Zagadnienie nr 13
Poezja Młodej Polski
Poezja była najbliższym i najlepiej odpowiadającym wyrażaniu stanów i uczuć skrajnie osobniczych gatunkiem pisarskim w Młodej Polsce. Liryka zdecydowanie przeważała na prozą i wkradła się nawet w jej formy. Powstała „powieść liryczna” i dramat poetycki pisany wierszem.
Z symbolizmem tej poezji czyli sugestywnością, sugestią jako instrumentem wtajemniczenia, inicjacji czy iluminacji łączyła się nastrojowość. Stimmung często nie dał się jednoznacznie określić, ale był odczuwalnym podświadomie stanem duszy, który udzielał się widokom świata. Wiązał się ze stanami rozmarzenia, smutku, melancholijnej zadumy, estetycznej kontemplacji, nasyconej wzruszeniem i stał się naturalnym sposobem modernistycznego przeżywania rzeczywistości.
Poetyka modernizmu adaptowała dla znalezienia środków wyrazów adekwatnych przekazywanej treści, wszystkie istniejące techniki i metody poetyckie, wyprzedzając formy, które pełnię swego rozwoju i dynamiki miały ujawnić po zmierzchu idei neoromantycznych. Estetyzm młodopolski nawiązywał z jednej strony do zdobyczy i osiągnięc francuskiej szkoły Parnasu w stosowaniu struktur wersyfikacyjnych, w poszukiwaniu kunsztownych i niezwykłych miar, w uprzywilejowaniu formy sonetu, który był uważany za wirtuozerię i absolutną władze nad słowem. Z drugiej strony był zwiastunem ekspresjonizmu w skłonności do hiperbolizacji wyrazu, wyolbrzymiania, ale świadomego, zamierzonej przesady, stosowania słownictwa i frazeologii o superlatywnym aspekcie znaczeniowym. Wszystko nabierało wielkości, koncentracji i intensywności oraz gorączkowej wizyjności. Nie było w młodopolskiej poezji umiaru stylistycznego. Potrzeba ekspresji skłaniała do ciągłego poszukiwania, a dotychczasowy zasób językowy wydawał się niewystarczający, wzbogacano go indywidualną „wynalazczością” leksykalną i frazeologiczną. Charakterystyczny był nadmiar neologizmów i pseudoarchaizmów na zasadzie samorodnego słowotwórstwa. Szeroko stosowano epitety, które były nawet nadużywane, ale stały się powszechnei przyjętymi wyznaczkiami młodopolskiej stylistyki. Upodobano sobie składniowo rozwinięte i wyszukane formy. Charakterystyczna byłą też rytmizacja.
Dokonała się rewolucja w wersyfikacji. Młoda Polska używała dotychczas funkcjonujące systemy numeryczne, ale wyrównała istniejącą pomiędzy nimi asymetrię wprowadzając na wielką skalę wiersz czystoakcentowy, toniczny. Zaczęto poszukiwać nowych form, stosowano też systemy nienumeryczne, zdaniowe i emocyjne, które edawały możliwość wyrażenia dominanty ideowo-emocjonalnej. Sięgano do literatur egzotycznych, orientalnych, bliskiego wschodu, europejskiej i przeszczepiano ich struktury poetyckie na polski grunt.
Istotne dla poezji młodopolskiej było odkrycie sztuki i poezji ludowej. Na przełomie wieków dokonała się emancypacja chłopstwa jako czynnika, który miał odegrać znaczną rolę w budowie struktury narodowej. Folklor stał się niewyczerpanym źródłem temató poezji, zwłaszcza folklor tatrzański, świat „skalnego Podhala”.
[Liryki przełomu antypozytywistycznego, pesymistyczno-dekadenckiej i poetyckiego poszukiwania terapii dotyczy zagadnienie 14, a symbolizmu zagadnienie 15, poezji dotyczy też zagad. 16, dlatego scharakteryzuję te nurty poezji Młodej Polski, które nie mieszczą się w tamtych zagadnieniach].
Rekonwalescencja - część poezji Młodej Polski przesłoniętej przez dekadencką i pesymistyczną wizję liryki tej epoki. Jest odrodzeńcza, aktywistyczna, heroiczna, poszukuje świata wartości, przedstawia możliwość autokreacji i zdobywania wolności. Pojawiła się w pierwszych latach XX wieku. Przykładem jest tomik Staffa Sny i potędze (1901) z otwierającym go sonetem Kowal, który wprowadza inną tonację. Zamiast wyrazów „dekadenckich” (omdlały, tułacz, pustka, bezsilny, blady, trwożny, strach, rozpacz) pojawiły się te o przeciwnej semantyce: olbrzym, hartowny, wspaniały, szczęście, król. Staff sugeruje siłę woli, chęc życia i optymizm (zwłaszcza tomiki: Dzień duszy, Ptakom niebieskim, Gałąź kwitnaca). Lirykę odrodzeńczą tworzył także Józef Ruffer oraz Maryla Wolska (tomiki: Święto słońca, Z ogni kupalnych). W tym typie liryki pojawia się słońce, rozkwitające sady, żyzne ogrody, pola pszenicy, pełnia zastępuje pustkę, wiosna wypiera jesień i zimę. Tułacz zostaje wesołym pielgrzymem. Jednym z tematów jest macierzyństwo. Przywrócona zostaje wiara w życie. Nawiązywano do filozofii Nietzschego, z któ®ej wzięły się: walka ze samym sobą i słabością, autokreacja, żywioł dionizyjski i apolliński
Liryka rewolucyjna i patriotyczna - przyczynkiem do powstania tej liryki była rewolucja 1905 - 1907. Leopold Staff napisał Wiosnę ludów i sonety Gniew sprawiedliwy, Kasprowicz Boże caria chroni… i Warszawiankę. W tej konwencji pisał tez Tetmajer i Lange. Wyspiański tworzy hymn Veni Creator. Poza nimi również Andrzej Niemojewski, Władysław Orkan, Franciszek Mirandola, Edward Słoński. Autorzy wierszy rewolucyjnych posługiwali się stereotypami obrazowymi, np. personifikacjami wolności. Lud nazywają mocarzem, Olbrzymem, Cyklopem. Ważna jest metaforyka solarna, jutrzenka i agrarno -meteorologiczna: powódź, życiodajny deszcz krwi, burza-wiosna. Obrazy wulkanu i lawy. W 1902 ukazał się tomik Jerzego Żuławskiego Z domu niewoli, w 1906 Pieśni niepodległe Rolicza-Liedera. Także Miciński nasycał wiersze problematyką patriotyczną, np. Tak mi ojczyzny mojej żal.
Poezja wojenna - (1914 - 1918) - wpisywała się w poezję patriotyczną. Pisali ją: Staff (tomik: Tęcza łez i krwi), Jerzy Żuławski, Bronisława Ostrowska, Antoni Lange, Orkan, Ruffer, Słoński, Tetmajer (tomik Cienie), a także autorzy dwudziestolecia międzywojennego. Poezja wojenna nosiła piętno tragicznego rozdarcia. Z jednej strony wojna budziłą nadzieje na odzyskanie niepodległości, a z drugiej głód, śmierć, upadek wartości humanitarnych oraz walkę bratobójczą ze względu na różną orientację polityczną. Kształtował się kult nowego bohatera Józefa Piłsudskiego. Sprawy spoęłczne schodziły w tej poezji na margines.
W poezji Młodej Polski wyróżniamy:
I 1890-1900
Liryka przełomu antypozytywistycznego;
Liryka pesymistyczno- dekadencka;
Poszukiwanie terapii;
Zmiany w liryce pod wpływem symbolizmu;
II 1900-1907
Ekspresjonizm;
Rekonwalescencja;
Rewolucja 1905. Liryka rewolucyjna i patriotyczna;
Twórczość satyryczna;
III 1907-1914
Klasycyzm;
Franciszkanizm;
Ideologia „czynu”. Kontynuacja symbolizmu i ekspresjonizmu;
Poezja patriotyczna;
IV 1914 - 1918
1. Poezja wojenna.