SPOSTRZEGANIE LUDZI
Wpływ schematów na uwagę, selektywność percepcji, rozumienie i pamięć zdarzeń oraz przetwarzanie danych.
najpierw uwaga jest ukierunkowywana na cechy obiektu zgodne ze schematem.
pozytywnie ocenia się cechy człowieka, np. wykładowcy, matki, syna, lekarza - jeśli są zgodne z posiadanym schematem
po potwierdzeniu schematu uwagę przyciągają informacje z nim sprzeczne
dane zgodne z naszym zdaniem są szybciej i łatwiej zauważane im mniej informacji potrzeba do ich wykrycia (Macrae, Stangor i Milne, 1994).
użycie schematu zwalnia zasoby umysłu, które mogą być wykorzystane przy innym zadaniu (Macrae, Milne i Bodenhausen, 1994).
ułatwiają tendencyjną interpretację zdarzeń.
eksperyment Rosenhana, w którym fakt uznania w klinice psychiatrycznej zdrowego człowieka za schizofrenika prowadził do interpretacji wszystkich jego zachowań jako patologicznych.
dane zgodne ze schematem są łatwiej zapamiętywane i przypominane, gdy staramy się zrozumieć świat głównie dzięki schematom; łatwiej też wtedy zapamiętać więcej informacji.
ane sprzeczne ze schematem są natomiast lepiej zapamiętywane i przypominane, gdy człowiek ma możliwość, zwyczaj i motywację do przemyślenia sprzeczności.
im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości i im bardziej dwuznaczne są nowe dane, tym większa liczba informacji jest spostrzegana jako potwierdzająca schemat.
Schemat wpłynie na przetwarzanie danych jeśli
jest już dobrze wykształcony (mamy stereotyp np. Cygana)
zostanie zaktywizowany (czyjś typ urody, styl życia, lubi słuchać muzyki cygańskiej
jest stosowalny, czyli da się zastosować do danej sytuacji (ktoś dokonał kradzieży - kto jest podejrzany najbardziej, gdy jest tam Cygan?).
Przyczyny trudności zmiany schematów.
efekt pierwszeństwa
powoduje, że pierwsze wrażenie, dotyczące innej osoby, wyznacza naszą interpretację jej późniejszych zachowań
skutkiem efektu pierwszeństwa jest lepsze zapamiętywanie informacji początkowych, niż następujących po nich
efekt uporczywości
oznacza, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i innych ludzi utrzymują się mimo dopływu zaprzeczających informacji
samospełniająca się przepowiednia.
wywoływanie zdarzeń i zachowań, których się spodziewamy, zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym
nasze określone oczekiwania względem innych ludzi sprawiają, że podejmujemy wobec nich nie do końca uświadomione działania, a oni zaczynają zachowywać się zgodnie z tymi oczekiwaniami.
Warunki konieczne samopotwierdzających się przepowiedni to:
bezpośrednia interakcja między zainteresowanymi stronami
większa siła oddziaływania autora hipotezy niż obserwowanego „obiektu”. MODYFIKATOTY SAMOSPRAWDZAJĄCEJ SIĘ PRZEPOWIEDNI:
Efekty hipotez rosną gdy:
rośnie motywacja autora hipotezy do jej potwierdzenia, tj. IM BARDZIEJ NAGINA RZECZYWISTOŚĆ DO SWOICH WYOBRAŻEŃ,
rośnie motywacja autora do zyskania przekonania o własnej nieomylności, czyli słabnie motywacja do obiektywizmu, dokładności, dążenia do prawdy,
autor ma dogmatyczny umysł, tj. silne i sztywne przekonania,
„obiekt” ma ogólnie chwiejne poczucie własnej wartości i łatwo mu wmówić jaki jest,
„obiekt” ma skłonność do ulegania i nie potrafi skutecznie przeciwstawiać się,
„obiekt” jest niepewny siebie chwilowo, np. wskutek wejścia w nowe środowisko.
Ukryte teorie osobowości (UTO)
zestaw schematów poznawczych, skonstruowanych na zasadzie dowolnego grupowania różnych cech osobowości wg zasady rzekomej korelacji
w rzeczywistości brak współwystępowania np. cech uprzejmości i hojności.
Uproszczone wnioskowanie
- Wnioskowanie z prób niereprezentatywnych
uogólnienia na podstawie tendencyjnych, nietypowych i/lub fragmentarycznych danych (np. obraz mężczyzn i kobiet na podstawie filmów porno lub postaci z literatury spod znaku Harlequina).
- Szacowanie współzmienności
przewidywanie wystąpienia jednej zmiennej na podstawie wystąpienia drugiej - uwaga na niebezpieczeństwo korelacji pozornych, czyli stwierdzania związków między zmiennymi, gdy naprawdę ich nie ma
Teoria atrybucji Fritza Heidera
próba budowania przez ludzi własnych teorii, dotyczących zachowań osób i grup, oraz na używaniu tych teorii do wyjaśniania zjawisk społecznych
robimy to wszyscy bez świadomości skali popełnianych błędów
Dwie kategorie wykluczających się przyczyn zachowania się ludzi
Wewnętrzne to wnioskowanie, że ktoś zachował się w pewien sposób, bo ma taką cechę/osobowość
Zewnętrzne to wnioskowanie, że ktoś zachował się w pewien sposób z powodu sytuacji, w której się znalazł/wpływu innych ludzi.
Cztery błędy atrybucji to
powierzchowne przetwarzanie informacji
stosowanie schematów, ukrytych teorii i skryptów.
podstawowy błąd atrybucji (tzw. błąd korespondencji)
przecenianie korespondencji między zachowaniem a osobowością, czyli przecenianie roli czynnika wewnętrznego (cech), a niedocenianie roli sytuacji i ról społecznych
kultura Zachodu uczy raczej wyjaśnień, odwołujących się do cech osobowości.
perspektywa Aktora i Obserwatora
odmienne spostrzeganie przyczyn własnego i cudzego zachowania się
perspektywa Aktora (siebie działającego) - własne zachowania częściej wyjaśniamy wpływem sytuacji.
perspektywa Obserwatora (siebie przyglądającego się innym) - cudze zachowania częściej wyjaśniamy wpływem cech
atrybucje w służbie Ego
upatrywanie przyczyn sukcesów w sobie, a przyczyn porażek poza sobą - w celu podtrzymania lub podwyższenia samooceny,
nierealistyczny optymizm - dobro przydarza się częściej nam, zło innym
wiara w sprawiedliwy świat (Lerner)
ludzie dostają to, na co zasłużyli; ciekawe, że w krajach III świata brak jest wiary w sprawiedliwy świat, czemu trudno się dziwić.
Ocenianie innych
różni się od spostrzegania wartościującym znaczeniem danych.
informacje o ludziach dzielimy na pozytywne i negatywne
cechy nie obserwowalne bezpośrednio podlegają efektowi aureoli, co bywa świadomie wykorzystywane np. w reklamie lub przy manipulowaniu autorytetem i jego symbolami