Ćwiczenie 7- UKŁAD ODDECHOWY

W układzie oddechowym wyróżniamy:

• część przewodzenia- do której należą drogi oddechowe

• część oddechową- w której odbywa się wymiana gazowa

• wymianę gazową między powietrzem atmosferycznym a pęcherzykami płucnymi określa się jako oddychanie zewnętrzne (płucne)

• wymianę gazów między krwią a komórkami nazywamy oddychaniem wewnętrznym (tkankowym)

W układzie oddechowym wyróżniamy:

1. górne drogi oddechowe- do których zaliczamy:

• jamę nosową (cavum nasi) z zatokami przynosowymi (sinus paranasales)

• gardło (pharynx)- jest wspólną drogą układy pokarmowego i oddechowego

dolne drogi oddechowe- do których zaliczamy:

• krtań (larynx)

• tchawicę (trachea)

• oskrzela : zewnątrzpłucne i wewnątrzpłucne

• płuca

JAMA NOSOWA

• Jest jednocześnie narządem powonienia i składnikiem narządu oddechowego.

• Mieści się częściowo wewnątrz wystającego w obrębie twarzy nosa zewnętrznego, głównie jednak zajmuje przestrzeń wewnątrz twarzoczaszki.

• Rozpoczyna się parzystymi nozdrzami przednimi w obrębie nosa zewnętrznego, a kończy się nozdrzami tylnymi, przez które komunikuje się z gardłem.

• W płaszczyźnie pośrodkowej podzielona jest na dwie symetryczne części przegrodą nosa, która składa się z części kostnej (z tyłu) i części chrzęstno-błoniastej (z przodu).

• W jamie nosowej wyróżniamy 4 ściany:

1. Górną- jest utworzona przez kości klinową, sitową, czołową oraz przez nos zewnętrzny

2. Dolną- jest jednocześnie górną ścianą jamy ustnej, zwaną podniebieniem twardym

3. Przyśrodkową- stanowi ją przegroda nosa

4. Boczną- jest bogato urzeźbiona. Na tej ścianie, w jej części przedniej niedaleko od nozdrzy przednich znajduje się łukowate wzniesienie, zwane progiem nosa.

W ścianie bocznej wyróżniamy 3 duże fałdy biegnące jeden na drugim. Są to 3 małżowiny nosowe:

• małżowina nosowa górna

• małżowina nosowa środkowa

• małżowina nosowa dolna

Małżowiny te dzielą jamę nosową na przewody nosowe:

• przewód nosowy dolny- zawarty jest między dnem jamy nosowej a małżowiną dolną

• przewód nosowy środkowy- między małżowina dolną a środkową

• przewód nosowy górny- między małżowina środkową a górną

• przewód nosowy najniższy- znajduje się powyżej małżowiny górnej

Jamę nosową dzielimy na:

• przedsionek nosa- zawarty jest między nozdrzami przednimi a progiem nosa; wysłany jest skóra zaopatrzona we włoski

• jamę nosowa właściwą- przestrzeń między progiem nosa a nozdrzami tylnymi; wysłana jest błoną śluzową

Jama nosowa właściwa wysłana jest błoną śluzową; wyróżniamy w niej:

• okolicę węchową- znajduje się na poziomie małżowiny nosowej górnej i górnej części przegrody nosa, pokryta jest nabłonkiem węchowym; zawiera komórki zmysłowe odbierające wrażenia węchowe.

• okolicę oddechową- pokryta jest nabłonkiem migawkowym, jest silnie unaczyniona i posiada liczne gruczoły. Błona oczyszcza, zwilża i ogrzewa wdychane powietrze.

ZATOKI PRZYNOSOWE (Sinus paranasales)

• są to przestrzenie w kościach pneumatycznych czaszki, wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem

• do zatok zaliczamy:

• zatoki klinowe- uchodzą w przewód nosowy górny

• zatoki czołowe-uchodzą w przewód nosowy środkowy

• zatoki szczękowe- uchodzą w przewód nosowy środkowy

• komórki sitowe- przednie uchodzą w przewód nosowy środkowy; tylne uchodzą w przewód nosowy górny

• do przewodu nosowego dolnego nie uchodzi żadna zatoka przynosowa, w tym przewodzie pod małżowiną dolną znajduje się ujście przewodu nosowo- łzowego, który odprowadza łzy z worka spojówkowego do jamy nosowej

GARDŁO (Pharynx)

• jest narządem, w którym krzyżują się drogi pokarmowa i oddechowa

• jest to rura mięśniowa, która rozpoczyna się od podstawy czaszki, biegnie wzdłuż przedniej powierzchni kręgosłupa do C₆, gdzie przechodzi w przełyk

• w gardle wyróżniamy ścianę górną, ścianę przednią i tylną oraz dwie ściany boczne

• w ścianie przedniej znajdują się 3 otwory, ułożone jeden na drugim. Idąc od góry napotykamy:

• nozdrza tylne- łączą gardło z jamą nosową

• cieśń gardzieli- łączy gardło z jamą ustną

• wejście do krtani- łączy gardło z jamą krtani

• jamę gardła dzielimy na 3 części (zależnie od tego z czym gardło się łączy):

• cześć nosową- łączy się z jamą nosową przez nozdrza tylne; w części nosowej znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej. Trąbka słuchowa łączy gardło z jamą bębenkową. Na tylnym brzegu ujścia gardłowego trąbki znajduje się wałowate zgrubienie tzw. wał trąbkowy, a na nim skupisko tkanki chłonnej zwane migdałkiem trąbkowym.

• cześć ustną- łączy się z jamą ustną przez cieśń gardzieli

• cześć krtaniową- łączy się krtanią przez wejście do krtani

• migdałek gardłowy- znajduje się na przejściu ściany górnej w ścianę tylną

• podniebienie miękkie- znajduje się na granicy części nosowej i ustnej; jest to płytka mięśniowa, która stanowi przedłużenie podniebienia twardego znajduje się do tyłu od niego.

Podczas oddychania podniebienie miękkie, zakończone języczkiem, zwisa ku dołowi, natomiast podczas połykania pokarmu napina się i unosi przylegając swoim wolnym brzegiem do tylnej ściany gardła. Stanowi więc klapę bezpieczeństwa chroniąc górne drogi oddechowe przed dostaniem się do nich pokarmu podczas połykania.

• cieśń gardzieli- jest to otwór ograniczony od góry przez podniebienie miękkie z języczkiem, od dołu przez nasadę języka, z boków przez dwa łuki z każdej strony. Tak więc po prawej i po lewej stronie znajdziemy:

• łuk podniebienno- językowy z przodu

• łuk podniebienno- gardłowy z tyłu

• migdałek podniebienny- znajduje się między tymi dwoma łukami

• nagłośnia- znajduje się to tyłu od nasady języka; jest to nieparzysta chrząstka w kształcie zaokrąglonej płytki, pokryta błoną śluzową. Nagłośnia zamyka wejście do krtani podczas połykania pokarmu. Podczas oddychania i fonacji nagłośnia jest uniesiona i nie utrudnia przepływu powietrza.

• rola gardła polega na czynnym przesuwaniu pokarmu z jamy ustnej do przełyku. Czynność ta odbywa się dzięki pracy dwóch grup mięśni tworzących ściany gardła lub łączących gardło z otoczeniem. Są to zwieracze gardła i dźwigacze gardła.

KRTAŃ (Larynx)

• jest narządem służącym do przewodzenia powietrza oddechowego do wydawania głosu

• ma kształt trójściennej piramidy, która tylną ścianą sąsiaduje z częścią krtaniową gardła. Ściany boczne biegną zbieżnie do przodu tworząc krawędź, która u mężczyzn na szyi tworzy dobrze widoczną wyniosłość zwaną jabłkiem Adama

• otwór górny krtani, zwany wejściem do krtani ograniczony jest od przodu przez nagłośnię a bocznie i od tyłu przez fałdy nalewkowo- nagłośniowe.

Krtań zbudowana jest z:

• szkieletu krtani -utworzony jest przez chrząstki krtani oraz ich połączenia

• jamy krtani i błony śluzowej, która krtań wyścieła

• mięśni krtani

1. położenie- rozpoczyna się w części krtaniowej gardła wejściem do krtani na wysokości C₄ a kończy się na wysokości C₇ przechodząc w tchawicę- u mężczyzn ( u kobiet C₃ -C₆)

2. chrząstki krtani i ich połączenia- ściany krtani są utworzone przez chrząstki krtani połączone stawami, więzadłami i błonami. Wyróżniamy następujące chrząstki krtani:

• nieparzyste

• chrząstka tarczowata- jest największa; składa się z dwóch płytek połączonych ze sobą pod pewnym kątem

• chrząstka pierścieniowata

• chrząstka nagłośniowa

• parzyste

• chrząstka nalewkowata

• chrząstka rowkowata

• chrząstka klinowata

Chrząstka tarczowata, pierścieniowata oraz nalewkowata są w ścisłym związku z aparatem głosowym, pozostałe cząstki stanowią podporę dla krtani.

1. jama krtani- wysłana jest błoną śluzową, która tworzy dwie pary symetrycznych fałdów: fałd przedsionkowy i fałd głosowy. Dzieli się na:

• przedsionek krtani- sięga od wejścia do krtani do fałdów przedsionkowych

• jamę pośrednią krtani- rozciąga się od fałdów przedsionkowych do warg głosowych, znajduje się tu aparat wytwarzający dźwięki; składa się on z obu warg głosowych zwanych szparą głośni oraz głośni.

• jamę podgłośniową- znajduje się poniżej fałdów głosowych i przechodzi w światło tchawicy

• elementy tworzące głośnię i szparę głośni

• szpara głośni- jest to przestrzeń znajdująca się między wargami głosowymi a chrząstkami nalewkowatymi, biorącą udział w fonacji.

• głośnia- jest utworzona przez fałdy głosowe szpary głośni z mieszczącymi się w nich więzadłami i mięśniami głosowymi.

Od napięcia fałdów głosowych i szerokości szpary głośni zależy wysokość i barwa dźwięku.

Mięśnie krtani dzieli na:

• zewnętrzne

• wewnętrzne

Po względem czynności mięśnie krtani dzielimy na:

• mięśnie rozciągające szparę głośni

• mięśnie zwierające szparę głośni

• mięśnie napinające fałdy głosowe

• mięśnie zamykające wejście do krtani

TCHAWICA (Trachea)

• jest to narząd nieparzysty, długości 10-12 cm; rozpoczyna się jako przedłużenie krtani, poniżej dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej na wysokości C₇ i kończy się na wysokości Th₄

• wyróżniamy:

• cześć szyjną- przebiega w przestrzeni środkowej szyi

• cześć piersiową- kończy się rozdwojeniem na oskrzele główne prawe i lewe (bronchus principalis dexter et sinister); tchawica przez otwór górny klatki piersiowej wchodzi do śródpiersia.

• budowa:

• ściana tchawicy przednia i boczna utworzona jest przez chrząstki tchawicze (są to chrząstki szkliste, stanowiące ¾ obwodu tchawicy, mające kształt zbliżony do litery podkowiastego- otwarte do tyłu) na przemian z więzadłami obrączkowatymi

• ściana tylna nie zawiera chrząstek, posiada natomiast mięsień tchawiczy, który kurcząc się zwęża światło tchawicy. Ściana ta nazywa się ścianą błoniastą i przylega do przełyku

OSKRZELE GŁÓWNE PRAWE I LEWE (Bronchus principalis dexter et sinister)

• ściany maja zbudowane tak jak ściany tchawicy

• oskrzele główne prawe- jest krótsze (ok. 2 cm), szersze i biegnie bardziej pionowo, będąc jakby przedłużeniem tchawicy. Powoduje to, że ciała obce dostają się do tchawicy łatwiej. Przed wejściem do wnęki płuca dzieli się na: oskrzele nadtchawicze i oskrzele podtchawicze.

• oskrzele główne lewe- biegnie bardziej poziomo, jest dłuższe, węższe.

PŁUCO (Pulmo)

• Jest zasadniczym narządem oddechowym, położonym w klatce piersiowej, w którym odbywa się wymiana gazowa na wysokości pęcherzyków płucnych.

• W płucach wyróżniamy składnik oskrzelowy, który służy do przewodzenia powietrza, tworzy w płucach drzewo oskrzelowe oraz składnik pęcherzykowy, utworzony z pęcherzyków płucnych, w których zachodzi wymiana gazowa.

Budowa płuca:

• podstawa płuca- zwrócona jest do przepony

• szczyt płuca- wystaje ponad otwór górny klatki piersiowej, osłuchuje się go w dole obojczykowym

• powierzchnia żebrowa- wypukła, sąsiadująca ze ścianą klatki piersiowej

• powierzchnia przeponowa = podstawa płuca- wklęsła, sąsiaduje z przeponą

• powierzchnia śródpiersiowa- nieci wklęsła, zwrócona jest do sródpiersia; na niej znajduje się wnęka płuca

• ostry brzeg przedni- znajduje się między powierzchnią żebrową a powierzchnią śródpiersiowa

• zaokrąglony brzeg tylny- znajduje się z tyłu

• ostry brzeg dolny- znajduje się na przejściu powierzchni żebrowej w przeponową

Na powierzchni śródpiersiowej znajduje się wnęka płuca. Znajduje się w niej:

• 1 oskrzele główne

• tętnica płucna

• żyła płucna górna i dolna

• naczynia i węzły chłonne

• splot płucny nerwowy

Wszystkie te elementy tworzą korzeń płuca, który jest otoczony opłucną i łączy płuca z sercem i tchawicą.

Oba płuca są podzielone głębokimi szczelinami na płaty. W płucu prawym występują dwie szczeliny:

• szczelina skośna

• szczelina pozioma

Obie te szczeliny dzielą prawe płuco na 3 płaty:

• płat górny

• płat środkowy

• płat dolny

Płuco lewe ma tylko szczelinę skośną, która dzieli to płuco na dwa płaty: górny i dolny.

PODZIAŁ DRZEWA OSKRZELOWEGO

• liczba płatów w każdym płucu odpowiada liczbie oskrzeli płatowych

• w prawym płucu występują 3 oskrzela płatowe: górne, dolne i środkowe

• w lewym płucu występuję oskrzele płatowe górne i dolne

• oskrzela płatowe w obrębie odpowiednich płatów dzielą się na oskrzela segmentowe, zaopatrujące segmenty płuca. W każdym płucu jest w sumie 10 segmentów

• segment jest to część płuca, która ma własne naczynia i własne oskrzela, daje się więc bez szkody wyciąć dla pozostałej części płuca

• w obrębie segmentów oskrzela segmentowe dzielą się wielokrotnie, dając drzewo oskrzelowe

• oskrzele główne prawe 3 płatowe (oskrzele główne lewe 2 płatowe 2 oskrzela płatowe) 3 oskrzela płatowe oskrzele segmentowe oskrzele międzyzrazikowe coraz mniejsze oskrzele aż do średnicy 1 mm oskrzelik oskrzelik końcowy oskrzeli oddechowy (I, II i III rzędu) oskrzelik pęcherzykowy woreczek pęcherzykowy z pęcherzykiem płucnym

• w pęcherzyku płucnym następuje wymiana O₂ i CO₂ między powietrzem pęcherzyków płucnych oraz krwią naczyń włosowatych otaczających pęcherzyki płucne, po czym powietrze pozbawione tlenu a zawierające CO₂ zostaje wydychane tą samą drogą tylko w przeciwnym kierunku

Podział płuca:

• płat płuca

• segmenty oskrzelow- płucne

• zrazili

• grona

• pęcherzyki płucne

Grono jest podstawową jednostka morfologiczna i czynnościową płuca.

Unaczynienie płuca:

• unaczynienie czynnościowe- związane jest z wymiana gazową; są to naczynia krążenia małego, które doprowadzają krew odtlenowaną do płuc, pozbywaja się CO₂, a następnie natleniaja i doprowadzają krew do serca

• unaczynienie odżywcze

OPŁUCNA (Pleura)

• jest to błona surowicza, mająca zdolność wydzielania płyny surowiczego

• surowiczego składa się z dwóch blaszek: opłucnej ściennej i opłucnej trzewnej (płucnej). Pomiędzy nimi znajduje się, jama opłucnej, która w obrębie płuca wytwarza przestrzeń oddechową, w której znajduje się płyn surowiczy. Płyn eliminuje tarcie opłucnej przy ruchach oddechowych płuc.

• miejsce przejścia opłucnej płucnej w opłucną ścienna znajduje się na korzeniu płuca

Płyn opłucnowy:

• produkowany jest przez opłucną trzewną

• resorpcja odbywa się na powierzchni blaszki ściennej

• w stanach zapalnych może się zwiększyć jego wydzielanie, gromadzi się on siłą ciężkości w zachyłku przeponowo- żebrowym

Zachyłki opłucnej (są parzyste):

• zachyłek żebrowo- przeponowy

• zachyłek żebrowo- śródpiersiowa przedni i tylny

• zachyłek przeponowo- śródpiersiowa

Zachyłki przeponowo- żebrowy oraz żebrowo- sródpiersiowy przedni mają przestrzeń dopełniającą.

DROGA POWIETRZA ODDECHOWEGO

• jama nosowa gardło krtań tchawica oskrzele główne oskrzele płatowe oskrzele segmentowe oskrzele międzyzrazikowe coraz mniejsze oskrzele aż do średnicy 1 mm oskrzelik oskrzelik końcowy oskrzeli oddechowy (I, II i III rzędu) oskrzelik pęcherzykowy woreczek pęcherzykowy z pęcherzykiem płucnym

Obowiązujące nazwy łacińskie

  Jama nosowa - Cavun nasi

Zatoki przynosowe - Sinus paranasales

Gardło - Pharynx

Krtań - Larynx

Tchawica - Trachea

Oskrzele główne prawe i lewe - Bronchus principalis dexter et sinister

Płuco - Pulmo

Opłucna - Pleura

Jama opłucnej - Cavitas pleuralis

i


---