ANEKS - UKŁAD NERWOWY

STWARDNIENIE ROZSIANE

Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex) jest najczęstszym schorzeniem organicznym OUN. W mózgu i rdzeniu kręgowym powstają ogniska chorobowe (zapalenie tkanki nerwowej osłonki rdzennej), czego następstwem jest uszkodzenie dróg nerwowych.

Osłonka rdzenna działa jak izolacja przewodu elektrycznego, umożliwiając prawidłowe szerzenie się pobudzeń bioelektrycznych we włóknach nerwowych. Gdy dojdzie do zapalenia i uszkodzenia osłonki rdzennej, może wystąpić całkowite przerwanie czynności nerwów.

PRZYCZYNA choroby nie jest znana. Można jedynie domniemywać, iż wyzwalają ją czynniki :

1. Wewnątrzpochodne:

• predyspozycja uwarunkowana genetycznie,

• zaburzona regulacja odpornościowa, (defekt immunologiczny),

• nieprawidłowy stan fizykochemiczny mieliny i zaburzenia przemiany.

Zewnątrzpochodne:

• zakażenie swoistym wirusem lub nagminnym nieswoistym,

• czynniki geograficzne i środowiskowe,

• klimat,

• niektóre składniki odżywiania.

OBJAWY zależą od tego, jakie części OUN są objęte procesem chorobowym:

• znużenie i utrata energii,

• zaburzenia wzrokowe i upośledzenie mowy,

• zaburzenia równowagi,

• upośledzenie zmysłu dotyku,

• usztywnienie typu spastycznego i porażenie (w niektórych przypadkach aż do zupełnego unieruchomienia z potrzebą opieki pielęgniarskiej).

U większości chorych pierwsze objawy są wykrywane między 20 a 40 r. ż. W ok. 20% przypadków rozpoczyna się po 50 r. ż. Choroba nie wpływa znacząco na długość życia.

SM przebiega zazwyczaj z okresami zaostrzeń i remisji. Zaostrzenie (rzut), do którego dochodzi w ciągu godzin lub dni, to wystąpienie zaburzeń somatycznych i objawów ubytkowych w następstwie jednego lub wielu ognisk zapalnych. Po wycofaniu się ognisk zapalnych, w tkance nerwowej mogą pozostać zmiany bliznowate. W okresie remisji funkcja OUN często jest prawidłowa.

PIELĘGNACJA

• istnieje potrzeba oddania i zrozumienia przy instruowaniu i wspieraniu chorego,

• motywowanie chorego do wykonywania i ćwiczenia czynności, do których jest jeszcze zdolny,

• częste obciążanie ruchowe w celu profilaktyki zmian spastycznych,

• codzienne zabiegi higieniczne, przede wszystkim higiena intymnych części ciała (uciążliwe z powodu istniejących zmian kurczowych),

• pływanie (basen) 2x w tygodniu (poprawa sprawności ruchowej),

• spokój, cierpliwość, brak pośpiechu ze strony opiekuna.

ODŻYWIANIE

• specjalna dieta, jeśli jest zalecona przez lekarza.

CHOROBA ALZHEIMERA

Jest schorzeniem otępiennym, w którym procesy niszczenia mózgu mogą prowadzić do zaburzeń pamięci, zdolności myślenia, zmysłu orientacji, a w dalszym przebiegu również do zmian osobowości i utraty mowy.

OBJAWY rozpoczynają się nagle, narastają w sposób powolny, postępujący i są nieodwracalne:

1. Zmiany psychiczne:

• zaburzenia pamięci krótkotrwałej,

• zaburzenia pamięci długotrwałej,

• zaburzenia orientacji, aż do pełnej dezorientacji,

• zaburzenia uwagi i myślenia,

• zmniejszenie zainteresowań,

• ograniczenie sprawności,

• upośledzone zostają przede wszystkim czynności złożone,

• wraz z postępem choroby dochodzi do utraty zdolności czytania, pisania i liczenia, utraty zdolności mówienia i rozumienia mowy,

• ograniczenie zdolności uczenia się, aż do całkowitej jej likwidacji,

• Zmiany somatyczne:

• sztywność mięśni, a w konsekwencji trudność w utrzymaniu postawy ciał i chodzenia,

• trudności w połykaniu,

• napady drgawek,

• nietrzymanie moczu i stolca,

• utrata poczucia wstydu i wstrętu,

• unieruchomienie w łóżku.

PIELĘGNACJA

Opiekunowie powinni zaakceptować chorego takim jakim jest. Korzystne zmiany w samopoczuciu i zachowaniu zależą od sposobu postępowania opiekuna i kształtowania otoczenia chorego, a także od stosowania i dawkowania leków.

1. Pomocne jest:

• uwzględnienie wcześniejszych przyzwyczajeń pacjenta,

• utrzymanie jednakowego porządku dnia,

• stosowanie środków pomocniczych polepszających orientację chorego w przestrzeni (np. obrazek na drzwiach pokoju),

• przyjazne relacje między opiekunem a chorym (zmniejszenie lęku).

• Niewskazane jest nadopiekuńcze traktowanie chorego. Należy pozwolić mu na samodzielne działanie, aby :

• odczuł, że potrafi jeszcze zrealizować jakiś cel,

• osiągnął konkretny wynik usiłowań i uznanie otoczenia,

• wykonywał pewną czynność i czuł się z tym zajęciem związany,

• nie wydawało się mu, że jest odsunięty lub objęty nadmierna opieką,

• ćwiczył umiejętności jeszcze istniejące i tym sposobem utrzymywał je dłużej.

Należy jednak unikać nadmiernych wymagań, zapobiegać wypadkom (zabezpieczenie mieszkania, np. płomienia gazowego, schodów, drzwi, itp.).

4. Szczególnie korzystne są następujące zajęcia:

• czynności utarte, powszednie, proste i bezpieczne (sortowanie, układanie, sprzątanie, itp.),

• obcowanie z przyrodą w ogrodzie, na balkonie, ze zwierzętami domowymi,

• czynności twórcze (odtwórcze), np. śpiewanie znanych piosenek, majsterkowanie, malowanie, lepienie),

• gry o prostych regułach, gra piłką, gry zręcznościowe, rozrywki umysłowe i gry pamięciowe (dostosowane poziomem do wieku 2-5 lat),

• spacery z opiekunem w znanym otoczeniu.

Zajęcia powinny być powtarzane regularnie. Jeżeli chory nie jest w stanie osiągnąć wyznaczonego celu, należy zmniejszyć wymagania, albo uprościć procedurę, lub dostosować warunki do możliwości chorego.

5. Istotne znaczenie ze strony opiekuna ma zaspokojenie potrzeby ludzkiej bliskości jego spokój i opanowanie.

6. W przypadku utrudnionej komunikacji słownej, wskazane jest prowadzenie komunikacji niewerbalnej.

Opiekun powinien się starać nie przypominać choremu o utraconych umiejętnościach, lecz doceniać przetrwałe możliwości, uwzględniając integralny obszar jego osobowości, w celu utrzymania poczucia ludzkiej godności i szacunku dla samego siebie.

7. Rola opiekuna w przypadku narastania nietrzymania moczu i stolca polega na odpowiednim przygotowaniu łóżka (zakładanie gumowego podkładu, zastosowanie mikroporowatej folii ochronnej na pościel, tkaniny jednorazowego użytku).

Celem pielęgnacji intymnych części ciała jest utrzymanie skóry suchej i nie uszkodzonej.

Ponadto: stosowanie środków pomocniczych - wkłady, pieluchy jednorazowe (pieluchomajtki dobrane do wielkości) oraz trening pęcherza (w regularnych odstępach czasu osobę zanieczyszczającą się należy prowadzić do toalety lub podawać basen).

Pielęgnacja chorego z nietrzymaniem moczu i stolca wymaga od opiekuna wytrwałości, konsekwencji oraz wiele taktu i cierpliwości.

CHOROBA PARKINSONA

Zespół Parkinsona - nazywany drżączką poraźną (paralysis agitans), co jest związane z drżeniami i sztywnością - jest jednym z najstarszych schorzeń znanych człowiekowi (opisana już w 1817 roku przez londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona). To zarazem najczęstsze schorzenie neurologiczne. Współczynnik chorobowości w różnych populacjach wynosi 100-200 przypadków na 100 000 osób. Częściej chorują mężczyźni, przeciętny wiek zachorowania wynosi 58-60 lat, wzrasta wraz z wiekiem, w grupie powyżej 60 r. ż. wynosi 1%.

ETIOLOGIA nie jest znana. Do czynników ryzyka związanych z częstym występowaniem tej choroby należą:

• starzenie się,

• płeć męska,

• przebyte urazy głowy,

• długotrwały stres emocjonalny,

• osobowość intrawertyczna,

• czynniki środowiskowe (picie wody studziennej, życie na wsi, zawód rolnika, kontakt z herbicydami i pestycydami, praca w hutach stali, kontakt z metalami -mangan, żelazo).

Choroba Parkinsona jest postępującą, zwyrodnieniową chorobą przede wszystkim układu pozapiramidowego (wiele ośrodków istoty szarej, znajdujących się we wszystkich częściach mózgowia i łączących je dróg).

OBJAWY

Klasyczna triada;

1. Drżenie - rytmiczne ruchy różnych części ciała, najczęściej kończyn, ale i głowy, języka oraz głosu, spowodowane naprzemiennie występującymi skurczami mięśni agonistycznych i antagonistycznych:

• drżenie spoczynkowe,

• drżenie pozycyjne,

• drżenie zamiarowe.

• Sztywność mięśniowa - podczas wykonywania ruchów birnych, np. zginania i prostowania kończyny, napotyka się stały opór jednakowy na początku i pod koniec ruchu.

• Spowolnienie ruchowe:

• bradykinezja - spowolnienie ruchów dowolnych - wolny chód, powolne wstawanie z krzesła, powolne ubieranie się,

• hipokinezja - zubożenie ruchowe, które dotyczy ruchów automatycznych, wykonywanych nieświadomie - mruganie, ruchy mimiczne twarzy, przełykanie śliny, aż do bezruchu - akinezji.

Ponadto stwierdza się liczne objawy ruchowe:

• mikrografia (zmiana charakteru pisma),

• zaburzenia chodu,

• zaburzenia odruchów podstawnych,

• pogorszenie mimiki,

• zaburzenia mowy,

• dysfagia ( zaburzenia połykania);

objawy pozaruchowe:

• zaburzenia czuciowe (osłabienie węchu, parestezje i bóle mięsniowe),

• zaburzenia wegetatywne (termoregulacji, sercowo-naczyniowe, żołądkowo-jelitowe, potencji i oddawania moczu),

• zaburzenia snu (trudności z zaśnięciem, sen przerywany, koszmary nocne, bezsenność, nadmierna senność dzienna, napady snu w ciągu dnia),

• zaburzenia psychiczne (czynności poznawczych - spowolnienie procesów przetwarzania informacji, pogorszenie pamięci, koncentracji uwagi, orientacji wzrokowo przestrzennej).

POSTĘPOWANIE PIELĘGNACYJNE

• nadzorowanie zażywania leków w dawkach zleconych przez lekarza,

• obserwacja objawów ubocznych (suchość w ustach, zaburzenia widzenia z bliska, zawroty głowy, nudności, wymioty, bóle głowy) i zgłoszenie ich lekarzowi,

• gimnastyka lecznicza i terapia ruchowa pod fachowym nadzorem, w celu przeciwdziałania zubożeniu ruchowemu (ćwiczenia oddechowe, gimnastyka twarzy, głowy, barków, kończyn, tułowia, stóp, bociani chód),

• pomoc przy myciu, ubieraniu, spożywaniu pokarmów,

• wymaganie od chorego samodzielnego działania,

• u osób obłożnie chorych - dbałość o higienę osobistą, włącznie z pielęgnacja intymnych części ciała, stosowanie reguły profilaktyki odleżyn i zapalenia płuc,

• częsta zmiana bielizny pościelowej ze względu na obfite pocenie się,

• zabiegi pielęgnacyjne jamy ustnej i warg ze względu na ślinotok.

Literatura:

Cendrowski, W., Stwardnienie rozsiane, Warszawa , 1994

Schiefele, J., Staudt, I., Dach, M., M., Pielęgniarstwo geriatryczne, Wrocław, 1998

Kuran, W., Choroba Parkinsona, „Terapia”, 2003, nr 2 (specjalny).

---