Zaburzenia Lękowe
Strach to obawa przed konkretnymi przedmiotami a lęk to ogólny stan niepewności wobec nieokreślonego zagrożenia.
Lęk paniczny - nagłe, powtarzające się krótkie napady obezwładniającego lęku i przerażenia.
Zaburzenia obsesyjno-kompuslywne - niekontrolowane, powracające myśli i wykonywanie bezsensownych rytuałów, aby uchronić się przed uczuciem lęku.
We wszystkich zaburzeniach lękowych mamy do czynienia ze znacznie wyolbrzymioną wersją normalnych trudności przystosowawczych.
Definicja strachu jest wielowymiarowa. Elementy strachu:
Reakcja na niebezpieczeństwo:
Składniki poznawcze - rozpoznanie zagrożenia (spostrzeżenia bezpośredniej, prawie pewnej krzywdy wywołanej przez konkretne, rozpoznawalne zagrożenie)
Składniki somatyczne - natychmiastowa reakcja organizmu na niebezpieczeństwo (obejmują dwie klasy reakcji organizmu: zmiany zewnętrzne i wewnętrzne. Reakcje zewnętrzne są widoczne dla każdego, kto na nas patrzy. Reakcje wewnętrzne są niezauważalne dla innych. Zasoby wewnętrzne naszego organizmu mobilizują się w reakcji pogotowia (nazywaną inaczej reakcją walki lub ucieczki))
Składniki emocjonalne - uczucie przerażenia i panika (obejmują poczucie przerażenia, grozy i paniki a ponadto mdłości, drżenie, mrowienie skóry)
Składniki behawioralne - ucieczka, bezruch lub walka (obejmują dwa rodzaje zachowań: mimowolne reakcje niepokoju i reakcje sprawcze, które są dowolnymi próbami uczynienia czegoś z przedmiotem strachu).
Lęk różni się elementem poznawczym (oczekiwanie bardziej rozproszonego i niejasnego zagrożenia).
Aby dokonać diagnozy stanu lękowego należy najpierw wykluczyć powszechne dolegliwości fizyczne, które mogą wywołać nienormalny poziom lęku: nadczynność tarczycy, nadmierne spożycie kofeiny lub nikotyny, zażywanie leków stymulujących oraz nowotwory nadnerczy.
Zaburzenia wynikające z doświadczania strachu:
- fobie
- stany stresu pourazowego
Ad 1.
Fobia jest stałą reakcją strachu zdecydowanie nieproporcjonalną do rzeczywistego zagrożenia
Objawy fobii:
- utrzymujący się strach przed określonymi sytuacjami, nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia
- silny strach lub panika w rzeczywistym kontakcie z niebezpieczeństwem
- rozpoznanie, że strach jest nadmierny lub nieuzasadniony
- unikanie sytuacji fobicznych
- objawy, których nie można przypisać innym zaburzeniom
Fobie są przejawem nieprzystosowania, ponieważ silnie ograniczają aktywność jednostki.
Fobie specyficzne (pięć klas):
Fobie przed pewnymi zwierzętami
Fobie przed środowiskiem naturalnym
Fobie sytuacyjne
Fobie przed zastrzykiem, skaleczeniem
Inne fobie np. przed chorobą lub śmiercią
Fobia Społeczna, Kryteria:
Intensywny strach przed jedną lub wieloma sytuacjami społecznymi bądź przed wystąpieniami publicznymi, podczas których następuje kontakt z obcymi ludźmi, lub szczególne zainteresowanie innych. Pacjent boi się, że jego zachowanie wywoła upokorzenie lub zażenowanie.
W budzących objawy sytuacjach społecznych prawie zawsze rodzi się lęk wywołujący panikę
Rozpoznanie nadmiernego/nieuzasadnionego strachu
Unikanie fobicznych sytuacji
Unikanie, obawy lub złe samopoczucie w sytuacjach wywołujących strach wyraźnie przeszkadzają w normalnym życiu.
Strach lub lęk nie są spowodowane bezpośrednim fizjologicznym wpływem jakiejś substancji
Fobie społeczne i specyficzne często występują razem z innymi zaburzeniami u tej samej osoby (nie zawsze w tym samym czasie). Jednym z wyjaśnień jest hipoteza, że lęk i depresja nie są emocjami podstawowymi, lecz każda z nich jest częścią ogólniejszego stanu złego samopoczucia nazywanego negatywnym afektem.
Etnologia Fobii
Na rozwój fobii może mieć wpływ genotyp oraz pokrewieństwo pierwszego stopnia. Czynniki neurofizjologiczne są również wymieniane.
Czynniki behawioralne: Warunkowanie klasyczne,
Selektywność fobii: fobie pojawiają się prawie wyłącznie w stosunku do bardzo ograniczonego zbioru przedmiotów. Biologiczne wyjaśnienie selektywności fobii określa ewolucje jako kluczowy czynnik, który doprowadził naszych przodków do przewidywania i unikania niebezpiecznych przedmiotów. Selektywność i irracjonalność fobii sugerują, że nie są one przypadkami zwykłego warunkowania klasycznego, a raczej przygotowanego warunkowania klasycznego.
Trwałość fobii:
Bardzo uporczywe, odporne na zmianę (ponieważ pacjenci unikają ich za wszelką cene)
Terapia fobii:
Bezpośrednich wskazówek terapeutycznych dostarcza analiza behawioralna.
Trzy szczególnie skuteczne terapie behawioralne:
- desensytyzacja
- ekspozycja
- modelowanie
Ad 1.
Obejmuje trzy fazy: trening relaksacji (rozluźnienie mięśni), budowanie hierarchii (sytuacji strasznych), odwarunkowywanie. (reakcja wykluczająca się ze strachem w tym samym czasie co bodziec warunkowy).
Ad 2.
Pacjent zgadza się na wyobrażenie sobie, lub na dłuższe przebywanie w sytuacji fonicznej nie próbując uciekać.
Ad 3.
Przyglądanie się jak ktoś, kto nie ma fobii podejmuje działania, których pacjent nie jest zdolny wykonać. Po jakimś czasie następuje powolne angażowanie pacjenta.
Wzmaganie napięcia (stosowana w fobii przed krwią):
Pacjent napręża mięśnie rąk, nóg i klatki piersiowej aż poczuje napływ ciepła do twarzy. Wtedy rozluźnia mięśnie.
Wszystkie terapie bazują na wygaszaniu.
Leki:
Trankwilizatory mniejsze (benzodiazepiny i alprazolam) skuteczne tylko krótkotrwale (zażycie leku aby odbyć podróż samolotem).
Zaburzenia po stresie urazowym
Przyczyna: Konfrontacja z zagrożeniem lub śmiercią, powodująca reakcje przerażenia i bezradności.
Przebieg: Różnorodne objawy emocjonalne, behawioralne i somatyczne: zazwyczaj przeżywanie wstrząsu w wyobraźni, długotrwałe odrętwienie i lęk.
Terapia: leki zwykłe nieskuteczne; dobre efekty można osiągnąć przez szybką interwencję zarówno w postaci zaszczepienia stresu, jak i terapii zanurzającej.
Kryteria zaburzeń:
- przeżywanie urazu ciągle na nowo w snach, przebłyskach pamięci i rozmyślaniach.
- obojętność na świat, unikanie bodźców, które przypominają pacjentowi o urazie
- doświadczanie objawów lęku i pobudzenia, które nie występowały przed urazem (tj. zaburzenia snu, nadmierna czujność, trudności ze skupieniem uwagi, wyolbrzymione rekacje przestrachu i gniewu, niemożność przypomnienia sobie ważnych szczegółów traumatycznego przeżycia, ograniczenie zainteresowań i aktywności, utrzymywanie się objawów przez ponad miesiąc.
W pierwszym miesiącu po urazie, zespół objawów określa się jako ostre zaburzenia stresowe.
Zaburzenia PTSD mogą się utrzymywać bardzo długo.
Podatność:
Największe ryzyko zagrożenia PTSD dotyczy osób, których stopień zagrożenia życia był najwyższy (były przekonane, że zginą).
Czynniki chroniące/uwrażliwiające na PTSD:
- Brak problemów psychicznych we wcześniejszym okresie życia.
- Wysokie wyniki na skali neurotycznej/przypadki choroby psychicznej w rodzinie
- drugie pokolenie ofiar
- więcej reakcji stresowych po pierwszym przeżyciu wzmaga prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD po drugim przeżyciu
- Wcześniejszy wysoki poziom lęku i słabe wyniki w nauce u dzieci.
- Ci, którzy wcześniej doświadczyli urazów, praktykowali stoicyzm i spodziewali się tortur byli bardziej odporni.
Osoby zdrowe psychicznie i przygotowane na przeżycie traumy są najodporniejsze.
Ruminacja - roztrząsanie w myślach doświadczonego urazu.
Terapia:
Leki przynoszą małą ulgę jednak same w sobie nie są w stanie zaradzić problemowi.
Terapia ekspozycji:
Ponowne przeżywanie traumy w wyobraźni, przezwyciężając skłonność do dystansowania się od tego doświadczenia. Głośne opisywanie, w obecności terapeuty, emocji.
EMDR - desensytyzacja i przetwarzanie za pomocą wzroku. Ekspozycja i sakadowe ruchy oczu.
Terapia Otwarcia/Ujawnienia:
Przynosi ulgę, redukuje dolegliwości fizyczne poprzez ujawnienie przeżywanych stresów, rozmowę o nich, jednak nie leczy PTSD
Lęk Paniczny
Polega na powracających napadach przerażenia. Wyróżnia się lęk paniczny z agorafobią i bez. Pacjenci z agorafobią boją się wychodzić z domu, przebywać na otwartej przestrzeni lub w tłumie, albo znaleźć się w sytuacji, w której mogą się źle poczuć, nie móc uciec.
Objawy napadu paniki:
Składa się z 4 elementów strachu z przewagą elementu emocjonalnego i fizycznego.
Emocjonalnie opanowuje człowieka silny niepokój, lub poczucie wyobcowania.
Fizycznie - ostra reakcja pogotowia (brak tchu, zawroty głowy, kołatanie serca itd.)
Pod względem poznawczym człowiekowi wydaje się, że umiera, ma zawał serca lub wariuje i traci panowanie nad sobą.
Napady paniki występują w dwóch formach (są objawem rozpoznawczym lęku panicznego)
- nieoczekiwanej
- wywołanej sytuacją
Napady paniki mogą być wywołane przez stymulację układu mózgowego, zwanego systemem walki/ucieczki.
Agorafobia
Pojawia się zwykle w związku z paniką. Klasyfikowana jako fobia (jednak prawdziwą fobią nie jest). Większość przypadków zaczyna się od napadów paniki, pacjent nie boi się samego miejsca zgromadzeń ludzi, tylko tego, że dozna w takim miejscu napadu paniki i nikt nie przyjdzie mu z pomocą. DSM-IV - podtyp zaburzeń lęku panicznego.
Terapia:
Leki przeciwdepresyjne (terapia poznawcza), terapia ekspozycji i połączenie obu terapii.
Uogólnione zaburzenia lękowe.
Przewlekłe, wg. DSM-IV minimum 6 miesięcy obaw i nasilonego lęku, trudności z opanowaniem niepokoju, złe samopoczucie, upośledzenie funkcjonowania społecznego, nie jest to skutkiem działania jakiejś substancji.
Emocjonalnie: bezradność, zdenerwowanie i napięcie, czujność i ciągłe rozdrażnienie.
Poznawczo: spodziewanie się czegoś strasznego, jednak nie wiadomo, czego.
Fizycznie: Ciągłe napięcie mięśniowe, silny niepokój, łatwo się męczą, problemy z koncentracją, drażliwość, problemy ze snem
Behawioralnie: Niemożność znalezienia sobie miejsca próbując się na czymś skupić, co uwolni od niepokoju.
Terapia:
Stosowanie środków przeciwlękowych, techniki poznawczo-behawioralne.
Zaburzenia Obsesyjno-Kompulsywne
Składają się z 2ch elementów - obsesji i kompulsji.
Obsesje to powracające wyobrażenia i myśli, które przenikają do świadomości, często są niespójne i trudno się ich pozbyć lub nimi kierować. Przesadne, irracjonalne i nieporządane.
Kompulsje to reakcje na obsesyjne myśli. Sztywne reguły lub czynności umysłowe, które człowiek czuje się zmuszony wykonywać w reakcji na obsesje albo zgodnie ze sztywnymi regułami.
Odróżnianie obsesji od mniej szkodliwych i natrętnych myśli:
Obsesje budzą niechęć i zakłócają świadomość
Obsesje biorą się z wnętrza a nie z sytuacji zewnętrznej
Obsesje są bardzo trudne do opanowania.
Teorie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych: psychodynamiczna, poznawczo-behawioralna, neuronaukowy.
Terapia: Zapobieganie reakcjom, ekspozycja i modelowanie.