, mieszana z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego),

• struktur organizacyjnych - przedsiębiorstwa: jednozakładowe, wielozakładowe, typu koncern (np. naftowy), konglomerat,

• sposobu zarządzania - przedsiębiorstwa autokratyczne, samorządowe, menedżerskie, samorządowo - menedżerskie.

W przedmiocie ekonomii ważne jest rozróżnienie przedsiębiorstw pod względem form własności. W związku z tym omówię sektor publiczny i sektor prywatny.

SEKTOR PUBLICZNY

Przedsiębiorstwo państwowe - jest wyodrębnioną organizacyjnie, ekonomicznie i prawnie jednostką gospodarczą utworzoną przez upoważniony do tego organ administracji państwowej. Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym, samofinansującym się podmiotem gospodarczym, posiadającym osobowość prawną.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako :

- przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

- przedsiębiorstwa użyteczności publicznej - mają na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności (np. komunikacja miejska, gaz, prąd).

Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej - stanowią trzon własności komunalnej .Są to na przykład przekazane jako mienie komunalne , gminom jednostki komunikacji lokalnej, zaopatrzenia w energię cieplną, jednostki świadczące usługi kulturalne takie jak np. gminne domy kultury.

SEKTOR PRYWATNY

Spółdzielnia - jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem , o nieograniczonej liczbie członków i zmiennym funduszu udziałowym.(np. spółdzielnie mieszkaniowe)

Jednostki prywatne krajowe - to przedsiębiorstwa rodzinne. Istotą tego przedsiębiorstwa jest osoba założyciela firmy (zazwyczaj głowa rodziny), zaangażowanie kapitału rodzinnego oraz udział członków rodziny w działalności przedsiębiorstwa.

Do jednostek prywatnych zaliczamy również spółki.

Spółka - jest to krąg wspólników , którzy łączą swój prywatny kapitał we wspólnym przedsięwzięciu mającym na ogół przynieść satysfakcjonujący dochód.

SPÓŁKI dzielimy na : spółki prawa cywilnego i spółki prawa handlowego

SPÓŁKI
Spółki prawa cywilnego	Spółki prawa handlowego
	Spółki osobowe	Spółki kapitałowe
		- spółki jawne	- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
		- spółki partnerskie	- spółki akcyjne
		- spółki komandytowe
		- spółki komandytowo-akcyjne

Banki i inne instytucje finansowe.

W gospodarce rynkowej niezwykle ważnym podmiotem gospodarczym są banki.

Bank- jest to przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi. jest to podmiot za pomocą którego następuje zmiana pieniądza oszczędnościowego na pieniądz inwestycyjny. Główną rolą banku jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności i udzielenie kredytów producentom, instytucjom i ludności na cele produkcyjne oraz konsumpcyjne. Dysponując dużymi zasobami pieniężnymi, banki kierują także dodatkowy pieniądz w obiegu. Banki utrzymują się z różnicy procentów płaconych za wkłady i pobieranych od udzielanych kredytów oraz z opłat i odsetek pobieranych z tytułu obrotu czekowego, obrotu papierami wartościowymi oraz innymi usługami na rzecz swoich klientów. By nakłonić podmiot do zdeponowania w banku środków pieniężnych stosuje się oprocentowanie, czyli określa się cenę, jaką zapłaci się za możliwość dysponowania w określonym czasie, środkami pieniężnymi depozytariuszy, następnie Bank oferuje te pieniądze w postaci kredytów do terminowego wykorzystania innym klientom - kredytobiorcą za oprocentowanie wyższe. Różnica między oprocentowaniem depozytów i kredytów stanowi wielkość dochodu w banku.

W ten sposób Bank realizuje funkcję ekonomiczną w gospodarce, polegającą na przekształceniu pieniądza pasywnego na pieniądz aktywny, czyli powodujący przyrost kapitału.

Bank pełni również funkcję rachunkowo-operacyjną polegającą na prowadzeniu rachunków podmiotów gospodarczych i dokonywania na nich operacji bankowych. Duże znaczenie banków w gospodarce wynika ze sprawowania funkcji usługowych, szczególnie dotyczących obrotu papierami wartościowymi. W tym celu tworzą one biura maklerskie,za pośrednictwem, których oferują papiery wartościowe w publicznym obrocie,prowadzą rachunki papierów wartościowych swoich klientów oraz na ich zlecenie sprzedają i kupują akcje, obligacje,itp. We współczesnym świecie istnieje duża różnorodność banków,których nie sposób wymienić. Tworzą one jednolity system bankowy, w którym najważniejszą rolę odgrywają banki komercyjne Bank centralny. Na system bankowy składają się:

Bank Centralny- który odgrywa główną rolę w systemie finansowym. Pierwsze banki centralne miały charakter prywatny. Bank Polski został założony w 1828r. główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych w celu hamowania wzrostu cen i wpływaniu na przebieg koniunktury gospodarczej kraju. Bank centralny pełni w gospodarce 3 funkcje:

- banku emisyjnego- funkcja ta wiąże się z posiadaniem przez Bank centralny monopolu na pieniądz. Wpuszcza w obieg pieniądze, mając w ten sposób wpływ na podaż pieniądza.

-banku państwowego- polega na konstruowaniu i realizowaniu polityki pieniężnej, dewizowej i kursu walutowego. Prowadzi obsługę finansową budżetu państwa kredytując w nim niedobory. Ponadto gromadzi rezerwy dewizowe i nimi zarządza.

-banku banków- wiąże się ona z możliwością oddziaływania banku centralnego na cały krajowy system bankowy pod kątem utrzymania jego stabilności i sprawności funkcjonowania.

Banki Komercyjne - zajmują się różnymi czynnościami bankowymi. Prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw i różnych instytucji publicznych, a więc organizują niemal cały obrót bezgotówkowy za pomocą czeków i przelewów.

Przyjmują wkłady terminowe, przyznają kredyty, zajmują się kupnem i sprzedażą dewiz, prowadzą rozliczenia z zagranicą.

Banki rozwojowe - finansują długoterminowe nakłady inwestycyjne, zajmują się lokowaniem kapitałów.

Banki spółdzielcze - to instytucje finansowe, których zadaniem jest oferowanie usług klientom którzy posiadają w nich wkłady członkowskie.

Banki oszczędnościowe - to instytucje finansowe ,które swoje usługi kierują do gospodarstw domowych i drobnych przedsiębiorców.

Banki specjalnego przeznaczenia - tworzone są dla obsługi finansowej konkretnych przedsięwzięć lub określonej grupy klientów (banki handlu zagranicznego , banki branżowe itp.). Ważną rolę uzupełniającą system bankowy odgrywają różne instytucje finansowe (parabanki). Są to:

- kasy oszczędnościowe

- spółki oszczędnościowo-kredytowe

-stowarzyszenia oszczędnościowo -budowlane

-instytucje kredytowe

- spółki finansujące różne transakcje kupna-sprzedaży

Próbują one konkurować z bankami komercyjnymi za pomocą nieco wyższej stopy oprocentowania depozytów, jak i nieco niższej stopy procentowej od udzielanych kredytów. Obsługują na ogół drobne oszczędności najszerszych warstw ludności i udzielają pożyczek na prowadzenie drobnych przedsiębiorstw, na budownictwo mieszkaniowe, a także na zakup kredytowy w ramach sprzedaży ratalnej różnych dóbr trwałego użytkowania, jak: samochody, telewizory, ó meble.

T. Buczyńska, „Mikroekonomia”, PWN, Warszawa-Łódź, 1999

---