Atrakcje tur. pd. - zach. Norwegii.
Region ten obejmuje krainę Vestland - tereny wybrzeży pd. - zach. części kraju. Atrakcją są podróże w głąb fiordów, biorące swój początek najczęściej w miastach portowych
Bergen - w XII w. stolica państwa i siedziba biskupstwa, a przez cały okres średniowiecza największy port i ośrodek handlowy w Skandynawii.
Zabytki:
Średniowieczny zespół forteczny Bergenhaus (XIII w.)
Wieża Rosenkrantz (XIV w.)
Romański kościół NMP (XII - XIII w.)
Katedra św. Olafa (XIII, XIV, XIX w.)
Ratusz (XVI w.)
Zespół domów drewnianych (XVIII, XIX w.), tzw. Stare Bergen
Liczne muzea (Hanzeatyckie, Historyczne, Morskie)
Akwarium - jedna z największych kolekcji fauny morskiej w Europie
Targ Rybi
Festiwale muzyki i folkloru norweskiego
Stavanger:
Katedra romańska (XII-XIII w.)
Dwór Ledal (XVIII w.)
Pałac biskupi (XIX w.) zawierający bogate zbiory archeologiczne, zwłaszcza z epoki brązu
Co to jest fiord?
Fiord - długa, wąska i kręta, zazwyczaj głęboka, U-kształtna zat. morska w obrębie skalistego wybrzeża. Powst. w wyniku zalania przez morze doliny lodowcowej po uprzednim stopieniu wypełniającego ją lodowca. Mogą osiągać nawet 300 m głębokości. Charakterystyczny element peryglacjalnego krajobrazu wybrzeży Norwegii, Grenlandii, Patagonii, Szkocji (W. B.) czy Nowej Zelandii. Najdłuższym fiordem na Ziemi jest Scoresby Sund na Grenlandii (350 km dł.).
Co to jest wybrzeże szkierowe?
Wybrzeże szkierowe / szerowe / skierowe / skjerowe - rodzaj wybrzeża morskiego, powst. w wyniku częściowego zatopienia silnie zmutonizowanego obszaru polodowcowego. Charakteryzuje się obecnością setek małych skalistych wysepek zwanych szkierami. Występuje m.in. w Szwecji, Finlandii (Wyspy Alandzkie) i w USA (Alaska).
Atrakcje turystyczne Oslo.
Leży w Norwegii Pd. - Wsch., stolica państwa, rola gł. centrum życia kulturalnego oraz węzła komunikacyjnego. Położone jest nad Oslofjorden. Centrum miasta stanowi port, na terenie którego znajduje się gł. i reprezentacyjna ul. - Karl Johans Gate. W pobliżu znajduje się większość zabytków, do których należą:
Zamek Akershus (XIV w.) - w przeszłości rezydencja królewska
Katedra (XVII w.)
Pałac królewski
Gmach parlamentu
Ratusz
Muzea: Historyczne, Łodzi Wikingów, Morskie, Statku „Fram”, Kon - Tiki, Galeria Narodowa, Norweskie Muzeum Ludowe
Park Froger - ekspozycja naturalistycznych zdjęć Vigelanda
Atrakcją tur. są również wycieczki w rejon uroczysk leśnych położonych na pn. od miasta; rejsy statkiem po wodach Oslofjorden oraz liczne imprezy sportowe (np. Skoki narciarskie w Holmenkollen) i kulturalne (uroczystości związane z wręczeniem nagrody Nobla za działalność na rzecz pokoju).
Co to są jokullhloup? (powódź wodno-lodowo-błotna)
Jökulhlaup - nagły katastrofalny wypływ wód glacjalnych (powódź), charakterystyczny dla Islandii. Jökulhlaup może przenosić głazy o średnicach dochodzących do kilkunastu metrów. Przyczyną tego zjawiska może być działalność (wybuchy) wulkanów znajdujących się pod lodowcem (czaszą lodowcową) lub po prostu przerwanie zapory lodowej (ang. ice-dam) w wyniku nacisku wód gromadzących się w lodowcu. Zjawisko to ostatnio obserwowano w roku 1996, kiedy znajdujący się pod jeziorami Grímsvötn wulkan uaktywnił się i stopił masy lodu w lodowcu Vatnajökull.
Wymień żywioły kształtujące krajobraz Islandii. Podaj przykłady.
Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego. Położona na „gorącym pkt.” Grzbietu Śródatlantyckiego, posiada wiele, w tym czynnych, wulkanów, m.in. Heklę, Katlę, Askję, Grímsvötn, Hvannadalshnúkur (najwyższy szczyt kraju). O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery (samo słowo jest pochodzenia islandzkiego). Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań. Zgodnie z nazwą, Islandia to także "kraj lodu" - około 11% pow. tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce. Największe z nich to: Vatnajökull - 8 300 km², Langjökull - 953 km², Hofsjökull - 925 km², Myrdalsjökull - 596 km² oraz Drangajökull - 160 km².
Warunki uprawiania turystyki w krajach skandynawskich.
Norwegia
Norwegia pd. - wsch.: wędrówki w rejon Oslofjorden wzdłuż rozchodzących się w kierunku pn. - zach. szerokich dolin rzecznych, wcinających się głęboko w masyw G. Skandynawskich.
Norwegia pd. - zach.: ośrodki turystyki narciarskiej, centra wspinaczek wysokogórskich.
Norwegia śr.: turystyka pielgrzymkowa: gotycka katedra, a w niej sanktuarium św. Olafa II Haraldsona.
Norwegia pn.: rejsy wycieczkowe na Spitsbergen - obserwowanie zjawisk polarnych, wędrówki bezdrożami Spitsbergenu połączone ze zwiedzaniem dawnych osad myśliwskich, obozowisk żeglarzy oraz pozostałości starych kopalń.
Turystyka w Norwegii rozwija się od drugiej poł. XIX w. W latach 30 była najpopularniejszym krajem tur. Skandynawii. W 1950 r. liczba turystów zagranicznych przekroczyła 1 mln osób, a zwiększającej się frekwencji przyjezdnych, towarzyszył wzrost dochodów uzyskiwanych z turystyki zagranicznej. Obecnie baza noclegową liczy ok. 500 tys. miejsc, z czego ok. 26% to obiekty typu hotelowego. Obcokrajowcy przyjeżdżają w miesiącach letnich (43%), drogą lotniczą (77%).
Szwecja
Szwecja pd.: liczne kąpieliska
Olandia i Gotlandia: kąpieliska
Szwecja śr.: jeziora - żeglarstwo
Szwecja wsch.: kąpieliska nadbałtyckie
Dalarna: turystyka narciarska
Norrland: turystyka narciarska
Początek rozwoju turystyki w Szwecji przypada na druga poł. XIX w. W latach 30 Płw. Skandynawski stał się jednym z gł. regionów turystycznych Europy. Na początku lat 70 liczba turystów przyjeżdżających do Szwecji z krajów nieskandynawskich przekroczyła 1,5 mln osób. Baza noclegowa liczy 700 łóżek - ok. 25% to obiekty typu hotelowego. W bazie komplementarnej największy udział mają kempingi (70%). 51% noclegów przypada na miesiące letnie.
Finlandia:
Niziny Nadmorskie i Wyspy Alandzkie: lasy, bagna, torfowiska
Pojezierze Fińskie: liczne jeziora, bogata szata leśna - żeglarstwo, kajakarstwo, wędkarstwo, myślistwo, a także turystyka narciarska
Pogórze Środkowofińskie: liczne jeziora, kompleksy leśne - żeglarstwo, wędkarstwo, myślistwo, a także turystyka narciarska.
Laponia: zjawiska polarne, nieskażona przyroda, cisza, samotność
Rozwój turystyki jest widoczny od 1952 r., czyli od Igrzysk Olimpijskich w Helsinkach. Baza hotelowa liczy 150 tys. łóżek, z czego 108 tys. to obiekty typu hotelowego. Są również pensjonaty, bungalowy w wioskach wakacyjnych, schroniska młodzieżowe, kempingi, pola namiotowe, domki wakacyjne. Prawie połowa ogólnej liczby turystów korzysta z transportu morskiego, a zwłaszcza z komunikacji promowej.
Różnice między tajgą, a tundrą.
Tajga to borealne lasy szpilkowe wyst. w pn. części Am. Pn. (Kanada), Europy oraz Azji w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego. Tajgę w większości porastają lasy szpilkowe oraz w niewielkim stopniu lasy liściaste. Na pn. tajga sąsiaduje przez obszar zwany lasotundrą z tundrą a na pd. z lasami liściastymi albo z ze strefą stepową. Tajga Eurazji rozciąga się 9000 km z zach. na wsch. od Płw. Skandynawskiego do O. S. Wyst. tam krótkie ciepłe lato i długa, mroźna, śnieżna zima. W większej części strefy lasów iglastych wyst. wieczna zmarzlina. Grunt jest bardzo głęboko zamarznięty i tylko latem rozmraża się na głębokość 1 m. Wieczna zmarzlina uniemożliwia odpływanie wód opadowych co sprzyja tworzeniu się rozległych obszarów bagiennych. Mieszkańcami tajgi są myśliwi zwani traperami. Cechy krajobrazu: lasy wielogat., lasy jednogat., lasy iglaste, wieczna zmarzlina, obszary bagienne, jez. polodowcowe. Roślinność: borówki, grzyby, mchy, sosna, jodła, modrzew, świerk, limba, brzoza. Zwierzęta: łoś, łasica, gronostaje, wiewiórki, rosomaki, borsuk, rysie, lisy, wilki, niedźwiedzie, renifery, sikory, jemiołuszki, głuszec, krogulec, jastrzębie i owady spokrewnione z osami i pszczołami.
Tundra to strefa roślinna związana z zimnym klimatem subpolarnym. Fauna: lemingi, renifery, woły piżmowe, zające bielaki, gronostaje, lisy polarne, łasice, wilki, myszołowy włochate, sokoły, sowy śnieżne, pardwy, żaby trawne, jaszczurki żyworodne. Flora: mchy, porosty, krzewinki oraz rośliny kwiatowe. Dominujący typ gleb - gleby tundrowe. Wyróżnia się 4 podstawowe typy tundry: tundra arktyczna, tundra mszysto-porostowa, tundra krzewinkowa, lasotundra. Lato na tym obszarze jest bardzo krótkie i chłodne, a podczas tego okresu trwa dzień polarny. Latem rozwija się roślinność i kwitnie życie. Na obszarach górskich ponadto występuje tundra górska.
Gejzer - rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie wyrzuca słup wody i pary wodnej. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale dla każdego źródła odstępy pomiędzy kolejnymi wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na wysokość nawet 30-70 m. Nazwa gejzer pochodzi od nazwy najbardziej znanego gejzeru na Islandii Geysir. Zaś jego nazwa pochodzi od islandzkiego słowa gjósa = 'tryskać, wybuchać'.
Miejsce występowania
Gejzery są dość rzadkim zjawiskiem, wymagającym kombinacji szczególnych warunków geologicznych i klimatycznych. Można wymienić 6 miejsc na świecie, gdzie występują większe nagromadzenia gejzerów:
Ponadto pojedyncze gejzery można odnaleźć w różnych zakątkach globu: w Peru, Boliwii, Meksyku, Dominice, na Azorach, w Kenii i Japonii. Yellowstone stanowi największe i najbardziej aktywne pole gejzerów. W 9 nieckach z gejzerami występuje prawie 400 gejzerów, czyli tyle ile razem w pozostałych częściach kuli ziemskiej. Tutaj też znajduje się najwyższy gejzer Steamboat Geyser oraz najbardziej znany Old Faithful Geyser.
Rodzaje gejzerów - wyróżnia się dwa typy gejzerów:
fontannowe (fountain geysers) - wybuch następuje z niewielkiego zbiornika wodnego, najczęściej jest to seria gwałtownych i intensywnych wytrysków,
stożkowe (cone geysers) - wybuch następuje z małego stożka, który utworzył się z wytrącających się osadów zazwyczaj są to spokojne wyrzuty wody, trwające od kilku sekund do kilku minut.
Lodowiec powst. z przekształcenia pokładów wiecznych śniegów w lód lodowcowy. Gromadzący się śnieg pod wpływem panującej temp., przy dużej wilgotności powietrza i pod wpływem ciśnienia nadległych warstw śniegu zmniejsza swą objętość, częściowo krystalizuje i stopniowo przekształca się wpierw w firn, a następnie w lód firnowy i lodowcowy. Lodowce powst. tam, gdzie ukształtowanie terenu sprzyja gromadzeniu się dużej il. śniegu, a jednocześnie jest zbyt chłodno, aby cały zgromadzony śnieg stopił się w ciągu lata. Warunki takie panują przede wszystkim w strefie podbiegunowej oraz wysokich górach wszystkich stref klimat., powyżej granicy wiecznego śniegu. Przebieg tej granicy na Ziemi zależy od klimatu oraz ukształtowania terenu. Najwyżej sięga w strefie międzyzwrotnikowej, w klimacie zwrotnikowym suchym, ze względu na wysoką temp. u podnóża gór i skąpe opady śniegu. Obniża się tam, gdzie opady śniegu są obfitsze (w strefie klimatu równikowego oraz zwrotnikowego morskiego). Obniża się również wraz ze spadkiem temp. w umiarkowanych szer. geograf. Najniżej sięga tam, gdzie niskiej temp. towarzyszą duże opady śniegu. W wysokich szer. geograf. schodzi do poziomu morza. Il. zgromadzonego śniegu zależy również od ukształtowania pow., np. na ostrych szczytach i graniach, jak choćby w Tatrach, nie ma warunków do gromadzenia się dużych ilości śniegu. Powst. lodowców sprzyjają płaskie grzbiety i dolinne spłaszczenia. Miejsce gromadzenia się śniegu, powst. firnu i lodu lodowcowego, czyli miejsce narodzin i zasilania lodowca nazywa się polem firnowym. W miarę gromadzenia się coraz to większych pokładów lodu, lodowiec w postaci jęzorów lub pokryw zaczyna spływać w dół, poniżej granicy wiecznych śniegów, wykorzystując doliny górskie i inne obniżenia. Jęzor lodowcowy kończy się mniej lub bardziej stromą bramą lodowcową, którą wypływają wody z topniejącego lodu. Jeżeli dostawa lodu przewyższa ablację i czoło lodowca przesuwa się ku przodowi - następuje transgresja lodowca. Gdy dopływ nowego lodu jest równoważony stratami wywołanymi ablacją, to czoło lodowca nie zmienia zasięgu, mówimy wtedy o postoju lodowca. Gdy dostawa nowego lodu jest mniejsza niz ablacja, zmniejsza się zasięg lodowca - mówimy wtedy o regresji lub cofaniu się lodowca. Dzięki takiemu mechanizmowi ruchu lodowce mogą wystepować poniżej granicy wiecznego śniegu, nawet w klimacie ciepłym.
Ze względu na miejsce występowania lodowce dzielą się na lodowce górskie i lodowce kontynentalne (lądolody). Lodowce dzielą się na lodowce zimne (lodowce polarne) i lodowce ciepłe (lodowce umiarkowane).
Lodowce zimne to takie lodowce, których temperatura jest niższa od temperatury topnienia lodu. Składają się z lodu stałego (bez wody). Taki lodowiec jest "przymarznięty" do podłoża. Siła z jaką lód jest związany z podłożem jest większa niż siła wiążąca lód, więc lodowce zimne poruszają się za pomocą względnego przemieszczania warstw lodu (warstwa przygruntowa jest nieruchoma). Efektem tego jest prawie całkowity brak erozji w przypadku lodowców zimnych - lodowce antarktyczne prawie nie zawierają rumoszu skalnego.
Lodowce ciepłe to lodowce, które w całej objętości (za wyjątkiem zmieniającej się wraz ze zmianami pór roku temperatury warstwy powierzchniowej) mają temperaturę topnienia. Lodowce takie są nasączone wodą w całej obętości. Temperatura takiego lodowca spada wraz z głębokością, bo wraz z głębokością spada temperatura topnienia lodu. Ciepło geotermalne topi lodowiec od spodu (w tempie rzędu 0,5 cm rocznie) i lodowiec przesuwa się, ślizgając się po warstwie wody. Lądolód Antarktydy jest (w dominującej części) lodowcem zimnym. Większość pozostałych lodowców jest typu ciepłego.
Lodowiec alpejski to typ lodowca górskiego, złożony z wielu pól firnowych i wielu jęzorów lodowcowych, które łączą się w jeden główny jęzor, na ogół zajmujący całą rozległą dolinę.
Lodowiec górski przypomina system rzeczny - główny lodowiec jest zasilany lodowcami bocznymi.
Najdłuższym lodowcem alpejskim jest Aletsch w Szwajcarii. Ma on długość 24 km.
Formy akumulacji lodowcowej: morena czołowa, morena spiętrzona, morena denna, ozy, sandry, kemy, pradoliny.