Pomiar dydaktyczny osiągnięć szkolnych. Konstruowanie narzędzi pomiarowych.
Pomiar dydaktyczny może być pomiarem sprawdzającym lub różnicującym.
Pomiar sprawdzający jest to pomiar dydaktyczny, w którym wynikowi każdego badanego ucznia jest przyporządkowana pewna wartość skali pomiarowej, pozwalającej na interpretację tego wyniku w kategorii wymagań, to jest na wskazanie, które czynności z zakresu programowego są przez ucznia opanowane.
Pomiar różnicujący to pomiar dydaktyczny, w którym wynikowi każdego badanego ucznia jest przyporządkowana pewna wartość skali pomiarowej pozwalającej na porównanie tego wyniku z wynikami badanych, stanowiących populację przedmiotów badania.
Obok swych funkcji praktycznych w szkolnictwie pomiar jest metoda badawcza pedagogiki, a narzędziem tej metody - test.
Test sprawdzający jest narzędziem pomiaru dydaktycznego:
zaplanowanym do celu sprawdzania osiągnięć uczniów,
złożonym z zadań reprezentujących wymagania programowe w wybranym zakresie,
pozwalającym na jakościową interpretację osiągnięć szkolnych w danym zakresie,
Test różnicujący jest narzędziem pomiaru dydaktycznego:
zaplanowanym do celu wykrycia różnic w osiągnięciach uczniów, w wybranym zakresie programowym,
złożonym z zadań maksymalnie różnicujących te osiągnięcia,
pozwalającym na porównanie osiągnięć każdego ucznia z osiągnięciami pozostałych badanych.
Pomiar dydaktyczny zasługuje na miano metody, gdyż ma pewne, coraz silniejsze, podstawy teoretyczne, rozbudowaną procedurę i określone zasady wartościowania oraz interpretacji wyników.
Konstrukcja i zastosowanie
testu osiągnięć szkolnych.
I. Ocena i jej rola w procesie kształcenia.
Jednym z głównych elementów pracy dydaktycznej jest ocenianie. Oceniając coś lub kogoś wyrażamy swój sąd o wartości i przydatności napisanego wypracowania, rozwiązanego zadania lub wysłuchanej przed chwilą odpowiedzi. Oceniając określamy wartość ucznia jako uczestnika zespołu, klasy, jako reprezentanta pewnego poziomu kulturalnego.
Ocena w nauczaniu spełnia funkcję selekcji społecznej, funkcję dydaktyczną oraz wychowawczą.
Teoretycy współczesnej dydaktyki przyjmują, że przedmiotem oceny szkolnej winny być wiadomości, umiejętności i nawyki, jak również poprawność logicznego myślenia ucznia.
Ocena, aby spełnić swe zasadnicze funkcje dydaktyczne i wychowawcze, musi być sformułowana zgodnie ze swoimi cechami, do których należą: obiektywność, jawność i element mobilizacji do dalszej pracy.
II. Kontrola w procesie kształcenia.
Kontrola powinna być prowadzona systematycznie i realizowana za pomocą różnych metod i form kontroli. Są one indywidualne i frontalne, odnoszące się indywidualnie do każdego ucznia jak i zespołu klasowego. Znane są różne formy kontroli: ustne, pisemne, praktyczne, graficzne, kontrola poprzez pracę z książką, analizę pomocy naukowych oraz kontrola przez obserwację. Wszystkie te metody kontroli związane są z metodami oceniania. Wynik oceny zależy od metod i technik kontroli. Różne metody tej samej treści mogą dać różne wyniki, przy tym samym poziomie świadomości i umiejętności. Aby zwiększyć obiektywizm i efektywność kontroli, należy przygotować odpowiednie kryteria ocen i roboczy plan kontroli połączonej z oceną, co pozwala świadomie planować nie tylko proces kształcenia, ale także kontrolę tego procesu i jego ocenianie.
Takie warunki kontroli spełnia pomiar dydaktyczny.
III. Przygotowanie pomiaru dydaktycznego.
Pomiar dydaktyczny to inaczej pomiar osiągnięć szkolnych, a jego narzędziem - test dydaktyczny. Za pomocą tego pomiaru sprawdzamy - „mierzymy” osiągnięcia szkolne ucznia w stosunku do Podstawy Programowej i programu nauczania. Pomiar dydaktyczny jest przyporządkowaniem stopni szkolnych (ocen) uczniom w taki sposób, aby odpowiadały one określonym osiągnięciom. Zasady przyporządkowania powinny być ustalone i możliwie dokładnie przestrzegane, a sam proces pomiarowy powinien podlegać obiektywnej kontroli.
Aby dokonać tego specyficznego pomiaru, musimy mieć odpowiednie narzędzie pomiarowe - test osiągnięć szkolnych, inaczej nazwany testem dydaktycznym, który jest zbiorem zadań przeznaczonym do rozwiązania przez uczniów w czasie jednej lekcji.
Test jest narzędziem zbudowanym w celu sprawdzenia i ocenienia (ewaluacji) osiągnięć uczniów. Musi się składać z odrębnych zadań i to w odpowiedniej ilości. Uwaga ta jest bardzo istotna, ponieważ każda treść nauczania odnosi się do wielu czynności, zaś jednym zadaniem możemy sprawdzić tylko jedną czynność, punktowaną 0-1. Aby ocena opanowania przez ucznia treści nauczania była jak najbardziej obiektywna, dlatego musimy sprawdzić wiele określonych czynności.
Podstawą opracowania testu jest program nauczania, który jest zbiorem działań podejmowanych przez nauczyciela w celu zrealizowania zadań edukacyjnych określonych w Podstawie Programowej.
Przygotowanie testu dydaktycznego przebiega w kilku etapach:
Etap I - koncepcja testu: ustalenie celu testowania (np. diagnoza, ocena), wybór rodzaju testu, ustalenie zakresu materiału. Sformułowanie tytułu testu.
Etap II - analiza treści nauczania pod względem:
celów nauczania,
Sformułowanie celów nauczania jest punktem wyjścia konstrukcji programu nauczania, a przede wszystkim konstrukcji narzędzi pomiaru dydaktycznego. Narzędziami operacjonalizacji celów nauczania są taksonomie celów nauczania, czyli ogólne hierarchiczne klasyfikacje tych celów, utrzymane, możliwie konsekwentnie, w języku opisu czynności uczniów. Najczęściej stosowaną kategoryzacją celów nauczania jest „taksonomia ABC” autorstwa Bolesława Niemierko, która ma następującą ogólna postać:
Poziom I. Wiadomości
Zapamiętywanie wiadomości (gotowość przypomnienia, rozróżnianie).
Zrozumienie wiadomości (przekształcanie, porządkowanie, streszczanie).
Poziom II. Umiejętności
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (praktyczne posługiwanie się wiadomościami według podanego wzoru).
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (formułowanie problemów, analiza, synteza, planowanie, konstruowanie, wartościowanie)
materiału nauczania,
Wobec niedostatecznej precyzji formułowania i klasyfikacji celów, dobór i uporządkowanie materiału nauczania nabiera tym większego znaczenia. W Polsce podobnie jak w większości krajów europejskich, programy nauczania są zwykle przeciążone materiałem, jeszcze bardziej lekcje i prace domowe uczniów, a najbardziej chyba narzędzia pomiaru dydaktycznego które sprawdzają głównie, czy uczeń przyswoił sobie odpowiednie partie materiału. Zawsze musimy pamiętać, że materiał nauczania jest istotnym ale nie jedynym wymiarem treści nauczania.
wymagań programowych,
Aby zdefiniować wymagania programowe do wybranego zakresu treści nauczania, musimy treść tę podzielić na warstwy. Najprostszym modelem odpowiedniej budowy programu nauczania jest model blokowy. Przedstawiam go poniżej wraz z terminologia wprowadzoną do analizy wymagań programowych według obowiązującej w Polsce skali stopni szkolnych (Niemierko, Sujak-Lesz 1975).
Treść podstawowa |
Treść rozszerzająca |
Treść dopełniająca |
Treść rozszerzona |
|
|
Treść pełna |
|
|
Blokowy model budowy programu nauczania.
Podział programu nauczania na trzy odrębne bloki - które odpowiednio składane pozwoliłyby na treściowe unormowanie stopni - jest postulatem trudnym do spełnienia. Niektóre współczesne programy nauczania zarysowują treść podstawową, której opanowanie oznacza ocenę dostateczną. Treść rozszerzona natomiast, odpowiadająca ocenie dobrej, oraz co może wydać się zaskakujące, treść pełna odpowiadająca ocenie bardzo dobrej , prawie nigdy nie są jasno określone. Ten ostatni mankament jest konsekwencją nieoperacyjnego definiowania celów nauczania oraz założenia „otwartej” postaci programu, przy której nauczyciel rozbudowuje go tak szeroko, jak potrafi.
Inna klasyfikacja treści na poziomy wymagań:
K - treści konieczne, wymagania konieczne, na stopień dopuszczający;
P - treści podstawowe, wymagania podstawowe ( K + P ), na stopień dostateczny;
R - treści rozszerzające, wymagania rozszerzające ( K + P + R ), na stopień dobry;
D - treści dopełniające, wymagania dopełniające ( K + P + R ), na stopień bardzo dobry.
treści nie objęte programem ( K + P + R + D ) na stopień celujący.
Na tym etapie opracowane wymagania programowe podajemy uczniowi.
Etap III - selekcja treści; wybór treści, które będą mierzone zadaniami testu.
Etap IV - sporządzenie planu testu, który jest zestawieniem celów sprawdzanych zadaniami.
Etap V - wybór typów zadań testowych i ich konstruowanie.
Etap VI - porównanie testu z planem, opracowanie arkusza testu, instrukcji dla ucznia, klucza prawidłowych odpowiedzi, kart odpowiedzi.