2.2. Kraina Mazursko-Podlaska
CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina II zajmuje północno-wschodnią część Polski. Obszar jej pokrywa się z zasięgiem gromadnego występowania świerka pospolitego na północnych terenach Polski.
W krainie wyróżniono 13 mezoregionów przyrodniczo-leśnych, które zgrupowano w 6 dzielnic.
Według fizycznogeograficznego podziału kraju kraina II należy do Europy Wschodniej i znajduje się w trzech podprowincjach Nizin Wschodniobałtycko-Białoruskich, są to: Pobrzeża Wschodniobałtyckie (wschodnia część makroregionu Niziny Staropruskiej), Pojezierza Wschodniobałtyckie (makroregiony: Pojezierze Litewskie, Pojezierze Mazurskie) oraz Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (część północna i północno-wschodnia makroregionu Niziny Północnopodlaskiej).
Klimat tej krainy jest najchłodniejszym w nizinnej części Polski, co potwierdza znajdujący się w okolicach Wiżajn „polski biegun zimna”. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6,8oC do 7,8oC. Krainę charakteryzują stosunkowo ostre zimy - średnia temperatura stycznia kształtuje się w granicach od -1,6oC do -0,5oC oraz chłodne okresy letnie z temperaturą od 18,0oC do 18,3oC (dane z lat 1991-1995). Roczna suma opadów na obszarze krainy wynosi 587 - 631 mm. Ścieranie się, napływających z zachodu polarno-morskich mas powietrza z nadciągającymi ze wschodu kontynentalnymi masami powietrza, powoduje znaczną zmienność pogody. Polarnomorskie masy powietrza powodują ocieplenie zimą oraz ochłodzenie i opady latem. Powietrze kontynentalne powoduje silne podniesienie temperatury latem, gwałtowne spadki temperatury zimą oraz przyczynia się do powstawania przymrozków wiosennych i jesiennych.
Ukształtowanie terenu na obszarze krainy jest urozmaicone. W północno-wschodniej części, w zasięgu strefy nizin nadmorskich, wysokości kształtują się w granicach 40 - 100 m n.p.m. Wyżej (100 - 150 m) położone są tereny znajdujące się w strefie garbu pojeziernego, gdzie miejscami przekraczają wysokość 300 m n.p.m. Dominujące na tym terenie krajobrazy młodoglacjalne - pagórkowaty pojezierny, sandrowy pojezierny oraz równin morenowych, kształtowane były w okresie fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. W południowo-wschodniej części krainy (dzielnice: Wysoczyzny Kolneńskiej, Wysoczyzny Białostockiej i Puszczy Białowieskiej), gdzie nie sięgało zlodowacenie północnopolskie, dominują krajobrazy staroglacjalne - głównie równin peryglacjalnych, rzadziej dolin i równin akumulacyjnych.
Utwory geologiczne występują drobnymi płatami tworząc mozaikę. Dominują w nich gliny i piaski zwałowe moreny dennej z fragmentami piasków i żwirów moren czołowych, mułków, piasków i żwirów kemów oraz reziduów glin zwałowych, a także piasków i mułków zastoiskowych. Piaski i żwiry wodnolodowcowe dominują w dzielnicach: Równiny Mazurskiej, Puszczy Augustowskiej oraz w mezoregionie Kotliny Biebrzańskiej, gdzie towarzyszą piaskom eolicznym, a w obniżeniach i sąsiedztwie rzek - mułkom, piaskom i żwirom rzecznym oraz torfom.
Lasy zajmują zwykle gleby mniej żyzne oraz tereny trudno dostępne; w związku z tym w krainie przeważają siedliska ubogie i średnio żyzne (łączny udział siedlisk Bśw i BMśw przekracza 55%), związane z glebami bielicowymi i rdzawymi, wytworzonymi z piasków i żwirów rzecznych tarasów plejstoceńskich oraz piasków wodnolodowcowych sandrowych. Siedliska żyzne związane są z występującymi na tym terenie glebami brunatnymi i płowymi. W krainie II dominują siedliska świeże (ok. 80%). Siedliska wilgotne występują dość równomiernie na całym terenie i związane są głównie z glebami glejobielicowymi i glejowymi. Nieco większe powierzchnie żyznych siedlisk wilgotnych obserwuje się w Puszczy Białowieskiej (Lw - 12%). Siedliska bagienne najliczniej występują w mezoregionie Kotliny Biebrzańskiej i w okolicach Wielkich Jezior Mazurskich. Najczęściej charakteryzują je gleby torfowe oraz murszowe, rzadziej mułowe i murszowate.
Lesistość krainy, nieco wyższa od średniej krajowej, wynosi 31,6%. Lasy tworzą kilka większych kompleksów (Puszcza Piska i Nidzicka, Puszcza Augustowska, Puszcza Knyszyńska, Puszcza Białowieska) oraz dużo niewielkich, rozproszonych po całym terenie krainy.
S o s n a z w y c z a j n a (So) jest podstawowym gatunkiem lasotwórczym w krainie. Osiąga na tym terenie optymalne warunki rozwojowe i wykształcająca wartościowy ekotyp, znany jako sosna mazurska. Spotykana jest na wszystkich siedliskach, jednak lite drzewostany tworzy na ubogich i średnio żyznych siedliskach świeżych, wilgotnych i bagiennych. Jej udział powierzchniowy wynosi 65,2%, przy czym w dzielnicy Puszczy Białowieskiej wynosi 27,6%, w dzielnicy Pojezierza Mazurskiego 44%, a na pozostałym terenie przekracza 70%.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św), znajdujący się na terenie swego północnego zasięgu, wykazuje dużą dynamikę rozwojową i ekspansywność w opanowywaniu siedlisk. Udział jego przekracza 10%. Największy jest w dzielnicy Puszczy Białowieskiej - 24,5%. Najliczniej rośnie on na średnio żyznych i żyznych siedliskach wilgotnych, gdzie tworzy drzewostany w zmieszaniu z sosną, brzozą (brodawkowatą i omszoną) lub dębem szypułkowym.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) tworzy najczęściej drzewostany wielogatunkowe ze świerkiem, grabem i brzozą albo z lipą drobnolistną, świerkiem i brzozą. Lite dębiny spotykane są rzadziej, głównie w siedlisku Lł oraz Lw. D ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb) występuje tylko w zachodniej i środkowej części krainy i stanowi głównie domieszkę w drzewostanach na siedliskach świeżych. Udział dębu (łącznie oba gatunki) w krainie wynosi 6,4%, przy czym w dzielnicy Puszczy Białowieskiej oraz Pojezierza Mazurskiego jest wyższy i sięga 12-13%.
B u k z w y c z a j n y (Bk). Kraina II znajduje się w zasadzie poza zasięgiem gromadnego występowania buka zwyczajnego. Spotykany on bywa sporadycznie w zachodniej części krainy.
O l s z a c z a r n a (Ol). Udział olszy w drzewostanach krainy II wynosi 7,1%. W Puszczy Białowieskiej oraz w mezoregionach Kotliny Biebrzańskiej i Wołkuszańskim jest wyższy i przekracza 15%. Olsza występuje głównie w żyznych siedliskach bagiennych i łęgowych (olsach i olsach jesionowych), gdzie tworzy lite drzewostany lub z domieszką brzozy omszonej i jesionu. W siedlisku BMb występuje z domieszką brzozy omszonej, a w Lw może stanowić domieszkę wraz ze świerkiem i brzozami w drzewostanach dębowych.
B r z o z a (Brzb - brodawkowata oraz Brzo - omszona) występuje, podobnie jak świerk, na prawie każdym siedlisku. Najczęściej pełni rolę domieszki; rzadko spotykana bywa jako gatunek panujący. Najwyższym jej udziałem, przekraczającym 15% charakteryzują się lasy mezoregionu Niziny Staropruskiej.
G r a b z w y c z a j n y (Gb) ogranicza swoje występowanie do siedlisk żyznych. Często rośnie w drzewostanach dębowych w siedlisku Lśw i Lw, gdzie tworzy zwarte drugie piętro oraz występuje w podszycie.
L i p a d r o b n o l i s t n a (Lp) spotykana jest w lasach całej krainy; często jest gatunkiem współpanującym wraz z dębem, w siedliskach Lśw i Lw.
TYPY SIEDLISKOWE LASU
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan sosnowy IV-V bonitacji. W krainie Mazursko-Podlaskiej siedliska te występują bardzo rzadko i nie we wszystkich dzielnicach.
Runo
Gatunki Bs
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek widlasty - Cladonia furcata
Chrobotek - Cladonia cornuta
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Mącznica lekarska - Arctostaphyllos uva-ursi
Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Szczotkicha siwa - Corynephorus canescens
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios (sporadycznie)
oraz w postaci żyźniejszej, nawiązującej do Bśw
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widlicz (Widłak) spłaszczony - Diphasiastrum complanatum
Gruszyczka zielonawa - Pyrola chlorantha
Pomocnik baldaszkowy - Chimaphila umbellata
Sasanka łąkowa - Pulsatilla pratensis
Ukwap dwupienny - Antennaria dioica
Sasanka otwarta - Pulsatilla patens ssp. patens
Typy lasu
SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb (sporad.)
Podrost - brak
Podszyt - jał., krusz., (św) - nielicznie
Zespoły roślinne
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm. subkontynentalna
Spotykany bardzo rzadko. Na terenie Dzielnicy Równiny Mazurskiej związany jest z najbardziej suchymi gruboziarnistymi piaskami eolicznymi i bardzo głębokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan sosnowy V bonitacji o rozluźnionym zwarciu. Charakterystyczną cechą Bs jest silnie rozwinięta warstwa krzaczkowatych porostów (głównie rodzaju Cladonia sp.). Warstwa zielna złożona jest głównie z krzewinek i wąskolistnych traw o skupiskowym występowaniu.
- Peucedano-Pinetum pulsatilletosum Mat. (1962) 1973 - podzespół sasankowy kontynentalnego boru świeżego, odmiana susborealna
- Vaccinio vitis-idaeae Pinetum cladonietosum Sokoł. 1980 podzepół chrobotkowy boru brusznicowego, odmiana subborealna
Nieco żyźniejsza postać boru suchego spotykana jest na terenie Puszczy Augustowskiej i Puszczy Knyszyńskiej, gdzie siedliska Bs zlokalizowane są na szczytach oraz stokach wzniesień o ekspozycji południowej. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie oprócz porostów także gatunków kserotermicznych z rodzajem Pulsatilla sp. na czele. Warstwa zielna oraz podszyt są silniej rozwinięte, z przewagą krzewinek i roślin zielnych nad chrobotkami, a w podszycie pojedynczo pojawia się świerk.
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej wpływem. Zajmują ok. 25% powierzchni leśnej krainy. Najwięcej borów świeżych (ponad 40%) występuje w dzielnicach Równiny Mazurskiej i Puszczy Augustowskiej, a zaledwie kilku procentowy udział mają w dzielnicach Puszczy Białowieskiej i Pojezierzy Mazurskich. Nieco liczniej występują, poza wymienionymi dzielnicami, także w mezoregionie Kotliny Biebrzańskiej. Siedliska te wyróżniają się zwartym drzewostanem sosnowym, w którym miejscami pojawiają się skupienia świerka, tworzące II piętro. Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta, a runo krzewinkowe z dominacją borówek oraz dobrze wykształconą warstwą mchów.
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus (licznie)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Wężymord niski - Scorzonera humilis
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Gatunki częste
Rokiet pospolity - Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi); (licznie)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea (licznie)
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Pomocnik baldaszkowy - Chimaphila umbellata
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Kosmatka licznokwiatowa - Luzula multiflora
Szczaw polny - Rumex acetosella
Widlicz (Widłak) spłaszczony - Diphasiastrum complanatum
W wariancie Bśw2 - Trzęślica modra - Molinia caerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie Brzo.
Typy lasu
SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II-III bon.
Gatunki dom. I lub IIp. - Brzb, pjd. Św III bon.
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - jrz, jał., krusz
Zespół roślinny
- Peucedano-Pinetum typicum - Mat. (1962) 1973 kontynentalny bór sosnowy świeży, odmiana subborealna, wariant typowy (Bśw1) oraz wariant z Molinia coerulea (Bśw2) ;
- Vaccinio vitis-idaea-Pinetum myrtilletosum Sokoł. 1980 - bór brusznicowy wariant z Vaccinium myrtillus, odmiana sarmacka
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie wilgotne, znajdujace się pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody gruntowej. Zajmują niewielkie powierzchnie, zwykle wśród siedlisk Bśw, gdzie lokują się zwykle w obniżeniach terenu. Procentowy udział Bw w krainie jest niewielki - nie przekracza 1%.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Turzyca kulista - Carex globularis (w Dzielnicy Puszczy Augustowskiej)
w wariancie Bw2 występują pojedynczo
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity - Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Typy lasu
SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So I-III
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Brzo
Gatunki II p. - Św
Podrost - So, Św
Podszyt - krusz. (głównie), jrz, pjd.: jał., db, os
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 - bór sosnowy wilgotny; wariant typowy - Bw1 oraz wariant z bagnem zwyczajnym - Bw2
Zajmuje tereny nisko położone, płaskie lub lekko wklęsłe, często w strefie przejściowej miedzy borami świeżymi, a siedliskami bagiennymi borów lub lasów. Drzewostan tworzy sosna z domieszką obu gatunków brzóz oraz miejscami świerka w II piętrze. W podszycie dominuje kruszyna, a w runie Vaccinium myrtillus i Molinia coerulea.
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Brzo
Podrost - Św, So, Brz, Brzo
Podszyt - jrz, krusz., pjd. db, os, św, brz
Zespół roślinny
- Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1980 - subborealny bór wilgotny (Bw2)
Ogranicza swój zasięg do krainy II. Zajmuje niewielkie powierzchnie. Wykształca się w procesie naturalnej sukcesji z borów sosnowych w wyniku eliminowania sosny przez świerk.Wyróżnia się dość ubogim runem, w którym jest przewaga mchów nad roślinami zielnymi.
Bb - bór bagienny
Siedliska boru bagiennego w krainie II związane z torfowiskami wysokimi typu kontynentalnego. Zajmują obrzeża torfowisk, często wkraczając na ich teren. Średni udział tych siedlisk w krainie wynosi 0,5%, przy czym najwiecej - 1% powierzchni leśnej zajmują w dzielnicy Puszczy Augustowskiej. Wyróżniaja się drzewostanem sosnowym IV-V bonitacji, o rozluźnionym zwarciu, z domieszką brzozy omszonej i świerka. W warstwie krzewów pojawiają się pojedyncze gatunki wierzb. Runo krzewinkowe z dominacją Ledum palustre i Vaccinium uliginosum, tworzące kępkową strukturę wraz z warstwą torfowców.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik cienki - Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum (licznie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
Typy lasu
SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip. - Brzo, pjd Św
Podrost - brak
Podszyt - słabo wykształcony: krusz., wb sz.., wb usz.)
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum typicum Kleist 1929 - bór sosnowy bagienny podzespół typowy i z trzęślicą (grubość torfu do 80 cm), odmiana śródlądowa subborealna
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży - BMśw
Siedliska na glebach mineralnych, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Tworzą często większe kompleksy z siedliskami Bśw. Najliczniej reprezentowane są w dzielnicy Wysoczyzny Białostockiej, gdzie zajmują ponad 40% powierzchni leśnej. Niewiele mniej jest ich w pozostałych dzielnicach z wyjątkiem Puszczy Białowieskiej, gdzie określono ich udział na 18,3%.
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Biedrzeniec mniejszy - Pimpinella saxifraga
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Orlica pospolita - Pteridium aquillinum (licznie)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Przetacznik leśny - Veronica officinalis
Czyścica storzyszek - Clinopodium vulgare
Gorysz pagórkowaty - Peucedanum oreoselinum
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
oraz w BMśw 2 - Trzęślica modra - Molinia coerulea (do 5% pokrycia)
Typy lasu
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Dbs, Dbb, Brzb, Os
Gatunki IIp. - So, Św, Dbb
Podrost - Św, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz., trz. e., (lesz.)
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum typicum Mat. 1981- kontynentalny bór mieszany, podzespół typowy
Drzewostan tworzy sosna, z domieszką lub drugim piętrem dębowym (głównie Dbs) i warstwą krzewów dobrze rozwiniętą. Roślinność charakteryzuje przewaga gatunków właściwych borom nad gatunkami lasów liściastych.
ŚWIERKOWO-SOSNOWY
SOSNOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So, Św I - II bon.,
Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbs, Md
Gatunki II p. - Św, So
Podrost - Św, So
Podszyt - jał., jrz, krusz., lesz.
Zespół roślinny
- Serratulo-Pinetum (W.Mat.1981) J.Mat.1988 (Calamagrostio-Piceetum Sokołowski 1993) - subborealny bór mieszany odm. subborealna
- Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł.1980 - subborealny bór wilgotny (BMśw2)
Spotykany na całym terenie krainy, oprócz zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego. Występuje także na wzgórzach kemowych lub ozach. Drzewostan sosnowo-świerkowy lub świerkowo-sosnowy, z domieszką dębu, malejącą na terenach północno-wschodnich. W dość dobrze rozwiniętej warstwie podszytu występuje świerk i leszczyna oraz jarzębina. Runo, z przewagą mchów, jest dość bogate w gatunki, m.in. występuje: Campanula persicifolia, Serratula tinctoria, Genista tinctoria, Ajuga reptans, Viola riviniana, Pulmonaria angustifolia, Ranunculus polyanthemos, Geranium sanguineum.
Bór mieszany wilgotny - BMw
Siedliska ubogie wilgotne, w terenie spotykane są często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i Bw. Udział ich w poszczególnych dzielnicach krainy kształtuje się w granicach 2 - 4%.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
oraz w drzewostanach świerkowych
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gatunki częste
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Fałdownik trzyrzędowy - Rhytidiadelphus triquetrus
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Typy lasu
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II bon., Dbs
Gatunki dom. I p. - Brzb
Gatunki IIp. - brak lub pjd. So, Dbs, Os, Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - jrz, krusz., lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 - kontynentalny bór mieszany, odm. subborealna, podzespół trzęślicowy.
Spotykany na terenie całej krainy. Drzewostan dębowo-sosnowy, często z domieszką brzóz i osiki. W runie dominuje Molinia coerulea.
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św II bon., Dbs, Os
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Brzo, So
Podrost - Św
Podszyt - jrz, krusz., pjd.: lesz., gb
Zespół roślinny
- Querco-Piceetum typicum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 - jegiel
Reprezentuje bogatszy typ BMw. Ogranicza swoje występowanie wyłącznie do terenów północno-wschodniej Polski, przy czym dość częsty jest w Puszczy Białowieskiej. Zajmuje niewielkie powierzchnie w lokalnych obniżeniach terenu, a także występuje na niewielkich wyniesieniach wśród olsów lub pomiędzy olsem i siedliskami boru mieszanego świeżego. Drzewostan świerkowy z domieszką dębu, brzozy i osiki. W runie występuja głównie gatunki borowe oraz pojedynczo nieliczne gatunki mezotroficzne m.in. Carex digitata, Mycelis muralis, Milium effusum.
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska występujące bardzo rzadko, udział ich nie przekracza z reguły 1%, jedynie w dzielnicy Puszczy Augustowskiej jest nieco większy - wynosi 1,3%. Spotykane są zwykle na przejściu między siedliskami Bb i BMw. Od siedlisk Bb różni się brakiem takich gatunków w runie jak: Vaccinium uliginosum, Ledum palustre, Calluna vulgaris, Melampyrum pratense.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Listera sercowata - Listera cordata
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Gatunki różnicujące BMb od BMw
gatunki wyżej wymienione oraz
Torfowiec - Sphagnum fallax
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Gatunki częste
Widłak jałowcowy - Lycopodium annotinum
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Typy lasu
ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Brzo, Brzb, Ol
Podrost - Św, So
Podszyt - krusz., jrz, wb
Zespół roślinny
- Sphagno girgensohnii-Piceetum myrtilletosum Polak.1962 - borealna świerczyna podzespół czernicowy
Niewielkie płaty tych siedlisk spotykane są w zagłębieniach wypełnionych kwaśnym mezotroficznym torfem, z wysokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan świerkowy z pojedynczą domieszką sosny, brzóz i olszy czarnej. W runie silnie rozwinięta jest warstwa mchów (ponad 80% pokrycia), a głównym składnikiem warstwy zielnej jest Vaccinium myrtillus i Lycopodium annotinum.
SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Brzo, So III bon.
Gatunki dom. Ip. - brak
Podrost - brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny
- Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł.1987 - torfowcowo-brzozowy las bagienny
Spotykany na okrajkach torfowisk wysokich w Puszczy Białowieskiej, Augustowskiej i Knyszyńskiej. Drzewostan mało zwarty, złożony z brzozy omszonej i sosny. W runie oprócz gatunków wysokotorfowiskowych i borowych występują gatunki torfowisk przejściowych i nielicznie torfowisk niskich.
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska dość żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Średni ich udział w krainie wynosi 16,6%.
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris )
Lilia złotogłów - Lilium martagon
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Wawrzynek wilczełyko - Daphne mezereum
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
oraz w LMśw2
Skrzyp łąkowy - Equisetum pratense
Typy lasu
SOSNOWO-DĘBOWY
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I-II bon., Dbs, Dbb
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Os
Gatunki IIp. - So, Św, Dbs oraz pjd. Gb, Jb
Podrost - Św, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz., trz. e., pjd.: lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum Mat. 1981- kontynentalny bór mieszany, podzespół leszczynowy
Typ lasu związany z utworami piaszczystymi czwartorzędowymi. Drzewostan sosnowo-dębowy o różnym udziale tych gatunków. W drugim piętrze może pojawiać się dąb, sosna i świerk. Warstwa podszytu, z udziałem leszczyny, jest dość dobrze rozwinięta, a w runie obok gatunków oligotroficznych pojawiają się pojedynczo gatunki grądowe.
GRABOWO-DĘBOWY
SOSNOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs, Św I-II bon., So
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os,
Gatunki II piętra -Dbs, Św, Gb
Podrost - Dbs, Św
Podszyt - lesz., krusz., gb, trz. b., jrz, such., iwa, wb (krucha), p. cz.
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny, podzespół z Calamagrostis arundinacea, odmiana subborealna
- Melitti-Carpinetum Sokoł.1976 - grąd miodownikowy, z udziałem w runie Miodownika melisowatego - Melittis melissophyllum
- Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum Oberd.1957 - grąd subatlantycki podzespół ze śmiałkiem
Typ lasu spotykany na terenie całej krainy. Występuje często na pagórkach morenowych, pozostawiając obniżenia terenowe świerczynom. Drzewostan dębowy, często ze znacznym udziałem sosny. W zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego w drzewostanie nierzadko pojawia się domieszka buka i dębu bezszypułkowego, a w dzielnicy Wysoczyzny Kolneńskiej nie występuje w drzewostanach świerk.
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św I-II bon.,
Gatunki dom. I piętra - Dbs, Brzb, Os, (Lp)
Gatunki II p. - brak
Podrost - Św
Podszyt - lesz., jrz, such., trz. b., krusz., pjd.: porz. alp., wawrzynek
Zespół roślinny
- Corylo-Piceetum Sokoł.1973 - subborealny las mieszany
Typ lasu spotykany tylko w obrębie borealnego zasięgu świerka. Drzewostan świerkowy z nieliczną domieszką dębu, brzozy brodawkowatej i osiki. Runo z dużą liczbą gatunków.
DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Db, (Dbb) I-II bon., So, Brzb
Gatunki dom. I p. - Os, Lp, Gb
Gatunki II p. - brak
Podrost - Lp, Kl, Dbs
Podszyt - lesz.., trz. b., such., głóg, gb, jrz, gr
Zespół roślinny:
- Potentillo albae-Quercetum - świetlista dąbrowa subkontynentalna
Zajmuje zwykle wyniesienia terenu: ozy, kemy, moreny czołowe, a także zbocza dolin. Podłoże piaszczysto-żwirowe, często z przewarstwieniami gliniastymi, miejscami wzbogaconymi w węglan wapnia. Opisany z dzielnic: Wysoczyzny Kolneńskiej, Wysoczyzny Białostockiej i Puszczy Białowieskiej. Runo bogate w gatunki, występują m.in. Pulmonaria angustifolia, Galium boreale, Galium mollugo, Geranium sylvaticum.
BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk III bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Dbb
Gatunki dom. II p. - Św, Gb
Podrost - brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny:
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespoły: typicum (LMśw1) oraz dryopteridetosum (LMśw2).
Ogranicza swoje występowanie do zasięgu buka, a więc na tym terenie spotykany sporadycznie i tylko w zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego, zwykle na ciągach moren czołowych.
Las mieszany wilgotny - LMw
Udział powierzchniowy siedlisk LMw kształtuje się od 0,9% w dzielnicy Wysoczyzny Kolneńskiej do 3% w dzielnicy Puszczy Białowieskiej. Siedliska te zwykle występują razem z siedliskami LMśw, zajmując zagłębienia terenowe, z wodą w zasięgu profilu glebowego.
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Czyściec leśny - Stachys sylvalica (pjd.)
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
oraz gatunki lasów mieszanych:
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Skrzyp łąkowy - Equisetum pratense
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Torfowiec nastroszony - Sphagnum sqarrosum
Turzyca palczasta - Carex digitata
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Typy lasu
GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II.5 bon., Św I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Lp, Kl, Brzb, Brzo
Gatunki II p. - Gb
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - gatunki drzewostanu
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (Sokolowski 1980) - grąd subkontynentalny podzespół trzcinnikowy
Drzewostan dębowy ze świerkiem i domieszką lipy i klonu, rzadziej brzóz. W dzielnicy Wysoczyzny Kolneńskiej oraz w zachodniej części krainy nie występuje świerk w drzewostanie, a w mezoregionach 1a i 1b pojawia się nieliczna domieszka buka. Runo ubogie w gatunki.
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. - Dbs, So, Ol, Os,
Podrost - Db, Św
Podszyt - jrz, krusz., lesz., wiciokrzew, gb
Zespół roślinny
- Querco-Piceetum dryopteridetosum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 - jegiel (żyzny)
Charakterystyczny wyłącznie dla terenów północno-wschodniej Polski. Zajmuje często powierzchnie pomiędzy siedliskami olsu i boru mieszanego świeżego, a także występuje w sąsiedztwie łęgów lub na niewielkich wyniesieniach wśród olsów. Drzewostan świerkowy z niewielką domieszką dębu, zmiejszającą się ku wschodowi, gdzie jego miejsce zajmuje olsza czarna i w mniejszym stopniu osika.
Las mieszany bagienny - LMb
W Krainie II siedliska LMb i LMw mają zbliżony udział powierzchniowy- średnio wynosi on 1,2%. Siedliska LMb, w odróżnieniu od siedlisk LMw, odznaczają się przede wszystkim glebami z warstwą organiczną przekraczającą 30 cm.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Zachylnik (Nerecznica) błotny - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Wierzbownica błotna - Epilobium palustre
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Czermień błotna - Calla palustris
Nerecznica grzebieniasta - Dryopteris cristata
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Turzyca tunikowa - Carex appropinquara
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Gatunki różnicujące LMb od Ol
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Gruszyczka okrągłolistna - Pyrola rotundifolia
Bobrek trójlistny - Menyanthes trifoliata
oraz brak Ribes nigrum i częste występowanie gatunków borowych
Gatunki częste
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca )
Typy lasu
BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol II.5-III bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzo, So, Św
Podrost - brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 - ols torfowcowy odmiana subborealna
Zajmuje zwykle izolowane zagłębienia, usytuowane z dala od cieków wodnych. Ruch wód gruntowych zaznacza się słabo i brak jest powierzchniowych zalewów. Drzewostan olszowy, miejscami z dość znacznym udziałem brzozy omszonej, rzadziej sosny i świerka. Od olsu różni się występowaniem Sphagnum palustre, Sphagnum sqarrosum oraz gatunków borowych w runie.
OLSZOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św I-II bon., Ol
Gatunki dom. Ip. - Brzo, Brzb, So
Gatunki IIp. - pjd. Św
Podrost - Św
Podszyt - krusz., jrz, łoza, ol, św
Zespół roślinny
- Sphagno girgensohnii-Piceetum dryopteridetosum thelypteridis Polak.1962 - borealna świerczyna, podzespół paprociowy
Od BMb wyróżnia ten typ lasu synuzja dolinkowo-kępkowa roślinności runa, gdzie występują rośliny olsowe i torfowiskowe wraz z gatunkami borowymi.
SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Brzo, So III bon.
Gatunki dom. Ip. - Ol
Gatunki IIp. - pjd. Św
Podrost - So, Brz, Św,
Podszyt - wb (łoza), krusz.
Zespół roślinny
- Betula pubescens-Thelypteris palustris (Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis Czerw. 1972 - sosnowo-brzozowy las bagienny
Spotykany głównie na rozległych torfowiskach przejściowych, także na brzegach dolin rzecznych i w dużych misach wytopiskowych. Drzewostan sosnowo-brzozowy o różnym udziale tych gatunków.
LASY
Las świeży - Lśw
Siedliska żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Udział tych siedlisk w II krainie jest dość zróżnicowany. Najczęściej występują w dzielnicach Pojezierza Mazurskiego - 27,0% i Puszczy Białowieskiej - 19,3%, a najrzadziej spotykane są w dzielnicach Puszczy Augustowskiej (2,3%) i Równiny Mazurskiej (2,8%).
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Gajowiec żółty - Galeobdolan luteum
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
oraz Lśw2 od LMśw2:
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (pjd.)
Jaskier kosmaty - Ranunculus lanuginosus
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Gatunki częste
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Typy lasu
LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne - Dbs I-II bon., Lp, Kl
Gatunki domieszkowe Ip. - Św, Jw, Os, Brzb, Gb
Gatunki II p. - Gb, Lp, Js, Kl, Gr, Jb, Iwa
Podrost - Kl, Gb, Lp , Dbs
Podszyt - lesz., gb, jb., trz., such., jrz, krusz.
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny, odmiana subborealna, podzespół typowy (Lśw1), oraz ze Stachys sylvatica (Lśw2)
- Stellario holostae-Carpinetum betuli Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy
Na terenie krainy ten typ lasu związany jest głównie z wysoczyznami morenowymi i równinami akumulacji zastoiskowej. Drzewostan zwykle 3-4 warstwowy. Warstwę górną drzewostanu o pokryciu ok 70% tworzy dąb szypułkowy z grabem, lipą drobnolistną i klonem zwyczajnym, natomiast świerk często góruje ponad I piętrem - zajmuje on jednak nie więcej niż 30% pokrycia. Podrost i podszyt pokrywają łącznie ok. 20% powierzchni, natomiast warstwa runa zajmuje 40-100% powierzchni i jest bogata w gatunki.
W zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego pojawia się buk oraz dąb bezszypułkowy w I i II pietrze drzewostanu.
LIPOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne - Św I-II bon., Lp,
Gatunki dom. Ip. - Kl, Js, Dbs, Ol, So
Gatunki II p. - Św, Lp, Dbs
Podrost - Św, Lp
Podszyt - lesz., trz., such., jrz, krusz.
Zespół roślinny:
- Tilio-Piceetum typicum Czerw.1973 - grud świerkowy, podzespół typowy
Typ lasu charakterystyczny dla terenów północno-wschodniej Polski oraz Litwy, Łotwy i Białorusi. Związany z utworami morenowymi, a także pyłami akumulacji rzecznej. Drzewostan świerkowy z domieszką lipy oraz innych lisciastych, w podszycie dominuje leszczyna, natomiast brak jest graba. Warstwa runa jest bogata w gatunki.
BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, pjd. Dbb, Kl, Lp
Gatunki IIp. - Gb
Podrost - Bk, Gb
Podszyt - gb, bk, jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=Melico-Fagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) - żyzna buczyna niżowa
Występuje nielicznie i tylko w zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego. Charakterystyka warunków siedliskowych jak w krainie I. W runie występują m.in. Melica uniflora, Festuca altissima (F. sylvatica), Hordelymus europaeus, Gagea lutea.
Las wilgotny - Lw
Siedliska Lw należą do siedlisk występujących nielicznie. Udział ich kształtuje się zwykle w granicach 1-2%, oprócz dzielnicy Puszczy Białowieskiej, gdzie stanowi 12% powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
oraz gatunki wystepujące w Lśw:
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
oraz ponadto występowanie geofitów wiosennych:
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Ziarnopłon wiosenny - Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Złoć żółta - Gagea lutea
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum (pjd.)
Gatunki częste
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Typy lasu
LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs I-II bon., Lp, Kl, Św
Gatunki dom. I p. - Jw, Js, Bst, Wz, Ol
Gatunki II p. - Gb
Podrost - Kl, Gb, Lp, Dbs
Podszyt - lesz., krusz., trz. e., jrz, jb, czm, such., iwa,
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum Tracz.1962- grąd subkontynentalny odmiana subborealna
podzespoły: z czyśćcem T.C. stachyetosum w. z Ficaria verna (Lw1)
z kokoryczą T.C. corydaletosum (Lw1)
z turzycą odległokłosą T.C. caricetosum remotae (Lw2)
z czartawą T.C. circaetosum (Lw2)
- Stellario holostae-Carpinetum Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy ze Stachys sylvatica oraz podzespół z Ficaria verna
Spotykany na terenie całej krainy. Związany głównie z równinami akumulacji zastoiskowej i glebami opadowo- i gruntowoglejowymi oraz czarnymi ziemiami. Drzewostan często 3-4 warstwowy. Runo bogate w gatunki. W zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego w tym typie lasu pojawia się buk w drzewostanie i drugim piętrze.
DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Św, Brzo, Ol, Os
Podrost - Św, Gb, Brzb, Brzo
Podszyt - krusz.
Zespół roślinny
- Quercus robur-Carex elongata (Carici elongatae-Quercetum Sok.1972) - dębniak turzycowy
Typ lasu występujący tylko na terenach północno-wschodniej Polski, znany przede wszystkim z Puszczy Białowieskiej oraz z Wysoczyzny Drohickiej. Zajmuje zagłębienia wytopiskowe o podłożu piaszczysto-gliniastym i stagnującą w okresie wiosennym wodą opadową. Drzewostan dębowy z niewielką domieszką brzozy omszonej, graba i osiki. Warstwa krzewów słabo wykształcona.
Ols - Ol
Siedliska związane z glebami torfowymi torfowisk niskich. Występują najczęściej w zagłębieniach i obniżeniach terenowych, gdzie poziom wody gruntowej znajduje się w strefie przypowierzchniowej przez wiele miesięcy w roku. Struktura lasu kępowo-dolinkowa, z gatunkami szuwarowymi i gatunkami lasów liściastych. Udział tych siedlisk w krainie II wynosi 4,4% i jest największy w kraju.
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna - Caltha palustris
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Marek szerokolistny - Sium latifolium
Drabik drzewkowaty - Climacium dendroides
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Fiołek błotny - Viola palustris
Czyściec błotny - Stachys palustris
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca tunikowa - Carex appropinquata
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Sadziec konopiasty - Eupatorium cannabinum
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na kępach:
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Typy lasu
OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. - Św, Js, Dbs, Brzo
Gatunki II p. - brak
Podrost - brak
Podszyt - krusz., jrz, porz., czm, wb
Zespół roślinny
- Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. subkontynentalna
- Carici elongatae-Alnetum Koch 1926 - ols
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska związane najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek, jakkolwiek spotykane są także w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych oraz w dolinach mniejszych rzek i cieków. Gleby najczęściej typu mad rzecznych. Drzewostan z udziałem dębu, jesionu, wiązu. Runo bogate w gatunki.
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
występowanie geofitów wiosennych:
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Ziarnopłon wiosenny - Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity - Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroies
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kuklik zwisły - Geum rivale
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Nawłoć późna - Solidago serotina
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Bodziszek cuchnący - Geranium Roberianum
Typy lasu
JESIONOWO- WIĄZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Js I.bon., Wz, Dbs
Gatunki dom. Ip. - Ol, Bst
Gatunki II p. - Bst, Wzs, Tpb
Gatunki IIIp. - Gb, Lp, Kl, Klp, Jb, Czm,
Podrost - Js, Wz
Podszyt - czm, bez c., trz. e., świd., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 - łęg jesionowo-wiązowy, podzespół typowy
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 - łęg jesionowo-wiązowy, podzespół z Chrysosplenium alternifolium.
Związany jest zwykle z dolinami większych, a także mniejszych rzek oraz terenami często zalewanymi. Można go spotkać też w strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów mineralnych i powstawanie gleb typu mad rzecznych. Ponadto spotykany bywa w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych i rynnach odprowadzających wody opadowe.
WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Tpb, Tpc, Tpsz, Wbb
Gatunki dom. Ip. - Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Dbs, Ol
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - czm, bez c., trz. e., świd., p. cz,
Zespoły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 - nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 - nadrzeczny łęg topolowy
W dolinach rzek dużych i średniej wielkości, w strefie corocznych zalewów, na młodych piaszczystych aluwiach rzecznych występuje łęg wierzbowy, natomiast starsze aluwia rzeczne zajmuje łęg topolowy. Gleby typu mad inicjalnych lub właściwych. W runie występują m.in.: Glechoma hederacea, Aegopodium podagraria, Phalaris arundinacea, Rubus caesius, Calystegia sepium, Humulus lupulus.
Ols jesionowy - OlJ
Średni udział siedlisk OlJ w krainie Mazursko-Podlaskiej wynosi 1,6% i kształtuje się niezbyt równomiernie w poszczególnych dzielnicach. Najmniejszą powierzchnię zajmują w lasach dzielnicy Równiny Mazurskiej (0,2%), a największą w dzielnicy Puszczy Białowieskiej (6,7%).
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Perz psi - Agropyron caninum
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Typy lasu
JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. - Js II bon., Kl, Św, Db, (Wz)
Gatunki IIp. - Gb, Czm.
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - czm, lesz., trz. e., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
Zajmuje tereny o powolnym przepływie wód - płaskie dna dolin wolno płynących mniejszych rzek i strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Także spotykany w miejscach wysięku i dopływu wód z wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy źródliskach oraz na obrzeżach dolin. Drzewostan olszowy z domieszką jesionu i innych gatunków, o pokryciu ok. 70 %. Pokrycie II p. wynosi ok. 20 %. W runie bardzo licznie pojawia się Urtica dioica, osiągająca często do 2 m wysokości oraz gatunki olsowe.
OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. - Js, Bst
Podrost - Js
Podszyt - (nieliczny) lesz., krusz.
Zespół roślinny
- Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm.1953 - łęg olszowy gwiazdnicowy
Spotykany bardzo rzadko i tylko na obszarach młodoglacjalnych północnej Polski. Występuje w postaci wąskiego pasa wzdłuż szybko płynących niewielkich cieków. Drzewostan olszowy, z niewielką domieszką jesionu, ze słabo rozwinięta warstwą krzewów i bujnym runem ziołoroślowym.
93