W romantyzmie miłość stała się jednym z najważniejszych ideałów, kategorią niemal filozoficzną, siłą odwracającą bieg życia. Z reguły jest to miłość nieszczęśliwa i jako taka przypada w udziale bohaterowi romantycznemu. Może doprowadzać do szaleństwa, do samobójstwa, a zawsze prowadzi do przeistoczenia: klęska miłości kończy pewien etap w życiu bohatera, a rozpoczyna nowy - bojownika o wolność narodu. Taką miłość przeżył Gustaw z "Dziadów", podobny los spotkał Konrada Wallenroda, Giaur natomiast z miłości popełnia zbrodnię i od tej pory staje się samotnikiem, będzie unikał ludzi, szukając ukojenia w życiu klasztornym. Giaur, Konrad Wallenrod, Gustaw - ci romantyczni bohaterowie swoją biografia wypełniają ustalony schemat bohatera romantycznego, choć z pewnymi modyfikacjami.
To właśnie na przykładzie tych trzech postaci chciałbym przedstawić obraz nieszczęśliwego kochanka. Cechy ich ukazują wytworzony przez romantyzm sposób reagowania na rzeczywistość. Bohaterowie ci są obdarzeni głębokim życiem wewnętrznym, są zdolni do wielkich i gwałtownych uczuć. Wrażliwi na piękno, zdolni do zgłębienia tajemnic duszy i natury, skłóceni ze światem, zbuntowani przeciw istniejącemu porządkowi, walczą o prawa do osobistego szczęścia, gardzą przyjemnościami. Bohaterowie ci przeżywają uczucie miłości jako coś wyjątkowego, kosmicznego, niszczącego. Miłość stawia ich w konflikcie ze światem.
Giaur jest typowym przykładem nieszczęśliwego kochanka, jest tajemniczy, skłócony ze światem, samotnie walczy z otaczającą go rzeczywistością. Kiedy przyjrzymy się jego biografii, odnajdziemy w niej miłość, która nie daje spełnienia, lecz staje się źródłem rozterek, a nawet rozpaczy. Jest to miłość tragiczna, mająca tragiczne skutki. Giaur pokochał nałożnicę Hassana, który domniemając zdrady wrzucił ją w worku do wody. Giaur powodowany gwałtownymi uczuciami popełnia zbrodnię, która nie przynosi mu ulgi, lecz na zawsze ciąży na jego życiu. Zbrodnia ta zmienia go zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Zamyka się w klasztorze, gdzie przeżywa sześć bolesnych milczących lat. Wstąpienie do klasztoru to wyraz buntu metafizycznego skierowanego przeciwko Bogu, konsekwencją jego działania, własnej egzystencji. Nie akceptuje norm etycznych, przeciwstawia się prawom świata. Giaur snując się po korytarzach klasztoru jest przyrównywany do diabła. Giaur to samotny, tajemniczy młodzieniec, który buntuje się przeciwko krępowaniu wolności, „Bo właśnie tylko upodlenie ducha ugina wolnych ducha do łańcucha”. Przeżywa dylematy psychiczne, jest skłócony ze światem im samym sobą, jest niezwykłą i tragiczną postacią.
Kolejnym nieszczęśliwym kochankiem jest Konrad Wallenrod. To przede wszystkim więzień własnych nieokiełznanych namiętności, który z tą samą siłą potrafi kochać jak i nienawidzić. Aby osiągnąć zamierzony cel gotowy jest zaprzedać duszę diabłu. Stąd nazywa się go wyznawcą demonów i kapłanem szatańskich mocy. Ma wrażliwe serce, ale przepełnia je także pycha i żądza zemsty. Nie obce mu są szlachetne idee, potrafi za nie oddać życie. Jest, więc wielkim straceńcem, gwałtowność charakteru, pasja i gniew prowadzą go w rezultacie do śmierci.
Konrad poznaje Aldonę, obdarza ją gorącym uczuciem i poślubia. Wydaje się, że nic nie jest w stanie zachwiać rodzinnej idylli, a jednak.... Nad Litwą zawisła kolejna groźba wojny z Krzyżakami, Wallenrod niszczy swoje małżeństwo i unieszczęśliwia żonę, która zostaje pustelnicą. Konrad ma świadomość straconego szczęścia. Działa ze szczytnych patriotycznych pobudek. W działaniu takim motywuje go miłość do ojczyzny, dla dobra, której będzie gotów poświęcić swoje życie osobiste, a nawet szczęście ukochanej kobiety. „Szczęścia w domu nie zaznał, bo gonie było w ojczyźnie”- tak mówi o bohaterze narrator akcentując, że ład państwowy jest gwarantem harmonii w życiu prywatnym. Rozmiar szczęścia, jaki płynie z faktu obcowania z bliska osobą, nie jest w stanie zagłuszyć poczucia obowiązku wobec kraju. Wybór Wallenroda pomiędzy miłością do kobiety a poświęceniem szlachetnej idei ratowania ojczyzny tylko na pozór wydaje się jednowymiarowy, w rezultacie otrzymuje dużo głębszy aspekt. To przede wszystkim wybór między wolnością a koniecznością, między prawem do stanowienia decydowania o własnym losie a niema zgodą na rolę bezwolnej marionetki w rękach ślepej nieobliczalnej historii. Konrad Wallenrod również jest postacią tragiczna, musi dokonać wyboru pomiędzy wolnością i szczęściem osobistym a wolnością i szczęściem swojego narodu. Tragiczna dla bohatera konieczność wyboru rodzi u niego konflikt wewnętrzny, wyciska nieodwracalne piętno na jego psychice.
Ostatnim przedstawionym bohaterem romantycznym i zarazem nieszczęśliwym kochankiem jest Gustaw-Konrad. Oszalały, odtrącony, upokorzony wspomnieniem uczty weselnej swej ukochanej. Wątpi w księgi, reguły świata, wreszcie w same kobiety. Wielkie stadium miłości daje piękną literacką definicję uczucia: „oto miłość jest związkiem dusz bliźniaczych, metafizycznym związkiem i dopełnieniem”. Niestety życie nie zawsze musi się z tą definicją zgadzać. Gustaw odtrącony przez ukochaną, skrzywdzony przeistacza się z nieszczęśliwego kochanka w bojownika o wyzwolenie narodu. Poświęca dla dobra ogółu, dąży do spełnienia swojej misji, roli Mesjasza. Słowa: „Bogu najlepszemu, Najwyższemu Gustaw zmarł 1823 1 listopada. Tu narodził się Konrad 1823 1 listopada”, są symbolem jego przemiany duchowej, metamorfozy. Umiera nieszczęśliwy romantyczny kochanek, rodzi się romantyczny bojownik sprawy narodowej. W czasie tej przemiany osiąga on ogromną siłę duchową - nie wiadomo, czy będzie źródłem dobra, czy zła. Gustaw jest typowym przykładem bohatera romantycznego. Świadomy swej biografii, na którą składają się przede wszystkim nieszczęsliwa miłość, niechęć do otaczającego świata, bunt przeciw ogólnie panującym normom i stosunkom społecznym, w końcu obłęd i popełnienie samobójstwa.
Mimo różnic w wymienionych przeze mnie osobowościach bohaterów są cechy, które zamkną te postacie w kręgu bohaterów romantycznych i nieszczęśliwych kochanków. Będzie to duchowa przemiana Gustawa w Konrada, Alfa w Konrada Wallenroda, Giaura w pustelnika (mnicha), przeżycie nieszczęśliwej miłości, osamotnienie, poświęcenie się dla idei, klęska i bardzo bogate życie wewnętrzne, które stanowiło istotę romantycznej jednostki.