Niemetale i ich połączenia
nieorganiczne.
TLEN
Wolny tlen występuje w atmosferze w ilości 21% objętościowych lub 23% wagowych.Związany występuje w: wodzie,tk. zwierzęcych i roślinnych,skałach oraz minerałach.Stanowi ok. 50% substancji całej skorupy ziemskiej.Jest nieodzowny do oddychania i palenia.Tlen-pierwiastek niezbędny dla życia ludzi i zwierząt,nie wykazuje szkodliwego działania, jeśli występuje w powietrzu w stężeniu 16-50 %.Nie stwierdzono również uszkodzeń w organizmie po podaniu czystego tlenu pod ciśnieniem 1 atm przez kilka godzin.Podawanie tlenu przez kilkadziesiąt godzin wywołuje podrażnienie dróg oddechowych,prowadzące w konsekwencji do obrzęku płuc.Niebezpieczne jest również podawanie tlenu pod zwiększonym ciśnieniem,np.w leczeniu choroby kesonowej.Stwierdzono,że tlen podawany pod ciśnieniem 2-3 atm wywołuje prawie natychmiastowe zaburzenia w o.u.n.Pojawiają się początkowo skurcze pojedynczych grup mięśni,a potem ogólne drgawki związane z podrażnieniem kory mózgowej.Drgawkom towarzyszą objawy ze strony autonomicznego uk. nerwowego-ślinotok, bezwiedne oddawanie moczu,kału,zwężenie i rozszerzenie źrenic.Występuje też zap.płuc,zwalnia przemiana materii,obniża się temperatura ciała,zwalnia oddech i tętno.Jednak bardzo niebezpieczny dla człowieka jest brak tlenu.Brak tlenu w powietrzu powoduje rozwijające się niedotlenienie i zamartwicę.Szybkość narastania tych objawów zależy od stężenia tlenu w powietrzu.W stężeniu 16% tlenu w powietrzu nasycenie hemoglobiny tlenem jest jeszcze pełne i wynosi 95% HbO2. W mniejszym stężeniu objawy głodu tlenowego rozwijają się szybko.Po niedotlenieniu organizmu,wskutek przerwania dopływu tlenu,z towarzyszącymi zaburzeniami ze strony uk.krążenia i oddychania,tj. po stanie zwanym zamartwicą,możliwy jest powrót do życia jeżeli przerwa nie jest dłuższa niż 6 min.
Związki tlenu z węglem.
Tlenek węgla.
Tlenek węgla (CO) jest bezbarwnym i bezwonnym gazem.Łączy się z siarką,dając siarczek karbonylu(COS),związek nietrwały,toksyczny.Tlenek węgla z chlorem tworzy tlenochlorek węgla znany jako gaz bojowy-fosgen.Tlenek węgla powstaje jak produkt niepełnego spalania węgla i różnych substancji pochodzenia organicznego zawierających wegiel,jest również produktem działalności wielu gałęzi przemysłu.Głównym źródłem tlenku węgla w środowisku są gazy spalinowe,gaz świetlny,gaz wodny oraz gazy wybuchowe.Jest przyczyną bardzo wielu zatruć.Wchłania się do organizmu z dróg oddechowych w ilości zależnej od jego stężenia w powietrzu.,czasu narażnia i wentylacji płuc.Związek ten jest wydalany również przez płuca,głównie w postaci niezmienionej .W organizmie niedotlenienie następuje na skutek wiązania się tlenku węgla z hemoglobiną.Skutkiem jest powstanie karboksyhemoglobiny(hemoglobina tlenkowęglowa HbCO),połączenia niezdolnego do przenoszenia tlenu, co prowadzi do powstania głodu tlenowego.Szkodliwość tlenku węgla polega nie tylko na silnym powinowactwie do hemoglobiny,ale i na tym że pogłębia niedobór tlenu wskutek zwiększenia stabilności połączenia hemoglobiny z tlenem.Z tego powodu tlenek węgla zmniejsza ilość tlenu w dwojaki sposób.Przykład:tkanki osoby mającej wskutek niedokrwistości tylko 50% hemoglobiny będą zaopatrywane w 2-krotnie większą ilość tlenu niż tkanki osoby mającej 100% hemoglobiny,w której to ilość 50% jest związane z tlenkiem węgla i dlatego przy znacznej niedokrwistości śmierć może nastąpić nawet wówczas,gdy stężenie karboksyhemoglobiny wynosi tylko 20%.Uszkodzeniu przez tlenek węgla ulegają najpierw uk.sercowo-naczyniowy i ośrodkowy uk. nerwowy.Następstwa zatrucia tl.węgla bywają trudne do usunięcia przez długi czas,nawet kilka lat.Występują osłabienia lub utraty pamięci,psychozy,zaburzenia lub zanik mowy,zaburzenia smaku,słuchu,wzroku,dokuczliwe zawroty i bóle głowy.Wrażliwość na działanie tl. węgla zwiększa się w podwyższonej temperaturze i wilgotności powietrza.
Ditlenek węgla.
Ditlenek węgla (CO2) jest gazem bezwonnym,bezbarwnym,ma kwaskowaty smak.Duże stężenia ditlenku węgla występują w źle wentylowanych pomieszczeniach,w których odbywa się fermentacja,w kopalniach węgla i soli potasowych.Ditlenek węgla nie jest gazem trującym.Do atmosfery przechodzi w wyniku procesów oddychania zwierząt,jest produktem spalania związków organicznych i jednym z produktów powstających w procesach fermentacji i butwienia.Większe stężenia wpływają w sposób znaczący na skład powietrza,w którym czasami zmniejsza się zawartość tlenu.Może to być przyczyną niedotlenienia organizmu,dlatego bywa zaliczany do gazów ,,duszących biernie”.Oddychanie powietrzem o zawartości 4% ditlenku węgla(70mg/dm3 powietrza) powoduje bóle i zawroty głowy,szum w uszach,wzrost RR,niepokój,zaburzenia oddechu,duszność.Stężenie w granicach 10% powoduje zaburzenia widzenia,drżenie,sinicę i utratę przytomności oraz porażenie oddechu w ciągu 1 min.Stężenia powyżej 12% w powietrzu powodują natychmiastową śmierć.