1. Kultura języka - wieloznaczność terminu, aspekty kultury języka.
-działalność zmierzająca do udoskonalenia języka i umiejętności posługiwania się nim;
-stopień umiejętności posługiwania się językiem;
-szczególna dziedzina językoznawstwa stosowanego, jaką jest nauka o kulturze języka.
Aspekty kultury języka:
*stabilizacyjny - chodzi o to, aby utrwalając normę, zapobiec rozchwianiu;
*modyfikacyjny - gdyż językoznawcy muszą akceptować konieczne zmiany językowe.
Kultura języka - termin językoznawczy, w Polsce różnie definiowany na przestrzeni lat. Najogólniejsza definicja Andrzeja Markowskiego brzmi: świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszelkich sytuacjach komunikatywnych[1]. Wyróżnia on także cztery precyzyjniejsze znaczenia tego terminu:
* Jako umiejętność poprawnego mówienia i pisania zgodnie z przyjętymi w danej społeczności normami językowymi. W tym znaczeniu kultura języka jest zawsze wartościowana dodatnio. Takie podejście reprezentuje np. zdanie: Nauczyciele powinni dbać o kulturę języka swoich wychowanków[2].
* Kultura języka rozumiana jako działalność kulturalnojęzykowa. Takie znaczenie terminu ma najstarszy rodowód, ponieważ wywodzi się z drugiej połowy XIX wieku, z publikacji m.in Fryderyka Skobla, Aleksandra Walickiego, Ludomira Szczerbowicza-Wieczora, Józefa Blizińskiego. Chociaż nie byli oni wykształconymi językoznawcami, to zajmowali się ustalaniem normy językowej, jej opisem i udzielaniem porad użytkownikom. Prace wykształconych lingwistów pojawiły się na początku XX wieku: Artura Passendorfera Słowniczek błędów językowych i najważniejszych prawideł gramatycznych (1905), Antoniego Krasnowolskiego Najpospolitsze błędy językowe, zdarzające się w mowie i piśmie polskim (1902). Także w okresie dwudziestolecia międzywojennego w Polsce pojawiły się prace, które miały za zadanie zwalczanie błędów językowych. Były to publikacje Adama Kryńskiego (Jak nie należy mówić i pisać po polsku, 1921, część druga 1931), Stanisława Szobera (Na straży języka. Szkice z zakresu poprawności i kultury języka polskiego oraz Słownik ortoepiczny - Jak mówić i pisać po polsku, 1937). Działalność kulturalnojęzykowa tego typu trwa do dziś ze względu na spore zainteresowanie Polaków kwestiami językowymi, zadawaniem pytań o formy poprawne, pisownię wyrazów itd.
* Jako pozytywna postawa osób wobec języka, które posługują się nim posiadając wysoki stan wiedzy lingwistycznej, oraz ugruntowaną świadomość językową.
* Nazwa dyscypliny naukowej, która wyodrębniła się na gruncie zainteresowania językoznawców sprawami związanymi z normatywnością w języku. Przez niektórych badaczy jest to synonim językoznawstwa normatywnego. To także przedmiot nauczania wykładany na wydziałach filologii polskiej.
2. Warunki udanej komunikacji językowej:
-opanowanie kodu językowego;
-rozpoznanie typu relacji łączącej rozmówców;
-dopasowanie zachowania językowego do konkretnej sytuacji, miejsca, czasu, tematu rozmowy;
3. Co obejmuje sprawność komunikacyjna?
-Sprawność językowa, społeczna, sytuacyjna, pragmatyczna.
4. Czego dotyczą sprawności językowe: językowa, społeczna, sytuacyjna, pragmatyczna.
Sprawność językowa - opanowanie kodu językowego;
Sprawność społeczna - rozpoznanie typu relacji łączącej rozmówców;
Sprawność sytuacyjna - dopasowanie zachowania językowego do konkretnej sytuacji, miejsca, czasu, tematu rozmowy;
Sprawność pragmatyczna - osiągnięcie zamierzonego celu komunikacyjnego za pomocą wybranych środków językowych.
5. Konsekwencje nieprzestrzegania poprawności językowej. (generalnie dwie: niezrozumienie i ośmieszenie)
Dyskwalifikacja kulturowa
Śmieszność
Lekceważenie ze strony środowiska
Niezrozumienie
6. Normy językowe: użytkowa, skodyfikowana, wzorcowa, potoczna, wymawianiowa, fleksyjna, składniowa, leksykalna, frazeologiczna, stylistyczna.
Skodyfikowana - zespół reguł językowych, zarejestrowanych w gramatykach i słownikach
Wzorcowa - stawia najwyższe wymagania i obowiązuje przede wszystkim w języku pisanym, w języku używanym i nauczanym w szkole, w wypowiedziach oficjalnych, publicznych, w prasie, radiu, telewizji, w języku płynącym ze sceny czy ambony.
Potoczna - jest dużo mniej rygorystyczna i dopuszcza użycie pewnych wyrazów i form niezgodnych z normą wzorcową.
Wymawianiowa - ustala poprawną wymowę głosek i ich połączeń oraz zasady akcentowania wyrazów.
Składniowa - ustala zasady właściwego łączenia wyrazów w zdaniu, ich wzajemnego układu i reguły budowy zdań pojedynczych i złożonych.
Leksykalna i frazeologiczna - poucza, w jakim znaczeniu stosuje się dane wyrazy i związki frazeologiczne i jak należy dopasować je do otoczenia słownego.
Stylistyczna - pokazuje, jak właściwie dobierać środki językowe w zależności od funkcji wypowiedzi i wymogów narzuconych przez sytuację komunikacyjną.
7. Normy dotyczące tylko języka pisanego.
Ortograficzna
Interpunkcyjna
8. Jakie poziomy normy możemy wyróżnić w opisie polszczyzny?
Wysoka - wzorcowa
Niska - potoczna/użytkowa
9. Na czym polega dwupoziomowość polskiej normy?
Norma językowa dzieli się na wzorcową i użytkową.
10. Kodyfikacja normy językowej - na czym polega, funkcje.
Kodyfikacja normy językowej - spisanie i uporządkowanie tego, co w języku istnieje i co jest przez samych jego użytkowników wartościowane.
Funkcje - sankcjonująca (stabilizacyjna), promocyjna, modelująca, hamująca
11. Obowiązki dziennikarzy wynikające z ustawy o języku polskim. (Pytania: Jakie obowiązki nakłada ustawa na dziennikarzy i redaktorów? Jakie obowiązki nakłada na dziennikarzy? Jakie na redaktorów?)
12. Błąd językowy - znaczenie terminu, rodzaje.
Błąd językowy - nieuzasadnione (!) odstępstwo od normy językowej.
Rodzaje:
Interpunkcyjne
W wymowie
Fleksyjne
Słowotwórcze
Leksykalne
Frazeologiczne
Składniowe
Stylistyczne
13. Kryteria poprawności językowej w ocenie innowacji językowych: kryterium wystarczalności języka, kryterium ekonomiczności języka, kryterium zwyczajowe, kryterium autorytetu kulturalnego, kryterium narodowe.
Kryterium wystarczalności - na podstawie tego kryterium uznaje się za poprawne tylko te innowacje leksykalne, które są rzeczywiście potrzebne, uzasadnione, bo uzupełniają luki nazewnicze. Odrzuca się te niepotrzebne.
Kryterium ekonomiczności języka - bierze się pod uwagę to, czy innowacje językowe są zgodne z wymogiem ekonomii języka, to znaczy, czy pozwalają równie skutecznie przekazywać informacje przy mniejszym nakładzie wysiłku.
Kryterium zwyczajowe - uznaje za poprawne innowacje, którymi często i przez dłuższy okres posługuje się większość ludzi.
Kryterium autorytetu kulturalnego - za poprawny lub choćby lepszy uznaje się sposób wysławiania ludzi cieszących się wysokim prestiżem kulturalnym.
Kryterium narodowe - norma językowa akceptuje używanie obcych wyrazów wszędzie tam, gdzie jest to funkcjonalnie uzasadnione. Kryterium to stoi na straży czystości języka.
14. Moda językowa - znaczenie terminu, mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy, właściwości językowe wyrazów modnych.
Moda językowa - jest to rozpowszechniony w danej grupie społecznej jakiś sposób mówienia, charakteryzujący się częstym użyciem pewnych form językowych, natrętnym ich powtarzaniem, a wyraźnie odróżniających się od form używanych wcześniej.
Mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy - identyfikacja z grupą, prestiż w grupie, odróżnienie się od innych osób, wzmacnianie więzi grupowej, upowszechnienie wartości grupowych.
Właściwości językowe wyrazów modnych - rozszerzenie znaczenia, duże nacechowanie emocjonalne, określają realia, które w danym czasie szczególnie zajmują jakąś grupę.
15. Przyczyny publicznego posługiwania się wulgaryzmami.
Przejaw agresywnego stosunku do rzeczywistości, próba prowokacji, służąca do wywołania awantury.
Używanie wulgaryzmów pomaga w szokowaniu otoczenia.
Jest to w miarę bezpieczny sposób wyrażenia swojego sprzeciwu wobec czegokolwiek.
Używanie wulgaryzmów jest dawaniem upustu silnym emocjom mówiącego, nad którymi nie potrafi on zapanować.
16. Grzeczność językowa.
Przez grzeczność językową należy rozumieć stosowanie w kontaktach językowych takich określeń i sformułowań, które świadczą o życzliwości dla dla rozmówcy lub innego adresata komunikatu, szacunku dla niego.
17. Manipulacja językowa.
Manipulacja językowa - takie używanie wyrazów, wyrażeń i wypowiedzeń, którego celem jest próba nieuczciwego wpływania na zachowania, postawy i przekonania innych ludzi.
18. Etyka słowa.
Etyka słowa - podstawą etyki słowa jest podmiotowe, a nie instrumentalne traktowanie się partnerów dialogu, wzajemne szanowanie się, uwzględnienie swoich poglądów. Etyka słowa zakłada szczerość intencji nadawcy tekstu i brak podejrzliwości tego, kto tekst odbiera.
19. Nowomowa - znaczenie terminu, cechy.
Nowomowa - język władzy i kontrolowanych przez nią środków upowszechniania informacji w państwach o ustroju totalitarnym/komunistycznym, służący szeroko pojmowanej propagandzie i wykorzystywany do arbitralnego manipulowania nastrojami i zachowaniami społecznymi, mający także na celu uformowanie myślenia całego społeczeństwa w sposób narzucony przez władzę.
Cechy:
Magiczne pojmowanie języka - kreowanie rzeczywistości za pomocą słów.
Używanie zwrotów konwencjonalnych, stereotypowych, ujmowanie myśli w schematy
Ubóstwo leksykalne, składniowe i stylistyczne
Świat wykreowany przez nowomowę jest światem czarno-białym, dwuwartościowym i bardzo prostym. Jest podzielony według schematu „my - oni”