POZNAWCZE KONCEPCJE INTELIGENCJI

Psychologia ogólna - badanie procesów

Psychol. różnic indyw. - badanie cech

Lata 70. - poznawcze podłoże inteligencji

Czy i jaki jest specyficzny charakter
funkcjonowania elementarnych procesów
poznawczych u osób o różnej inteligencji?

Pierwsze próby - poszukiwanie poznawczych korelatów zdolności umysłowych (z użyciem elementarnych zadań poznawczych)

Badania Earla Hunta (1978) nad poznawczym podłożem zdolności werbalnych (różnice czasu identyfikacji semantycznej liter - Aa, AA, aa); korelacja -0,3 między zdolnościami językowymi a czasem identyfikacji (dostępem do magazynu leksykalnego)

Wątpliwości:

• Badanie tylko związków korelacyjnych
  (a nie przyczynowo - skutkowych) między IQ a np. czasem reakcji czy poprawnością reagowania

• Kierunek zależności:

• Lepsze wyniki w elementarnych zadaniach poznawczych - bo wyższa inteligencja?

• Wyższa inteligencja - bo lepsze radzenie sobie z elementarnymi zadaniami poznawczymi?

Badania związków inteligencji z:

1. Uczeniem się

2. Procesami uwagi

3. Pamięcią STM (roboczą)

4. Strategiami poznawczymi

5. Kontrolą poznawczą

INTELIGENCJA A UCZENIE SIĘ

• Uczenie się a definiowanie inteligencji

• Korelacja między IQ a uczeniem się szkolnym (0,7 w szkole podstawowej do 0,3 na studiach)

• Ale - jaki jest kierunek związku?

Robert Sternberg - hipoteza o związku IQ z szybkim automatyzowaniem procesów poznawczych w trakcie uczenia się

Automatyzowanie: czynność w trakcie powtarzania zaczyna być inaczej sterowana:

• Najpierw na poziomie globalnym (wymagającym świadomej kontroli przebiegu)

• Potem na poziomie lokalnym (związanym z przetwarzaniem automatycznym, bez wysiłku i świadomej kontroli)

Założenie:

osoby inteligentne (dzięki wczesnej automatyzacji) wiele czynności wykonują w sposób płynny, szybki, bez konieczności sprawowania nad nimi świadomej kontroli

Metoda:

mierzenie czasu wykonania dość prostych zadań poznawczych (np. analogie - pojazd do samochodu ma się jak owoc do: jabłka, wróbla, dębu, fiołka)

Wyniki:

• Brak różnic w szybkości wykonywania zadań w fazie początkowej

• Krótszy czas wykonywania u osób o wyższej inteligencji w dalszych zadaniach, co świadczy o szybszej automatyzacji czynności

UWAGA A INTELIGENCJA

Hunt i Lansman 1982: poznawczym podłożem inteligencji są zasoby uwagi (wielkość „mocy przetworzeniowej” systemu poznawczego człowieka)

Zasoby uwagi to swoista energia, determinująca zdolność systemu do kontrolowania procesów poznawczych (zwłaszcza wykonywanych jednocześnie)

Wszelkie czynności dzielą się na:

• Zależące głównie od danych (np.wiedzy)

• Zależące od zasobów uwagi (poziom wykonania zależy od wielkości przydzielonych tej czynności zasobów)

Wielkość zasobów uwagi jest względnie stałą cechą jednostki

Niski poziom wykonania czynności wynika z:

• W ogóle małych zasobów jednostki

• Nadmiernej liczby równolegle wykonywanych czynności

• Nadmiernej złożoności jednej, bardzo „zasobochłonnej” czynności poznawczej

Stankov 1989 - nieudane próby weryfikacji (zadania uzupełniania serii liczb i jednoczesnego pamiętania trzech liter)

Edward Nęcka 1996 - potwierdzenie teorii Hunta i Lansmana

Eksperymenty z procedurą DIVA zmierzały do wykazania, że:

• Gdy włączymy drugie zadanie, u wszystkich wystąpi pogorszenie wyników zadania 1.

• U osób inteligentnych pogorszenie będzie mniejsze

Czynność pierwsza:

detekcja liter zgodnych ze wzorcem

Czynność druga:

wyrównywanie jasności kwadratów

Faza 1. - tylko czynność (zadanie) pierwsza

Faza 2. - dochodzi czynność druga

Pomiar i porównywanie różnic wyników w zadaniu 1. u osób o różnej inteligencji

Hipoteza przełączania zasobów:

• Rozwiązanie zadań intelektualnych wymaga chwilowego zignorowania czynności poznawczej A w celu skoncentrowania się na chwilowo ważniejszej czynności B

• Czynność ignorowana nie jest całkowicie pozbawiana zasobów - traci pierwszeństwo w ich przydziale

• Czynność ta „dostaje” mniej uwagi, jeśli ogólne zasoby uwagi jednostki są mniejsze

INTELIGENCJA A PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA (ROBOCZA)

Kyllonen i Christal 1990

• 2 tysiące rekrutów

• Cztery rodzaje testów: pomiar g_f, g_c, pojemności STM, szybkości przetwarzania

• Analiza czynnikowa i rachunek korelacyjny

• Wyniki:

• Korelacja g_f i pojemności STM r = 0.80

• Pozostałe korelacje od 0.35 do 0.51

Baddeley 1986 - pamięć robocza

• Pamięć krótkotrwała nie tylko chwilowo przechowuje informacje, ale bierze bezpośredni udział w bardziej złożonych czynnościach poznawczych

• Pamięć robocza składa się z

• centralnego systemu wykonawczego (przetwarzającego informacje)

• dwóch systemów przechowujących informacje:

- pętli artykulacyjnej (przechowanie
informacji werbalnych)

- szkicownika wzrokowo -
przestrzennego (przechowanie
danych niewerbalnych)

• Różnice indywidualne w pojemności pętli i szkicownika oraz w tempie zanikania danych

Korzyści z większej sprawności STM:

• Większa pojemność pętli lub szkicownika to przewaga w zadaniach kombinatorycznych (gdzie konieczne jest sprawdzenie wszystkich możliwych zestawień elementów)

• Pojemność pętli warunkuje rozumienie lub nadawanie dłuższych przekazów werbalnych (ważne także tempo zanikania danych - zbyt szybkie uniemożliwia rozumienie przekazu)

• Zasada przetargu: im intensywniejsze bieżące przetwarzanie, tym gorsze przechowanie w pętli lub szkicowniku

• Osoby o wyższej pojemności STM są mniej podatne na negatywne skutki przetargu między przetwarzaniem a przechowaniem („mają z czego tracić”)

• Osoba inteligentna ma przewagę, bo w dowolnym momencie może kontrolować, wykorzystywać więcej danych

Potwierdzenie tej teorii w badaniach Conwaya 2002:

• Zadania angażujące całą pamięć roboczą - centralny system wykonawczy i pętlę artykulacyjną (np.weryfikacja prawdziwości prostego równania arytmetycznego przy jednoczesnym przechowaniu w pamięci rosnącego zasobu słów)

• Uzyskano bardzo wyraźne związki IQ (g_f) ze skutecznością funkcjonowania pamięci roboczej (r = 0.60 do 0.78)

INTELIGENCJA
A STRATEGIE POZNAWCZE

Strategia poznawcza - swoisty, jakościowo odrębny sposób wykonania pewnego zadania lub grupy zadań poznawczych

Najczęstsze podziały strategii:

• Werbalna - wyobrażeniowa

• Analityczna - globalna

Wysoka inteligencja wiąże się z:

• Strategią analityczną - szeregowym przetwarzaniem kolejnych fragmentów zadania

• Elastycznością strategii - jeśli zmiany są wskazane czy optymalne dla rozwiązania zadania

Koncepcja Browna (i innych): upośledzenie to:

• Niedobór myślenia strategicznego, posługiwanie się nieadekwatną strategią

• Nieumiejętność przeniesienia wyuczonej strategii z jednej klasy zadań na inną

Duża rola wyboru i użycia strategii poznawczych w intelektualnym działaniu człowieka - ale czy:

• Inteligencja determinuje użycie właściwych strategii?

• Inteligencja jest przez strategie konstytuowana?

Jonathan Baron rozpatruje inteligencję w trzech wymiarach:

• Etapów przetwarzania informacji

• Strategii zmagania się z zadaniem

• Stylów poznawczych

Wyodrębnia strategie lokalne i centralne

Strategie lokalne - istotne dla wąskiej klasy zadań

Strategie centralne - ważne dla wszystkich zadań poznawczych

Inteligencję wyznaczają strategie centralne, bo dzięki nim zachodzą uniwersalne procesy, jak:

• Poszukiwanie związków między danymi pochodzącymi ze zmysłów i z pamięci

• Analiza wspólnych cech bodźców, należących do różnych kategorii pojęciowych

• Sprawdzanie przebiegu i wyniku czynności poznawczych

Badania Kyllonena, Lohmana i Woltza

• Zadania wymagały rozwiniętych zdolności wyobrażeniowo-przestrzennych

• Badanym diagnozowano g_f, g_c, wyobraźnię wzrokową, pamięć wzrokową

• Przebieg badania:

• Prezentacja figury geometrycznej i polecenie jej zapamiętania

• Prezentacja kolejnej figury i polecenie dopasowania jej do figury 1.

• Prezentacja 3. figury (złożonej) i rozstrzygnięcie, czy da się ją złożyć z poprzednich figur

• W oparciu o wywiad, obserwację i analizę czasu reakcji diagnozowano stosowaną strategię

• Wyniki:

• Wyodrębniono kilka strategii: - „wytrwałej syntezy”, „przeszukiwania wstecznego” i strategie mieszane

• Osoby o najwyższej inteligencji (g_f i g_c) wybierały strategie mieszane

• Osoby o strategiach mieszanych miały wyrównany poziom wszystkich badanych zdolności

• Osoby wybierające „niemieszane” strategie miały nierówny poziom badanych zdolności

• Strategię „wytrwałej syntezy” wybierały osoby o wysokich wynikach pamięci wzrokowej i wyobraźni wzrokowej, ale o niższej inteligencji

• Osoby o najwyższej inteligencji wykazywały plastyczność strategiczną (dobór strategii zależny od figury i od zadania)

• Wybór określonej strategii poznawczej jest chyba uwarunkowany indywidualnym profilem uzdolnień człowieka

• Zależność dwustronna między IQ a wyborem strategii - wybór strategii zależy od zdolności, ale zdolności zależą od plastyczności wyboru i użycia strategii

PRÓBA SYNTEZY

1. Inteligencja jest zjawiskiem bardzo złożonym, jeden mechanizm nie wyjaśnia (jak dotąd) wszystkich faktów i zależności

2. Wyodrębnia się trzy aspekty inteligencji:

I - najogólniejsze aspekty inteligencji, wspólne dla wykonywania wszystkich zadań intelektualnych

II - aspekty decydujące o wykonywaniu szerokich kategorii zadań (g_f, g_c, czy 7 zdolności umysłowych Thurstone'a)

III - składowe specjalne, ważne dla wąskiego rodzaju zadań (czynniki s Spearmana czy dolne piętra Vernona)

Uwzględnia się 3 perspektywy:

- struktura

- procesy poznawcze

- biologiczna baza

dążąc do pełnego opisu tej piramidy intelektu

4

---