KOMUNIKACJA NIEWERBALNA - Rozdz. 4 (Stewart)

Grove: ograniczona stosowalność w praktyce rozróżnienia na ekspresje (produkcję znaków, wskazówek tzw. „wydech”) i ich odbiór („wdech”).

• zachowania werbalne i niewerbalne są wytwarzane równolegle jako część większego, całościowego wzoru zachowania

• także jako całościowy wzór są doświadczane

Zachowanie niewerbalne jest częścią ekspresyjnej i interpretacyjnej sfery interakcji w diadzie

Funkcje ekspresyjne zachowania niewerbalnego:

Zachowanie niewerbalne jak i werbalne jest pierwotnym elementem interakcji w diadzie.

Pośrednie kategorie niewerbalne to: wygląd fizyczny (przedmiotowość osoby), sposób wykorzystania czasu (chronemika) oraz obiekty fizyczne i ich uporządkowanie

Podział zachowań niewerbalnych:

1. Wokalika: dźwięk głosu w czasie wypowiedzi, niewerbalne wokalizację takie jak ziewanie.

• barwa, tępo, wysokość, głośność, czas trwania, latencja wypowiedzi, wahanie, dialekty, regionalizmy

2. Kinezjetyka: zakres zachowań opartych na ruchu

• zachowania posturalno - gestowe: pozycja i ruchy głowy, kończyn, dłoni, torsu, bioder

• mimika: wszystkie rodzaje wyrazu twarzy

• spojrzenie: sposób w jaki posługujemy się oczami podczas rozmowy: kierunek, nawiązywanie kontaktu wzrokowego, czas trwania spojrzenia, warunki towarzyszące zmianom w spojrzeniu

• proksemika: posługiwanie się przestrzenią i dystansem fizycznym

• haptyka: zachowania dotykowe: odpowiadają specyficznym kontekstom i służą do przekazania stronom całej gamy znaczeń

Inna klasyfikacja zachowań niewerbalnych:

Ze względu na rodzaj znaczenia, które ma przekazywać dane zachowanie:

1. Ilustratory: gesty, które wspierają lub uzupełniają znaczenie wypowiedzi

2. Regulatory: używanie ciała, głowy, oczu, głosu do regulacji przebiegu interakcji

3. Emblematy: głównie sygnały głowy, barków, ramion, dłoni, które mają precyzyjne i konkretne znaczenie. Tak jak symbole, mają konkretną wartość denotacyjną - względnie stałe znaczenie desygnacyjne, niezależne od kontekstu.

4. Adaptatory: (np. pocieranie karku podczas zastanawiania się nad odpowiedzią) w niewielkim stopniu mają koherentny związek z kontekstem konwersacji, ale niekiedy używa się ich do podkreślenia jakiegoś stwierdzenia. Inne - zachowaniami idiosynkratycznymi, być może powstałymi na skutek warunkowania np. nerwowe bawienie się długopisem

5. Ekspresja afektu: niewerbalny przekaz emocji, przeważnie mimika. $ reguły ekspresji, które rządzą publicznym wyrażaniem emocji w konkretnych kulturach (Ekman, Friesen)

1. intensyfikacja: ukazanie zaangażowania emocjonalnego jako większego niż w rzeczywistości

2. dezintensyfikacja: przeciwna do intensyfikacji

3. neutralizacja: czyli wyglądanie neutralnie pomimo emocji

4. maskowanie: tłumienie ekspresji jednej emocji, maskując ją jakąś inną

dezintensyfikacja albo niezręczna neutralizacja prowadzą czasem do częściowej aktywności mimicznej

nieudolne maskowanie może prowadzić do koktajlu mimicznego: wzajemnego przenikania emocji tłumionej z tą, która ma ją maskować - np. część twarzy wyraża zaskoczenie a druga część - gniew.

Pięć właściwości kodów niewerbalnych:

1. w komunikacje niewerbalną jesteśmy w toku konwersacji zaangażowani bez przerwy

2. poza wyglądem, zachowania niewerbalne są wytwarzane raczej bez udziału myśli - pozostają poza świadomością zachowania. Tendencja do bycia bardziej świadomymi głowy i twarzy niż reszty ciała

3. znaczenie jednostkowych zachowań niewerbalnych z kilkoma wyjątkami (emblematy) nie jest do nich przypisane: są ikonicznymi reprezentacjami znaczeń i nie mają desygnacyjnego charakteru słów

4. znaczenie zachowań niewerbalnych jest w wyższym stopniu funkcją wyłącznie czynników kontekstowych. Nie mają konwencjonalnych definicji, są uzależnione od kontekstu ( z wyjątkiem emblematów!).

5. poszczególne zachowania niewerbalne są wytwarzane zawsze jako część szerszego wzorca - wraz z innymi zachowaniami - czyli są z nimi zintegrowane. Wytwarzamy zachowania niewerbalne we współwystępujących zbiorach i skoordynowanych sekwencjach.

Funkcje interpretacyjne zachowań niewerbalnych

I Mocne przekazy niewerbalne:

Philpott - interakcja werbalna była skojarzona z 31% wywoływanych znaczeń, a niewerbalna osobno i w połączeniu z werbalną za pozostałe 69%. Aspekt językowy - dostarcza bardzo precyzyjnych informacji i rozróżnień. Aspekt niewerbalny - ważniejszy w kontekście interpretacji.

1. Interpretacja reaktywności

To, jak odczuwamy zaangażowanie partnera interakcji - do jakiego stopnia druga osoba słucha i uczestniczy. Skąd wiemy, że partner nas słucha? Gdy zadaje ukierunkowane pytanie (takie, które wymagało wysłuchania tego co mówione wcześniej), parafrazuje, prosi o doprecyzowanie. Łatwiej jednak to sprawdzić obserwując jego zachowania niewerbalne

• przekaz zwrotny: wskaźnik nieprzerwanego słuchania przez odbiorcę (potakiwanie, kontakt wzrokowy, przybliżanie się itp.). Ludzie różnią się skłonnością do dostarczania takich przekazów i zapotrzebowaniem na nie.

• Interpretacja relacji dominacji

Rozkład władzy między jednostkę i partnera. Poczucie podporządkowania, równorzędności lub wyższości. Ze względu na relację dominacji czyjeś zachowanie werbalne może być wymagające uległości, uległe lub neutralne. Jednostki, które postrzegają siebie jako posiadające niższy status utrzymują mięśnie w większym napięciu i przyjmują postawę bardziej wyprostowaną. Duża liczba spojrzeń w czasie mówienia i w mała w czasie słuchania wywierają wrażenie zajmowania silnej pozycji na skali władzy.

3. Interpretacja uczuć:

Opiera się zazwyczaj w większym stopniu na obserwacji zachowania niewerbalnego, które dostarcza natychmiastowych wskazówek.

Podsumowanie: do znaków werbalnych przywiązujemy większą wagę w przypadku znaczeń opisowych, abstrakcyjnych i perswazyjnych. Do niewerbalnych w przypadku znaczeń związanych ze stosunkami wzajemnymi, atrybucyjnych, emocjonalnych i związanych z postawami. Zachowanie językowe partnera ma większy wpływ ze względu na informacje obiektywne, denotacyjne, a niewerbalne ze względu na informacje o ustosunkowaniach, konotacyjne.

II Przecieki niewerbalne

Spontaniczne, pozaświadomościowe wytwarzanie zachowania niewerbalnego. Przejawiają się w znakach niewerbalnych pozostających poza kontrolą świadomości, które mogą zawierać informacje o stanach wewnętrznych autora. Wywierają silny wpływ na to jak spostrzegamy partnera interakcji. Gdy zachowanie werbalne jest sprzeczne z niewerbalnym, za bardziej wiarygodne uznajemy niewerbalne (prawdopodobnie dlatego, że jest bardziej pozaświadomościowe i w mniejszym stopniu podlega kontroli) . Gdy z kolei brak jest rozbieżności przywiązujemy większą wagę do treści przekazywanych werbalnie.

III Oznaki oszukiwania

Specyficzny rodzaj przecieku. Gdy rozbieżność między wypowiedzią a zachowaniem sugeruje możliwość aktywnego ukrywania lub maskowania czegoś przez mówiącego w toku interakcji

• skrócona latencja odpowiedzi na pytania

• nasilenie adaptatorów i ruchów stóp, dłoni i nóg

• zmniejszenie kontaktu wzrokowego;

• głowa i barki w mniejszym stopniu skierowane ku słuchaczowi

• mniej gestów ilustratorów

Hocking i Leathers: oszukujący, którym zależy na ukryciu oszukiwania:

• tłumienie zachowań kontrolowalnych typowych dla kłamców

• nasilają zachowania mniej kontrolowalne, co jest wskaźnikiem lęku podczas kłamania

Ponadto: wzrost nerwowości w głosie, zaburzenia płynności mowy, krótsze zawahania, krótsze odpowiedzi niż u prawdomównych. Nasilenie stereotypowych i kontrolowalnych zachowań charakterystycznych dla kłamców np. zmiany postawy ciała, większe niż normalne usztywnienie ciała w czasie interakcji.

IV Kontekstualna interpretacja zachowania niewerbalnego

Szanse na trafną ocenę są większe gdy weźmie się pod uwagę kontekst. Istotne cechy kontekstowe to: otoczenie interakcji, jej przyczyny, stosunki między stronami, zwyczajowe zachowanie partnera.

1. Pewne zachowania w odmiennych kontekstach są zgodne z całkiem innymi interpretacjami

2. Interpretacje mniej więcej prawdziwe muszą opierać się na kilku zachowaniach, ponieważ każde zachowanie pojedyncze pojawia się w ramach kontekstu wieku innych zachowań

3. Nawet jeśli interpretujesz prawidłowo zachowanie możesz się mylić co do konsekwencji tej interpretacji dopóki nie zrozumiesz w pełni kontekstu

Strony od 134 - 140 jak stwierdza autor, mają charakter „anegdotyczny” i moim zdaniem raczej nie ma tu treści ważnych z punktu widzenia egzaminu. Główną rolę grają obrazki. Zajrzyjcie sami. Myśl przewodnia to: „Gesty nie mają uniwersalnego znaczenia”.

Str. 140 - DOTYK

Sfera komunikacji niewerbalnej, w której większość z nas czuje się najmniej swobodnie.

James Hardison - Polepszanie związków interpersonalnych przez dotyk.

1. Dotyk w sytuacjach kryzysowych:

Związki interpersonalne nabierają większego znaczenia w czasie kryzysu. Dotykanie jest w takich okolicznościach czymś najbardziej naturalnym

2. Dotyk w sytuacjach codziennych:

Często jesteśmy nieświadomi wymiany, w której uczestniczymy i tego co przekazujemy za pośrednictwem dotyku. Gdy staniemy się bardziej świadomi naszej aktywności dotykowej, możemy nauczyć się wykorzystywać te skłonności w celu ulepszenia stosunków interpersonalnych

3. Dotyk jako źródło zaufania

Sprzyja poczuciu zaufania i empatii. Mamy skłonność ufać tym ludziom, których dotyk zaspokaja nasze potrzeby lub daje przyjemność. Z taką samą dynamiką zaufania mamy do czynienia w doświadczeniach dotykowych okresu dorosłości. Dotyczy to zwłaszcza zawodów związanych z pomaganiem innym. Skuteczne używanie dotyku wymaga wrażliwości i dyskrecji

• zaufanie w przyjaźni osób przeciwnej płci: czy możesz zaufać samemu sobie, że będziesz tylko przyjazny i nie będziesz oczekiwać zbliżenia?

• Dotyk w innych kulturach: ekspresja dotykowa składnikiem stosunków interpersonalnych we wszystkich kulturach

4. Trudności z dotykaniem obcych

Mała otwartość na dotyk, szczególnie między obcymi. Nie jesteśmy społeczeństwem dotyku i mamy skłonność do skrępowania w interakcjach dotykowych. Czynnikami za to odpowiedzialnymi są:

• podstawowy brak zaufania do obcych

• niechęć do bycia obserwowanym w interakcjach dotykowych

Większość technik dotykowych stosowanych w grupach daje niewiele pożytku, mogą być nawet szkodliwe ponieważ nasilają postawy obronne, stres i mogą być krępujące. Wszelkich wymian dotykowych trzeba dokonywać z umiarem i z jasno wyrażonymi intencjami

5. Zacznij od najbliższych

Czyli zacznij w domu...z bliskimi.

Ostatni tekst jest przytoczony w ramach ciekawostki. Stanowi przykład niekompetentnego i skrajnie upraszczającego sprawę poradnika. Autorem jest J. Fast.

Fast chce ułatwić czytelnikowi skuteczne manipulowanie niewerbalnym podtekstem w celu osiągnięcia korzyści. Wydaje się on traktować komunikację jako akcję, a nie transakcję - jako proces gdzie zachowania i wybory jednej osoby mogą w znacznym stopniu decydować o interpretacjach wszystkich pozostałych. Brak zainteresowania współpracą. Jednak komunikacja ludzka jest czymś więcej niż prostym procesem kierowania własnym zachowaniem. (tekst na str. 148 - 156).

---