Wstrząs - stan kliniczny, w którym na skutek dysproporcji między zapotrzebowaniem a dowozem odpowiedniej ilości tlenu do komórek organizmu dochodzi do upośledzenia funkcji i niewydolności ważnych dla życia narządów.

Rodzaje wstrząsu

• wstrząs hipowolemiczny - spowodowany względnym lub bezwzględnym zmniejszeniem objętości krwi krążącej. Najczęstszą przyczyną jest masywny krwotok w wyniku urazu lub utrata płynu pozakomórkowego w przebiegu oparzeń. Do tej grupy należy również wstrząs anafilaktyczny, spowodowany zależną od immunoglobuliny E reakcją alergiczną oraz nie wyróżniane obecnie wstrząsy neurogenny czy urazowy;

• wstrząs kardiogenny - spowodowany niewydolnością mięśnia sercowego, na przykład zawałem. Jego przyczyną mogą być także inne wady serca i arytmie.

• wstrząs septyczny - uwarunkowany wieloczynnikowo, spowodowany uszkodzeniem przez cytokiny prozapalne wielu narządów, rozsiane wykrzepianie śródnaczyniowe i wywołane tym zaburzenia metaboliczne;

Inne rodzaje wstrząsu mają znaczenie jedynie historyczne. Patofizjologicznie należą do jednej z wyżej wymienionych grup lub nie spełniają definicji wstrząsu jako takiego. Są to:

• Wstrząs normowolemiczny - spadek ciśnienia krwi nie jest spowodowany jej fizyczną utratą.

• toksyczny - spowodowany kontaktem z substancją czynną wywołującą nagły spadek ciśnienia.

• anafilaktyczny - jego przyczyną jest anafilaksja, czyli nagły wyrzut histaminy spowodowany kontaktem z alergenem. Najbardziej znanymi przypadkami tego rodzaju wstrząsu jest reakcja na jad pszczeli. Osoby zagrożone anafilaksją powinny zawsze nosić przy sobie adrenalinę, gdyż w przypadku braku szybkiej pomocy wstrząs anafilaktyczny prowadzi do śmierci.

• hemolityczny - jest skutkiem przetoczenia niezgodnej grupowo krwi.

• pourazowy - może wystąpić po urazach głowy lub innych miejsc wstrząsorodnych.

• neurogenny - najrzadsza forma wstrząsu - powoduje ją nagła dysfunkcja rdzenia kręgowego i następczy zanik nerwowej regulacji autonomicznej. Brak kontroli nerwowej nad ciśnieniem krwi powoduje rozkurcz naczyń i niedokrwienie.

• endokrynologiczny - choroba Addisona, przełom tarczycowy

• z niedotlenienia - hypoxia, anoxia

Objawy

Ponownie - ze względu na złożoną patofizjologię trudno ustalić objawy charakterystyczne dla wstrząsu. Prawidłowe lub podwyższone ciśnienie tętnicze krwi nie wyklucza rozwijającego się wstrząsu, podobnie jak brak cech centralizacji krążenia czy sinicy. Generalnie podejrzenie wstrząsu można wysunąć jedynie na podstawie dysfunkcji narządów spowodowanej niedotlenieniem, z których w warunkach pozaszpitalnych zastosowanie mogą mieć:

• zaburzenia świadomości

• niska produkcja moczu

• hiperwentylacja

• znaczne osłabienie

Inne obserwowane objawy:

• Wstrząs hipowolemiczny

• niepokój, zaburzenia świadomości związane z niedokrwieniem i niedotlenieniem mózgu;

• bladość skóry;

• spadek ciśnienia krwi spowodowany zmniejszeniem objętości krwi krążącej;

• szybki i słaby puls spowodowany zmniejszonym przepływem krwi i tachykardią;

• pocenie się i hipotermia - wynika ze skurczu naczyń skórnych i uruchomienia czynności gruczołów potowych;

• niska produkcja moczu spowodowana skurczem naczyń nerkowych;

• hiperwentylacja;

• pragnienie i suchość w ustach (duże zapotrzebowanie na płyn);

• zmęczenie;

• wymioty, biegunki, udar słoneczny.

• Wstrząs kardiogenny dodatkowo może charakteryzować się spłyceniem oddechu, acetonowym zapachem z ust, bełkotliwą mową, bólem w klatce piersiowej, zataczaniem się.

• Wstrząs anafilaktyczny - dodatkowo miejscowe obrzęki, często w okolicach twarzy oraz trudności z oddychaniem z powodu opuchlizny gardła.

Poza typowym wstrząsem hipowolemicznym rozpoznanie wstrząsu oraz różnicowanie pomiędzy jego rodzajami możliwe jest tylko w warunkach szpitalnych.

Postępowanie pozaszpitalne

Wstrząs jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i w każdym przypadku podejrzenia jego wystąpienia należy wezwać pomoc medyczną lub przewieźć chorego do najbliższego szpitala. Nie należy podawać choremu żadnych leków ani płynów doustnie. Jedynie we wstrząsie anafilaktycznym można samodzielnie podać choremu adrenalinę (alergicy, którzy doświadczyli raz w życiu wstrząsu anafilaktycznego z reguły noszą lek przy sobie w gotowej do użycia strzykawce), a we wstrząsie hipowolemicznym spowodowanym krwawieniem zewnętrznym spróbować zatamować lub ograniczyć krwawienie. Czynności te nie mogą jednak w żaden sposób opóźnić wezwania wykwalifikowanej pomocy lub przewiezienia chorego do szpitala. Należy nadto okryć poszkodowanego, by było mu ciepło i zapewniać wsparcie psychiczne. Po udzieleniu pomocy, takiej jak zatamowanie krwawienia, należy podnieść jego nogi i położyć mniej więcej pod kątem 30 stopni do podłoża.

---